วารสารวิจัย มทร.ธัญบุรี ปีที่ 15 ฉบับที่ 2 (กรกฎาคม - ธันวาคม 2559)

Research Journal-Rajamangala University of Technology Thanyaburi, ISSN 1686-8420, Vol 15, Issue 2, 2016 46 Relative Moisture index (M) สาหรับติดตามความแห้งแล้งแบบรายวัน หน่วยงานองค์การอาหารและเกษตรของสหประชาชาติ (FAO) ได้ทาการ ติดตามความแห้งแล้งแบบรายเดือนด้วยดัชนีความแห้งแล้งรวม Combined Drought Index (CDI) ในประเทศโซมาเลีย โดยประกอบด้วย 3 ดัชนี ได้แก่ ดัชนีความแหง้ แล้ง The Precipitation Drought Index (PDI), ดัชนีความแห้ง แล้ง The Temperature Drought Index (TDI) และดัชนีความแห้งแล้ง The Vegetation Drought Index (VDI) เป็นตน้ ส่วนการพัฒนาดัชนีความแห้งแล้งรวม (Composite drought index) ใน รปู ที่ 2 ดชั นีความแหง้ แล้ง SPI และ AAI ในประเทศอนิ เดีย [3] ประเทศไทย [5] ได้มีการจัดประชุม การกาหนดดัชนีความแห้งแล้งรวมที่ ใ น ปั จ จุ บั น ก า ร ติ ด ต า ม ค ว า ม แ ห้ ง แ ล้ ง ด้ ว ย ดั ช นี ค ว า ม แ ห้ ง แ ล้ ง ร ว ม เหมาะสมสาหรับประเทศไทย วันท่ี 13 กุมภาพันธ์ 2556 อาคารสารนิเทศ 50 (Composite Drought index) มีการพัฒนานามาใช้ในหลายประเทศเพ่ือทา การติดตามความแห้งแล้งที่เกิดขึ้นในพ้ืนที่ อาจมีการติดตามทั้งแบบรายวัน ปี มหาวิทยาลยั เกษตรศาสตร์ โดยมีผู้ท่ีมีสว่ นร่วมและส่วนเกีย่ วข้อง อาทิ กรม รายเดือน หรือฤดูกาล อุตุนิยมวิทยา กรมชลประทาน กรมทรัพยากรน้า กรมป้องกันและบรรเทาสา ดัชนีความแห้งแล้งรวมประเทศสหรัฐอเมรกิ า ได้มีการตดิ ตามความแหง้ แล้ง โดยเปน็ การตดิ ตามของ The United States Drought Monitor ต้งั แต่ปี ค.ศ. ธารณภัย สานกั งานพัฒนาเทคโนโลยีอวกาศและภมู ิสารสนเทศ และคณาจารย์ 1999 ประกอบด้วย 6 ดัชนี ได้แก่ ดัชนีความแห้งแล้ง Palmer Drought Severity Index (PDSI) แบบจาลองความช้ืนของดิน (CPC Soil moisture), จากมหาวิทยาลัยต่างๆ ได้ข้อสรุปของ กลุ่มดัชนีพื้นฐานท่ีนามาพัฒนาดัชนี ดัชนีความแห้งแลง้ Weekly Stream flow (Percentiles), ดชั นคี วามแห้งแล้ง Percent of Normal, ดัชนีคว า มแ ห้ งแ ล้ง Standardized Precipitation ความแห้งแล้งรวม 5 ดชั นี Index (SPI) และดัชนีความสมบรูณ์ของพืชพรรณ (Vegetation Health Index, VHI) ดังแสดงในรูปที่ 3 เป็นการติดตามความแหง้ แล้งแบบรายสปั ดาห์ 1. ดัชนีความแหง้ แลง้ Palmer Drought Severity Index (PDSI) ถกู พัฒนา ดว้ ยดัชนีความแหง้ แล้งรวม ประเทศสหรัฐอเมรกิ า โดย Palmer [6] ดัชนีน้ีตอบสนองต่อสภาพอากาศท่ีมีผิดปกติ หรือ ความชื้น ผิดปกติ โดยอาศัยแบบจาลองชื้นในดิน ซ่ึงต้องการตัวแปรหลายตัว อาทิ ปรมิ าณฝน อณุ หภูมิ คา่ ศักย์การคายระเหย และความจขุ องนา้ ที่เป็นประโยชน์ ของดิน สามารถทาการคานวณไดจ้ ากสมการที่ 1 ถงึ 7 ส่วนเกณฑ์การพจิ ารณา ค่าดัชนีความแห้งแล้ง Palmer Drought Severity Index (PDSI) แสดงไว้ใน ตารางท่ี 1 PDSIi = 0.897PDSIi-1 +1/3Zi (1) ความชน้ื ของดิน Zi สามารถหาได้จากสมการท่ี 2 Zi = kj (Pi - (j Ei + jGi + iROi - jLi)) (2) P = ปริมาณฝน (Precipitation) E = ปรมิ าณการใช้นา้ ของพชื (Evapotranspiration) G = ปริมาณความช้ืนทเ่ี พิม่ เขา้ มา (Soil moisture recharge) Ro = น้าไหลบา่ บนผิวดิน (Surface runoff) L = ปริมาณความชนื้ ท่ีสูญเสียไป (Soil