Fiilimsiler

FİİLİMSİLER www.edebiyatveturkce.com NOT: İsim-Fiillerin olumsuz hâlleri de olabilir. Ancak -me isim fiil ekini olumsuzluk ekiyle karıştırmamak • Fiilimsiler, fiillerden türerler. gereklidir. • Fiillerden türemelerine rağmen hiçbir şe- Ben gelmeyeceğim, sen git. kilde kip çekimine giremezler. (Olumsuzluk Eki ) • Fiilimsiler, olumsuzluk eklerini alabilirler. • Fiilimsi ekleri, fiile gelerek isim soylu söz- • İsim fiiller, olumsuzluk ekleriyle de kullanı- labilir: cükler türetirler. Bu fiilimsi ekini almış söz- cükler, türemiş sözcük olarak kabul edilir- Gelmemeyi düşünüyormuş. ler. Bu türetme sonucunda fiiller; isim, sı- fat, zarf gibi nitelikler kazanırlar. Gel-me-me > İlk –me > olumsuzluk eki İkinci –me > fiillimsi Fiilimsilerin yargı bildirmesine yönelik kaynaklar arasında farklılıklar yer almaktadır. Kimi kaynak- NOT: -ış, iş eki fiilden fiil yapma eki ile karıştırılma- lar fiilimsilerin yargı bildirdiğini söyler. Kimi kay- malıdır. Eğer kelimede birlikte ya da karşılıklı yapma naklar ise sadece yan yargı bildirdiğini bu ne- anlamı varsa o kelimede -ış, -iş eki fiilimsi görevi üst- denle temel yargı olarak nitelendirilemeyeceğini lenemez. söylemektedir. Örneğin Güvender, fiilimsileri yargı bildirir olarak kabul etmezken Esen ve Tüm kuşlar ötüşür yüreğimin kenarında. Palme gibi kaynaklar yargı bildirir olarak almak- (İşteşlik anlamı yani birliktelik anlamı kattığı için fii- tadır. limsi değildir.) • 3 tür fiilimsi vardır: Bizim papağanın ötüşünü kesinlikle duymalısın. 1- İsim Fiil (Fiilimsi) 2- Sıfat Fiil 3- Zarf Fiil KALIPLAŞMIŞ İSİM FİİLLER Fiilimsilerde önemli olan cümleye göre kazan- Bazı isim fiil ekini almış kelimeler, kalıplaşmış olarak dıkları anlamdır. Fiilimsi ekine benzediği hâlde fi- karşımıza çıkarlar. Bu nedenle artık fiilimsi nitelikle- ilimsilerin kattığı isim, sıfat, zarf anlamlarını ka- rini kaybedip bir nesnenin adı olmuşlardır. Kalıplaş- zandırmayan ekler de vardır. Bu nedenle sadece, mış olup olmadığını olumsuzluk eki getirerek öğrene- eki alıp almadığı değil; aynı zamanda sıfat, isim, bilirsiniz. zarf olup olmadığı da önemlidir. Elindeki çakmak kimin? İSİM – FİİL ( AD-EYLEM/ MASTAR FİİLER) Her gün dondurma yer misin sen? Bu eklerin genel kullanımı -ma, -ış, -mak şeklindedir. Elbette çekime göre -me, -iş, -mek hâlini de alabilir- Alt kattaki danışmaya uğradın mı sen? ler. Fiillere gelerek cümle içerisinde isimmiş gibi dav- ranırlar. NOT: Kalıplaşmış isim-fiillerde \"hareket\" unsuru yok- tur. Hareket unsuru söz konusu ise bu fiilimsi, değil Bu tatilde size gelmeyi düşünüyordum. ise kalıp bir isimdir. Yanımda oluşun beni çok etkiledi. Binanın çıkışında beni bekledi. (kalıp isim) Görmek kadar gülmek de önemlidir. Odadan çıkışı hiç de hoş olmadı. (fiilimsi) • İsim-fiil ekleri cümlede yapım eki görevi üstlenebilir: Yapma çiçeklerle geldi yine karşıma. Bu cümlede -ma eki sıfat görevi oluşturmuştur. Melih ÖZDAMAR – Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni

SIFAT – FİİL (ORTAÇ) Bazı sıfat fiiller de kalıplaşarak nesne Fiillere gelen “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” adına dönüşebilirler: ekleriyle yapılır. Elbette getirildikleri kelimelere göre şekil değiştireceğini unutmuyoruz. Dolmuş, yiyecek, yakacak.. Çalışan adamı kim sevmez? Yakacak sıkıntısını bu yıl da çekeceğiz. Öpülesi elleri vardı. Görünmez kazaya yol açtı. Dolmuş, tıklım tıklımdı. Koşar adımlarla yürüdü. Gelecek sezon, Galatasaray’da oynuyorum. Burada önemli olan sıfat-fiil olarak kullanı- lıp kullanılmamasıdır. Fiilimsiler, fiil özel- Not: Olumsuz hâlleri de yapılabilir. liklerini devam ettirdikleri için olumsuz- Çalışmayan adam istemiyorum. luk eki alabilirler. Ancak yukarıdaki örnek- lere olumsuzluk ekini getirip “dolmamış” Sıfat-Fiiller, fiillere gelerek sıfat üretirler. Bu şekilde www.edebiyatveturkce.com diyemeyiz ya da “yakmayacak” diyemeyiz. adlaşmış sıfatlar da olabilir. Çünkü artık adlaşmışlardır. Bazı sıfat-fiiller, kiplere benzer: -ecek, -miş, -ar, mez. • NOT: Kalıplaşmış isim-fiillerde \"hareket\" un- suru yoktur. Hareket unsuru söz konusu ise Ancak burada önemli olan husus, kiplerin yüklemde kulla- bu fiilimsi, değil ise kalıp bir isimdir. nılması veya kipin kullanıldığı kelimeyi yükleme bağlaması- dır. Bununla beraber, sözcüğün cümleye kattığı anlamın sı- Binanın çıkışında beni bekledi. (fiilimsi) fat olması da son derece önemlidir. Odadan çıkışı hiç de hoş olmadı. (kalıp isim) Örnekler: • İsim-fiil ekleri cümlede yapım eki görevi Tutmaz dizlerim birden düzeldi. “-mez, -maz” =Sıfat Fiil Eki üstlenebilir: Dedemin dizleri tutmaz. “-mez, -maz” = Geniş Zaman Yapma çiçeklerle geldi yine karşıma. Kipinin Olumsuzluk Eki Bu cümlede -ma eki sıfat görevi oluşturmuştur. Koşar adımlarla yanıma geldi. “-ar, -er” = Sıfat Fiil Eki ZARF-FİİL/ BAĞ FİİL (ULAÇ) Her sabah mutlaka koşar. “-ar, -er” = Geniş Zaman Kip Fiillere gelerek zarf olmalarını sağlarlar. Cümle içe- Eki risinde sıkça yer alırlar. Yırtılmış pantolon ile dışarı çıkma. “-mış, -miş, -muş, Kenyalı emadan ince ip arakla dıkça -müş” = Sıfat Fiil Eki Eve varmazcasına gelmeksizin çıktığında Bu şifreleme harici eklerimiz şunlardır: “-ken, -alı, - madan, -ince, -ip, -arak, -dıkça, -e….-e, -r…..-maz, - casına, -meksizin, -dığında” En sevdiği pantolonu yırtılmış. “-mış, -miş, -muş, -müş” = Öğrenilen Geçmiş Zaman Kip Eki Melih ÖZDAMAR – Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni

Örnekler: www.edebiyatveturkce.com KISACA: • Yatarken ışıkları söndür. (-kan diye bir çe- *Fiilimsiler, fiil değil; ancak fiile benzer kimi yoktur.) sözcüklerdir. *Fiil gibi çekimlenemez ancak olumsuzları • Yaz, baharım döndü, kış oldu; sen benden yapılabilir. gittin gideli. *İsim fiil, sıfat fiil ve zarf fiil olmak üzere üçe ayrılır. • Öyle somurtarak ders dinlenilmez. *Bunların her biri için ayrı ayrı fiilimsi ek- • Ölürcesine top oynuyorlardı. leri vardır. • Para biriktirip araba alacak. *Bu ekler mutlaka fiil kök veya gövdele- • Gelir gelmez konuşmaya başladı. rine gelmek zorundadır. • Seni görünce elim ayağıma dolandı. *Eklendikleri fiilleri cümlede “isim, sıfat, • Güle oynaya yola çıktılar. zarf” yaparlar. *Fiilimsiler cümlede doğrudan yüklem ol- Oldukça kelimesi bazen kalıplaşmış zarf oluş- mazlar, ek eylem alarak yüklem olurlar. turur ve fiilimsi niteliğini yitirir. Oldukça keli- mesi “çok” anlamına gelirse ve hareket özel- liği olmazsa kalıplaşmış demektir. Bu soru oldukça zor bir sorudur. Kalıp zarf Sen yanımda oldukça ben mutlu olurum. Fiilimsi NOT: -dık, -dik sıfat fiil eki ile karıştırılmamalıdır. Sıfat fiil eki en fazla “-dığın” şekline bürünebilir. “- dığında” hâlini alırsa zarf fiil olur. (Zaman anlamı katması şartıyla.) Melih ÖZDAMAR – Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni