หน่วยที่ 12 บทบาทของผู้ตรวจสอบภายใน กับการทุจริตในองค์กร

วิชา การควบคุมและตรวจสอบภายใน 3201 - 2103 หน่วยที่ 12 บทบาทของผู้ตรวจสอบภายใน กบั การทุจริตในองค์กร โดย ครูกรรณิการ์ ผวิ สะอาด

หน่วยท่ี 12 บทบาทของผ้ตู รวจสอบภายในกบั การทุจริตในองค์กร สาระการเรียนรู้ (Chapter Objective) 12.1 ความหมายของการทุจริต 12.2 รูปแบบและลกั ษณะของการทุจริต 12.3 การตรวจสอบการทุจริต 12.4 ความรับผดิ ชอบของผู้บริหารเกยี่ วกับการทุจริต 12.5 การปฏิบัติงานของผู้ตรวจสอบภายในเก่ียวกับการทุจริต 12.6 การป้องกนั การทุจริต 12.7 สัญญาณเตือนภัยการทุจริต 12.8 การสืบสวนการทุจริต 12.9 ตัวอย่างการทุจริตท่ีเกิดขึน้ ในประเทศไทย

ผลการเรียนรู้ที่คาดหวงั (Learning Objective) 1. สามารถอธิบายความหมายของการทุจริตได้ 2. สามารถอธิบายถงึ ความรับผดิ ชอบของผ้ตู รวจสอบภายในเกยี่ วกบั การทุจริตได้ 3. สามารถอธิบายเกยี่ วกบั สัญญาณเตือนภยั ของการทุจริตได้

12.1 ความหมายของการทุจริต คาว่า “โดยทุจริต” ตามท่บี ัญญัติไว้ในประมวลกฎหมายอาญามาตรา 5 หมายถึง “การแสวงหาประโยชน์ท่มี คิ วรได้โดยชอบด้วยกฎหมายสาหรับ ตนเองหรือผ้อู ื่น” การทุจริต (Fraud or Irregularities) หมายถึง การกระทาโดยจงใจหรือ เจตนาโดยบุคคลคนเดยี วหรือหลายคน ซึ่งอาจเป็ นผ้บู ริหาร พนักงาน หรือ บุคคลอ่ืน ร่วมกนั กระทาการเพื่อให้เกดิ ผลประโยชน์แก่ตนเองหรือแก่พรรค พวกโดยมิชอบหรือโดยผดิ กฎหมาย

12.2 รูปแบบและลกั ษณะของการทุจริต 1. การทุจริตหรืออาชญากรรมทางเศรษฐกจิ 2. การยกั ยอกทรัพย์สิน 3. การบิดเบือนข้อมูลทางการเงิน 4. การรับสินบนและการติดสินบน 5. การฟอกเงนิ 6. อาชญากรรมในระบบสารสนเทศ 7. การจารกรรมข้อมูลลับทางอุตสาหกรรมหรือผลติ ภัณฑ์ 8. สินค้าผดิ กฎหมายและการปลอมแปลง

12.3 การตรวจสอบการทุจริต 1. การตรวจวเิ คราะห์รายการผิดปกติทางบัญชี 2. การสังเกตการปฏิบัติงาน 3. การพสิ ูจน์เอกสารหลกั ฐาน 4. การสอบปากคาพยาน และผู้ต้องสงสัย 5. การสรุปผลการตรวจสอบ

12.4 ความรับผดิ ชอบของผู้บริหารเกย่ี วกบั การทุจริต ผู้บริหารมีความรับผดิ ชอบในการป้องกันและตรวจพบการทุจริต โดยการนาระบบ บัญชีและการควบคุมภายในมาใช้อย่างต่อเนื่อง เพราะหน้าท่ีหลกั ของผู้บริหารคือต้อง ทราบว่าการปฏิบัติงานของพนักงานในระดบั ว่าเป็ นไปตามระบบบัญชีและการควบคุม ภายในท่ีวางไว้อย่างเพยี งพอหรือไม่ ซึ่งจะช่วยลดโอกาสหรือความเสี่ยงที่อาจเกดิ การ ทุจริต - ผู้บริหารระดับสูงจะต้องรับผดิ ชอบในด้านการกาหนดนโยบายและการ วางแผนงานให้มีระบบการควบคุมภายในท่ีเพยี งพอ - ผู้บริหารระดบั กลางและระดบั ล่างรับผดิ ชอบในด้านการปฏิบัติงานให้บรรลุตาม นโยบายและแผนงานเก่ียวกับระบบการควบคุมภายในท่ีวางไว้

12.5 การปฏิบัติงานของผ้ตู รวจสอบภายในเกยี่ วกบั การทุจริต ตามมาตรฐานรหัส 1210. A2 กาหนดว่า ผู้ตรวจสอบภายในควรมีความรู้เพยี ง พอที่จะระบุ หรือทราบตัวชี้วดั การทุจริต แต่ไม่ควรถูกคาดหวงั ว่าจะมีความเช่ียวชาญ เท่ากบั ผู้มคี วามรับผดิ ชอบหลกั ในการค้นพบหรือสืบสวนการทุจริต การปฏิบัติงานของผู้ตรวจสอบเกย่ี วกบั กรณีการทุจริต แบ่งเป็ น 3 กรณี คือ 1. การประเมนิ ระบบป้องกนั การทุจริต 2. การตรวจพบตัวชี้วดั การทุจริต 3. การสืบสวนการทุจริต

12.6 การป้องกนั การทุจริต ผู้ตรวจสอบภายในมหี น้าที่ความรับผดิ ชอบท่ีจะช่วยป้องกันการทุจริต โดยการ ตรวจสอบและประเมินการควบคุมภายในที่ผู้บริหารกาหนดว่าเพยี งพอและมี ประสิทธิผลที่จะป้องกัน ลดโอกาส และลดความเส่ียงที่จะเกดิ การทุจริตในส่วนต่าง ๆ ขององค์กร ในระดับท่ียอมรับได้ และอย่างระมัดระวงั เยี่ยงผู้ประกอบวชิ าชีพตาม มาตรฐานการตรวจสอบภายใน

สาเหตุของการทุจริต 1. โอกาส เช่น ไม่มกี ารกากบั ดูแลทรัพย์สินอย่างใกล้ชิดจากผู้ที่เก่ยี วข้อง 2. ส่ิงจูงใจหรือความกดดนั เช่น การท่ีพนักงานมีหนีส้ ินส่วนตัวหรือมีความกดดนั ทางครอบครัว 3. ทัศนคติ และความมเี หตุมีผล เช่น วฒั นธรรมต่าง ๆ ที่เข้ามามีอิทธิผลต่อสภาพ จติ ใจของคน อาจทาให้เกิดความโลภ ถงึ ขนาดขาดความเกรงกลัวต่อกฎหมาย

การป้องกันการทุจริตสามารถกระทาได้ดังต่อไปนี้ 1. ลดโอกาส โดยการนาระบบบัญชีและการควบคุมภายในท่ีเพยี งพอและมี ประสิทธิผลมาใช้ เพ่ือไม่ให้เกดิ ช่องว่างท่ีจะทาการทุจริตได้ เช่น - การแบ่งแยกหน้าที่ความรับผดิ ชอบในการอนุมัติและการปฏิบัติงาน - การควบคุมการเข้าถึงสินทรัพย์ที่สาคญั เช่น เงินสด หลกั ทรัพย์ เป็ นต้น - การตรวจนับสินทรัพย์ เช่น เงนิ สด หลักทรัพย์ สินทรัพย์ท่ีมีตัวตน เป็ นต้น 2. ลดแรงจูงใจหรือความกดดนั เช่น การท่ีพนักงานมหี นีส้ ินมาก ผู้ตรวจสอบ ภายในต้องประเมนิ ว่าผู้บริหารมวี ธิ ีป้องกันแรงจูงใจจากการทุจริตดงั กล่าวหรือไม่ เช่น มสี วสั ดิการท่ีดีให้กบั พนักงาน ตรวจสอบภูมิหลังของพนักงานก่อนรับเข้าทางาน มเี งิน ช่วยเหลือกรณฉี ุกเฉิน เป็ นต้น 3. ปลูกฝังทัศนคติ และความมเี หตุมผี ล ในเร่ืองทัศนคติผู้บริหารต้องสร้าง บรรยากาศและทัศนคติการทางานที่มีจริยธรรม โดยการทาตนให้เป็ นตัวอย่างที่ดี ปฏิบัติ ตามระบบการควบคุมภายในที่ได้กาหนดขนึ้ และมีมาตรการลงโทษผู้กระทาผิด