moisture loss) I = คาบเวลา K = คานวณมาจากสมการที่ 3 k= Ej  Gj (3) Pj  Lj รปู ที่ 3 ดัชนีความแหง้ แลง้ รวมประเทศสหรัฐอเมรกิ า [4] ค่าสมั ประสทิ ธ์ิ , , ,  สามารถคานวณจากจากสมการที่ 4 ถึง 7 การใช้ดัชนีความแห้งแล้งรวมในการติดตามความแห้งแล้งในที่ต่างๆ อาทิ  = ET / PET (4) เช่น ประเทศสาธารณประชาชนจีน ได้พัฒนาดัชนีความแห้งแล้งรวม Comprehensive index (CI) ซึ่งประกอบด้วย 2 ดัชนี ได้แก่ ดัชนีความแห้ง  = R / PR (5) แล้ง Standardized Precipitation Index (SPI) และดัชนีความแห้งแล้ง  = RO / PRO (6)  = L / PL (7)

Research Journal-Rajamangala University of Technology Thanyaburi, ISSN 1686-8420, Vol 15, Issue 2, 2016 47 ตำรำงท่ี 1 เกณฑก์ ารพจิ ารณาคา่ ดชั นคี วามแหง้ แล้ง PDSI [6] 4. ดัชนีความแห้งแล้ง Weekly Stream flow (Percentiles) ดัชนีอาศัย ข้อมูลอัตราการไหลของน้าท่า (Stream flow) ของแต่ละสถานี โดยพิจารณา PDSI Index เกณฑ์ทใี่ ชว้ ัดความแหง้ แลง้ เป็นแบบรายสัปดาหแ์ ละทาการวเิ คราะห์ข้อมูลในรูปของ Percentile rank แต่ ละสถานี ดังสมการท่ี 9 และเกณฑ์พจิ ารณาค่าดชั นี แสดงไว้ในตารางที่ 4 -1.99 Near normal -2.99 ถึง -2.00 Moderate drought -3.99 ถงึ -3.00 Severe drought  -4.00 Extreme drought Weekly Streamflow (Percentiles) = r x 100 (9) n1 2. ดัชนคี วามแห้งแลง้ Standardized Precipitation Index (SPI) ถูกพัฒนา โดย Mckee และคณะ [7] พิจารณาเป็นแบบรายสัปดาห์หรือแบบรายเดือน r = อนั ดบั ท่ีของข้อมูลดิบ การคานวณนาค่าความแตกตา่ งของฝนที่ตา่ งจากคา่ เฉลย่ี ในชว่ งเวลาหน่ึงๆหาร n = จานวนขอ้ มูลทง้ั หมด ด้วยค่าเบี่ยงเบนมาตรฐานเพราะว่าการกระจายฝนไม่เป็นปกติ จึงต้องมีการ ปรับให้เปน็ การกระจายแบบปกติ ดังน้ันคา่ เฉลี่ยของ SPI จะมีค่าเป็น 0 และคา่ ตำรำงที่ 4 เกณฑ์พจิ ารณาคา่ ดัชนีความแหง้ แลง้ Weekly Stream flow [9] เบ่ียงเบนมาตรฐานจะมีค่าเป็น 1 จากลักษณะดังกล่าวนี้สามารถจดั เกณฑ์การ พจิ ารณาค่าดชั นคี วามแห้งแล้ง SPI ดังแสดงในตารางท่ี 2 Weekly Stream flow เกณฑ์ทใ่ี ช้วัดความแห้งแลง้  25 Normal 10 - 24 Below normal ตำรำงท่ี 2 เกณฑก์ ารพิจารณาค่าดัชนคี วามแห้งแลง้ SPI [7] 6 - 9 Moderate hydrologic drought SPI Index เกณฑท์ ี่ใชว้ ดั ความแหง้ แล้ง < 6 Severely hydrologic drought -0.99 Near normal 5. ดั ช นี ค ว า ม แ ห้ ง แ ล้ง Normalized Differences Vegetation Index -1.00 ถึง -1.49 Moderately dry (NDVI) หรือ ดัชนีพืชพรรณมาตรฐาน คานวณได้จากค่าการสะท้อนแสงช่วง -1.50 ถึง -1.99 Severely dry คลื่นสีแดง (Red) และช่วงอินฟราเรดใกล้ (NIR) ของพ้ืนผิวโลกตามสมการท่ี -2 Extremely dry 10 เกณฑพ์ จิ ารณาคา่ ดชั นคี วามแหง้ แลง้ NDVI แสดงในตารางท่ี 5 3. ดัชนีความแห้งแล้ง Moisture Availability Index (MAI) พัฒนาโดย NDVI = NIR - Red (10) NIR  Red Hargreaves [8] ซึ่งกาหนดดัชนีมาตรฐานระดับต่างๆ ของความชื้นท่ีขาด แคลนหรือเพียงพอสาหรับผลผลิตทางการเกษตรโดยกาหนดดัชนีความช้ืนที่ ตำรำงที่ 5 เกณฑ์พิจารณาค่าดัชนคี วามแหง้ แลง้ NDVI [10] เป็นประโยชน์สาหรับพืช (MAI) ซึ่งเป็นอัตราส่วนของค่าความน่าจะเป็นของ NDVI เกณฑ์ทีใ่ ชว้ ัดความแห้งแลง้ ปริมาณฝนที่ระดับ 75% หรือฝนท่ีคาดหวังได้ (Dependable