สารานุกรมสำหรับเยาวชนเล่ม 2 เรื่อง การเมืองไทย

สารานกุ รมการเมอื งไทยสำหรับเยาวชน เล่มท่ี ๓ เร่อื ง การเมืองไทย ในบริบทความเช่อื มโยงกบั ภาคสว่ นอ่นื จัดทำโดย คณะอนกุ รรมการจัดทำสารานกุ รมสำหรบั เยาวชน เลม่ ท่ี ๔ สมเด็จพใรนะคเณทะพกรรัตรมนกราารชจสัดงดุ าานเฯฉลสมิ ยพารมะบเกรียมรตริาชกมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘



คำนำ ​​เนอ่ื งในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี สภานิติบัญญัติ แห่งชาติสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณที่ทรงเสียสละอุทิศกำลัง พระปัญญา พระวรกาย และพระราชทรัพย์ ทรงพระวิริยะอุตสาหะ ศึกษาค้นคว้าเพ่ือนำความรู้มาใช้ในงานพัฒนาต่าง ๆ ที่สำคัญยิ่ง คือ การพัฒนาการศึกษาเพ่ือพัฒนาคุณภาพชีวิตของอาณาประชาราษฎร์ ด้วยเหตุน้ี เพ่ือเทิดพระเกียรติคุณให้เป็นท่ีประจักษ์และแผ่ไพศาล รวมท้ังเป็นการสืบสานแนวพระราชดำริในด้านการพัฒนาการศึกษา ใหเ้ ดก็ และเยาวชน รวมทงั้ ผดู้ อ้ ยโอกาสใหม้ คี วามพรอ้ มและมคี ณุ ภาพ ในการเป็นกำลังสำคัญของประเทศชาติ สภานิติบัญญัติแห่งชาติ ซงึ่ เปน็ องคก์ รทางดา้ นนติ บิ ญั ญตั ิ จงึ ไดจ้ ดั ทำสารานกุ รมการเมอื งไทย สำหรบั เยาวชน ฉบบั เฉลมิ พระเกยี รตสิ มเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ขนึ้ ๑ ชดุ ประกอบดว้ ย หนงั สอื ๕ เลม่ เลม่ พเิ ศษ “พระการุณย์อุ่นเกล้าชาวสยาม” และสารานุกรมการเมืองไทย อีก ๔ เล่ม ประกอบด้วย เล่มที่ ๑ ประวัติและความเป็นมาของ รัฐสภาไทย เล่มที่ ๒ คำที่เกี่ยวข้องในวงงานรัฐสภา เล่มที่ ๓ การเมืองไทยในบริบทความเช่ือมโยงกับภาคส่วนอื่น และเล่มท่ี ๔ เยาวชนพลเมืองดีตามวิถปี ระชาธิปไตย

สำหรบั สารานกุ รมเรอื่ ง“การเมอื งไทยในบรบิ ทความเชอ่ื มโยง กบั ภาคสว่ นอน่ื ” เปน็ หนงั สอื เลม่ ที่ ๓ ในสารานกุ รมการเมอื งไทยชดุ นี้ แบง่ เนอื้ หาสาระออกเปน็ ๒ หมวด คอื หมวด ๑ การเมอื งการปกครอง ของไทย มีเนื้อหาเกี่ยวกับความหมายและหลักการเบื้องต้นของ การเมือง และหมวด ๒ การเมืองไทยในบริบทความเชื่อมโยงกับ ภาคสว่ นอน่ื มเี นอ้ื หาเกยี่ วกบั ความสมั พนั ธก์ บั ดลุ อำนาจการเมอื งไทย โครงสร้างการเมืองไทย ซ่ึงครอบคลุมรูปแบบการบริหารราชการ แผ่นดิน ฝ่ายตุลาการ สถาบันการเมืองไทย การเมืองภาคประชาชน และการเมืองไทยกับเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรมและความม่ันคง เพอ่ื ใหเ้ ดก็ และเยาวชนไดม้ คี วามรคู้ วามเขา้ ใจในบรบิ ทของการเมอื งไทย ท่ีมคี วามเชอื่ มโยงกบั ทุกภาคสว่ นอยา่ งครบถ้วนรอบด้าน ในโอกาสอันเป็นมหามงคลน้ี คณะกรรมการจัดงานเฉลิม พระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘ สภานติ บิ ญั ญตั ิ แห่งชาติหวังเป็นอย่างยิ่งว่า เยาวชนจะได้เพ่ิมพูนความรู้ท่ีถูกต้อง และจรรโลงไวซ้ งึ่ การเมอื งการปกครองอนั มพี ระมหากษตั รยิ ท์ รงเปน็ ประมขุ ของไทยใหว้ ฒั นาสถาพรสืบไป คณะอนกุ รรมการจดั ทำสารานกุ รม สำหรับเยาวชน เลม่ ท่ี ๔ เร่อื ง การเมอื งไทยในบรบิ ทความเช่ือมโยงกบั ภาคสว่ นอ่นื

