สังขยา

12/07/61บาลีไวยากรณ์ ๒ (สังขยา)พระครูปลดั ยง นิตสิ าโร

12/07/61สงั ขยาศัพท์คณุ นามประเภทหน่ึงสาหรับนบั นามนามให้รู้ จานวนของนามนาม มีข้อแตกตา่ งจากวจนะดงั นี้วจนะ บอกความมากนอ้ ยของนามนาม ไมส่ ามารถกาหนดจานวนทแี่ นน่ อนได้ เช่น ปรุ ิสา บุรุษท้ังหลาย ทราบไดว้ ่า มมี ากคน แตไ่ มท่ ราบวา่ มีจานวนเท่าไรสงั ขยา นบั จานวนนามนามไดแ้ น่นอน เช่น ปญฺจ ปรุ ิสาอ.บุรษุ ท. ๕ ทราบได้ว่า มี ๕ คน

12/07/61 สงั ขยาแบ่งออกเป็น ๒ ชนดิ๑. ปกตสิ งั ขยา สาหรับนบั ไปตามปกติ คอื ๑, ๒, ๓, ๔, ๕, ๖, ๗,.............. เช่น สามเณร ๑ รปู ถือ สมดุ ๒ เล่ม ปากกา ๓ ด้าม ไม้บรรทดั ๔ อัน หนังสอื ๕ เล่ม เดินไป เปน็ ตน้ ๒. ปรู ณสงั ขยา สาหรับนบั นามนามจานวนเปน็ ทเ่ี ตม็ คอื ท่ี ๑, ท่ี ๒, ที่ ๓, ท่ี ๔, ท่ี ๕, ท่ี ๖, ท่ี ๗,...... เช่น สามเณรรูปที่ ๑ ไป เรยี นหนังสอื ในสานักครูที่ ๒ ถงึ ปที ี่ ๓ สอบไล่ได้ช้ันปีท่ี ๔ ยงั ไม่ถงึ ชัน้ ปที ่ี ๕ เป็นตน้

12/07/61 ปกติสงั ขยา (ต่อ)เอก ๑ เอกาทส ๑๑ทฺวิ ๒ ทฺวาทส, พารส ๑๒ติ ๓ เตรส ๑๓จตุ ๔ จตุทฺทส, จุทฺทส ๑๔ปญฺจ ๕ ปญฺจทส, ปณฺณรส ๑๕ฉ๖ โสฬส ๑๖สตฺต ๗ สตฺตรส ๑๗อฏฺ ฐ ๘ อฏฺ ฐารส ๑๘นว ๙ เอกูนวสี , เอกูนวสี ติ ๑๙ทส ๑๐ วสี , วสี ติ ๒๐

เอกวสี , เอกวสี ติ 12/07/61 ๓๐พาวสี , พาวีสติ ๓๑เตวีส, เตวีสติ ปกตสิ งั ขยา (ต่อ) ๓๒จตุวสี , จตุวสี ติ ๓๓ปญฺจวสี , ปญจฺ วสี ติ ๒๑ ตสึ , ตสึ ติ ๓๔ฉพพฺ สี , ฉพพฺ สี ติ ๒๒ เอกตฺตสึ , เอกตฺตึสติ ๓๕สตฺตวสี , สตฺตวีสติ ๒๓ ทฺวาตึส, ทฺวาตึสติ ๓๖อฏฺ ฐวีส, อฏฺ ฐวีสติ ๒๔ เตตฺตสึ , เตตฺตึสติ ๓๗เอกนู ตสึ , เอกนู ตสึ ติ ๒๕ จตุตฺตึส, จตุตฺตึสติ ๓๘ ๒๖ ปญจฺ ตฺตสึ , ปญจฺ ตฺตึสติ ๒๗ ฉตฺตึส, ฉตฺตสึ ติ ๒๘ สตฺตตฺตึส, สตฺตตฺตึสติ ๒๙ อฏฺ ฐตฺตสึ , อฏฺ ฐตฺตึสติ