Rainfall) กับ  0.40 No drought 0.25 - 0.39 Moderate drought ศักย์การคายระเหยน้าของพืช (Potential Evapotranspiration) ดังสมการท่ี 0.1 - 0.24 Severe drought < 0.10 Extreme drought 8 และเกณฑ์พิจารณาค่าดัชนีความแหง้ แล้ง MAI แสดงไว้ในตารางท่ี 3 MAI = DP (8) PET DP = ค่าความนา่ จะเปน็ ของปริมาณฝนทีร่ ะดบั 75% หรอื ฝนทค่ี าดหวัง ในตารางท่ี 6 จะแสดงค่าถ่วงน้าหนักของแต่ละดัชนี ที่นามาพัฒนาดัชนี PET = ศกั ยก์ ารคายระเหยนา้ ของพืช (Potential Evapotranspiration) ความแห้งแล้งรวม (Composite drought index) ซ่ึงดัชนีที่นามาพัฒนานั้น จะต้องสะท้อนถึงความแห้งแล้ง มีการคานวณท่ีไม่ซับซ้อน เข้าถึงข้อมูลได้งา่ ย ตำรำงท่ี 3 เกณฑพ์ จิ ารณาคา่ ดัชนคี วามแหง้ แลง้ MAI [8] เป็นท่ียอมรับต่อการใช้งาน สามารถติดตามความแห้งแล้งได้ใกล้เคียง ระยะเวลาจริง (Real Time) ในรปู แบบรายสัปดาห์ กรณีท่ีมขี อ้ มูลของบางดัชนี MAI Index เกณฑท์ ่ีใช้วัดความแหง้ แล้ง เกิดการขาดหาย เช่น ข้อมูลปริมาณน้าท่า พื้นที่มีเมฆบังทาให้ไม่สามารถ คานวณคา่ ดัชนพี ืชพรรณมาตรฐาน (NDVI) ได้ ค่าถ่วงนา้ หนกั ของแต่ละดชั นจี ะ > 1.00 Normal มีการเปล่ยี นไป ดังตารางที่ 6 โดยยดึ ปจั จยั สาคัญทก่ี ่อใหเ้ กดิ ความแห้งแล้ง 0.68 ถึง 1.00 Somewhat deficient 0.34 ถงึ 0.67 Moderately deficient 0.00 ถงึ 0.33 Very deficient

Research Journal-Rajamangala University of Technology Thanyaburi, ISSN 1686-8420, Vol 15, Issue 2, 2016 48 ตำรำงท่ี 6 ค่าถ่วงนา้ หนกั ดชั นีความแห้งแล้งรวม [11] คา่ ถว่ งน้าหนัก 5. Normalized <6 4 5 ดัชนี 4 ดชั นี Differences Vegetation ดัชนคี วามแหง้ แลง้ 0.20 0.25 Index (NDVI)  0.40 1 Palmer Drought Severity Index 0.25 0.30 0.25 - 0.39 2 Standardized Precipitation Index 0.25 0.30 0.1 - 0.24 3 Moisture Availability Index 0.15 0.15 4 Weekly Stream flow 0.15 < 0.10 Normalized Differences Vegetation Index ตารางที่ 8 เป็นคาอธบิ ายระดับความรุนแรงและเกณฑ์ของดัชนีความแหง้ แล้ง รวม (Composite drought index) ทีพ่ ฒั นาขน้ึ ตำรำงท่ี 8 เกณฑ์ของดัชนคี วามแหง้ แลง้ รวม [11] ตารางท่ี 7 แสดงค่าความเสี่ยงของแต่ละดัชนีท่ีนามาพัฒนาดัชนีความแห้ง ระดับ เกณฑ์ คำอธบิ ำย แล้งรวม ในแบบรายสัปดาห์ ซึ่งคานวณจากสมการที่ 11 ท่ีกาหนดค่าปัจจัย ความเสีย่ งคณู กับค่าถว่ งนา้ หนกั ของแต่ละดชั นคี วามแหง้ แล้ง D0 < 1.75 ปกติ พืชมีความปกติแหล่งน้าต่างๆ มีน้า อุปโภค –บริโภค ใช้อย่างพอเพยี ง CDI = (I1 * W1) + (I2 * W2) + (I3 * W3) + (I4 * W4) + (I5 * W5) (11) ควำมแห้งแล้งน้อย เริ่มมีความแห้งแล้ง อาจ I1, I2, I3, I4, I5 = ค่าความเส่ียงของดัชนี Palmer Drought Severity Index, Standardized Precipitation Index, Moisture Available Index, D1 1.75 - 2.49 เกิดขาดน้าของพืชบางชนิดบ่อน้า แม่น้า และ Weekly Stream Flow และNormalized Differences Vegetation Index แหล่งน้าต่างๆ เร่ิมมีน้าแห้งขอด น้าอุปโภค – W1, W2, W3, W4, W5 = ค่าถ่วงน้าหนักของดัชนี Palmer Drought บรโิ ภค เรม่ิ ขาดแคลน Severity Index, Standardized Precipitation Index, Moisture Available Index, Weekly Stream Flow และNormalized Differences Vegetation