Feed additive & Premix

วตั ถทุ เ่ี ติมในอาหารสัตว (Feed additives) 1. บทนาํ ในอุตสาหกรรมการผลิตสตั ว จึงจัดไดว าเปนอุตสาหกรรมการเกษตรประเภทหนึ่งทีส่ ามารถทํารายไดใ หกั ับเกษตรกรเปนมูลคารวมถงึ ปล ะหลายหมนื่ ลา นบาท ทั้งน้เี พราะเปนอาหารหลักของประชากระทว่ั ประเทศ และเปนอุตสาหกรรมการสงออกท่ีสาํ คญั ยิ่งในอนาคต เนอื่ งจากประเทศไทยเปนประเทศหน่ึงซ่ึงมีความพรอ มสูงมากในการผลคิ สัตวเปน อาหารเลี้ยงประชากรของโลก เรามีความพรอมในเรื่องพนั ธุสัตว อาหารสัตว ภมู ปิ ระเทศ คาจางแรงงาน เทคโนโลยีการผลติ สัตวและประกอบอาหารสัตวและเทคโนโลย้ีทางดา นเภสัชกรรม เปนตน ในอนาคต อุตสาหกรรมการเลีย้ งสัตวของประเทศไทยจะตอ งมีการพัฒนาใหก า วหนา ตอ ไปจนเปนอาชพี หลกั ที่มีรายไดม่นั คงอยางแนนอน เม่ืออตุ สาหกรรมการผลิตสตั วขยายตัวเพม่ิ มากขนึ้ การพัฒนาทางดา นอาหารสตั วจึงมคี วามสําคัญและเปนปจ จยั หลกัในการผลติ สตั วท ีม่ ีคณุ ภาพ ทาํ ใหการพัฒนาดานคุณภาพอาหารสัตวเ ปน ไปอยางรวดเร็ว มีการศกึ ษาคน ควาอยางกวา งขวาง เพื่อหาวตั ถดุ ิบที่มรี าคาถกู หาวธิ ีการผลิตท่สี ามารถชว ยใหอ าหารสัตวมีคณุ ภาพดี หาเคมีตา งๆ ที่จะถนอมคณุ ภาพอาหารและปรงุ แตงอาหารใหม คี วามนารับประทาน และทาํ ใหส ัตวม คี วามปลอดภัยจากเคมีภัณฑทไี่ ดรับเขา ไปดวย รวมท้ัวเทคโนโลยที างเภสัชกรรมท่ีนํามาใชป รุงแตง อาหารใหมคี วามเหมาะสมในการทีจ่ ะผลิตอาหารท่มี ีคูรภาพและลดตนทุนการผลิตลงเพ่อื ผลประโยชนในทางการคา ดงั น้ันวตุ ถุท่เี ติมในอาหารสัตวจึงมีความสําคัญเปน อยางย่ิงในธรุ กจิ อาหารสัตว 2. นยิ ามศพั ทอาหารสตั ว : Association of American Feed Control Officials ซง่ึ เปน ท่ียอมรับกนั ท่ัวโลกใหนยิ ามวา “อาหารสตั ว หมายถงึวัตถุทสี่ ตั วก นิ ได และใหสัตวกนิ เพื่อใหพลงั งานหรอื สารอาหาร แกสัตวชนิดนนั้ ได” จากนยิ ามนจี้ ะเหน็ ไดว า อาหารสัตว หมายถงึ วตั ถุทีส่ ัตวกินไดตามปกติในแตละวัน แลวไดรับโภชนะที่จําเปน ในการสรา งเนอื้ เยือ่ ตางๆ เพือ่ บาํ รุงรา งกายใหม สี ขุ ภาพสมบูรณแ ขง็ แรง สามารถท่ีจะประกอบกิจกรรมของสิ่งมชี ีวติ ไดต ามปกติ โภชนะที่จําเปนตอ การดํารงชีวิตของสตั ว ไดแก นา้ํ คารไบไฮเดรต โปรตนี ไขมนั แรธาตุ และวิตามินซ่งึ จะพบเปนสว นประกอบในวัตถดุ ิบท่ีนาํ มาใชผ สมเปนอาหารสัตว โดยไมคํานงึ ถงึ สารเจอื ปนใดๆ ที่ปนเปอ นมากับวตั ถดุ ิบโดยมไิ ดเ จตนา และพบไดใ นอาหารสัตวตามปกติ เชน ขบวนการผสมวตั ถดุ ิบ เปน ตน ซึง่ สารเจอื ปนเหลาน้อี าจจะเปน ประโยชนห รือเปนโทษตอสตั วก ไ็ ด อยา งไรกต็ ามในที่นี้จะกลาวถึงเฉพาะวัตถุท่เี ราใชเตมิ หรือเพม่ิ เขา ไปในอาหารสัตวเ ทาน้ัน ดงั น้ันทําใหแบง อาหารสตั วอ อกเปน 2 ประเภทใหญ ๆ ไดแก 1. Macroingredients หมายถงึ วตั ถดุ ิบหลักชนดิ ตา งๆ ทใ่ี ชเ ปนสว นผสมของปรมิ าณที่นอยมากๆ คิดเปนสวนของอาหารสตั วใ นปรมิ าณมาก โดยท่ัวไปจะมปี รมิ าณมากกวา 1 % ของสูตรอาหาร ไดแกปลาปน กากถ่วั เหลอื ง กากถ่วั ลิสง ขาวโพดรํา ปลายขา ว ใบกระถิน เปนตน 2. Microingredients หมายถึงวตั ถดุ ิบท่ใี ชเปน สว นผสมของอาหารสัตวใ นปรมิ าณทน่ี อ ยกวา ๆ คดิ เปนสวนของรอ ยหรือสว นของลานของอาหารสตั วน้ันๆ แตเปนสงิ่ ทจี่ ําเปนจะขาดเสียใไมไดเพราะอาจจะทําใหสมดุ ของโภชนะเสียไป หรือคุณภาพของอาหารสัตวไ มเปนไปตามเปาหมายกาํ หนดไว โดยทวั่ ไปจะมปี ริมาณตํ่ากวา 1%ของอาหารสตั ววัตถุท่ีเติมในอาหารสัตว ; Association of American Feed Control Officials ใหน ยิ ามไวว า “Additive หมายถงึ วัตถหุ รอืสารใดๆ จะเปนชนิดเดียวกนั หรอื หลายชนดิ รวมกันกไ็ ดท่ใี ชเติมเขา ไปในอาหารสตั วท ี่ผสมจากวตั ถุดิบหลกั (basicfeedstuffs) หรือผสมจากสว นอ่นื เพ่อื ใหไดผ ลตามวตั ถุประสงคอ ยางใดอยางหนง่ึ โดยเฉพาะ” โดยทว่ั ไปจะใชผ สมลงไปในอาหารสตั วในปริมาณทน่ี อ ยมากๆ เปนปริมาณของสวนในลา นสว น เปนตน การใชผสมสารหรือวตั ถุเหลาน้ี ตอ งมีการควบคุมวิธกี ารผสมดว ยความระมัดระวังเปนพเิ ศษนอกจากจะเนนเพอ่ื วตั ถปุ ระสงคเฉพาะอยาแลว การเพมิ่ เตมิ สารเขาไปในอาหารสตั วแ ลว additive วา “สารเสริมอาหารสัตว” หรอื “อาหารเสริมสาํ หรบั สัตว” ดงั นนั้ feed additives จงึแบง ออกไดเปน 2 ประเภทไดแก 1. Feed additives ทจี่ ัดอยูใ นพวกอาหารหลกั เชน กรดอะมโิ นทบี่ รสิ ุทธิ์แรธาตุ และ วิตามนิ ตางๆ 2. Feed additives ทไ่ี มไดจ ัดเปน พวกอาหารหลกั แตใ ชเ พ่อื วตั ถุประสงคเฉพาะอยา ง พวกน้ีสว นใหญจ ะเปนสารเคมที เ่ี ติมลงไปเพอ่ื ใชใ นการเรง การเจริญเติบโตหรอื ปองกนั การตดิ เชอื้ จลุ ชพี สารเคมพี วกนี้ไดแก ยาปฏิชีวนะสารปองกันการตดิ เชื้อจลุ ชีพ (chembiotics) ฮอรโมน เนไซม ยาถายพยาธิ เภสชั เคมีภัณฑ สารอัดเมด็ สารถนอมคณุ ภาพอาหาร สารปรงุ แตง กลนิ่ รสตา งๆ ยาและเภสชั เคมภี ัณฑอ ื่นๆ เปนตน

