การแสดงนาฏศิลป์พื้นบ้าน

ใบความรู้ เร่ือง การแสดงนาฏศลิ ปพ์ ้ืนบ้าน การแสดงพน้ื เมือง เปน็ การแสดงที่แสดงออกถงึ การสบื ทอดทางศิลปะและวฒั นธรรมของแตล่ ะท้องถ่ิน ที่สบื ทอดกนั ต่อ ๆ มาอย่างช้านาน ตัง้ แตส่ มยั โบราณจนถึงปัจจุบนั การแสดงจะออกมาในรูปแบบใดน้ัน ขึน้ อยู่ กับสภาพทางภูมิศาสตร์ ส่ิงแวดล้อม อาชีพ และความจาเป็นทางเศรษฐกิจ ตลอดจนอุปนิสัยของประชาชนใน ทอ้ งถิ่น จึงทาให้การแสดงพนื้ เมือง มีลลี าท่าทางที่แตกต่างกันออกไป แตก่ ม็ จี ุดมุง่ หมายอย่างเดียวกัน คอื เพื่อ ความสนกุ สนานร่ืนเริง และพักผอ่ นหยอ่ นใจ การแสดงพน้ื เมืองของไทย แบ่งออกเปน็ ภาคตา่ ง ๆ ไดด้ ังน้ี ภาคเหนือ จากสภาพภูมิประเทศท่ีอุดมไปดว้ ยป่า มีทรัพยากรมากมาย มีอากาศหนาวเย็น ประชากร มีอุปนิสัยเยือกเย็น นุ่มนวล งดงาม รวมท้ังกิริยา การพูดจา มีสาเนียงน่าฟัง จึงมีอิทธิพลทาให้เพลงดนตรีและ การแสดง มีท่วงทานองช้า เนิบนาบ นุ่มนวล ตามไปด้วย การแสดงของภาคเหนือเรียกวา่ ฟ้อน เช่น ฟ้อนเล็บ ฟ้อนเทียน ฟอ้ นเงี้ยว ฟอ้ นสาวไหม เป็นต้น ฟ้อนเล็บ ฟอ้ นสาวไหม ภาคกลาง โดยธรรมชาตภิ มู ปิ ระเทศเป็นท่ีราบ เหมาะสาหรับอาชพี ทานา ทาไร่ ทาสวน และเปน็ ศูนย์ รวมของศิลปวัฒนธรรม การแสดงจึงออกมาในรปู แบบของขนบธรรมเนียมประเพณี และการประกอบอาชีพ เช่น เต้นการาเคียว เพลงเกยี่ วข้าว เพลงเรอื เพลงฉ่อย เพลงอีแซว ลเิ ก ลาตัด กลองยาว เถดิ เทิง เปน็ ต้น ลเิ กทรงเครื่อง เตน้ การาเคียว

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (ภาคอีสาน) ลกั ษณะพื้นท่ีโดยทั่วไปของภาคอีสานเปน็ ที่ราบสูง มแี หล่งน้า จากแมน่ ้าโขง แบง่ ตามลักษณะของสภาพความเปน็ อยู่ ภาษาและขนบธรรมเนยี มประเพณที แี่ ตกต่างกนั ประชาชนมีความเชอ่ื ในทางไสยศาสตร์มพี ิธกี รรมบชู าภตู ผีและสง่ิ ศักด์สิ ทิ ธิ์ การแสดงจงึ เกี่ยวขอ้ งกับ ชวี ติ ประจาวัน และสะท้อนให้เห็นถึงการประกอบอาชีพและความเป็นอย่ไู ดเ้ ปน็ อยา่ งดี การแสดงของภาค อีสานเรียกวา่ เซิ้ง เป็นการแสดงทค่ี ่อนข้างเรว็ กระฉบั กระเฉง สนกุ สนาน เช่น เซิ้งกระติบขา้ ว เซ้ิงโปงลาง เซิง้ กระหยงั เซ้ิงสวงิ เซ้ิงดงึ ครกดึงสาก เป็นตน้ นอกจากนีย้ ังมี ฟอ้ นทเ่ี ปน็ การแสดงคล้ายกับภาคเหนือ เช่น ฟอ้ น ภูไท (ผไู้ ท) เปน็ ต้น เซ้ิงสวิง ดงึ ครกดึงสาก ภาคใต้ โดยทัว่ ไปภาคใตม้ ีอาณาเขตตดิ กับทะเล และประเทศมาเลเซยี ประชากรจงึ มชี ีวิตความ เปน็ อยู่ ขนบธรรมเนียมประเพณบี างส่วนท่ีคล้ายคลงึ กนั ประชากรมีอุปนิสยั รกั พวกพ้อง รักถน่ิ ที่อยู่อาศยั และ ศิลปวัฒนธรรมของตนเอง จึงมีความพยายามทจี่ ะชว่ ยกนั อนรุ กั ษ์ไว้จนสบื มาจนถึงทุกวนั น้ี การแสดงของ ภาคใต้มีลลี าท่าราคลา้ ยกับการเคล่ือนไหวของร่างกายมากกวา่ การฟ้อนรา ซ่ึงจะออกมาในลักษณะกระตนุ้ อารมณ์ใหม้ ีชีวิตชีวาและสนกุ สนาน เชน่ โนรา หนังตะลุง รองเง็ง ตารีกปี ัส เป็นต้น ตารีกปี ัส โนราห์