ควำมแห้งแล้งมำก มีการเสียหายต่อพชื และมี Index D2 2.50 - 3.24 แนวโน้มของการขาดแคลนน้าและข้อจากัด การใช้น้าเริ่มรุนแรง ขาดแคลนเพ่ืออุปโภค – บรโิ ภค ควำมแห้งแล้งมำกท่ีสุด มีการเสียหายต่อพืช D3 > 3.24 มากและการขาดแคลนน้าในแหล่งน้าต่างๆ ตำรำงท่ี 7 คา่ ความเสีย่ งของดัชนีความแหง้ แล้ง [11] และน้าอปุ โภค –บริโภคเข้าขั้นวกิ ฤต ดชั นีควำมแหง้ แลง้ เกณฑ์ ค่ำควำมเสยี่ ง 1 1. Palmer Drought  -1.99 2 การศึกษาครั้งน้ีมุง่ เนน้ เพ่อื ตดิ ตามและประเมินความแห้งแล้งจากดชั นคี วาม Severity Index (PDSI) -2.00 ถึง -2.99 3 แห้งแล้งรวม จากพ้ืนตัวแทน 3 ลุ่มน้า ประกอบ ลุ่มน้าแม่กลอง (มีพ้ืนท่ีเขต -3.00 ถึง -3.99 4 ชลประทาน) ลุ่มนา้ ยม (พ้นื ทีไ่ ม่มเี ขือ่ นขนาดใหญ่) และล่มุ นา้ ชี (พ้ืนทีเ่ กิดความ 1 แห้งแล้งบ่อยครั้ง) ให้ความถูกต้องและแม่นยาเม่ือเปรียบเทียบกับการลง  - 4.00 2 ตรวจสอบทางภาคสนาม เพ่ือใช้อ้างอิงและเป็นมาตรฐานสาหรับการติดตาม 3 ความแห้งแลง้ ของประเทศไทยในอนาคตตอ่ ไป 2. Standardized  - 0.99 4 Precipitation Index (SPI) -1.00 ถึง -1.49 1 วธิ ีกำรทดลอง -1.50 ถึง -1..99 2 3 1. ทาการศึกษาค้นคว้าตาราเอกสารและรายงานการวิจัยจากหน่วยงาน  -2.00 4 ตา่ งๆ ทเ่ี ก่ยี วข้องกบั การศกึ ษาดัชนีภยั ความแห้งแลง้ ในประเทศไทย พรอ้ มท้ัง > 1.00 1 คัดเลือกและรวบรวมข้อมูลภมู ิอากาศจากสถานีตรวจอากาศ กรมอตุ นุ ยิ มวิทยา 2 ข้อมูลปริมาณน้าท่า กรมชลประทาน ข้อมูลแหล่งน้า พ้ืนที่ชลประทาน และ 3. Moisture Available 0.68 - 1.00 3 การเกษตร ในพ้ืนที่ตัวแทน 3 ลุ่มน้า ประกอบด้วย ลุ่มน้าแม่กลอง ลุ่มน้ายม Index (MAI) 0.34 - 0.67 และลมุ่ นา้ ชี แสดงไวใ้ นรูปที่ 6 0.00 - 0.33 4. Weekly Stream flow  25 (Percentiles) 10 - 24 6-9

Research Journal-Rajamangala University of Technology Thanyaburi, ISSN 1686-8420, Vol 15, Issue 2, 2016 49 รปู ที่ 6 พนื้ ทท่ี าการศกึ ษา ผลกำรทดลอง 2. คานวณค่าดัชนีความแห้งแล้ง Palmer Drought Severity Index, จากการประมวลผลดัชนีความแหง้ แลง้ รวม ในรูปแบบแผนที่ดัชนีความแห้ง Standardized Precipitation Index, Moisture Available Index, Weekly แล้งรวม แบบรายสัปดาห์ แสดงไว้ในรูปท่ี 8 ท่ีมีความยาวนานของข้อมูล Stream flow และNormalized Differences Vegetation Index จานวน 47 ปี ต้ังเดือนมกราคม พ.ศ. 2513 จนถึงเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2559 สาหรับใช้ตรวจสอบทางภาคสนาม บรเิ วณลุ่มนา้ แม่กลอง ลุ่มน้ายมและลุม่ นา้ ชี 3. จัดสร้างช้ันแผนที่ ในแต่ละดัชนีความแห้งแล้งด้วยระบบสารสนเทศ ระหว่างชว่ งปลายเดือนเมษายน พ.ศ. 2556 ถงึ เดอื นพฤษภาคม พ.ศ. 2559 ซงึ่ ภูมิศาสตร์ (GIS) ในรูปแบบราสเตอร์ที่ขนาดความละเอียด (Pixel) 250 เมตร จะอาศัยแผนท่ีดัชนีความแห้งแล้งรวมในสัปดาหก์ ่อนหน้า เพื่อใช้เป็นแนวทาง กาหนดคา่ ปจั จัยความเส่ียงกบั คา่ ถ่วงนา้ หนกั ของแต่ละดชั นี พร้อมทง้ั พิจารณา ในการลงพน้ื ที่สาหรับตดิ ตามและประเมินความแหง้ แล้งทเี่ กดิ ขึ้น ขอบเขตของแหล่งน้าและพื้นท่ีชลประทาน ทาการแบ่งช้ันความรุนแรงของ ดชั นีความแหง้ แลง้ รวม แสดงไว้ในรปู ท่ี 7 จากแผนที่ดัชนีความแห้งแล้งรวมในสัปดาห์ท่ี 22 และ23 ปีพ.