3. ชนิดของวตั ถทุ เ่ี ติมในอาหารสัตว ตามพระราชบญั ญัตกิ ารควบคุมคุณภาพอาหารสัตว พ.ศ. 2525 ไดก ําหนดชื่อ ประเภทชนดิ หรอื ลักษณะของวตุ ถทุ ี่เตมิ ในอาหารสตั วท่ใี หใ ชเ ปน สว นผสมในการผลติ อาหารสัตวเ พือ่ ขายตลอดจนอัตราสวนหรอื ปรมิ าณทใี่ หใ ช หรอื หามมิใหใ ชวัตถุนั้นเกินกาํ หนดไว ซ่ึงปริมาณท่เี หมาะสมนตี้ องไดรับความเหน็ ชอบจากกรมปศุสัตวดวย ดังนน้ี ทใหจ ําแนกวัตถุท่เี ติมในอาหารสัตวเพอ่ื ใหไดวตั ถุประสงคอยางใดอยางหน่งึ โดยเฉพาะไดเ ปนหลายชนดิ ดงั น้ี สารผสมลวงหนา (Premix) : หมายถงึ สารปลกี ยอยกอ นผสมหรอื ผลิตภณั ฑซ ง่ึ ประกอบดว ยวัตถุที่เตมิ ในอาหารสัตวชนิดใดชนิดหน่งึ หรอื มากกวา ผสมกับสอ่ื ทเ่ี หมาะสม โดยมปี ริมาณของสื่อไมน อ ยกวารอ ยละ 50 ยกเวนวตั ถทุ ่ีเตมิ ในอาหารสตั วในกลุมสารเรงการเจรญิ เตบิ โต ซึ่งจะตอ งมสี ่อื ไมน อยกวา รอ ยละ 80 ท้งั นี้ผลิตภณั ฑดงั กลา วตองมวี ัตถปุ ระสงคเพอ่ื ใชในการผลติ เปน อาหารสัตว สําหรบั ไก เปด สุกร โค กระบือเทาน้นั และสารผสมลวงหนานนั้ ไมว าจะมีชนดิ หนงึ่ หรอื หลายชนดิ รวมกัน เพอื่ผสมกับส่ือในผลิตภณั ฑทใ่ี ชเปน อาหารสตั ว ตองใชใ นปริมาณท่ีเหมาะสมตามทีไ่ ดรบั ความเหน็ ชอบจากกรมปศุสตั ว สื่อ (Carrier) : หมายความวา วัตถทุ ใี่ ชในการเจือจาง หรอื ใชเ ปนสว นผสมของวตั ถทุ ่ีเติมในอาหารสตั ว และหมายความรวมถงึ สอื่ ประเภทสว นของพชื และธญั พชื ประเภทแรธาตุ ประเภทกากนาํ้ ตาล ประเภทผลติ ผลทเี่ หลือจากการหมกั และแระเภทอน่ื ที่ไดร ับความเห็นชอบจากกรมปศุสตั ว วิตามนิ : เปนวตั ถทุ ใ่ี ชเ ติมในอาหารสัตวแ ละใหใ ชเปน สวนผสมในการผลติ อาหารสัตวไ ดท ุกชนดิ ในปรมิ าณที่เหมาะสมและกรมปศุสัตวเหน็ ชอบดวย วตั ถุประเภทนีไ้ ดแก วิตามนิ เอ,ดี, ดี, อี, ซี, เค, เค, บ,ี บี, บี และ บี ; pantothenic acid,calcium pantothenate, mincotinic acid, folic acid, biotin, eholine chlorine, linoleic aeid และ inositol แรธ าตุ : เปนวัตถทุ เ่ี ตมิ ในอาหารสัตวท ีอ่ ยูในรูปของเกลอื ของแรธ าตตุ างๆ และใหใ ชเ ปน สว นผสมในการผลติ อาหารสตั วไ ดท ุกชนิด โดยเม่ือใชเปน สว นผสมทําเปนอาหารสัตวสําเรจ็ รูปแลว ตองมีชนิดของแรธ าตบุ างชนิดไดไ มเกินปรมิ าณตามที่กาํ หนดไว วตั ถุประเภทนไี้ ดแก โคบอลต ทองแดง คลอรีน ไอโอดีน แมงกานีส แคลเซยี ม ซีลีเนียม ฟลูออรีน โมลดิ ีนัม โซเดียมสงั กะสี เหล็ก แมกนเี ซยี ม ฟอสฟอรสั กํามะถัน และโปแทสเซียม กรดอะมโิ น ; เปน วตั ถุทใ่ี ชเ ติมในอาหารสัตวและใหใชเ ปน สวนผสมในการผลติ อาหารสตั วไ ดทุกชนดิ ในปริมาณที่เหมาะสมและกรมปศสุ ัตวเหน็ ชอบดวย วตั ถปุ ระเภทนไี้ ดแก ไลซีน เมไทโอนนี อารจินนี ฮสิ ดนี ซีสตนี ทริปโทแฟน เฟนิลอะลานีนลวิ ซนี ทรโิ อนนี แวลีน ไอโซลวิ ซีน ไทโลซนี สารเรงการเจริญเติบโต : เปน วตั ถุทใี่ ชเติมในอาหารสตั วแ ละใหใชเ ปน สว นผสมในการผลติ อาหารสัตวไดทกุ ชนดิโดยเมอ่ื ใชเปน สวนผสมทาํ เปน อาหารสัตวผ สมสําเร็จรปู แลว ตองมีชนิดของสารเรงการเจรญิ เติบโตบางชนดิ ไดไมเกนิ ในปริมาณท่ีไดกําหนดไวใ นสตั วแตละชนดิ วัตถปุ ระเภทน้ีไดแ ก avoparcine, chlortetracycline, enramycin, flavophospholipol,lincomycin, mitrovin, oxyttracycline, tyloain, virginiamicin และ Zinc-Bacitracin สารถนอมคณุ ภาพอาหารสัตว : เปนวัตถทุ ี่ใชเ ติมในอาหารสตั วแ ละใหใ ชเปนสว นผสมในการผลติ อาหารสัตวไ ดทุกชนดิ ไดใ นปริมาณทีเ่ หมาะสม โดยเมอื่ ใชเ ปนสวนผสมทําเปนอาหารสัตวผสมสําเรจ็ รูปแลว ตอ งมชี นดิ ของสารถนอมคณุ ภาพอาหารสัตวบางชนิดไดไมเ กินในปริมาณที่ไดก ําหนดไวว ตั ถุประเภทน้ไี ดแก 1. สารปอ งกันจุลนิ ทรยี  ไดแก propionic acid, sodium propionate, calcium proionate, benzoic acid และsodium benzoate ถา หากตองการใชสารจลุ ินทรียรวมกัน ใหใชไ ดโ ดยเมือ่ ตรวจวิเคราะหอาหารผสมสําเร็จรปู แลว จะตองมีอตั ราสวนหรือปรมิ าณไมเกินปรมิ าณสงู สดุ ของสารปองกันจลุ นิ ทรยี ทีก่ าํ หนดใหไดสงู สุดทผี สมรวมอยดู วย คอื ไมเ กินรอ ยละ 0.3ตัวอยา งไดแก benzoic Acid + sodium benzoate ใหใ ชไดไมเ กินรอ ยละ 0.1 2. สารปองกนั ความหืน ไดแ ก propyl gallate, octyl gallate, dodecyl gallate, bytylated hydroxyanislol (B.H.A.),bytylated hydroxytoluene (B.H,T.), ethoxyquin, ethalenediaminetetra acetate (EDTA) สารปรงุ แตง อาหารสตั ว ; เปนวัตถทุ ่ใี ชเ ตมิ ในอาหารสตั วและใหใชเ ปน สวนผสมในการผลติ อาหารสัตวไ ดท กุ ชนิดโดยเม่อื ใชเ ปนสว นผสมทําเปน อาหารสตั วผสมสาํ เร็จรูปแลว ตองมชี นิดของสารทใี่ ชปรุงแตงอาหารสตั วบางชนดิ ไดไ มเกินในปรมิ าณที่ไดก ําหนดไว วัตถปุ ระเภทนไี้ ดแก 1. สารเพ่มิ กลนิ่ และรส ไดแ ก anise oil, vanilla, monosodium glutamate, saccharin sodium