ตัวอย่าง การแสดงพื้นบา้ นภาคเหนอื ฟ้อนเลบ็ ฟอ้ นเล็บ เป็นการแสดงพ้นื บ้านทางภาคเหนือ ผ้ฟู ้อนมอื สวมเล็บทาดว้ ยแผ่นทองเหลอื งรูปทรงกรวย โดยสวมเลบ็ 8 นิ้ว (ยกเว้นนว้ิ หัวแมม่ ือ) นิยมแสดงในเวลากลางวัน ในสมัยกอ่ นใช้ฟอ้ นในคมุ้ เจา้ หลวง โดย ฟ้อนในโอกาสต่างๆ เช่น ฟ้อนนาหน้าขบวนครัวทาน งานปอยหลวง งานสมโภช งานตอ้ นรับแขกเมืองต่างชาติ และบคุ คลสาคัญ งานวนั สงกรานต์ เป็นต้น ตอ่ มาภายหลงั ได้มชี า่ งฟอ้ นจากคุ้มเจ้าหลวงออกไปสอน ทาให้การ ฟอ้ นแพรห่ ลายและเปน็ ทน่ี ยิ ม เกิดมีช่างฟอ้ นของคณะศรัทธาวัดตา่ งๆ ข้ึน และมกี ารฝึกหัดกันโดยทว่ั ไป ลักษณะทา่ ราฟอ้ นเลบ็ เปน็ การราตามทานองเพลง ด้วยลีลาท่าทางอ่อนช้อยงดงาม ช้าเนบิ นาบ อ่อนหวาน ดนตรีทใี่ ช้ประกอบเพลง เปน็ ดนตรีพนื้ บา้ นภาคเหนือประกอบด้วยเครื่องดนตรี ดังนี้ กลองแอว์ กลองตะโลด้ โป๊ด ฉาบ ฆ้องใหญ่ ฆ้องเลก็ และปแ่ี นสองเลา การแตง่ กายฟอ้ นเล็บ นุ่งผา้ ซน่ิ มลี ายเชิงยาวกรอมเทา้ สวมเสอื้ คอกลมหรือคอตั้งแขนยาวทรงแขนกระบอก ผา่ อกตดิ กระดุม ตลอด ห่มสไบทับเส้อื เกล้าผม ห้อยอุบะ ทดั ดอกไม้