12.7 สัญญาณเตือนภยั การทุจริต สัญญาณเตือนภัยการทุจริต หมายถึง สถานการณ์ เบาะแส และโอกาสเกดิ การ ทุจริต ท่ีเคยเกดิ ขึน้ ท่ีองค์กรอื่นมาก่อน เช่น - ความสนใจที่จะรักษาระดับหรือเพม่ิ มูลค่าหุ้นหรือผลกาไร โดยใช้นโยบายท่ีผดิ หรือใช้วธิ ีการบันทึกบัญชีที่ไม่ใช่หลักความระมดั ระวงั - ไม่มกี ระแสเงนิ สดจากการปฏิบัติงานแต่แสดงรายงานว่ามีกาไรหรือการเติบโต ของยอดขาย

12.8 การสืบสวนการทุจริต การสืบสวนการทุจริต คือ การปฏิบัติการและการรวบรวมหลกั ฐานท่ีจะพสิ ูจน์ว่า เกิดการทุจริตจริงตามข้อสงสัยหรือตัวชี้วดั ทางทุจริตหรือไม่ โดยปกติการสืบสวนจะต้ัง เป็ นคณะกรรมการ สืบสวนประกอบด้วยนักกฎหมาย ผู้บริหารระดบั สูง พนักงานฝ่ าย รักษาความปลอดภัย พนักงานฝ่ ายบุคคล ผู้เช่ียวชาญภายในและภายนอกองค์กร และ ผู้ตรวจสอบภายใน

กจิ กรรมเสนอแนะ ให้นักศึกษายกตัวอย่างเกย่ี วกบั การทุจริตท่เี กดิ ขนึ้ ในประเทศไทย พร้อม ท้งั ข้อเสนอแนะเกย่ี วกบั วิธีการในการป้องกนั การทุจริตในแต่ละกรณมี าอย่าง ส้ัน ๆ พร้อมท้งั อธิบายถึงผลกระทบทอี่ าจจะเกดิ ขนึ้ จากการทุจริต

ใบงาน 12 บทบาทของผ้ตู รวจสอบภายในกบั การทุจริตในองค์กร กจิ กรรมการเรียนรู้ 1. ให้นักศึกษาแบ่งกล่มุ ๆ ละ 5-7 คน 2. ค้นคว้าเกยี่ วกบั การทุจริตท่เี กดิ ขนึ้ ในประเทศไทย 3. นาเสนอผลงานที่ได้จากการค้นคว้า 4. ให้นักศึกษากล่มุ อ่ืน ๆ ประเมนิ ผลตามแบบประเมิน

คาถามท้ายหน่วยท่ี 12 ตอนที่ 1 จงเติมคาหรือข้อความในช่องว่างให้ถูกต้อง 1. ส่ิงจูงใจหรือความกดดนั หมายถึงอะไร ตอบ ส่ิงต่าง ๆ ท่ีมีผลกระทบทาให้เกิดแรงจูงใจในการกระทาความผิด เช่น ภาระหนีส้ ิน 2. ทัศนคติ และความมีเหตุมผี ล หมายถงึ อะไร ตอบ วฒั นธรรมต่าง ๆ ท่ีเข้ามามีอิทธิผลต่อสภาพจติ ใจของคน 3. การฟอกเงนิ หมายถึงอะไร ตอบ การกระทาการที่พยายามเปลี่ยนแปลงแหล่งเงินที่ได้มาโดยมิชอบ หรือเงินท่ีได้รับ มาโดยผิดกฎหมายให้เป็ นเงินท่ีได้มาโดยถูกต้องตามกฎหมาย

4. อาชญากรรมในระบบสารสนเทศ หมายถึงอะไร ตอบ การทุจริตโดยการลักลอบเข้าถงึ ระบบสารสนเทศ เพื่อทาให้เกดิ ความเสียหายหรือ ขโมยข้อมูลความลับต่าง ๆ 5. การสืบสวนการทุจริต หมายถงึ อะไร ตอบ การปฏิบัติการท่ีจาเป็ นและการรวบรวมหลกั ฐานท่ีจะพสิ ูจน์ว่าเกดิ การทุจริตจริง ตามข้อสงสัยหรือตัวชี้วดั ทางทุจริตหรือไม่ 6. การทุจริตหรืออาชญากรรมทางเศรษฐกจิ หมายถึงอะไร ตอบ การทุจริตท่ีมเี จตนาฉ้อฉล กดี กัน ตัดสิทธ์ิ หรือเพกิ ถอนสิทธิผู้อ่ืนในเรื่องต่าง ๆ เช่น ด้านการเงินหรือทรัพย์สิน 7. การยักยอกทรัพย์สิน หมายถึงอะไร ตอบ การทุจริตที่เป็ นการลกั ลอบนาทรัพย์สินขององค์กรไปใช้เพื่อประโยชน์ส่วนตน

