ใบความรู้-เรื่องระบบย่อยอาหาร

บทที่ 2 9 ระบบยอ่ ยอาหาร ระบบย่อยอาหาร digestive system ระบบยอ่ ยอาหาร คือ การทาให้อาหารมีโมเลกุลขนาดใหญ่กลายเป็ นสารอาหารท่ีมีโมเลกุลขนาดเล็กลงจน สามารถผา่ นเยอื่ หุม้ เซลลไ์ ด้ ซ่ึงการยอ่ ยอาหารในร่างกายมี 2 วธิ ี คือ การยอ่ ยเชิงกล (การเค้ียวอาหารโดยฟัน) และการยอ่ ย เชิงเคมี (ใชเ้ อนไซมท์ าโมเลกลุ ของอาหารมีขนาดลดลง) ระบบย่อยอาหารของสัตว์ หากแบ่งตามลกั ษณะของระบบทางเดินอาหารของสตั ว์ สามารถแบ่งออกไดเ้ ป็ น 3 กลุ่ม ดงั น้ี 1. ระบบย่อยอาหารสัตว์ทไี่ ม่มที างเดนิ อาหาร ฟองนา้ (Sponge) เป็นสตั วใ์ นไฟลมั พอริเฟอรา ไมม่ ีปากและทวารหนกั ท่ีแทจ้ ริง ทางเดินอาหาร เป็ นแบบร่างแห (Channel network) ซ่ึงไมใ่ ช่ทาง เดินอาหารที่แทจ้ ริง เป็ นเพียงรูเปิ งๆท่ีเลก็ ๆ ขา้ ง ลาตวั เรียกวา่ ออสเทีย (Ostia) ทาหนา้ ที่เป็ นทาง น้าไหลเขา้ สู่ลาตวั ฟองน้าเป็นการนาอาหารเขา้ สู่ ลาตวั ส่วนรูเปิ ดดา้ นบนลาตวั เรียกวา่ ออสคิวลมั (Osculum) ทาหนา้ ท่ีเป็ นทางน้าออก ผนงั ดา้ นในมี เซลลพ์ ิเศษ เรียกวา่ เซลลโ์ คแอนโนไซต์ (Choanocyte) โบกพดั เซลลอ์ ยตู่ ลอดเวลา ทาให้ เกิดการไหลเวยี นของอาหาร ตวั เซลลโ์ คแอนโน ภาพแสดงโครงสร้างภายในของฟองน้า ไซตน์ าอาหารเขา้ สู่เซลลโ์ ดยฟาโกไซโทซีส (ท่ีมา : www.mun.ca/biology/scarr/Porifera.htm) (Phagocytosis)เกิดเป็ นฟดู แวคิวโอลและมีการยอ่ ย อาหารภายในฟดู แวคิวโอล 2. การย่อยอาหารของสัตว์ทม่ี ที างเดนิ อาหารไม่สมบูรณ์ ไฮดรา มีช่องภายในลาตวั ที่เรียกวา่ ช่องแกสโทรวาสคิวลาร์ (gastrovascular cavity) ซ่ึงเป็ นช่องที่มีรูเปิ ดเพียงทางเดียว รูเปิ ดน้ีทาหนา้ ท่ี เป็ นท้งั ปากในการกินอาหาร และเป็ นทวารหนกั ในขบั ของเสีย เม่ือสตั ว์ พวกน้ีใชแ้ ทนตาเคิล (tentacle) หรือหนวดเลก็ ๆ ที่มีเขม็ พิษ (nematocyst) จบั เหยอื่ ใส่ปาก อาหารจะเขา้ ไปในช่องแกสโทรวาสคิวลาร์ที่ผนงั ของช่อง น้ีมีเซลลต์ อ่ ม (gland cell)

10 พลานาเรีย จบั เหยอ่ื โดยการปลอ่ ยเมือกออกมาและใชล้ าตวั คลุมลง บนตวั เหยอื่ เหยอื่ จะถูกเมือกพนั ตวั ทาใหเ้ คล่ือนไหวไม่ไดแ้ ละจะใชง้ วง หรือฟาริงซ์ยน่ื ออกมาดูดของเหลวในตวั เหยอ่ื เป็ นอาหาร หรือกลืนเหยอ่ื เขา้ ไปช่องแกสโทรวาสคิวลาร์ท่ีแตกแขนงทอดยาวไปตามลาตวั เซลล์ ต่อมท่ีอยตู่ ามผนงั ทางเดินอาหารจะปลอ่ ยเอนไซมอ์ อกมายอ่ ยอาหารและ ชิ้นส่วนที่ยอ่ ยแลว้ จะมีเซลลท์ ี่ผนงั ทางเดินอาหารโอบลอ้ มอาหารเขา้ ไป ยอ่ ยภายในเซลลต์ ่อ ส่วนกากอาหารที่ยอ่ ยไม่ไดก้ จ็ ะกลบั ออกมาทางปาก 3. การย่อยอาหารของสัตว์ทมี่ ที างเดนิ อาหารสมบูรณ์ หนอนตวั กลม เป็ นสตั วพ์ วกแรกที่มีทางเดินอาหารสมบูรณ์ ประกอบดว้ ย ปาก (mouth) คอหอย (pharynx) ซ่ึงมีลกั ษณะเป็ นทอ่ ยาวที่ มีกลา้ มเน้ือบุผนงั หนามาก ช่องภายในค่อนขา้ งแคบ การบีบตวั คลายตวั ของกลา้ มเน้ือบุผนงั ฟาริงซ์จะทาใหเ้ กิดแรงดูด ทาใหอ้ าหารเคล่ือนเขา้ สู่ ลา้ ไส้ (intestine) ซ่ึงเป็นท่อยาว มีลิ้นปิ ดเปิ ดระหวา่ งลาไสก้ บั คอหอย การยอ่ ยอาหารและดูดซบั อาหารเกิดข้ึนภายในลาไส้ การยอ่ ยอาหารเป็ น การยอ่ ยแบบภายนอกเซลล์ จากน้นั ขบั กากออกทางทวารหนกั (anus) ปลา เป็ นสตั วท์ ่ีมีกระดูกสนั หลงั ปลากินอาหารหลากหลายชนิด เมื่ออาหารเขา้ ปากแลว้ จะเคล่ือนผา่ นคอหอย หลอดอาหาร กระเพาะ อาหาร ไพโลริกซีกา (pyloricceca) ซ่ึงจะพบเฉพาะปลากินเน้ือ จากน้นั อาหารเคล่ือนผา่ นลา้ ไส้ และสุดทา้ ยกากอาหารจะออกมาทางทวารหนกั ท้งั น้ีการยอ่ ยอาหารจะอาศยั ต่อมสร้างนา้ ยอ่ ย ที่ประกอบดว้ ย ตบั (liver) ซ่ึงมีถุงนา้ ดี (gallbladder) เก็บนา้ ดี และตบั ออ่ น (pancreas) สร้างนา้ ยอ่ ย ระบบย่อยอาหารของมนษุ ย์ เมื่ออาหารเขา้ สู่ร่างกาย มนั จะถูกสลายเป็ นชิ้นเลก็ ๆ จนสามารถละลายอยใู่ นเลือดไดก้ ระบวนการน้ีเรียกวา่ การยอ่ ยอาหาร (digestion) ซ่ึงเกิดข้ึนในทางเดินอาหาร (digestive tract) โดยเริ่มจากปากไปจนถงึ ทวารหนกั อาหารจะถูก ยอ่ ยสลายในเชิงกลโดยการเค้ียว และถูกยอ่ ยสลายในเชิงเคมีโดยน้ายอ่ ย (digestive juice) ที่สร้างมาจากตอ่ มต่าง ๆ

11 ระบบยอ่ ยอาหารประกอบดว้ ย ปาก ลิน้ ฟัน หลอดอาหาร กระเพาะอาหาร ลาไสเ้ ลก็ และลาไสใ้ หญ่ อวยั วะตา่ งๆ มีหนา้ ท่ี ดงั น้ี 1. ปาก ปาก เป็ นอวยั วะสาคัญเริ่ มแรกสาหรับการย่อย อาหารทาหน้าท่ีเป็ นทางเข้าอาหาร ภายในปากมี ส่วนประกอบท่ีสาคญั คือลิ้น ฟันและต่อมน้าลายการ ยอ่ ยอาหารในปากจึงมีท้งั การย่อยเชิงกล โดยการบด เค้ียวของฟัน และการย่อยทางเคมีโดยเอนไซม์อะ ไมเลส ซ่ึงเป็ นน้าย่อยสารอาหารจาพวกแป้ง เมื่อ อาหารผ่านสู่กระเพาะอาหาร เอนไซมอ์ ะไมเลสจะไม่ ทางานเพราะในกระเพาะอาหารมีกรดไฮโดรคลอริ ก (อะไมเลสทางานได้ดีในสภาพเป็ นกลาง หรือกรด เลก็ นอ้ ย และอณุ หภูมิร่างกาย) 2. หลอดอาหาร หลอดอาหาร เป็ นท่อกลวงขนาดส้นั มีความยาว ประมาณ 25 เซนติเมตร ส่วนปลายของหลอดอาหารเป็ น กลา้ มเน้ือหูรูด ซ่ึงสามารถบีบตวั ใหห้ ลอดอาหารปิ ด เพอ่ื ป้องกนั ไม่ใหอ้ าหารที่อยใู่ นกระเพาะอาหารไหลยอ้ ยกลบั สู่หลอดอาหารอีก หลอดอาหารไมม่ ีหนา้ ท่ีในการยอ่ ย อาหาร แตท่ าหนา้ ท่ีเป็นทางลาเลยี งอาหารไปสู่กระเพาะ อาหารเท่าน้นั 3. กระเพาะอาหาร กระเพาะอาหาร เป็ นอวยั วะที่อยตู่ ่อจากหลอดอาหาร มีลกั ษณะเป็ นกลา้ มเน้ือหูรูด เพอื่ ป้องกนั ไมใ่ หอ้ าหารท่ี อยใู่ นลาไสเ้ ลก็ ยอ้ ยกลบั สู่กระเพาะอาหาร โกปรระตเพีนาจะะอถาูกหาร ยอ่ ยในกระเพาะ โดยน้ายอ่ ยเพปซิน โดยในน้ายอ่ ยยงั มี กรดไฮโดรคลอริกท่ีสามารถฆ่าเช้ือโรคในอาหารไดอ้ ีก ดว้ ยผนงั บุภายในกระเพาะอาหารจะมีรอยพบั เมื่อมี อาหารในกระเพาะอาหาร รอยพบั เหล่าน้ีจะถูกยดื ใหแ้ บน ราบลง