2. สารชว ยอัดเม็ด ไดแก pulverized bentonite, hemicellulose+ lignin, polymethylcarbamide, silicon dioxide 3. สารปอ งกันการเปนกอน ไดแก kaolin, ball clay, calcium silicate สารปรับปรุงคณุ ภาพซากสัตวและผลติ ภัณฑสตั ว : เปนวัตถุทใี่ ชเติมในอาหารสตั วแ ละใหใ ชเปน สว รผสมในการผลติ อาหารสตั วไ ดท ุกชนดิ โดยเมือ่ ใชเ ปน สว นผสมทําเปนอาหารสตั วผสมสําเรจ็ รปู แลว ตองมชี นดิ ของสารปรับปรงุคณุ ภาพซากสัตวแ ละผลิตภณั ฑส ต่ั วไ ดไ มเ กินในปรมิ าณท่ีไดกาํ หนดไว วัตถปุ ระเภทน้ี ไดแก canthaxanthin,citranaxanthin, carotenoids, capxanthin, lutein, xznthophylls, cryptoxanthin, violaxanthin, canthaxanthin, zeaxanthin,citranazanthin สารเสรมิ ชวี นะ (probiotics): เปน วตั ถุท่ใี ชเ ตมิ ในอาหารสัตวใ หใชเปน สวนผสมในการผลิตอาหารสตั วไ ดท กุ ชนิดในปริมาณท่ีเหมาะสม และกรมปศุสตั วเ หน็ ชอบดวย วัตถปุ ระเภทน้ี ไดแ ก yeast, Streptococcus faecium Cernelle68,Lactobacillus planturum, lactobacillus casei, Lactobacillus brevis, Lactobacillus fermentum, Pediocucius sp. สารเอน็ ไซมห รอื สารมีฤทธค์ิ ลายเอน็ ไซม; เปนวัตถุทเ่ี ติมในอาหารสตั ว และใหใ ชเปนสว นผสมในการผลิตอาหารสัตวไดในปริมาณทเ่ี หมาะสมและกรมปศสุ ตั วเหน็ ชอบ ไดแก citric acid, lactic acid, malic acid, tartaric acid, monosodiumorthophosphate สารคลา ยคุมหนอนแมลง; เปน วัตถทุ ี่เตมิ ในอาหารสตั ว และใหใชเปน สวนผสมในการผลติ อาหารสตั วไ ด โดยเมื่อใชเปนอาหารสัตวส าํ เร็จรปู ตองมีวัตถปุ ระเภทนไี้ มเกินปรมิ าณทก่ี ําหนด ตวั อยางเชน cyromazine ใหใชใ นไกไขไ ดไมเ กนิ 5 มิลลกิ รัมตอกโิ ลกรมั และมีระยะท่ใี ชง ดสารนี้กอนฆา สัตวเพ่ือใชบ ริโภคอยางนอ ย 7 วัน 4. วตั ถุประสงค วธิ กี ารใช และขอ ควรระวงั วติ ามนิ โดยทว่ั ไปสัตวจะไดรับวิตามนิ จากสว นผสมของวตั ถดุ ิบตางๆ ในอาหารหลักอยแู ลวสว นหน่งึ แตปรมิ าณท่ีไดรับกไ็ มแ นนอนเพราะวตั ถดุ บิ ชนดิ ตางๆ มวี ิตามินแตละชนดิ ทไ่ี มคงท่เี สมอไปเน่ืองจากแหลงผลิต สภาพดิน นํ้า ปยุ และปจจยัอ่นื ๆ ทตี่ างกนั รวมท้ังปจจยั ท่ีเก่ียวกบั ชนิด อายุ สภาพแวดลอ ม อาหารและสขุ ภาพของสตั วอ ีกดวย ทําใหการกําหนดคาความตอ งการวติ ามนิ ตา งๆ ในสตั วแ ตล ะชนิดไมเ ปน ทแี่ นนอน เนื่องจากวติ ามินเปนสิง่ ทจ่ี ําเปนตอ รางกายแตป ริมาณท่ีรา งกายตอ งการนอยมากนักวชิ าการอาหารสัตวจ งึ ไดร วมประชมุ กนั เพื่อท่จี ะไดกําหนดเปนคา ความตอ งการวิตามินของสัตวช นิดตา งๆ ไว ซง่ึ เปนคาตํ่าสุดท่สี ตั วตองการ (minimum requirement level, MRL) เพ่ือปอ งกนั สตั วแสดงอาการขาดวิตามนิ ใหเ ห็น และเพือ่ ปอ งกันความผิดพลาดตางๆ ของคาความไมแนนอนที่อาจจะเกดิ ขึ้นไดใ นทางปฏบิ ัติ นักวชิ าการฯ จงึ ไดกําหนดคา ความปลอดภัย (safetymargin) ไวด ว ย ซงึ่ ถือไดวาเปน คา ท่ียอมรับไดข องวิตามนชนิดตางๆ ท่ีจะนําไปใชไดใ นทางปฏบิ ัติ และเพ่อื ปอ งกันคาของความไมแนนอน นกั วชิ าการอาหารสัตวจงึ ตอ งเพ่ิมวติ ามนิ ลงในสูตรอาหารสัตวข องสตวแตล ะชนดิ ไวดวย โดยทัว่ ไปจะเพ่ิมในระดบั ความตองการของสัตว พรอมทั้งเพิ่มอัตราสว นการเสี่ยงตอการสญู เสยี วิตามนิ ในขบวนการผลิต วธิ ีการเก็บรกั ษา ความชน้ื แสงแดด และปจ จยั เสีย่ งอนื่ ๆ ไวดว ย โดยเฉล่ยี 2-10% ของวติ ามนิ แตละชนดิ แลวแตค วามคงตวั ของวติ ามินชนดิ น้นั ๆ เปาหมายโดยทั่วไปในการในการเพิม่ วติ ามนิ ในอาหารสัตว พอสรุปไดดงั น้ี 1. เพอื่ ใหส ตั วไ ดร ับวิตามินครบถวนตามความตองการในการดํารงชีพ และสรา งผลผลติ ตามปกติ 2. ปอ งกนั การชาดวิตามนิ ในการท่จี ะไปเปนตัวชวยเรงปฏกิ ิรยิ าของระบบยอ ยอาหาร และการเปลี่ยนแปลง พลังงานในรางกาย (coenzyme, metabolic catalyst) 3. เพ่ิมความตานทานตอโรคตางๆ เชน โรคบดิ การเคลอื่ นยายสัตว พยาธิ์ภายในตางๆ 4. เพม่ิ ผลผลิต เชน เพิ่มน้าํ หนกั รวมถึงการเจริญเตบิ โต การใหผ ลผลิตทางการสืบพันธ และสขุ ภาพของสัตวดวย 5. ลดอาการเครียด เน่อื งจากสภาพอากาศหรอื การสขุ าภบิ าลไมดี 6. ใชประกอบกบั การรกั ษาในกรณสี ัตวปว ย จะทําใหส ตั วฟน ตวั ไดเร็วขนึ้ โดยทวั่ ไปพบวา อาหารสัตวท่ผี ลิตออกขายในรปู อุตสาหกรรมน้ัน มกั มกี ารเพ่ิมวิตามินในสตู รอาหารนอกจากที่ไดม าจากวัตถุดบิ หลัก เพ่ือวัตถุประสงคดงั กลา ว อยางไรก็ตาม ขอ ควรระวังในการใชว ติ ามินผสมลงไปในอาหารสตั วเปน สง่ิ ทจ่ี าํ เปนเนอื่ งจากวา

1. วติ ามินแตละชนดิ มีความคงตัวท่ไี มเหมอื นกัน โดยทว่ั ไปจะสลายตวั หรือเส่ือมสภาพเม่ือถกู แสงความช้ืน ความรอน แรธาตุ และเกลือของโลหะตางๆ ดังน้ันจงึ ตอ งคาํ นึงถงึ ความคงตัว การเกบ็ รกั ษาระยะเวลาทใี่ ช ชนดิ ของวิตามนิ ทจี่ ะนํามาผสมปริมาณทจี่ ะเผ่อื ไวเ พ่อื ความปลอดภัย และอนื่ ๆ 2. อัตราความปลอดภัยของระดับวิตามินกวางมาก อยางไรก็ตาม วติ ามนิ กลมุ ละลายในไขมันกอ็ าจมีการสะสมในรางกาย เกิดอาการ hypervitaminosis ไดด วย เชน วิตามินเอ และวิตามินดี 3. คุณสมบัติเฉพาะตวั ของวติ ามนิ ตอ สารอาหารอ่ืนๆ เชน การเพมิ่ วติ ามนิ บี เมอ่ื อาหารมโี ปรตีนสงู หรอื เพม่ิ วติ ามนิ บี เม่ืออาหารมคี ารโ บไฮเดรตสงู หรือเพิม่ วิตามนิ อี ถาไขมันสงู 4. สภาพของสตั วข องวิตามินทไ่ี ดรบั การรักษาดวยยา เชน sulfonamide, coccidiostat, ยาปฏชิ ีวนะ ซ่ึงมผี ลตอการทาํ ลาย intestinal flora และทาํ ลายการสรา งวติ ามนิ ของรา