การจัดการเรียนรู้ด้วยจิตศึกษา

คูม่ อื การจดั การเรียนรดู้ ้วยจิตศกึ ษา จิตศกึ ษา โรงเรียนสุขภาวะ ใช้กระบวนทัศน์จิตศึกษา เป็นเครื่องมือสาคัญ ในการขัดเกลา ปัญญาด้านในของเด็กและคุณครู กระบวนการดังกล่าวเน้นให้ผู้เรียนอยู่กับความเป็นจริง มีความเป็นอิสระ มีความสุข รักเพื่อนมนุษย์และธรรมชาติ จิตศึกษามุ่งพัฒนามนุษย์อย่าง เป็นองค์รวม เน้นการปฏิบัติ ฝึกฝนจริง การสร้างความเป็นชุมชนและวิถีชุมชน การใช้ จิตวิทยาเชงิ บวก โดยมเี ปา้ หมายเพื่อพัฒนาผูเ้ รยี นและคุณครูให้มีสุขภาวะ อะไรคอื จติ ศึกษา จิตศึกษา คือกระบวนทัศน์ในการพัฒนาปัญญาภายในหรือความฉลาดด้านใน หมายถึงการพัฒนาด้านจิตวิญญาณ (Spiritual Quotient: SQ) และความฉลาดด้าน อารมณ์ (Emotional Quotient: EQ) เพื่อทาให้เกิดความรู้เท่าทันต่ออารมณ์และ ความรู้สึกของตนเองและผู้อ่ืนแยกแยะสาเหตุ และเข้าถึงความจริง ทาให้เกิดการเปลี่ยน มุมมองเกี่ยวกับโลกและผู้อ่ืนจากด้านในเกิดความสุข ปัญญา และความรักต่อเพ่ือนมนุษย์ และสรรพส่งิ กระบวนทศั น์ของจติ ศึกษากับการพฒั นาโรงเรยี นสุขภาวะ กระบวนทศั นจ์ ิตศกึ ษา เพื่อพัฒนาครูและผูเ้ รียนใหเ้ กดิ การเรยี นรูแ้ ละงอกงามใน การพฒั นาจติ วญิ ญาณ และความฉลาดด้านอารมณ์ อาจดาเนนิ การไดห้ ลายลักษณะ เช่น 1. การจัดกจิ กรรมในช่วงเชา้ หลังเขา้ แถวเคารพธงชาติของทกุ วนั ประมาณ 20 นาที กอ่ นการจดั กระบวนการเรยี นการสอนวิชาอืน่ ทกุ วัน ซ่ึงสามารถนามาใช้ ได้กับทกุ ระดบั ชั้น เช่น กิจกรรมเสริมสรา้ งพลงั สงบ กจิ กรรมฝกึ สติ หรือกิจกรรมฝกึ สมาธิ หรอื การจดจ่อ เป็นตน้ โดยรายละเอียดของแตล่ ะกิจกรรมมีดังนี้ การจดั การเรียนรดู้ ว้ ยจิตศึกษา 1

1.1 กิจกรรมเสริมสร้างพลังสงบ มีเป้าหมายเพื่อให้เกิดความสงบ ภายในและการผ่อนคลาย เช่น ขณะทากิจกรรมเปิดเสียงดนตรีที่มีลักษณะของคลนื่ ความถ่ี ตา่ เพ่ือเหนี่ยวนาคลน่ื สมองของเดก็ ใหม้ คี วามถี่ต่าลง การทาโยคะเพื่อบริหารอวัยวะภายใน และเพ่ือบริหารลมหายใจ ให้ได้อยู่กับลมหายใจ หรือแม้กระท่ังการนวดตัวเองหรอื นวดกัน และกัน เพ่ือส่งความรู้สึกดีต่อกัน รวมท้ังการทาบอด้ีสแกน (Body Scan) เพื่อการผ่อน คลายแบบลึกและบม่ เพาะสง่ิ ท่ีดงี ามในจิตใต้สานึก ซ่ึงอาจใช้กิจกรรมน้ีก่อนเขา้ เรียนภาค การจดั การเรียนรู้ด้วยจติ ศึกษา 2

1.2 กิจกรรมฝึกสติ มีเป้าหมายเพื่อให้เด็กได้มีความชานาญในการ กลับมารู้ตัวได้เสมอๆ ซึ่งเป็นเครอื่ งมือสาคัญที่จะทาให้เด็กรู้เท่าทันอารมณ์และการกระทา ทกี่ าลังเกิดขน้ึ ในแต่ละขณะ เพอื่ จะไดร้ ู้วา่ ควรหยุดหรือดาเนินกจิ กรรมนน้ั ตอ่ เชน่ การเดิน ตามรอยเทา้ การเดนิ ต่อเท้าตามเสน้ ตรง การทากจิ กรรมบริหารสมอง (Brain Gym) 1.3 กจิ กรรมฝึกสมาธิหรือการจดจอ่ เช่น กจิ กรรมส่งนา้ สง่ เทียน ต่อ ภาพจากผลยางพารา ต่อภาพจากเศษก่ิงไม้ พบั กระดาษ ตามจินตนา การนาเมล็ดผักหรือ วัสดใุ นทอ้ งถนิ่ มาส่งต่อและเล่าเรือ่ งต่อกัน กิจกรรมเหล่านี้มีเปา้ หมายเพื่อให้เด็กมสี มาธิได้ ยาวขน้ึ อดทนและมีความเพยี รพยายามท้ังการเรยี นร้แู ละการทางานใหส้ มั ฤทธิผ์ ล การจดั การเรยี นร้ดู ้วยจิตศึกษา 3