12/07/61 ปกตสิ ังขยา (ต่อ)เอกนู จตฺตาฬีส ๓๙ สตฺตจตฺตาฬีส ๔๗จตฺตาฬีส ๔๐ อฏฺ ฐจตฺตาฬีส ๔๘เอกจตฺตาฬีส ๔๑ เอกนู ปญฺญาส ๔๙ทฺวิจตฺตาฬีส ๔๒ ปญฺญาส, ปณฺณาส ๕๐ติจตฺตาฬีส ๔๓ เอกปญฺญาส ๕๑จตุจตฺตาฬีส ๔๔ ทฺวปิ ญฺญาส ๕๒ปญจฺ จตฺตาฬีส ๔๕ ติปญฺญาส ๕๓ฉจตฺตาฬีส ๔๖ จตุปญญฺ าส ๕๔

12/07/61 ปกติสังขยา ต่อ)ปญฺจปญฺญาส ๕๕ นวุติ ๙๐ฉปญฺญาส ๕๖ สตํ ๑๐๐สตฺตปญฺญาส ๕๗ สหสฺสํ ๑,๐๐๐อฏฺ ฐปญญฺ าส ๕๘ ทสสหสฺสํ ๑๐,๐๐๐เอกนู สฏฺ ฐฺีสฏฺ ฐี ๕๙ วีสสหสฺสํ ๒๐,๐๐๐สตฺตติ ๖๐ ตึสสหสฺสํ ๓๐,๐๐๐อสีติ ๗๐ สตสหสฺสํ ๑๐๐,๐๐๐ ๘๐ ทสสตสหสฺสํ, ลกฺขํ ๑,๐๐๐,๐๐๐

12/07/61 ปกตสิ ังขยา(ต่อ)วสี สตสหสฺสํ ๒,๐๐๐,๐๐๐ตสึ สตสหสฺสํ ๓,๐๐๐,๐๐๐จตสุ ตสหสฺสํ ๔,๐๐๐,๐๐๐โกฏิ ๑๐,๐๐๐,๐๐๐

12/07/61๒. ปรู ณสังขยา ปูรณสงั ขยา คือ การนับนามจานวนเต็ม มีสาเนียง แปลเปน็ ภาษาไทย ท.่ี ....โดยการนาปัจจัยในปูรณตทั ธติ ๕ ตวั คือ ตยิ , ถ, ,ม, อี เติมเข้าทา้ ยปกติสงั ขยา สาเร็จเปน็ คุณนามอย่าง เดียวใชข้ ยายนามนาม

12/07/61 วิธีนับปูรณสงั ขยาใน ๓ ลิงค์ปุงลงิ ค์ อติ ถลี งิ ค์ นปุงสกลงิ ค์ คำแปลปฐโม ปฐมา ปฐมํ ท่ี ๑ทุติโย ทุติยา ทุติยํ ท่ี ๒ตติโย ตติยา ตติยํ ท่ี ๓จตุตฺโถ จตุตฺถี, จตุตฺถา จตุตฺถํ ท่ี ๔ปญฺจโม ปญฺจมี, ปญฺจมา ปญฺจมํ ที่ ๕

12/07/61วิภตั ติ แปลว่า การแจก หรอื การจาแนก หมายถึงแจกจาแนกนามศพั ท์ เพอ่ื ให้รหู้ นา้ ทีข่ องแต่ละวิภัตติ มีประโยชน์ในการกาหนดลิงค์และวจนะของนามศัพท์ วิภัตตใิ นภาษาบาลีมี ๒ กล่มุ คอื ๑.วภิ ัตตสิ าหรับประกอบกับนามศพั ท์ เรียกว่า \"วภิ ตั ตินาม\" หรอื \"นามกิ วิภัตติ“ ๒.วิภตั ติสาหรบั ประกอบกบั กริ ิยาอาขยาต เรียกว่า \"วิภตั ติ อาขยาต\" หรอื \"อาขยาติกวภิ ตั ต\"ิ

12/07/61วภิ ัตตนิ าม ๑๔ ตัว ชื่อวภิ ตั ติ เอกวจนะ พหุวจนะปฐมาวิภตั ติ สิ โยทุตยิ าวภิ ัตติ อํ โยตติยาวภิ ัตติ นา หิจตุตถวี ภิ ัตติ ส นํปัญจมวี ิภตั ติ สฺมา หิฉัฏฐีวภิ ัตติ ส นํสัตตมวี ภิ ัตติ สฺมึ สุ อาลปานะ สิ โย

12/07/61คาแปลประจาหมู่วภิ ัตตทิ ั้ง ๘ป.ที่ ๑ สิ อ. ..(อนั ว่ำ...) โย อ. ...ท. (อนั ว่ำ...ท.)ทุ.ที่ ๒ อ ซึ่ง,สู่.ยงั ,สิ้น,กะ,ตลอด, โย ซึ่ง..,สู่..,ยงั ..สิ้น...,กะ..,ตลอด..,...ท.ต.ท่ี ๓ นำ ด้วย,โดย,อนั ,ตำม,เพรำะ,มี หิ ด้วย...,โดย..,อนั ....ตำม..,เพรำะ..,มี ..ท.จ.ท่ี ๔ ส แก่,เพอ่ื ,ต่อ น แก่..,เพอ่ื ..,ต่อ..ท.ป.ท่ี ๕ สฺมำ แต่,จำก,กว่ำ,เหตุ หิ แต่..,จำก..,กว่ำ..,เหตุ..ท.ฉ.ท่ี ๖ ส แห่ง,ของ,เมอื่ น แห่ง..,ของ..,เมอ่ื ...ท.ส.ที่ ๗ สฺมึ ใน,ใกล้,ที่,คร้ันเมอ่ื ,ในเพรำะ เหนือ,บน สุ ใน..,ใกล้.,ที่.,คร้ันเมอื่ .,ในเพรำะ..ท,อำ.ท่ี ๘ สิ แนะ,ดูกร,ดูก่อน,ข้ำแต่ โย แนะ..,ดกู ร...,ดกู ่อน...ข้ำแต่...ท.

12/07/61 วิภัตติ คาพูดท่ีทา่ นจดั เปน็ ลงิ ค์ และวจนะน้นั ต้องอาศยั วภิ ตั ติอุปถมั ภว์ ภิ ตั ตนิ ้นั มี 14 ตัวเอกวจนะ 7 พหุวจนะ 7 อายตนบิ าต (คาแปลประจาหมวด)ป. สิ โย อ. (อันวา่ )ท.ุ อ โย ซึง่ สู่ ยงั สนิ้ กะ ตลอด เฉพาะต. นา หิ ด้วย โดย อัน ตาม เพราะ มี ด้วยท้งัจ. ส น แก่ เพื่อ ตอ่ปญ.ฺ สฺมา หิ แต่ จาก กวา่ เหตุฉ. ส น แห่ง ของ เม่อืส. สฺมึ สุ ใน ใกล้ ท่ี ครน้ั เม่อื ในเพราะ เหนือ บน ณอ. สิ โย (เพิม่ เติม) แนะ่ ดกู อ่ น ข้าแต่

12/07/61กติปยศพั ท์ศพั ท์ทีจ่ ะแจกตอ่ ไปน้ี คอื อตฺต, พรฺ หมฺ , ราช, ภควนตฺ ,ุ อรหนฺต, ภวนฺต, สตฺถุ, ปิต,ุ มาตุ, มน, กมมฺ , โค ศพั ท์เหลา่ นี้ เรยี กวา่ กตปิ ยศพั ท์ แปลวา่ ศัพทจ์ าพวกเล็กๆน้อยๆ มวี ธิ ีแจก เฉพาะตนตา่ งหาก

12/07/61สัพพนาม สพั พนามน้นั แบ่งเป็น 2 คอื ปุริสสัพพนาม 1, วิเสสนสพั พนาม 1, ปรุ ิสสัพพนาม เปน็ ศัพทส์ าหรบั ใชแ้ ทนชอ่ื คนและส่งิ ของท่อี อกชื่อมาแล้ว ขา้ งต้น เพ่อื จะไมใ่ ห้เป็นการซาซาก นับตามบรุ ุษทีท่ า่ นจดั ไว้ในอาขยาต เปน็ 3 คอื ต ศพั ท์, ตมุ หฺ ศพั ท์, อมหฺ ศัพท์, วิเสสนสัพพนาม คลา้ ยคณุ นาม แตม่ ีวิธแี จกทไ่ี มเ่ หมือนคณุ นาม แบง่ เปน็ 2 คือ อนยิ ม 1, นยิ ม 1, ศัพท์เหล่านี คือ ย, อญฺญ, อญญฺ ตร, อญฺญตม, ปร, อปร, กตร, กตม, เอก, เอกจจฺ , สพพฺ , กึ เปน็ อนิยม ศพั ท์เหลา่ นี คือ ต, เอต, อิม, อมุ เป็น นยิ ม