งกาย จึงจําเปนจะตอ งเพมิ่ วิตามนิ มากขน้ึ กรดอะมโิ น เน่ืองจากในปจ จบุ นั การจัดสูตรอาหารสัตวเพอ่ื ใหเหมาะสมตอรา งกายของสตั วแ ตละชนดิ อยา งไรกต็ ามความจําเปนในการท่จี ะตอ งเพม่ิ กรดอะมโิ นทไี ดจาการสงั เคราะหเขา ไปในสูตรอาหารดว ย เพ่ือใหส ตู รอาหารน้ันเปน สูตรท่ีมีความสมดุลยข องกรดอะมโิ น ท้ังๆ ที่ความสมดลุ ยของกรดอะมิโนนาจะมเี พยี งวพอในสตู รอาหาร เชน วตั ถทุ ีใ่ ชใ นสตู รอาหารท่ีมีราคาตาํ่ สุดน้นั อาจมกี รดอะมโิ นไมเ พียงพอในการเจรญิ เติบโตของรางกาย การเตมิ กรดอะมโิ นสงั เคราะหลงไปในสตู รอาหารสัตวจงึ เปนสง่ิ จาํ เปน แตยังมีขอ ควรระวงั ในการใชก รดอะมโิ นในอาหารสัตว ดงั น้ี 1. การเพ่มิ กรดอะมโิ นในอาหารสตั วเพียงพอแกสัตวตามชนดิ อายุ และประเภทของสัตวนนั้ ๆ โดยเฉพาะเมื่อลดโปรตนี ในสตู รอาหารสตั ว จึงตองเพม่ิ กรดอะมิโนใหแกสตั ว 2. กรดอะมโิ นในสูตรอาหารสัตวสมดลุ ย หากไมสมดุลยอ าจเกดิ ผลเสยี แกส ัตวไ ด เชน ทําใหอ ัตราการเจรญิ เติบโต ลดลงได ถาระดับของ leucine, isoleucine, และ valline สูง หรอื สัดสวนของ lysine กับ arginine ไมส มดลุ ย (ควร เปน 1:1 ไมม ากไปกวาน้ี) หรอื ระดับของ methionine สูงเกนิ ไป 3. ถา รางกายทไี่ ดร ับอาหารทีม่ ีพลงั งานตํา่ หรือพลงั งานลดลง การดดู ซมึ กรดอะมิโนเขาสูร างกายก็จะลดลงดว ย 4. L-isomers ของกรดอะมิโนจะถกู ดดู ซึมเขาสูรางกายไดเร็วกวา D-isomers 5. โดยทัว่ ไปจะไมเ ติมกรดอะมิโนลงในสตู รอาหารเกินกวา 1% แรธาตุ แรธ าตุเปนสารอนินทรีย พบไดท ั่วไปในรูปของเกลอื ทง้ั ในรปู เกลอื ของสารนิ ทรีย และสารอนินทรีย และมี ความจําเปนอยา งย่ิงตอรา งกายของมนุษยแ ละสัตวใ นการทําหนา ท่ี ดังน้ี 1. ใหค วามแขง็ แรงและคงทนตอ โครงสรางของรางกาย ทาํ ใหโ ครงกระดกู คงรูปอยูไ ด 2. เปน สว นประกอบของโปรตนี และไขมันในการสรา งกลามเน้อื อวยั วะเมด็ เลือด และเน้อื เยื่อของรา ยกาย 3. เปนตัวกระตนุ ระบบการทํางานของนา้ํ ยอ ยตา งๆ 4. ควบคุมปริมาณของเหลวในรางกาย โดยเปนตัวควบคมุ ขบวนการดูดซมึ กลับของนํา้ ที่ทอทางเดินของไป และการขยัถา ย 5. ควบคุมความเปนกรดดางของรา งกาย การเติมแรธ าตุแตล ะชนิดลงไปในสูตรอาหารกเ็ พ่ือไปรักษาความสมดลุ ของแรธ าตชุ นดิ นั้นในรางกาย เพราะถา ขาดก็จะทาํ ใหเกดิ ผลเสีย และถามากเกินไปกจ็ ะเปนโทษได ตัวอยางเชน โซเดียมซึ่งมปี ระจลุ บ และมคี วามสําคญั ตอขบวนการ osmoticpressure, ความเปนกรดดาง การลําเลียงสารอาหารเขาสูเ ซลล และการขบั ถายของเสยี ออกจากเซลล, การหดตัวของกลามเนื้อ ถาขาดไปรางกายจะเติบโตชาผลผลิตลดลง และถามีมากเกินไปจะทาํ ใหเกิดเปนพิษซ่งึ โดยทัว่ ไปจะเกดิ พษิ ในรปู ของเกลอื ระดับที่เปนอันตรายในอาหารสัตว คือ เปด ไก มากกวา 2,000 ppm, สกุ รมากกวา 8,000 ppm โดยมากกวา 40,000 ppm เปน ตน ขอ ควรระวังในการใชแรธ าตุผสมลงไปในอาหารสัตวมีดงั นี้ 1. ตอ งทราบชนิดและคุณสมบัตขิ องแรธาตแุ ตละชนดิ รวมทง้ั เหลือของมนั ดวย เพราะสวนใหญเราจะใชแรธาตใุ นรปู ของเหลอื และเมือ่ นาํ มาผสมในอาหารสัตวต องทราบวา เกลอื บางชนิดละลายในนํ้าได และบางชนิดละลายไมได เปนตน 2. ระวงั ผลขางเคยี งตอวติ ามนิ หรอื สวนประกอบอ่นื ๆ ในอาหาร เพราะแรธาตุบางชนดิ มีประจไุ ฟฟา ของตวั เอง อาจทํา ใหเ กดิ oxidation ของวติ ามนิ หรือสารอาหารอนื่ ๆ ทไใหค ณุ สมบัติเสียไป 3. ระวงั ผลทีเ่ กิดขน้ึ ในการใชแ รธาตุหลายๆ ชนดิ ผสมลงไปในอาหาร ซงึ่ อาจจะมีปฏิกิรยิ าตอ แรธ าตตุ า งๆ ดว ยกนั ได

เอน็ ไซม วตั ถปุ ระสงคในการใชเอ็นไซมก็เพอ่ื ท่ีจะนาํ มาใชในขบวนการยอยอาหาร ทัง้ แปง ไขมัน และโปรตนี เนือ่ งจากวาโดยตัวเอ็นไซมเองจะทาํ หนา ที่ในการเรงปฏกิ ิรยิ าตา งๆ ในรางกาย และจะมีความสามารถสงู ในกรดดาง ท่ีตางกนั โดยปกติเอ็นไซมตา งๆ เหลา นจ้ี ะมเี ซลลเฉพาะในรา งกายสรา งขนึ้ มาไดเองเพื่อใหข บวนการเกิดปฏิกิริยา ทางเคมคี ําเนินไปไดต ามปกติ อยา งไรก็ตามการเติมเอน็ ไซมล งไปในสตู รอาหารกเ็ พอ่ื ใหบรรลุวัตถุประสงคดังกลาว เปนไปไดดวยดี และเร็วขน้ึ ตวั อยาง เชน พบวา การเพม่ิ เอน็ ไซมล งไปในอาหารสตั วยงั ตองมีขอควรระวงั ดงั น้ี 1. ขนาดของเอ็นไซมที่ใชใ นอาหารสตั วแ ตล ะชนดิ ยงั ไมแนนอนขนึ้ อยกู ับสภาพแวดลอ ม การเลีย้ งดู การ ใหอ าหาร ความเปน กรดดางของระบบทางเดนิ อาหาร ทําใหการใชตอ งระมดั ระวงั เปนพเิ ศษอาจมกี าร การรบกวนระบบยอยอาหารในสว นอ่ืนๆ ได 2. การใชเอน็ ไซมใ นอาหารสตั วต องรเู ปา หมาย และสว นผสมของอาหารสัตวด ว ยวาตองการใชเพ่ือยอย อะไร 3. การเพ่ิมเอ็นไซมจากภายนอกเขาในรางกาย อาจสง ผลใหอวัยวะท่มี หี นาที่สรางเอน็ ไซมในรา งกายทาํ หนา ทผี่ ดิ ปกตไิ ปได จึงไมค วรใชต ดิ ตอ กันเปนระยะเวลานาน 4. การใชเ อน็ ไซมค วรใชใ นกรณที ี่จาํ เปน เทาน้ัน เพราะผลการทดลองในแตล ะครงั้ ยังใหผ ลไมค งทแ่ี ละยงั ไมมขี อมูลในการใชท่ียืนยนั อยางสมบูรณ ฮอรโมน นกั วิชาการอาหารสตั วน ําสารสังเคราะหของฮอรโมนมาใชเ พ่ือวตั ถุประสงค 2 ประการ ดังนี้ 1. ใชเปนสารเรง การเจรญิ เติบโต เปน ท่ีนยิ มใชกันอยางแพรห ลาย โดยเฉพาะในโค ไดแก Diethylstilbestrol (DES):-นํามาใชในโคขุนเพศผู เพอื่ เพมิ่ อตั ราการเจริญเติบโตไดถึง 10-20% และเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพในการใชอาหารไดถงึ 10-15% ปกตจิ ะใหเกนิ และจะตองงดใหกินประมาณ 7 วัน กอ นสง โรงฆา ปกติไมแนะนําใหใชในโคนมและโคพอพนั ธแมพนั ธ หรือในสุกร อยา งไรก็ตาม ในป ค.