8. การรับสินบนและการติดสินบน หมายถึงอะไร ตอบ เป็ นลักษณะการทุจริตท่ีพนักงานเจ้าหน้าท่ีของรัฐรับผลประโยชน์ จากผู้ใดผู้หนึ่ง เพื่อแลกกับการเอือ้ ประโยชน์ต่อกันโดยขดั ต่ออานาจหน้าที่ 9. สินค้าผดิ กฎหมายและการปลอมแปลง หมายถึงอะไร ตอบ เป็ นการเลียนแบบหรือการปลอมแปลงสินค้าอย่างผิดกฎหมายเพื่อจาหน่ายซึ่งเป็ น การละเมิดลิขสิทธ์ิหรือสิทธิบัตรของเจ้าของย่หี ้อหรือเจ้าของสินค้า 10. บทบาทหน้าท่ีของผู้ตรวจสอบภายในเก่ียวกบั การทุจริต คืออะไร ตอบ กาหนดการควบคุมภายในเพ่ือป้องกันการทุจริตท่ีอาจมขี ึน้

ตอนที่ 2 จงทาเคร่ืองหมาย (√) ลงหน้าข้อท่ถี ูกต้อง 1. ข้อใด ไม่ใช่ ลกั ษณะของการทุจริต √ก. การใช้ทรัพย์สินส่วนตวั ในทางท่ีผดิ ข. การปกปิ ดรายการ ค. การใช้ช่องโหว่ทางกฎหมาย ง. ข้อผดิ พลาดทเ่ี กดิ จากความต้งั ใจ 2. ข้าราชการรับผลประโยชน์จากผู้ใดผ้หู น่ึง โดยตอบแทนโดยการเอือ้ ประโยชน์เป็ น ก. การบิดเบือนข้อมลู ข. การยกั ยอกทรัพย์ √ค. การตดิ สินบน ง. การทุจริต

3. ข้อใด ไม่ใช่ อาชญากรรมในระบบสารสนเทศ ก. การเจาะข้อมลู ข. การขโมยข้อมลู √ค. การสารองข้อมลู ประจาวนั ของพนกั งาน ง. การลกั ลอบเข้าถงึ ระบบสารสนเทศ 4. ข้อใด ไม่ใช่ สัญญาณเตือนภัยของการทุจริต ก. มรี ายการค้าของกจิ การท่ีเกยี่ วข้องทผี่ ดิ ปกติ ข. รายการบัญชีไม่เคลื่อนไหว ไม่ทราบทม่ี าท่ีไปของรายการ √ค. ได้รับคาตาหนหิ รือคาร้องเรียนท้งั จากลกู ค้าและพนักงานมากขนึ้ ง. บุคลากรไม่เพยี งพอในการปฏบิ ัตงิ าน

5. ข้อใดอาจลดการทุจริตได้น้อยท่ีสุด ก. ลดแรงจูงใจ ข. ลดโอกาส ค. เน้นความซื่อสัตย์ และปฏิบัตติ ามจรรยาบรรณ √ง. ว่าจ้างผู้ตรวจสอบภายนอก 6. ข้อใดเป็ นการควบคุมเชิงค้นพบการทุจริต ก. การแบ่งแยกหน้าท่ี ข. การกาหนดเลขที่เอกสารไว้ล่วงหน้า ค. ควบคมุ การเข้าถึงเอกสาร √ง. การตรวจนับสินค้าคงเหลือ