12/07/61 วธิ แี จกปรุ สิ สัพพนาม ต ศพั ทใ์ นปุงลิงค์ แจกอยา่ งน้ีเอก. พห.ุป. โส เตทุ. ต น เต เนต. เตน เตหิจ. ตสสฺ อสฺส เตส เตสาน เนส เนสานปญฺ ตสมฺ า อสฺมา ตมหฺ า เตหิฉ. ตสสฺ อสสฺ เตส เตสาน เนส เนสานส. ตสมฺ ึ อสมฺ ึ ตมหฺ ิ เตสุ

12/07/61 วธิ ีเปลีย่ นวิภตั ติ และการนั ต์ สิ อยู่หลัง เอา ต ท่มี ใิ ช่ นป.ุ เป็น ส. อ อยู่หน้า เอา โย ทงั สอง เป็น เอ, เอา ต เป็น น ได้บ้าง ส สฺมา สฺมึ อย่หู ลงั เอา ต เป็น อ ไดบ้ า้ ง ในลงิ คท์ ังปวง. เอา น เปน็ ส เป็น สาน แล้ว เอา อ ขา้ งหน้า เป็น เอ เอา ต เปน็ อ แลว้ ห้ามมิใหแ้ ปลง สฺมา เป็น มหฺ า แปลง สฺมึ เปน็ มหฺ ิ

12/07/61ต ศพั ท์ ในอติ ถลี งิ ค์ แจกอย่างนี้ เอก. พหุ.ป. สา ตาท.ุ ต น ตา นาต. ตาย ตาหิจ. ตสสฺ า อสสฺ า ตสิ ฺสา ตสิ สฺ าย ตาส ตาสานปญฺ. ตาย ตาหิฉ. ตสฺสา อสฺสา ตสิ ฺสา ติสสฺ าย ตาส ตาสานส. ตาย ตสสฺ อสสฺ ตสิ ฺส ตาสุ

12/07/61 วิธีเปลี่ยนวิภัตตแิ ละการันต์ ใน อิตถลี งิ ค์ เอา อ การนั ต์ เปน็ อา และ ลบ โย ทงั 2 เสยี . เอา ส เป็น สสฺ า เปน็ สสฺ าย แลว้ รสั สะ การันต์ ใหเ้ ปน็ อ บ้าง แปลงเปน็ อิ บ้าง. เอา สฺมึ เป็น สฺส แลว้ รสั สะ การันต์ ใหเ้ ป็น อ บา้ ง แปลงเปน็ อิ บ้างต ศพั ท์ใน นป.ุ แจกเหมอื น ใน ป.ุ แปลกแต่ ป. เอก. ต, ท.ุ พห.ุ ตานิ เท่านนั นอกนนั เหมอื นใน ปุ.

12/07/61ตมุ ฺห (ท่าน) ท้ัง 2 ลงิ ค์ แจกอย่างเดยี วกนั อยา่ งน้ี เอก. เต พหุ.ป. ตวฺ ตวุ เต ตุมเฺ ห โวท.ุ ต ตฺว ตุว ตมุ ฺเห โวต. ตยา ตฺวยา เต ตุมฺเหหิ โวจ. ตยุ หฺ ตุมหฺ ตว ตมุ หฺ าก โวปญฺ. ตยา ตุมฺเหหิฉ. ตยุ หฺ ตมุ หฺ ตว ตมุ ฺหาก โวส. ตยิ ตฺวยิ ตมุ ฺเหสุ

12/07/61อมฺห (ข้า) ทง้ั 2 ลิงค์ แจกอย่างเดียวกนั อยา่ งนี้ เอก. พหุ. อสฺมากโนป. อห มย โน อสฺมากโนทุ. ม มม อมฺเห โนต. มยา เม อมเฺ หหิ โนจ. มยฺห อมหฺ มม มม เม อมฺหากปญฺ. มยา อมเฺ หหิฉ. มยฺห อมฺห มม มม เม อมหฺ ากส. มยิ อมฺเหสุ