ตัวอย่าง การแสดงพน้ื บา้ นภาคอสี าน เซิ้งสวิง เซ้งิ สวิง เปน็ การแสดงพน้ื บ้านทางภาคอสี าน (ตะวันออกเฉียงเหนอื ) ในทอ้ งถนิ่ อาเภอยางตลาด จงั หวดั กาฬสนิ ธุ์ เปน็ การละเลน่ เพ่อื สง่ เสริมด้านจิตใจของประชาชนในท้องถ่ิน ซึ่งมีอาชีพในการจับสัตว์นา้ โดยมีสวงิ เปน็ เคร่อื งมือหลัก ในปี พ.ศ. 2515 ท่านผู้เชีย่ วชาญนาฏศลิ ปไ์ ทย กรมศิลปากร จงึ ไดน้ าทา่ เซิ้งศลิ ปะ ท้องถิ่นนนั้ มาปรบั ปรงุ ให้เป็นท่าทก่ี ระฉับกระเฉงยิ่งข้ึน โดยสอดคลอ้ งกบั ทว่ งทานองดนตรที ี่มีลกั ษณะ สนุกสนานรา่ เริง จงึ นบั ไดว้ ่าเป็นศลิ ปะพน้ื บ้านของภาคอสี านทง่ี ดงามแปลกตาออกไปอีกลักษณะหน่ึง ดนตรีท่ใี ชบ้ รรเลงประกอบการแสดงเซิง้ สวิง ประกอบด้วย กลองยาว กลองเต๊ะ แคน ฆอ้ งโหม่ง ก๊บั แก๊บ ฉง่ิ ฉาบ และกรับ การแตง่ กายเซ้ิงสวงิ ผูช้ าย สวมเส้อื มอ่ ฮ่อม นุง่ กางเกงม่อฮ่อมขาก๊วย มีผา้ ขาวม้าโพกศรี ษะและคาดเอว สะพายตะข้อง ผหู้ ญิง นุ่งผา้ ซน่ิ มัดหมี่มเี ชิง ยาวคลมุ เขา่ สวมเส้อื แขนกระบอกคอตดิ ผ่าอกตลอด ห่มสไบทบั เสอ้ื เกลา้ ผมมวยสงู ไว้กลางศรี ษะ ทัดดอกไม้ มือถอื สวิง โอกาสทีใ่ ช้แสดง งานมงคลท่ัวไป หรืองานเทศกาลต่างๆ งานบุญประเพณตี ่างๆ งานบุญประเพณที ้องถิ่น

ตวั อยา่ ง การแสดงพ้ืนบา้ นภาคกลาง เถิดเทงิ หรอื รากลองยาว เถิดเทิง หรือ รากลองยาว เปน็ การแสดงพ้นื บา้ นทางภาคกลางท่สี นกุ สนานชุดหน่งึ มงุ่ แสดงการตี กลองยาวเปน็ สาคัญ ผ้เู ล่นกลองยาวจะเลน่ โลดโผนต่างๆ ไดต้ ามถนดั แต่ตอ้ งรักษาจังหวะไวใ้ ห้แน่นอนคงที่ เสียงดนตรีประกอบจงั หวะและเสยี งกลองดังเกรียวกราวเร้าอารมณ์ จงึ นยิ มเล่นในงานที่มีกระบวนแหต่ า่ งๆ วงหนึ่งจะมกี ลองกี่ใบก็ได้ และมีการเพิ่มคนราเข้าไปรว่ มขบวนดว้ ย เพ่ือใหค้ รึกครน้ื ต่อมากรมศลิ ปากร ได้ นามาปรบั ปรุงไว้เป็นแบบฉบับ โดยมีผตู้ ีกลองยืนตีเป็นหลักและผตู้ ีกลองราจะเล่นสนุกสนานหลอกล่อกบั คน ตีฉาบ กรบั โหมง่ นอกจากนั้นยงั ได้กาหนดให้ผู้รากลองยาวฝา่ ยชายรากบั นางราเปน็ คู่ๆไป ดนตรที ่ีใชบ้ รรเลงประกอบการแสดงเถิดเทิง ประกอบดว้ ย ปใี่ น(บางครงั้ ไม่ใช)้ ระนาดเอก ระนาดทมุ้ ฆ้องวงใหญ่ ฆอ้ งวงเล็ก ฉ่ิง กลองยาว(หลายใบ) ฉาบเลก็ กรับ และโหมง่ การแต่งกายเถิดเทิง ผชู้ าย นุ่งกางเกงขาสามส่วน สวมเส้อื คอกลมแขนสน้ั ผ้าโพกศรี ษะ และผ้าคาดเอว ผู้หญงิ ผ้าถุงยาว สวมเส้ือแขนกระบอก หม่ สไบอัดจีบทับเสอ้ื คาดเข็มขดั สวมสรอ้ ยคอ ตุ้มหู สรอ้ ยตวั เข็มกลัดประดับ โอกาสทใ่ี ช้แสดง มกั ใชแ้ สดงในงานตรษุ สงกรานต์ นาหนา้ ขบวนแหง่ านตา่ งๆ เช่น แหน่ าค แห่กฐิน แหพ่ ระ เปน็ ต้น