ศ. 2556 ใน รูปท่ี 8 โดยพ้ืนท่ีส่วนใหญ่ของลุ่มน้าแม่กลอง ลุ่มน้ายม และลุ่มน้าชี มีสภาพ 4. ทาการซ้อนทับชน้ั แผนทีข่ อบเขตการปกครอง ในระดับตาบล ด้วยระบบ ระดับปกติ (D0) พบระดับความแห้งแล้งน้อย (D1) บริเวณ อาเภอสวนผึ้ง สารสนเทศภูมิศาสตร์ (GIS) เพื่อให้ทราบถึง ระดับความรุนแรงของความแห้ง จังหวัดราชบุรี ของลุ่มน้าแม่กลอง และบางบริเวณของจังหวัดขอนแก่น แลง้ ในระดับต่างๆ ในพื้นที่ท่ีศึกษา อุดรธานี กาฬสิน และร้อยเอ็ด เมื่อเปรียบเทียบการลงสารวจทางภาคสนาม ในช่วงวันท่ี 28 พฤษภาคม ถึง 10 มิถุนายน พ.ศ. 2556 พบว่า ในพื้นท่ีที่มี 5. ตรวจสอบความถูกต้องของผลจากการคานวณจากดัชนีความแห้งแล้ง ระดับปกติ (D0) พืชพรรณเจริญเติบโตเป็นปกติ แหล่งน้าผิวดินมีปริมาณมาก รว่ มกบั การลงสารวจภาคสนาม พรอ้ มท้ังตรวจวัดความช้ืนของดนิ ด้วยเคร่อื งมอื ส่วนระดับความแห้งแล้งน้อย (D1) ความช้ืนในดินต่า แหล่งน้าผิวดินเร่ิมมกี าร วัดความช้ืนในดิน Profile probe PR2 ท่ีระดับความลึกเฉลี่ย 60 เซนติเมตร แห้งขอด ซง่ึ แสดงไว้ในรูปท่ี 9 ในรปู แบบ เปอร์เซ็นตโ์ ดยปรมิ าตรของน้า และทาการพจิ ารณาสภาพทัว่ ไปของ พ้ืนที่ รวมถงึ สอบถามข้อมลู เบอ้ื งตน้ จากประชาชนในพนื้ ท่ี ลมุ่ น้าแม่กลอง สัปดาห์ท่ี 22 ระดบั ปกติ (D0) ความชื้นของดิน 16.80% 6. วเิ คราะห์ผลการศึกษาและสรปุ ผลการศึกษา ลมุ่ นา้ ยม สปั ดาหท์ ี่ 23 ระดับปกติ (D0) ความช้ืนของดนิ 14.26% ลุม่ นา้ ชี สัปดาหท์ ี่ 23 ระดับความแห้งแลง้ นอ้ ย (D1) ความชืน้ ของดนิ 7.55% รปู ที่ 9 สภาพพน้ื ที่จากลงสารวจทางภาคสนามปี พ.ศ.2556 รูปที่ 7 ขนั้ ตอนการซ้อนทบั ด้วยระบบสารสนเทศภมู ิศาสตร์ (GIS)

Research Journal-Rajamangala University of Technology Thanyaburi, ISSN 1686-8420, Vol 15, Issue 2, 2016 50 ลมุ่ นำแม่กลอง สปั ดาหท์ ี่ 22 ปี 2556 สปั ดาหท์ ่ี 24 ปี 2556 สัปดาหท์ ่ี 17 ปี 2557 สัปดาหท์ ่ี 17 ปี 2558 สปั ดาหท์ ี่ 19 ปี 2559 ลมุ่ นำยม สปั ดาหท์ ี่ 23 ปี 2556 สปั ดาหท์ ี่ 27 ปี 2556 สปั ดาห์ท่ี 18 ปี 2557 สปั ดาหท์ ี่ 18 ปี 2558 สัปดาหท์ ่ี 19 ปี 2559 ลุ่มนำชี สปั ดาห์ท่ี 23 ปี 2556 สปั ดาหท์ ี่ 27 ปี 2556 สปั ดาห์ที่ 19 ปี 2557 สปั ดาหท์ ี่ 18 ปี 2558 สปั ดาห์ที่ 21 ปี 2559 ระดบั ควำมแหง้ แลง้ ปกติ ความแหง้ แล้งน้อย ความแห้งแล้งมาก ความแหง้ แล้งมากสุด รปู ท่ี 8 ผลการวิเคราะหด์ ชั นีความแห้งแล้งรวมสปั ดาหท์ ีล่ งสารวจทางภาคสนาม จากแผนที่ดัชนีความแห้งแล้งรวมในสัปดาห์ที่ 24 และ27 ปีพ.ศ. 2556 ใน ลุม่ น้ายม สัปดาห์ท่ี 27 ระดบั ปกติ (D0) ความชืน้ ของดนิ 16.06% รูปท่ี 8 โดยพ้ืนท่ีส่วนใหญ่ของลุ่มน้าแม่กลอง ลุ่มน้ายม และลุ่มน้าชี มีสภาพ ลุ่มนา้ ชี สัปดาหท์ ี่ 27 ระดับความแห้งแลง้ นอ้ ย (D1) ความชน้ื ของดนิ 16.18% ระดับปกติ (D0) และพบระดับความแห้งแล้งน้อย (D1) ในบริเวณจังหวัด ขอนแก่น อุดรธานี และกาฬสิน เม่ือเปรียบเทียบการลงสารวจทางภาคสนาม ในชว่ งวนั ที่ 11 มิถุนายน ถึง 14 กรกฎาคม พ.ศ. 2556 พบวา่ ในพื้นท่ที ม่ี รี ะดับ ปกติ (D0) พืชพรรณเจริญเติบโตเป็นปกติ แหล่งน้าผิวดินมีปริมาณมาก ส่วน ระดับความแหง้ แลง้ น้อย (D1) เริ่มมีฝนตกในพื้นท่ี ความช้ืนในดินสูง แหล่งน้า บนผิวดินเริ่มมีปริมาณมาก เกษตรกรเรม่ิ เพาะปลกู แสดงไว้ในรูปที่ 10 ลมุ่ นา้ แม่กลอง สัปดาห์ที่ 24 ระดับปกติ (D0) ความชนื้ ของดนิ 16.50% รูปท่ี 10 สภาพพ้ืนทจี่ ากลงสารวจทางภาคสนามปี พ.ศ.2556