12/07/61 วธิ ีเปลี่ยนวภิ ตั ติ และการนั ต์ตมุ หฺ ศพั ท์ทอี่ าเทศผิดจากรปู ตุมหฺ ทีเดยี ว พึงรู้วา่ เอาวภิ ัตติ น้ันๆกับตุมฺห เป็นอย่างน้ี ตมุ หฺ อมฺห อยูห่ นา้ เอา น เป็น อาก. เต โว มี บทอน่ื นาหนา้ จงึ มไี ด.้อมหฺ ศัพท์ เอา อมหฺ กับ วภิ ตั ติ นัน้ ๆ เป็นรปู นัน้ ๆ. เม โน มบี ทอ่ืนนาหนา้ จงึ มีได.้

12/07/61วิธแี จก วิเสสนสัพพนาม นยิ มานยิ มย ศัพท์ (ใด) ในปุงลงิ ค์ แจกอยา่ งนี้ เอก. พหุ.ป. โย เยทุ. ย เยต. เยน เยหิจ. ยสฺส เยส เยสานปญฺ. ยสมฺ า ยมฺหา เยหิฉ. ยสสฺ เยส เยสานส. ยสฺมึ ยมฺหิ เยสุ

12/07/61วธิ แี จก วเิ สสนสพั พนาม นิยมานิยมย ศพั ท์ (ใด) ในอติ ถีลิงค์ แจกอยา่ งนี้ เอก. พหุ.ป. ยา ยาท.ุ ย ยาต. ยาย ยาหิจ. ยสสฺ า ยาส ยาสานปญฺ. ยาย ยาหิฉ. ยสสฺ า ยาส ยาสานส. ยสสฺ ยาสุ

12/07/61อพั ยยศัพท์หมายถึง ศพั ท์ประเภทหนง่ึ ทไี่ ม่ มีการแจกรปู วิภตั ติ มรี ปู อย่างไรคงไว้อยา่ งน้ัน อพั ยยศพั ท์ มี ๓ ชนิด อุปสคั ใช้วางหนา้ คานาม/กิรยิ าใหม้ คี วามหมายพเิ ศษข้นึ นบิ าต ใช้ลงแทนระหวา่ งนาม/กริ ิยา ใหร้ ู้ความหมายต่างๆ ปจั จัย ใชล้ งหลังนามศพั ทเ์ ป็นเคร่ืองหมายวภิ ตั ติ และใช้ ลงหลงั ธาตุเปน็ เครอื่ งหมายกิรยิ า

12/07/61อปุ สัค มคี วามหมายที่ปราชญ์ทางบาลีไวยากรณ์ได้กล่าวไว้ว่า “ ศัพท์ เหล่าใด เขา้ ใกล้แลว้ ซ่งึ บทนามหรือบทกิรยิ า ยอ่ มจัดแจง ซ่งึ เนือ้ ความต่างๆแหง่ บทนน้ั เพราะเหตนุ ั้น อาจารย์ทง้ั หลายกลา่ ว แล้ววา่ “เปน็ บทอปุ สคั ”อุปสคั ๒๐ ตวั อติ, อธิ, อน,ุ อป, อปหิ รือป,ิ อภิ, อว หรอื โอ, อา, อุ, อุป, ท,ุ น-ิ น,ิ ป, ปฏิ, ปรา, ปร,ิ วิ, ส, สุ ,

12/07/61นิบาติ หมายถงึ ศพั ทท์ ่ตี กไปในเบ้ืองต้น ทา่ มกลาง และที่สดุ ของบททัง้ หลาย ใชล้ ง ระหว่างนามศพั ท์บา้ ง กริ ยิ าศพั ท์บา้ ง ใหร้ ูค้ วามหมายต่าง จัดเปน็ ๑๕ กลุ่ม ๑.บอกอาลปนะ ๒.บอกกาล ๓.บอกสถานท่ี ๔.บอกปริเฉท๕.บอกอุปมา-อุปไมย ๖.บอกประการ ๗.บอกปฏิเสธ ๘.บอกความไดย้ ินเลา่ ลอื ๙.บอกความปริกัป ๑๐.บอกความถาม ๑๑.บอกความรับ ๑๒.บอกความเตอื น ๑๓.นบิ าตสาหรบั ผกู ศัพท์และประโยค ๑๔.สกั วา่ บอกบทใหเ้ ตม็ ๑๕.บอกเนือ้ ความตา่ งๆ