ตวั อยา่ ง การแสดงพื้นบา้ นภาคใต้ รองเงง็ รองเง็ง เปน็ การแสดงพื้นบา้ นทางภาคใต้ แพรห่ ลายมาจากเกาะชวา และสมุ าตรา โดยคณะละคร มลายู ไดน้ าละครที่เรยี กวา่ “มะโยง่ ” เข้ามาและให้มีการเต้นรองเง็งสลับฉาก ตอ่ มาเมื่อมีคนนยิ มการเต้น รองเง็งจงึ กลายเปน็ การเล่นเต้นราพืน้ เมืองไป ลักษณะการเตน้ รองเง็ง จะเริ่มเมื่อดนตรีบรรเลงฝ่ายชายจะเข้าไปโค้งฝา่ ยหญิงออกไปเต้น ไมม่ ีการ จบั มอื กนั เมอื่ เพลงจบกจ็ ะโค้งใหก้ ัน ฝา่ ยชายฝา่ ยหญิงจะยืนคนละฝ่ังของเวที หนั หนา้ เข้าหากนั ทา่ ทางลีลา ต้องพร้อมเพรยี งกนั ดนตรีท่ใี ช้บรรเลงประกอบการแสดง ดนตรที ่ใี ช้ประกอบการเตน้ รองเงง็ มี 3 อยา่ ง คอื รามะนา ฆ้อง และไวโอลิน ปัจจุบันเพิ่ม ออร์แกน ขล่ยุ ฟลตุ และกีตารเ์ บส การแตง่ กายรองเง็ง ผู้ชาย นงุ่ กางเกงขายาว สวมเสอ้ื แขนยาว ติดโบวห์ ูกระต่าย สวมหมวกแขก นงุ่ ผา้ โสรง่ ทับกางเกง ผ้หู ญิง นุ่งผ้าโสรง่ ลายดอกสีสดใส สวมเสอื้ เข้ารปู คอชวา และผ้าคล้องคอ โอกาสทีใ่ ช้แสดง ใชแ้ สดงสลับฉากละคร “มะโย่ง” และใชแ้ สดงในงานมงคลตา่ งๆ เชน่ งานต้อนรบั แขกผู้มีเกยี รติ งาน เทศกาลต่างๆ งานประเพณขี องท้องถ่ิน งานร่นื เรงิ ประจาปีงานฮารรี ายอ เป็นตน้

ใบกิจกรรม เร่ือง การแสดงนาฏศิลป์พืน้ บ้าน ใหน้ กั เรยี นสรปุ ความรทู้ ี่ไดจ้ ากการศึกษาและอภปิ รายในใบความรู้ เร่ือง การแสดงนาฏศิลป์พืน้ บา้ น ตาม ประเดน็ ท่ีกาหนดให้ดังตอ่ ไปนี้ 1. การแสดงพืน้ บ้านชดุ นี้มลี ักษณะการแสดงอย่างไร ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2. การแสดงพ้ืนบ้านชุดนี้ แต่งกายแบบใด ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3. ปัจจัยทีม่ ีอทิ ธิพลตอ่ เอกลกั ษณ์ของการแสดงพนื้ บา้ นแต่ละภาคได้แกป่ จั จัยในด้านใดบ้าง ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 4. การแสดงพนื้ บ้านชุดนเ้ี หมาะสาหรับใชใ้ นโอกาสใดบา้ ง ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

5. เปรยี บเทยี บความแตกต่างของการแสดงพ้นื บ้านท้ัง 4 ภาค เก่ียวกับลกั ษณะการแสดง ดนตรีทีใ่ ชบ้ รรเลง ลกั ษณะการแต่งกาย และผแู้ สดง ดงั ตอ่ ไปนี้ ภาคเหนือ ภาคอสี าน ภาคกลาง ภาคใต้