Research Journal-Rajamangala University of Technology Thanyaburi, ISSN 1686-8420, Vol xx, Issue xx, 2015 51 ลุ่มนา้ แม่กลอง สปั ดาห์ที่ 17 ระดับปกติ (D0) ความชื้นของดิน 5.88% อาการเห่ียวเฉา ใบเหลือง รวมทั้งบางสว่ นยืนตน้ ตายเนอ่ื งจากขาดน้า แหลง่ น้า ผวิ ดินแหง้ ขอด แสดงไวใ้ นรูปท่ี 13 ลมุ่ น้าแมก่ ลอง สปั ดาห์ที่ 17 ระดบั ปกติ (D0) ความชื้นของดิน 9.02% ลุ่มนา้ ยม สัปดาหท์ ี่ 18 ระดบั ปกติ (D0) ความช้ืนของดนิ 9.92% ล่มุ นา้ ยม สปั ดาหท์ ี่ 18 ระดบั ปกติ (D0) ความชนื้ ของดนิ 9.58% ลุ่มน้าชี สปั ดาหท์ ี่ 19 ระดับปกติ (D0) ความช้นื ของดนิ 6.88% ลุ่มนา้ ชี สปั ดาหท์ ่ี 18 ระดบั ปกติ (D0) ความชน้ื ของดนิ 3.98% รูปท่ี 11 สภาพพ้นื ทจี่ ากลงสารวจทางภาคสนามปี พ.ศ.2557 จากแผนท่ีดชั นคี วามแห้งแล้งรวมในสัปดาหท์ ่ี 17, 18 และ19 ปพี .ศ. 2557 รปู ท่ี 12 สภาพพ้ืนทจี่ ากลงสารวจทางภาคสนามปี พ.ศ.2558 ในรูปท่ี 8 โดยพื้นท่ีส่วนใหญ่ของลุ่มน้าแม่กลอง ลมุ่ น้ายม และล่มุ นา้ ชี มสี ภาพ ลุ่มนา้ แม่กลอง สัปดาหท์ ี่ 19 ระดับความแหง้ แลง้ มาก (D2) ความชนื้ ของดิน 2.31% ระดับปกติ (D0) เม่ือเปรียบเทียบการลงสารวจทางภาคสนาม ในช่วงวันที่ 23 เมษายน ถึง 13 พฤษภาคม พ.ศ. 2557 พบวา่ ในพืน้ ท่ีทม่ี ีระดบั ปกติ (D0) พืช ล่มุ น้ายม สปั ดาห์ท่ี 19 ระดบั ความแหง้ แลง้ มาก (D2) ความช้นื ของดนิ 1.82% พรรณมีการเจรญิ เตบิ โตเป็นปกติ แหล่งน้าผวิ ดนิ มีปริมาณมาก เรม่ิ มฝี นตกมาก ในพืน้ ที่ เกษตรเรม่ิ เตรียมแปลงเพ่ือทาการเพาะปลกู ซง่ึ แสดงไวใ้ นรูปที่ 11 ลมุ่ นา้ ชี สัปดาหท์ ี่ 21 ระดับความแหง้ แลง้ นอ้ ย (D1) ความช้ืนของดนิ 9.08% จากแผนที่ดัชนีความแห้งแล้งรวมในสัปดาห์ที่ 17 และ18 ปีพ.ศ. 2558 ใน รูปที่ 13 สภาพพื้นทจ่ี ากลงสารวจทางภาคสนามปี พ.ศ.2559 รูปที่ 8 โดยพ้ืนที่ส่วนใหญ่ของลุ่มน้าแม่กลอง ลุ่มน้ายม และลุ่มน้าชี มีสภาพ ระดับปกติ (D0) เม่ือเปรียบเทียบการลงสารวจทางภาคสนาม ในช่วงวันท่ี 23 เมษายน ถึง 6 พฤษภาคม พ.ศ. 2558 พบว่า ในพื้นที่ท่ีมีระดับปกติ (D0) พืช พรรณจะมีการเจริญเติบโตเป็นปกติ แหล่งน้าผวิ ดินมปี ริมาณมาก มีฝนตกมาก ในพน้ื ที่ ดินมคี วามชืน้ สงู แสดงไว้ในรูปท่ี 12 จากแผนที่ดัชนีความแห้งแล้งรวมในสัปดาห์ท่ี 19 และ21 ปีพ.ศ. 2559 ใน รปู ท่ี 8 พบระดับความแห้งแลง้ ในลุม่ นา้ แม่กลองและล่มุ น้าชี 3 ระดบั คอื ระดับ ปกติ (D0) ระดับความแห้งแล้งน้อย (D1) และระดับความแห้งแล้งมาก (D2) สว่ นลมุ่ น้ายมพบระดับความแห้งแล้ง 4 ระดบั คือ ระดับปกติ (D0) ระดับความ แหง้ แลง้ น้อย (D1) ระดับความแห้งแล้งมาก (D2) และระดบั ความแห้งแล้งมาก ท่ีสุด (D3) เมื่อเปรียบเทียบการลงสารวจทางภาคสนาม ในช่วงวันท่ี 6 พฤษภาคม ถึง 26 พฤษภาคม พ.ศ. 2559 พบว่า ระดับความแห้งแล้งน้อย (D1) ในลุ่มน้าชี เร่ิมมีฝนตกในพ้ืนท่ี เกษตรกรเร่ิมไถพรวนสาหรับเตรียมการ เพาะปลกู ส่วนระดบั ความแห้งแล้งมาก (D2) ในลมุ่ แมก่ ลองและล่มุ นา้ ยม พชื มี