ศ. 1972 FAD แหงหสหรฐั อเมรกิ างดใหใ ชสารเคมีชนิดน้แี กส ัตว เนอ่ื งจากมีผลตกคางทาํ ใหเกิด ระเมง็Megestralacetate (MGA):- ใชส าํ หรับโคขุน เพศเมีย เพ่ือกระตุนการเจริญเติบโตไดถึง 7-11% และปรับปรุงประสิทธภิ าพการใชอาหารไดถ ึง 6-10% และปองกนั ไมใ หเ กิดการเปนสดั ทําใหม กี ารสะสมของไขมนั ในกลา มเนอ้ื มากขนึ้ โคจะอวน นาํ้ หนกั มากขึ้นและเนอื้ นุม ไมม ีผลตอโคทอง หรอื โคเพศผูอยางไรกต็ ามไมเปน ทนี่ ิยมมากนกั เนื่องจากระยะหยุดยากอ นสงโรงฆา คอ นขา งยาวโดยปกตจิ ะตอ งงดใหกินกอนสง โรงฆา 48 ชัว่ โมง และอาจจะนานถงึ 120 วนัMedroxy progesterone acetate (MPA);- ใชใ นการทาํ ใหเกิดการเปน สดั ในโค โดยเติมลงไปในอาหารประมาณ 180-250 mg /ตัว/วัน ติดตอกันไปประมาณ 18-30 วันTestosterone-stilbestrone combination:- โดยการใชฝง เขา ใตผ ิวหนงั ในโค ในการฝง แตละครัง้ ใช testosterone 120 mg และstibestrol 24 mg เปน ทนี่ ิยมใชก ันอยา งแพรห ลายในปจจบุ นั และยังเช่อื กันวา สามารถทีจ่ ะเพิ่มอัตราการเจริญเติบโตและประสิทธิภาพการใชอ าหารไดประมาณ 10% 2. ใชเ พ่อื ควบคุมการเกิด metabolism ในรา งกาย โดยทัว่ ไปใชส ารประกอบทีค่ ลา ยกับ thyroxin คือ iodinated caseinซึง่ เปน thyroprotein และเปน precursor ตวั หน่ึงของ thyroxine ใชใ นสตั วกําลงั ใหน ม เชนโคนม ทําใหโคนมมนี า้ํ นมมากขึน้ และมีไขมนั สะสมในนํา้ นมเพม่ิ มากข้นึ ดวย การที่รา งการมี metabolism rate สงู ข้ึนกจ็ ะทาํ ใหสตั วกนิ อาหารไดม ากขน้ึ สุกรเลีย้ งลูกเพ่ือใหผ ลติ นมเพิม่ โดยเฉพาะอยา งยงิ่ แมส กุ รเปน ระยะเวลาสัน้ (3 สปั ดาห) ในสัตวป ก iodinated casein ชว ยเพม่ิ อตั ราการไขและปอ งกนั โรค fatty liver นอกจากนอ้ี าจใชฮอรโ มนไปลดการทํางานของตอมไทรอยด เชน goitrogen ผสมลงไปในอาหารใหกนิ เพ่อืลด metabolic rate ทาํ ใหก ารเจรญิ เตบิ โตลดลง แตมีการสะสมในรางกายมากขึ้นได ขอควรระวงั ในการใชฮอรโมนในรางกาย ไดแก 1. ฮอรโ มนบางชนดิ เปน สารกอมะเรง็ ถาสัตวกินเขา ไปแลวจะไปสะสมในรา งกาย และอาจกอ ใหเกิดมะเรง็ ได จงึ ตอ งควบคุมมะเรง็ ได จึงตอ งควบคุมระยะงดกาครใชย าอยางรกั กมุ 2. การใชเ พอ่ื ควลคุม metabolic rate ตองใชใหถกู จังหงะจงึ จะไดผ ล 3. การใชตอ งระมดั ระวงั การสมั ผัสกับสารฮอรโมนโดยตรง เพราะอาจเกิดผลขางเคยี งกบั ผปู ฏบิ ตั ิงานไดโดยตรง สารถนอมคุณภาพอาหารสัตวและสารปรงุ แตงกลิน่ และรส สารทผี่ สมลงไปในอาหารสัตวเพ่ือวตั ถปุ ระสงคในการปองกัน ชะลอการเสยี บดู รา เนา เปล่ียนสี หรอื การเสอื่ มคุณภาพภายใตส ภาพการเก็บรกั ษาหรือการใช วัตถุกบิ ที่ใชผ สมในอาหาร

สตั วแ ตละชนดิ จะมีกลน่ิ และรสเฉพาะตวั ซงึ่ สัตวจ ะสามารถรับรไู ด จึงเปนประโยชนต อ สตั วท ี่จะสามารถแยกอาหารทต่ี องการอาหารทบ่ี ูด รา หรือมีกล่ินผดิ ปกติ เปนสญั ชาตญาณปอ งกันภยั ของสตั วใ นการเลือกกนิ อาหารทีไ่ มเ ปน พิษตอรา งกาย การเพ่ิมกลน่ิและรสในอาหารสตั วจ ะสามารถใชเ พื่อประโยชนเ หลานี้คอื 1. เพ่ือความชอบ ความอยากอาหารสัตว 2. เพ่ือกลบกลนิ่ บางชนดิ ทส่ี ตั วไ มช อบ แตเ ราสามารถนํามาใชเปน สว นผสมของอาหารสัตวไ ด 3. กระตนุ ใหมีน้าํ ยอยตางๆ ออกมาเพอื่ ชวยในการยอ ยอาหาร 4. ผสมรสและกลน่ิ สาํ หรับยาบางชนดิ เพอื่ การรักษาโรค ผลทไี ดร ับกค็ ือ สัตวก ินอาหารไดมากขึน้ ทําใหน าํ้ หนกั ตัวเพ่ิมขนึ้ ตามมาดวย อยางไรกต็ าม สารเหลานี้เปน สารสังเคราะหทใ่ี ชใ นปริมาณท่นี อ ยมาก จึงมีขอควรระวังในการใชคอื 1. ตอ งเก็บในทอ่ี ุณหภมู ิตาํ่ กนั การระเหย 2. ใชอ ยางระมัดระวังตามขนาดทีผ่ ผู ลิตกําหนด 3. ควรใสในอาหารสตั วในรอ งกลางของการผสม เพื่อปอ งกันการจับตวั กบั วัตถดุ ิบชนดิ ใดชนิดหนึ่งโดยเฉพาะ 4. อยาไวปนกับสารระเหยอน่ื ๆ จะทาํ ใหก ล่นิ เสยี ไปหมด สารอัดเมด็ ในอุตสารหกรรมการเล้ยี งสัตว พยวาการใหอ าหารแกส ตั ว ในลกั ษณะอัอเมด็ จะเกิดผลดดี ังน้ี 1. สตั วก นิ อาหารไดม ากข้นึ 2. ลดการสญู เสยี จากการคยุ เขี่ย 3. ลดการฟุงกระจายของอาหาร 4. นาํ้ หนักตัวสัตวเพิ่มมากข้ึน 5. ลดการสูญเสยี อาหาร โดยเฉพาะกรณีอาหารกุง ปลา ยาและเภสชั มีภัณฑ เปา หมายทใ่ี ชย าผสมลงไปในอาหารสัตว ไดแก 1. ปอ งกนั และรกั ษาโรคสัตว: - เนอื่ งจากสัตวเลยี้ งในรูปอตุ สาหกรรมมเี ปนจํานวนมาก เมื่อสตั วปวย การรักษา จําเปน ทีจ่ ะตองหาวธิ ีทสี่ ะดวกและรวดเรว็ พบวาการใหยาโดยวิธีผสมอาหารเปน วธิ ีท่ใี หผลดีอยา งหนง่ึ เพราะสัตว จํานวนมากไดก นิ ทุกตัวในเวลาเดียวกันประหยัดเวลา ประหยัดแรงงาน เชน ยาพวก coccidiostat ปอ งกนั โรคบดิ ในสัตวป ก phenothiazine, thibenzole และ piperazine ใชเปนยาถายพยาธิ์ poloxalene ใชป องกนั โรคทอ งอืดใน โค ซงึ่ การใชจ ะมขี อกาํ หนดควบคุมดวยกฎหมายยา 2. ใชเ ปนสารเรงการเจรญิ เติบโต (growth promotor):- การใหยาที่สามารถทําใหสัตวม กี ารเจรญิ เตบิ โต หรอื มี น้าํ หนกั เพิ่มขึน้ หรอื เพม่ิ ผลผลติ ขนึ้ ไดนัน้ กเ็ พ่อื วตั ถุประสงคด ังตอ ไปน้ี 1. ลดจาํ นวน หรือละลายจุลชพี ทีก่ อ ใหเ กดิ โรคลดลง ทง้ั ๆ ที่สตั วย งั ไมแสดงอาการปวยใหเ ห็น (subclinical) 2. ทาํ ลายจุลชพี ท่ีสรางพษิ ซึง่ เปนผลในการทําลายการเจริญเติบโตของสัตว 3. ลดหรือทาํ ลายจลุ ชีพทสี่ รา งหรอื สงั เคราะหส ารอาหาร แขงกับจุลชีพทส่ี งั เคราะหสารอาหารให รางกาย 4. กระตนุ จลุ ชีพทีส่ ังเคระหส ารอาหารใหรางกายมีปริมาณเพิม่ มากข้ึน 5. ทําใหผนงั ลาํ ไสบางลง การดดุ ซมึ สารอาหารก็จะดขี ึ้น 6. ลดจุลชีพทส่ี รางแอมโมเนีย หรอื สารพิษทไ่ี ดจ ากการทําลายไนโตรเจนในลําไสซ ง่ึ ถามสี ารภาพพวกน้ี มากสตั วจะเจรญิ เติบโตไมดี 7. ทําใหส ัตวมคี วามตองการนา้ํ และอาหารมากขึน้ ลําไสข องสตั วก็จะชุมนาํ้ มากขึ้น อยา งไรกต็ ามการใชย าและเภสชั มีภัณฑผ สมลงไปในอาหารสตั วใ หสตั วก นิ กจ็ ะมผี ลขา งเคียงหลายอยาง ซ่งึ อาจสง ผลถงึสขุ ภาพและอนามัยของสัตวแ ละมนุษยดวย พบวาถาเล้ยี งสตั วโดยใหกนิ ยาปฏชิ ีวนะนานๆ จะเกิดผลคือ 1. จุลชพี ในรา งกายสัตวเ กิดดอ้ื ตอยาทีใ่ ช และจุบชพี เหลานส้ี ามารถทําใหมนุษยเ กดิ โรคไดดว ย เม่อื สตั วหรื อมนุษยป ว ยจะไมส ามารถใชย านั้นรักษาไดอ กี

2. สตั วเกิดอาการแพยาบางชนดิ และยาน้นั สามารถสะสมอยใู นเนอ้ื สตั ว ตกคางถึงมนษุ ยไ ดดว ย และมนุษย ก็อาจแพย าไดโ ดยไมร ตู ัว 3. เกดิ ปฏิกริ ิยาของรา งกายตอ ยานั้นในทางตรงกันขา ม (drug adverse reaction) ทาํ ใหก ารวินิจฉยั โรคของ มนุษยและสัตวผ ดิ ไปจากความเปน จรงิ 4. ยาบางชนดิ กอใหเ กดิ เซลลม ะเรง็ ไดท ้ังในมนุษยแ ละสัตว 5. มกี ารเปล่ยี นแปลงขบวนการเมแทบอลิซึม่ ในรางกายของสตั วน้ันๆ การใชยาผสมในอาหารสัตวจงึ มีความสําคญั อยางมาก ทัง้ ในแงเ ศรษฐกิจ และสุขภาพอนามัยของมนษุ ยและสัตว หลายประเทศจะมกี ารจํากดั การใชยาผสมในอาหารสตั ว โดยเฉพาะใชในรูปสารเรง การเจรญิ เติบโต และจะมกี ารควบคุมจํากดั ชนิดและวธิ ใี ชอ ยางเขม งวด โดยเฉพาะในกลมุ ประเทศ E.E.C. จะยอมใหใชยาปฏชิ วี นะผสมในอาหารสตั วไดเฉพาะยาท่ีไมใชป องกันและรกั ษาโรคในมนุษยเ ลย โดยจะตอ งกาํ หนดปรมิ าณทีใ่ ช ระยะงดใชยากอนสงโรงฆา สําหรับในประเทศอื่นถงึ แมจ ะมีความแตกตา งกนั บา งในวิธีการใช แตห ลกั การท่ัวๆ ไปก็คลายๆ กับกลุม E.E.C. นอกจากนี้ยังมีเคมภี ณั ฑอ ่ืนๆ ท่ีใชผ สมในอาหารสตั ว เพอ่ื สตั วประสงคด ังน้ี 1. สี โดยท่ัวไปอาหารสัตวจ ะมสี ซี ึง่ เกิดจากสวนผสมของวตั ถุดิบชนดิ ตา งๆ จงึ มีสแี ตกตางกนั ไป ยกเวนวัตถุดบิ บางชนิดที่ไดจากการนาํ ของเหลือทิง้ จากอาหารมนษุ ยมาผลิต จะมีการใชส เี ติมลงไปบางโดยอาจจะใชสชี นดิ เดียวหรอื ผสมกันกไ็ ด โดยท่ัวไปแลวจะใชเ ตมิ ลงในอาหารสตั วโดยอาศยั การเทยี บกับพดั สี ซงึ่ ในอาหารสตั วแตล ะสตู รกจ็ ะใชในปรมิ าณไมเทา กันแลว แตวตั ถุดิบที่เปนสวนผสม 2. Emulsifier หรอื สารชวยการกระจายตวั ซง่ึ มใี ชบ างในอาหารสัตว โดยเฉพาะในการเตรียม prenix เนอื่ งจากมสี วนผสมบางอยางทีใ่ ชน อยๆ เมือ่ เพม่ิ emulsifiers ลงไปชว ยใหก ารกระจายตัวในสว นผสมนั้นๆ ดขี นึ้ ไดแก propylene glycol, prophyllite,sorbitan monostearate,polysorbate 60, paraffin, petrolatum เปน ตน 3. สารประกอบของ arsenie ในทางการแพทยใชใ นรูปของสารอนิ ทรีย ซง่ึ มีพิษนอ ยกวาในรูปสารอนินทรยี  สวนใหญใชผสมในอาหารสุกรและไกเ พือ่ ชว ยในการเรงการเจริญเตบิ โต เพิม่ ประสิทธิภาพในการใชอาหารปอ งกนั ทอ งเสยี ปองกนั และควบคมุ โรคบิดในไก เปนตน สารประกอบ araenic นจ้ี ะไปทาํ ลายการสรางผนังเซลลของเชื้อโรคหรือ parasites ในลําไสซ่งึ เปนเหตุใหผนงั ของลําไสหนา ทําใหปริมาณของจลุ ินทรียดังกลา วลดลง ผนังลาํ ไสของสัตวจะบางดูดซึมสารอาหารไดม ากขึ้น อยา งไรก็ตามสารพวกนี้จะถูกขับถายออกจากรางกายหลงั จากทส่ี ตั วไดกนิ แลวเกือบท้งั หมด มีเพยี งเลก็ นอ ยท่ีถกู ดดู ซึมผา นผนังลําไส สวนทถี่ ูกดูดซึมนีก้ ็จะถูกขับออกทางไตภายใน 24 ช่วั โมง (ประมาณ 50-75%) สว นทเ่ี หลอื อกี 25% จะถกู ออกภายใน 8-10 วัน ดงั นนั้ ถาพิจารณากนั ในแงเปนสารเรงการเจริญเติบโตในสตั วแ ลว จะเห็นไดวา เปนสารที่นาจะนํามาใชได อยา งไรก็ดสี ารน้ันจะเปนพิษตอระบบประสาทของสตั ว นอกจากน้นั ยงั ทาํ ใหส ัตวมอี าการขาดวิตามนิ บี1 และ บี6 และนอกจากนั้นสารประกอบ arsenic ที่สตั วถายออกมาน้ันจะอยูในมลู ซงึ่ อาจจะมีการนําไปใชทําปยุ สาํ หรับพชื และใชเ ลย้ี งปลากจ็ ะเกิดปญหามลภาวะตอส่งิ แวดลอม จึงเปนขอ สงั เกตที่ควรระลึกถงึ ไวด ว ย ขอควรระวังเมอ่ื ใชสารประกอบ arsenic ผสมในอาหารสัตว 1. ระดบั ทใี่ ชผ สมอาหารและน้ําตอ งถูกตอง 2. หา มใชในระยะเวลานานเกนิ ไป 3. หา มใชร วมกับยาอ่ืนทีข่ ัยถายทางไต 4. หา มใชก ับสัตวท มี่ ีภาวะขาดนา้ํ เชน ทองเสียมากๆ เพราะทาํ ใหม ียาตกคางในรางกาย 5. ตองมีระยะงดใหยากอนสงโรงฆา (vithdrawal time) อยา งนอ ย 5 วัน 6. มลู สตั วทใี่ ชยานอ้ี าจกอ ใหเกิดปญหามลภาวะเปน พษิ ได 5. Premix และการผลิต Premix