12 4. ลาไส้เลก็ ลาไสเ้ ลก็ (Small Intestine) เป็ นส่วนท่ียาวที่สุด ของทางเดินอาหาร ผนังดา้ นในของลาไส้เล็กมีลกั ษณะ เป็ นลอนตามขวาง มีส่วนยื่นเลก็ ๆมากมายเป็ นตุ่ม เรียกวา่ วิลลสั (Villus พหูพจน์เรียกวา่ Villi) เพ่ือเพ่ิมพ้ืนท่ีผิวใน การดูดซึมสารอาหารท่ีย่อยแล้วได้อย่างมีประสิทธิภาพ ภายในลาไส้เล็กส่วนตน้ มีน้าย่อยท่ีสร้างโดยตบั และตบั อ่อน ยอ่ ยสลายไขมนั โปรตีน และแป้ง ลาไสเ้ ล็กจะทา หนา้ ที่ยอ่ ยอาหารทุกประเภท และการยอ่ ยแลว้ จะถูกดูดซึม ผา่ นผนงั ลาไสเ้ ลก็ เขา้ สู่หลอดเลือด 5. ตบั และตบั อ่อน ตบั และตบั ออ่ น เป็ นอวยั วะที่ผลิตน้าดีและส่งไปเกบ็ ไวท้ ่ีถุงน้าดี เพอ่ื ช่วยในการยอ่ ยไขมนั 6. ลาไส้ใหญ่ มีความยาวประมาณ 1.5 เมตร กวา้ ง 6 เซนติเมตร อาหารที่เหลือจากการยอ่ ยและอาหารที่ยอ่ ยไม่ได้ เช่น ใย อาหารจะถูกส่งลงสู่ลาไสใ้ หญ่ โดยลาไสใ้ หญ่จะทาหนา้ ที่ดูดน้าและแร่ธาตุกลบั คืนสู่ร่างกาย ส่วนที่เป็นกากอาหาร จะเคล่ือน ท่ีไปรวมกนั ท่ีปลายของลาไสใ้ หญร่ อขบั ถา่ ยออกทางทวารหนกั ต่อไป

13 ใบกจิ กรรม เรื่องระบบย่อยอาหาร 1. จงจบั คขู่ อ้ ความท่ีมีความสมั พนั ธก์ นั 2. 2. จงตอบคาถามต่อไปน้ีใหถ้ ูกตอ้ ง 2.1 อวยั วะส่วนไหนในร่างกายที่เป็ นทางเดินอาหารท่ีใหญท่ ่ีสุด ................................................................................................................................................................................................... 2.2 กระเพาะอาหารมีเอนไซมท์ ี่ชว่ ยในการยอ่ ย แต่มีสารอาหารบางชนิดท่ีไมย่ อ่ ยในกระเพาะอาหารอะไรบา้ ง ................................................................................................................................................................................................... 2.3 สารประกอบโซเดียมไฮโดรเจนคาร์บอเนตที่สร้างจากตบั อ่อนมีขอ้ ดีอยา่ งไร ................................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................. 2.4 เพราะเหตุใดอาหารจึงตอ้ งผา่ นกระบวนการยอ่ ย ................................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................... พยายามทาเองนะคะ...จะได้ภูมิใจ