7. ข้อใด ไม่ใช่ วธิ ีการตรวจสอบทุจริต √ก. การตรวจสอบรายการบญั ชีตามปกติ ข. การสังเกตการปฏิบตั งิ าน ค. การพสิ ูจน์เอกสารหลกั ฐาน ง. การสอบพยานผ้ตู ้องสงสัย 8. ผู้ที่ทาหน้าทป่ี ้องกนั และตรวจพบการทุจริตคือ ก. ผู้ถือหุ้น ข. ผ้สู อบบัญชีภายนอก √ค. ผู้บริหาร ง. เจ้าหน้าทีท่ างกฎหมาย

9. ข้อใดกล่าวผดิ เกย่ี วกบั คณะกรรมการสอบสวน ก. นกั กฎหมาย ข. ผู้บริหารระดบั สูง ค. ผู้ตรวจสอบภายใน √ง. ผ้ถู ือหุ้น 10. การป้องกนั การทุจริตข้อใด ไม่ ถูกต้อง ก. กาหนดระดบั วงเงนิ ท่อี นุมตั ิ ข. แบ่งแยกหน้าท่กี ารทางาน √ค. เปรียบเทยี บใบส่งของของบริษทั กบั ใบสั่งซื้อของบริษทั ง. เปรียบเทียบใบส่งของของลูกค้ากบั ใบส่ังซื้อของบริษทั

ตอนที่ 3 จงตอบคาถามต่อไปนีใ้ ห้ได้ใจความทส่ี มบูรณ์ 1. การทุจริต หมายถงึ อะไร ตอบ การกระทาโดยจงใจหรือเจตนาโดยบุคคลคนเดยี วหรือหลายคน ซึ่งอาจเป็ น ผู้บริหาร พนักงาน หรือบุคคลอื่น ร่วมกันกระทาการเพ่ือให้เกดิ ผลประโยชน์แก่ตนเอง หรือแก่พรรคพวกโดยมชิ อบหรือโดยผิดกฎหมาย

2. การรับสินบน หมายถงึ อะไร ตอบ เป็ นลกั ษณะการทุจริตที่พนักงานเจ้าหน้าทผ่ี ้บู ริหาร หรือข้าราชการ รับผลประโยชน์ จากผู้ใดผู้หน่ึงหรือฝ่ ายใดฝ่ ายหนึ่ง โดยให้ประโยชน์หรือเอือ้ ประโยชน์ต่อกนั โดยขดั ต่ออานาจหน้าที่

3. การป้องกันการทุจริตโดยการลดโอกาสสามารถกระทาได้อย่างไร ตอบ ลดโอกาส โดยการนาระบบบัญชีและการควบคุมภายในที่เพยี งพอและมี ประสิทธิผลมาใช้ เพื่อไม่ให้เกิดช่องว่างที่จะทาการทุจริตได้ เช่น - การแบ่งแยกหน้าท่ีความรับผดิ ชอบในการอนุมตั ิและการปฏิบัติงาน - การควบคุมการเข้าถึงสินทรัพย์ท่ีสาคัญ เช่น เงนิ สด หลกั ทรัพย์ เป็ นต้น - การตรวจนับสินทรัพย์ เช่น เงินสด หลักทรัพย์ สินทรัพย์ท่ีมีตัวตน เป็ นต้น

4. อาชญากรรมในระบบสารสนเทศ มลี กั ษณะอย่างไร ตอบ เป็ นลกั ษณะการทุจริตโดยการลกั ลอบเข้าถงึ ระบบสารสนเทศหรือ เครือข่ายสารสนเทศขององค์กรธุรกจิ หรือหน่วยงานใดหน่วยงานหน่ึง เพ่ือ ทาให้เกดิ ความเสียหายหรือขโมยข้อมูลความลบั ต่าง ๆ

5. การบิดเบือนข้อมูลทางการเงนิ มีลกั ษณะอย่างไร ตอบ เป็ นลกั ษณะการทุจริตทม่ี เี จตนาแสดงข้อมูลทางการเงินซ่ึงผดิ ไป จากความเป็ นจริงเพ่ือให้ข้อมูลน่าสนใจ รวมถงึ จงใจทจี่ ะไม่เปิ ดเผยหรือ แสดงข้อมูลทส่ี าคญั ให้ผ้อู ่านงบการเงนิ รับทราบ ซึ่งอาจมีผลทาให้ราคาหุ้นใน ตลาดเพม่ิ ขนึ้ หรือแสดงกาไรทเ่ี กนิ จริง หรือบันทกึ หนีส้ ินและค่าใช้จ่ายตา่ ไป THE END