Premix เปนผลติ ภัณฑซ ่ึงประกอบดวย micro-ingredients ชนิดหนง่ึ หรอื มากกวา ผสมกบั สารทที าํ ใหเจอื จาง(diluents) หรอื สื่อ (carriers) โดยมวี ตั ถปุ ระสงคเ พื่อให microingredients น้นั ๆ สามารถกระจายตัวใหม ปี ริมาณมากขนึ้ เพอ่ืสะดวกในการนาํ ไปผสมในอาหารสตั วท่ีมปี ริมาณมากตอไป Diluents หมายถึงส่งิ ท่สี ตั วกนิ ไดและใชสาํ หรบั ผสมเพ่ือความเขมขนของสารอาหาร (nutrients) หรอื วตั ถุท่เี ตมิ ในอาหาร (additives0 เพือ่ ใหสตั วส ามารถกินไดสะดวก ปลอดภยั ตอ การใชหรือผสมกบั อาหารจํานวนมากๆ ได และอาจเรียกเปนสือ่ไดดวยในบางกรณี Carriers หมายถึงสิง่ ทส่ี ัตวก ินได ใชส ําหรับผสมกับอาหารเสริม (additives0 ใหป ริมาณและการกระจายตัวดขี ึ้น เพ่ือเตรียมจะใชผสมในอาหารสตั วตอไป ชิ้นสว นของสารทน่ี ํามาผสมกับส่ือจะถกู ดูดซมึ เกาะติด หรอื เคลอื บทผ่ี วิ ของสารที่กินไดน ี้ เพ่ือเปน ตวั พาหรอื นําสารท่ตี องการ (activeingreditents) ใหเกาะติดไปดว ยได ดงั นน้ั วัตถปุ ระสงคข องการผลติ Premix ขน้ึ เพ่ือใชใ นอาหารสัตวกเ็ พยี งเพือ่ ใหการเพม่ิ สาร microingreditents ตา งๆ ทใี่ ชในปรมิ าณนอยมากๆ ในอาหารสตั ว มีการกระจายตัวไดอยา งท่ัวถึงในเน้อื ของอาหารสตั วน นั้ ดว ยเหตุนี้จึงตองมกี ารพิถีพถิ นั ในการเลอื กใชหรอื ผลติ Premix ทด่ี ี มคี ณุ ภาพ และมี microingreditents ตรงตามความตองการของผูประกอบสูตรอาหารสตั ว สิ่งท่ีจะตองคาํ นึงถึงในการผลิต Premix ไดแก 1. ชนิดของ microingedients ที่มีขายในทองตลาด และคุณสมบตั ิของผลิตภัณฑนน้ั ๆ สงิ่ ทสี่ ําคัญของสาร เสรมิ อาหาร (additives) เหลา นเี้ มอื่ นํามาใชตอ งรูถงึ ความแรงในการออกฤทธ์ิ (potency) ของสูตรสําคญั อยา งถกู ตอ ง จึงจะสามารถนํามาจดั สูตรอาหารใหเหมาะสมกับสัตวแ ตล ะชนิดได 2. ความคงตัวของ additives แตละชนดิ เชน วิตามนิ ในกลมุ ท่ีละลายไดใ นไขมนั มคี วามคงตัวตา่ํ ไวตอแสง และการเกิดปฏกิ ริ ิยา oxidation ของแรธ าตุตางๆ ไวตอความชัน้ เปน ตน 3. ขนาดและรปู รางของ additives ถา มีขนาดตางกนั มากก็จะมีผลตอ การกระจายตัวของสารนั้นๆ หรอื รูปรา งเปนเหลย่ี ม ผิวล่ืน ก็จะทําใหมีการกระจายตัวหรือแยกตวั ไดง าย 4. ประจไุ ฟฟา โดยเฉพาะแรธ าตุตางๆ ท่ีมีผสมใน Premix เมอ่ื มกี ารสั่นสะเทือนจากการผลิตและการขนสง และเกดิ ประจุไฟฟาขึน้ กอ็ าจจับตวั เปนกอนขึน้ ได 5. ความชื้นของ additives แตละชนิด สารแตละชนิดจะมีความช้นื หรอื มีน้ําอยใู นตวั ของตัวเอง ซึง่ เมื่อผสม รวมกันอาจมีผลกับสารตัวอน่ื ได และจะสงผลใหสวนผสมนัน้ ช้ืน และมกี ารเส่ือมของสารบางอยางไดรวดเรว็ ข้นึ หรือสารบางอยา งดูดความชืน้ ไดดี ก็จะมผี ลตอสารอน่ื ๆ ดวย เชน cholinechloride ถาผสมใน Premix มากกวา 10% จะสงผลตอ วิตามินตางๆ ดังน้ีVitamin ระยะเวลาเกบ็ Premix % การสูญเสียA 4-6 เดือน 0-20B2 6 เดอื น 10C 2 เดอื น 70-80Calcium-D-Pantothenate 2-6 เดอื น 30-50Folic acid 6 เดอื น 30-50 6. ส่ือ (Carriers) ส่ือเปนสว นประกอบหลกั ทจ่ี ําเปนอยางยงิ่ ในการผลติ Premix ดงั นน้ั สื่อถึงตอ งมคี ุณสมบัติดงั ตอไปน้ี 1. มคี วามคงตัวสงู 2. ไมม กี ลิน่ เหมน็ หนื หรอื เสียไดงา ย ไขมนั ไมสูง 3. ไมม ีเชอ้ื รา 4. ไมม คี วามชน้ื สงู หรอื ดดู ความชนื้ ไดง า ย 5. มขี นาดเมอื่ บดแลวใกลเ คียงกับสาร microingedients ตางๆ คือขนาด 30-80 mech 6. มีความถวงจําเพาะพอเหมาะ ไมสูงหรือตํ่าเกนิ ไป เพอื่ ปอ งกนั การแยกตัวของสาร 7. ไมกอ ใหเ กิดประจุไฟฟา ซ่ึงจะมีผลตอ การกระจายตัวของสารตางๆ 8. มี pH ที่พอเหมาะ เพราะ microingedients จะมคี วามคงตวั ไดดใี นระดบั ทต่ี างกนั สว นใหญควรเปนกลาง หรือ pH ระหวา ง 5-8 ตัวอยางของสอื่ ทด่ี ีไดแก กากพืช เมล็ดธัญญพชื หนิ ฝุน เปลอื กหอยปน รําขาวสาลี จมกู ขา วโพดปน ปลาปนเนือ้ กระดูกปน นมผง เปน ตน

7. การกําหนดปริมาณของสารแตละชนิด หมายถึงการกาํ หนดสตู รน่ันเอง โดยเฉพาะวิตามิน นักวชิ าการจะกําหนดสูตรจากความตองการวิตามินของสัตวช นดิ ตางๆ แตเ นื่องจากวิตามนิ มีการเส่อื มสภาพไดง า ย จึงตองมกี ารเพมิ่ปริมาณวติ ามินใน Premix สูงกวา ความตอ งการของสัตวต ามตารางที่กาํ หนดไว และเพอื่ สําหรบั การสูญเสียดว ย สว นmicroingredients ชนิดอ่นื กจ็ ะตองผสมในสตู รตามขอจาํ กดั ของสารแตละชนดิ ดว ยเหตุนี้ Premix ทว่ี างขายทอ งตลาดจงึ มคี วามแตกตา งในปรมิ าณของวติ ามินอยางมากมายอยางไรกต็ ามสารถนอมอาหาร ยาปฏชิ วี นะ และเคมภี ณั ฑอ่ืนๆจะตอ งมีไดต ามเกณฑปลอดภยั หรือเกณฑทีก่ าํ หนดเทา น้นั 8. การผสม Premix เครื่องมือท่ใี ชใ นการผสม Premix ตองมคี วามสะอาดและตอ งไมม เี หลย่ี มมุม เพราะสารท่ีใชใ นปรมิ าณนอ ยๆ อาจตดิ ตามวอกหรอื มุมของเครอื่ งผสมได ทาํ ใหป รมิ าณของสารในสว นผสมไมเทา กัน สัตวท ีก่ ินเขา ไปถาออกมาในสว นผสมเปนกอ นสัตวอ าจไดร ับอันตรายได เคร่อื งผสม Premix มอี ยูห ลายรปู แบบ เทา ทนี่ ยิ มกันพบวาระบบ Horizontal Mixer นยิ มใชก นั มากท่สี ุด เปนเคร่อื งผสมในแนวระนาบดว ยการหมนุ ของแผน เกลียวภายใน 2แผน (double ribbon) ไมวาจะเปน เครอ่ื งผสมชนดิ ใดกต็ ามในการผสมตองยดึ หลกั ทีว่ า 1. ใสสื่อลงไปในเครอ่ื งผสมกอน 80% 2. ชงั่ microingredients ตามท่ตี อ งการใสล งไป ผสมไปชัว่ ระยะเวลาส้นั ๆ 3. ใสส ือ่ ทเ่ี หลอื อีก 20% ลงไปแลวผสมตอ ตามกาํ หนดเวลาทผ่ี ผู ลิตเครือ่ งผสมแตละชนดิ กําหนด 9. ปอ งกนั การแยกตัวของสารตา งๆ ใน Premix เน่ืองจากสวนประกอบใน Premix มคี วามถว งจาํ เพาะไมเทา กันดังนนั้ เมื่อมีการผสมหรือช้ินสวนของสือ่ มรี ปู รางไมไมแนน อน มีพ้ืนท่ีหนาตัดลืน่ และอืน่ ๆ อาจทําใหเกิดการแยกตวั ของสารตา งๆ ใน premix ได ดงั นน้ั จงึ มวี ิธกี ารลดการแยกตวั ดงั กลาวได โดยการเตมิ ไขมนั ลงไป premix 1-3%โดยเติมลงไปในสอ่ื กอ นท่ีจะทําการผสมไขมนั กับสื่อ แลวจงึ ใส microingredients ในการผลิตดว ยวธิ กี ารน้ี นอกจากจะปอ งกันการแยกตวั ของสารตางๆ แลว ยังสามารถลดการฟุงกระจายไดดว ย 10. การควบคุมคณุ ภาพ Premix ประกอบดวยการควบคุม 3 ขั้นตอนคือ 1. วัตถุดิบ สารทกุ ตวั ท่จี ะใชผสมเปน Premix ตอ งมีความแรงในการออกฤทธ์ถิ กู ตอ ง มกี ารเก็บรักษาในหอ ง เยน็ อณุ หภมู ิตํา่ ความชน้ื สัมพัทธต่ํา ไมเจอื ปนกับสารอ่ืนๆ กรณีสอ่ื ตองแหง สะอาด ไมม รี า บดไดข นาดที่ เหมาะสม และอนื่ ๆ 2. การผลิต อุปกรณต องสะอาด บุคลากรตองมีความเขาใจ มีความรู ความละเอยี ดในการชัง่ สารตางๆ ตาม จาํ นวนทก่ี าํ หนด การผสมตอ งถูกตองตามกาํ หนดเวลาและตามข้ันตอน มีการตรวจสอบการกระจายตัวของ เคร่อื งผสมเปนระยะๆ 3. การตรวจสอบคณุ ภาพหลังการผลิต ซง่ึ ตอ งอาศยั เครอื่ งมอื ทมี่ คี วามไวสงู ในการตรวจสอบสารชนดิ ตา งๆ ระยะเสลาในการเกบ็ รกั ษา การขนสง อณุ หภมู แิ ละอืน่ ๆ มผี ลตอ การเสือ่ มของสารตางๆ ใน premix อยา งไร เปน ตน 6. ชนิดของ Premix ท่ีมกี ารผลติ1. Supplementary mixer เปน premix ท่ผี สมกับอาหารขนทเ่ี ปนสารโปรตนี โดยทํา microingredients ตา งๆ รวมกับแรธาตุ และอาหารโปรตนี เพอื่ ทจ่ี ะนําไปใชผสมกบั สว นประกอบของคารโ บไฮเดรต แลว ใหสตั วกนิ2. Vitamin premix เปน วิตามินผสมกับสอ่ื ท่ีเหมาะสม3. Antibiotic premix เปน ยาปฏชิ ีวนะผสมกบั ส่ือท่ีเหมาะสม4. Vitamin-antibiotic premix เปนวิตามินและยาปฏิชีวนะผสมกบั สื่อทีเ่ หมาะสม5. Mineral premix เปนเกลอื ของแรธาตชุ นดิ ตางๆ โดยเฉพาะ trace minerals ผสมกบั หนิ ฝนุ (linestone) กระดกู ปน หรอื ส่อื อืน่ ทเ่ี หมาะสม6. Premixes ทป่ี ระกอบดว ย microingedients ชนิดเดยี วหรือ 2 ชนิด ผสมกับสอื่ ที่เหมาะสม7. Premixes ท่ีประกอบดวย วิตามนิ ยาปฏชวี นะ และ trace elements ผสมกับส่ือท่ีเหมาะสม อยา งไรกต็ าม premix เหลา น้ีจะมกี ารผลติ ออกขายในทอ งตลาดได ตามกฎหมายที่แตล ะประเทศกําหนด สาํ หรบั Premixในขอ 7 มีบางประเทศผลิตออกใชแตนอยมาก สว นใหญผ ลติ เฉพาะใชในโรงงานอาหารสตั ว หรอื ผลติ เพอื่ ใชผสมในในอาหารสัตวทนั ที หรอื ในระยะเวลาสนั้ ๆ ปริมาณของ Premix ท่ใี ชผ สมในอาหารสตั วแ ตกตา งกันตัง้ แต 0.1-1% หรอื มากกวา แลวแตความเหมาะสม

7. บทสรปุจะเห็นไดว าวัตถทุ ่เี ตมิ ในอาหารสตั วม มี ากมายหลายชนดิ ยงิ่ วิวฒั นาการทางดานอาหารสัตวพฒั นามากยิง่ ขึน้ เพียงไรการใชอ าหารเสริมตา งๆ กต็ องมีหลายชนดิ มากขึน้ ตามไปดวย อยางไรกต็ ามการใชอาหารเสริมในอาหารสตั วต อ งคาํ นึงถงึ1. เปา หมายท่จี ะใช 2. ปรมิ าณทจี ะใช3. เศรษฐกจิ และความคุม คา ฯลฯ 4. ผลขา งเคียงตอสารอื่นๆ ในอาหารสัตว5. ผลตอสตั ว 6. ผลตกคา งของสารที่มีตอมนษุ ย7. ผลของมนุษยท ส่ี มั ผสั กับสารนัน้ ๆ 8. ผลตอ ส่งิ แวดลอ มเม่ือไดค ํานงึ ถึงสิ่งเหลา นี้แลว เราก็จะเหน็ ไดว า การจัดการ การคัดเลอื กพนั ธุ สุขาภิบาลในฟารม การปองกันรักษาโรคยอมจะมีความสาํ คัญตอ การเล้ียงปศุสัตวในรปู อตุ สาหกรรมทง้ั ส้นิ แมจะตองใชเ วลาหรอื ส้ินเปลืองมากกวา กต็ าม เพราะผลขา งเคยี งนอยกวา การใชอ าหารเสรมิ มาก เราจะไมคิดถงึ การดําเนินการใหอ ายเุ ฉล่ียของคนไทยเพมิ่ เปน 80 ป เชน เดียวกับชาวยุโรป โดยลดสารพิษท่อี าจตกคางจากการใช feed additives เชน เดยี วกับชาวยุโรปบา งหรือ 8. บรรณานุกรม1. ดาณศิ ทวีตยิ านนท; เอกสารประกอบการสอนวชิ า “วตั ถทุ เี่ ตมิ ในอาหารสตั ว (Feed additives) “, ภาควิชาเภสัชวิทยา คณะสตั วแพทยศ าสตร จุฬาลงกรณม หาวทิ ยาลยั .2. พระราชบญั ญตั คิ วบคมุ ภาพอาหารสัตว พ.ศ. 2525, กองควบคมุ คุณภาพอาหารสตั วกรมปศุสัตว กระทรวงเกษตรและสหกรณ; พิมพค ร้ังท่ี 2, ตลุ าคม 25333. เอกสารประกอบการสอนวชิ าหลักโภชนาการ, “Feed additive”’, ภาควิชาสัตวศาสตรคณะเกษตรศาสตรมหาวิทยาลยั ขอนแกน .