2. การใชจ้ ิตวทิ ยาเชงิ บวก จิตวิทยาเชิงบวก (Positive Psychology) เป็นศาสตร์ที่เน้นการ พัฒนาบุคลิกภาพของมนุษย์ให้มีความสุข โดยมีพื้นฐานมาจากการพัฒนาตนเอง เป็นคนดี และมองโลกในแง่ดี สาหรับแนวคิดโรงเรียนสุขภาวะ คุณครูใช้จิตวิทยาเชิงบวกเพ่ือสร้าง แบบที่ดีอย่างด้วยการไม่เปรียบเทียบชิงดีชิงเด่นหรือตีค่า ในส่ิงท่ีนักเรียนเป็นหรือนักเรียน ทา ลดการตัดสินผู้เรียนด้วยด้านลบ ไม่สร้างความกลัวหรือการลงโทษด้วยความรุนแรง นอกจากนั้นยังเน้นการเห็นคุณค่าความเป็นมนุษย์ เคารพ ให้เกียรติ สร้างศรัทธา ส่งเสริม ภาพลักษณ์ด้านบวก สรา้ งคณุ ค่า ความสามารถและใหค้ วามรักกบั ผ้เู รยี นทุกคน ตัวอย่าง การใช้จิตวิทยาเชิงบวก เช่น เม่ือนักเรียนมาโรงเรียนสาย แทนท่ีครูจะทาโทษด้วยความรุนแรง ครูกลับใช้วิธีการต้ังคาถามให้นักเรียนอธิบายสาเหตุ ทีม่ าสาย และใหค้ ิดวิธีการทจ่ี ะมาโรงเรียนให้ทนั เวลาในวนั ต่อไป เพ่ือฝึกใหค้ ิดทบทวน รู้ตัว และพยายามปรับปรุงแก้ไขพฤติกรรมด้วยตนเอง แล้วครูก็จะคอยชื่นชมและให้กาลังใจใน ความพยายามหรอื การเปล่ยี นแปลงในทางทด่ี ีขนึ้ ของนกั เรียน 3. การสรา้ งความเป็นชุมชนและวิถี การสร้างความเป็นชุมชนและวิถีการใช้จิตศึกษาในระดับน้ี เป็นการ ปฏิบัติร่วมกันของคนในชุมชนอย่างกลมกลืน ต่อเนื่องและสม่าเสมอ จนกลายเป็น วัฒนธรรมองค์กร เกิดความตระหนักกับบุคคลทุกระดับ จิตศึกษาเป็นเคร่ืองมือในการ พัฒนาผู้เรียนและตนเองในสภาพแวดล้อมท่ีสะอาด ร่มรื่น สวยงาม ปลอดภัย สร้างความ เป็นกัลยาณมิตรที่ดีของครู สร้างสัมพันธภาพของคนในชุมชนการปฏิบัติในวิถีโรงเรียน จะต้องทาอย่างมีความหมาย มเี หตุผลและคงเสน้ คงวา โรงเรียนยังต้องตระหนักอยู่เสมอว่า ผู้ปกครองทุกคนมีส่วนเกื้อกูลต่อความก้าวหน้าของนักเรียน ต้องสร้างความเข้าใจอย่าง ต่อเนื่องด้วยวิธีการที่หลากหลาย จะช่วยให้ผู้ปกครองเห็นความสาคัญต่อการพัฒนาในเชิง จิตวิญญาณ เมื่อผู้ปกครองได้เรียนรู้วิถีชุมชนจากบทเรียนที่เกิดข้ึนจริงภายในโรงเรียน ผ้ปู กครองก็จะนากลับไปส่ชู มุ ชนจรงิ ของตน การจัดการเรยี นรดู้ ้วยจิตศึกษา 4

ตัวอย่าง การสร้างวิถีของของโรงเรียนสุขภาวะ เช่น การตั้งกติการ่วมกันในการ ไม่ด่ืมน้าอัดลมและน้าหวานในโรงเรียน ทุกคนในโรงเรียนจะต้องช่วยกันรักษากติกา ไม่ว่า จะเป็นผู้บริหาร ครู และนักเรียนล้วนต้องปฏิบัติเหมือนกัน เมื่อนักเรียนปฏิบัติจนคุ้นเคย แลว้ กจ็ ะขยายไปปฏิบัติในครอบครวั และชุมชนตอ่ ไป การจดั การเรยี นรดู้ ว้ ยจิตศึกษา 5

อา้ งอิง กัมพล เจริญรักษ.์ (2558). จติ ศึกษากับการพฒั นาปัญญาภายใน. วารสารวชิ าการ. 1(18) : ม.ค.-ม.ี ค., 82-95. กมั พล เจรญิ รักษ์. (2559). รปู แบบการบรหิ ารจัดการโรงเรยี นสขุ ภาวะกรณีศกึ ษาโรงเรยี น บ้านทุ่งยาวคาโปรย. รายงานการวจิ ยั . โรงเรียนบ้านทงุ่ ยาวคาโปรย สานักงาน เขตพืน้ ทกี่ ารศึกษาประถมศึกษาศรีสะเกษ เขต 4. วิเชียร ไชยบัง. (2554). จิตศึกษากบั การบ่มเพาะปัญญาภายใน. บรุ ีรมั ย์ : สานักพมิ พ์ โรงเรียนลาปลายมาศพฒั นา. มลู นิธิสถาบนั วิจยั ระบบการศึกษา. (2556).เส้นทางการพัฒนาโรงเรียนสขุ ภาวะ. สารคามการพมิ พ์-สารคามเปเปอร์: มหาสารคาม. การจดั การเรียนร้ดู ้วยจติ ศึกษา 6