Research Journal-Rajamangala University of Technology Thanyaburi, ISSN 1686-8420, Vol xx, Issue xx, 2015 52 จากการตรวจความช้ืนของดินด้วยเคร่ืองมือวัดความชื้นในดิน Profile ล่มุ น้าชี สัปดาหท์ ี่ 18 ปพี .ศ. 2558 ต.ทมนางาม อ.โนนสะอาด จ. อุดรธานี probe PR2 ที่ระดับความลึกเฉลี่ย 60 เซนติเมตร ในรูปแบบ เปอร์เซ็นต์โดย ปรมิ าตรของนา้ ในภาคสนามพบวา่ คา่ ที่ ระดบั ปกติ (D0) ค่าความชื้นของดนิ มี รปู ที่ 14 คลาดเคลื่อนของพืน้ ท่จี ากลงสารวจทางภาคสนาม ค่าระหว่าง 3.98 – 16.80% ระดับความแห้งแล้งน้อย (D1) มีค่าความชื้นของ ดินค่าระหว่าง 7.55 – 15.56% ระดับความแห้งแล้งมาก (D2) มีค่าความช้ืน สรุปผล ของดินค่าระหว่าง 1.82% - 2.31% เมื่อเปรียบกับแผนที่ดัชนีความแห้งแล้ง รวมในสัปดาห์ที่ลงสารวจ พบว่าแผนท่ีดัชนีความแห้งแล้งรวมให้ความถูกต้อง การติดตามความแห้งแล้งจากแผนท่ีดัชนีความแห้งแล้ง ร่วมกับการลง อย่รู ะหว่างรอ้ ยละ 60 – 80 เปอร์เซน็ ต์ หรือคิดเฉล่ยี เปน็ รอ้ ยละ 69 เปอรเ์ ซน็ ต์ ตรวจสอบทางภาคสนาม พบว่าให้ความถูกต้องอยู่ระหว่างร้อยละ 60 – 80 ดังแสดงในตารางที่ 9 เปอร์เซ็นต์ หรือคิดเฉล่ียเป็นร้อยละ 69 เปอร์เซ็นต์ อย่างไรก็ตามดัชนีความ แห้งแล้งรวมได้ถูกสอบเทียบในช่วงปลายเดือนเมษายนถึงเดือนกรกฎาคม ซึ่ง ตำรำงที่ 9 การเปรยี บเทยี บความถูกตอ้ งจากภาคสนาม 1/2558 1/2559 พบความแห้งแลง้ ของพน้ื ทอี่ ยูใ่ นระดับปกติ (D0) ระดับแหง้ แลง้ นอ้ ย (D1) และ ครั้งท/่ี ปี 1/2556 2/2556 1/2557 ระดับแห้งแล้งมาก (D2) ซ่ึงในภาคสนามยังไม่ได้สามารถตรวจสอบระดับแห้ง ลมุ่ นำ แล้งมากทีส่ ุด (D3) ทาให้ยังไมส่ ามารถทดสอบความแมน่ ยาของดชั นคี วามแห้ง สารวจ แล้งรวมให้ถูกต้องมากข้ึนได้ เน่ืองจากการสอบเทียบน้ันต้องทาการทดสอบ ถูกต้อง ความแห้งแล้งในทุกระดับต้ัง D0 ถึง D3 แต่สามารถใช้เป็นแนวทางในการ สารวจ ติดตามความแห้งแล้งในรูปแบบรายสัปดาห์ ใกล้เคียงระยะเวลาจริง (Real ถูกต้อง Time) สาหรับวางแผนและรับมือเพ่ือบรรเทาความแห้งแล้งท่ีจะเกิดข้ึนใน สารวจ อนาคตได้ ถูกต้อง สารวจ กติ ติกรรมประกำศ ถูก ้ตอง สารวจ ขอขอบพระคุณสานักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (วช.) ท่ีให้การ ถูก ้ตอง สนับสนุนเงินทุนอุดหนุนโครงการวิจัยนี้ ขอขอบพระคุณ ภาควิชาวิศวกรรม เกษตร มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลธัญบุรี และภาควิชาวิศวกรรม ลุ่มน้าแม่กลอง 42 22 33 44 31 ชลประทาน มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ท่ีสนับสนุนเคร่ืองมือในงานวิจัย ลมุ่ นา้ ยม 75 66 54 44 44 รว ม ถึ งห น่ ว ย งา น รา ช ก า รแ ละ ผู้ท่ี มี ส่ว น เกี่ ย ว ข้ อ งท่ี ช่ ว ย ให้ คา ช้ี แ น ะ แ ละ ลุ่มนา้ ชี 42 10 4 44 41 63 คาปรกึ ษาจนงานวจิ ัยฉบบั น้ีสาเรจ็ ลุล่วงดว้ ยดี รวม 15 9 18 12 12 10 12 9 13 8 ความถกู ตอ้ ง (%) เอกสำรอำ้ งอิง 60.0 66.7 83.3 75.0 61.5 [1] อภริ ฐั ป่ินทอง บญั ชา ขวญั ยืน, 2557. การตดิ ตามความแหง้ แล้งด้วยดัชนี สาเหตุความคลาดเคล่ือนของผลการคานวณดัชนีความแหง้ แล้งรวมกับการ Palmer Drought Severity Index ในลุม่ นา้ ชี. การประชุมวิชาการสมาคม ตรวจสอบทางภาคสนาม ระดับที่เห็นได้ชัดเจนคือ ระดับปกติ (D0) และระดับ วศิ วกรรมเกษตรแห่งประเทศไทย, ระดบั ชาตคิ ร้ังที่ 15 และระดบั นานาชาตคิ รง้ั ความแห้งแล้งน้อย (D1) ท่ีมีการคาบเก่ียวกันของความชื้น เป็นผลสืบ ท่ี 7. อยธุ ยา : 737-744. เน่ืองมาจากปริมาณฝนท่ีตกเพ่ิมในพื้นท่ีภายหลังการเก็บข้อมูลภาคสนามใน สัปดาห์ดังกล่าว ส่วนระดับความแห้งแล้งมาก (D2) แสดงผลเห็นชัดเจน โดย พืชมอี าการเหี่ยวเฉา ใบเหลอื ง และยืนต้นตายเน่ืองจากขาดนา้ แหลง่ น้าผวิ ดิน แห้งขอด ดินมีความชนื้ ต่า รูปท่ี 14 เป็นตัวอย่างพื้นที่ ท่ีเกิดความคลาดเคลื่อน บริเวณ ต.บ้านหว้า อ. เมือง จ.ขอนแก่น สัปดาห์ที่ 27 ปีพ.ศ. 2556 แผนที่ดัชนีความแห้งแล้งรวม แสดงระดับความแห้งแล้งน้อย (D1) จากการตรวจสอบทางภาคสนาม พบว่า สภาพพ้ืนมีฝนตกลงมามาก ความช้ืนของดินสูง แหล่งน้าผิวดินมีปริมาณมาก เกษตรเริ่มทาการเพาะปลูก และที่ ต.ทมนางาม อ.โนนสะอาด จ. อุดรธานี สปั ดาหท์ ี่ 18 ปีพ.ศ. 2558 แผนท่ดี ัชนคี วามแห้งแลง้ รวมแสดงระดับปกติ (D0) เม่ือตรวจสอบทางภาคสนาม พบว่า พืชมีอาการเหี่ยวเฉา ใบเหลืองและยืนตน้ ตาย ดนิ มีความชืน้ ต่า ลมุ่ นา้ ชี สปั ดาหท์ ี่ 27 ปีพ.ศ. 2556 ต.บ้านหว้า อ.เมอื ง จ.ขอนแกน่ [2] Australia Goverment Bureau of Meteorology, 2016. Rainfall Deciles. Available Source : http://www.bom.gov.au/. [3] India Meteorological Department, 2016. Aridity Anomaly Index. Available Source : http://www.imdagrimet.gov.in/home_page. [4] National Climatic Data Center, 2016. Composite Drought index. Available Source : http://droughtmonitor.unl.edu/.

Research Journal-Rajamangala University of Technology Thanyaburi, ISSN 1686-8420, Vol xx, Issue xx, 2015 53 [5] อภริ ัฐ ป่ินทอง บญั ชา ขวัญยืน, 2555. การพฒั นาดัชนีภยั แลง้ รวมท่ี เหมาะสมสาหรับประเทศไทย. International Network for Water and Ecosystem in Paddy Fields (INWEPF), ครงั้ ที่ 3 : 106-117. [6] Palmer, W.C, 1965. Meteorological drought. Research Paper No. 45, U.S. Department of Commerce Weather Bureau, Washington, D.C. [7] McKee, T.B., N.J. Doesken and J. Kleist, 1993. The relationship of drought frequency and duration to time scales. Preprints, 8th Conference on Applied Climatology, pp. 179–184. January 17–22, Anaheim, California. [8] Hargreaves, G.H. 1975. Moisture availability and crop production. Transactions of the ASAE. 18: 980-984. [9] The National Climatic Data Center (NCDC), 2016. Weekly Stream flow. Available Source : https://www.ncdc.noaa.gov/. [10] Kogan, F.N. 1995. Application of vegetation index and brightness temperature for drought detection. Advances in Space Research. 11: 91–100. [11] บญั ชา ขวัญยืน. 2557. การกาหนดดัชนภี ัยแลง้ ท่เี หมาะสาหรับประเทศ ไทย. รายงานการกาหนดทศิ ทางของนโยบายและแผนหลกั การบริหารจดั การ นา้ ระดับประเทศและการวิจยั เพือ่ ลดผลกระทบจากภยั พบิ ตั ิ, สานกั งาน คณะกรรมการวจิ ยั แหง่ ชาต.ิ กรุงเทพมหานคร. ประวัตผิ ูเ้ ขยี นบทควำม อภิรัฐ ป่ินทอง ปริญญาตรี วท.บ. ปฐพีวิทยา สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหาร ลาดกระบัง ปรญิ ญาโท วศ.ม. วศิ วกรรมชลประทาน มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร์ บัญชา ขวัญยืน ปริญญาตรี วศ.บ. วิศวกรรม ชลประทาน มหาวิทยาลยั เกษตรศาสตร์ ปริญญาโท M.Sc. (Irrigation Engineering) เกียรตินยิ ม, University of Southamton, UK ปริญญาเอก Ph.D. (Water Resources Engineer), Colorado State University, USA