สารบญั หนา้ หมวด ๑ การเมืองการปกครองของไทย ๙ ความหมายและความสำคัญของการเมือง ๑๐ การปกครองระบอบประชาธิปไตย ๑๑ หลักอำนาจอธิปไตยเปน็ ของประชาชน ๑๒ หลกั ความยินยอม และการมสี ว่ นรว่ มของประชาชน ๑๓ หลกั สิทธแิ ละเสรภี าพ ๑๔ หลักเหตุผล หลกั การประนีประนอม ๑๕ และหลักเสียงข้างมาก ๑๖ หลักความเสมอภาค หลักความเท่าเทยี มกนั หลักนิตริ ฐั นติ ิธรรม หรือหลกั การปกครองโดยกฎหมาย หมวด ๒ การเมืองไทยในบริบทความเช่อื มโยงกับ ๑๗ ภาคสว่ นอน่ื ๑๙ ความสมั พนั ธ์และดุลอำนาจทางการเมอื งไทย ๒๐ การตรวจสอบการใช้อำนาจรัฐ

โครงสรา้ งการเมืองไทย ๒๑ ลำดับของโครงสร้างการเมืองไทย ๒๑ การจัดระเบยี บบริหารราชการแผน่ ดนิ ของไทย ๒๔ การบริหารราชการแผ่นดินของไทยในอดตี ๒๕ การจัดระเบียบบรหิ ารราชการแผ่นดิน ๓๑ ในปัจจบุ ัน (พ.ศ. ๒๕๕๘) ๔๓ อำนาจตลุ าการ สถาบนั ทางการเมอื งไทย ๖๑ องค์กรอสิ ระและองค์กรตามรัฐธรรมนญู คณะกรรมการการเลอื กตั้ง ๗๒ องคก์ รอัยการ ๗๔ ผู้ตรวจการแผน่ ดิน ๗๗ คณะกรรมการสทิ ธิมนุษยชนแห่งชาต ิ ๗๙ คณะกรรมการป้องกนั และปราบปราม ๘๑ การทจุ รติ แห่งชาติ ๘๓ สภาท่ีปรึกษาเศรษฐกิจและสังคมแหง่ ชาต ิ ๘๕ คณะกรรมการตรวจเงนิ แผ่นดนิ ๘๘

การเมอื งภาคประชาชน ๙๐ ความสัมพนั ธ์ระหว่างการเมืองกบั ประชาชน ๙๒ กลไกและกระบวนการมีสว่ นร่วมของประชาชน ๑๐๖ การเมอื งไทยกบั เศรษฐกจิ สังคม วฒั นธรรม ๑๒๕ และความม่ันคง ๑๒๖ ความเชื่อมโยงระหวา่ งการเมอื งกบั เศรษฐกจิ ๑๔๑ ความเชือ่ มโยงระหวา่ งการเมอื งกบั สังคม ๑๕๑ ความเช่อื มโยงระหว่างการเมอื งกบั วฒั นธรรม ๑๕๖ ความเช่อื มโยงระหว่างการเมอื งกบั ความมน่ั คง ๑๖๖ บรรณานกุ รม



หมวด ๑ การเมอื ขงอกงาไรทปยกครอง

หมวด ๑ การเมืองการปกครองของไทย ความหมายและความสำคญั ของการเมอื ง “การเมือง” มักจะเข้าใจว่าเป็นเร่ืองที่เก่ียวกับเร่ืองการบริหาร ประเทศ เรอื่ งของการหาเสยี งเพอ่ื ใหไ้ ดร้ บั เลอื กตง้ั เปน็ ส.ส. เปน็ ส.ว. เป็น ส.จ. หรือ ส.ท. หรือเพื่อจะได้เป็นนายกรัฐมนตรี เพื่อไปจัดต้ัง รัฐบาลบริหารประเทศ ใช้อำนาจนิติบัญญัติ หรือเพื่อเข้าไปใช้อำนาจ บริหารประเทศเท่านั้น แต่ “การเมือง” ยังเป็นเร่ืองของ “การบ้าน” อีกด้วย การเมืองจึงมีความเก่ียวข้องเช่ือมโยงท้ังภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน ครอบคลุมทุกกิจกรรมของคนในสังคม ไม่ว่าจะ เปน็ ดา้ นเศรษฐกจิ สงั คม การเมอื ง วฒั นธรรม และความมนั่ คงอกี ดว้ ย ท้งั นี้ เพื่อใหค้ นในสังคมอยรู่ ว่ มกันอย่างมคี วามสุข นั่นเอง 10 สารานุกรมการเมืองไทยสำหรับเยาวชน เล่มที่ ๓

การปกครองระบอบประชาธิปไตย การปกครองในโลก มีหลายรูปแบบแตกต่างกันไปตาม ความเหมาะสมกับสภาพแวดล้อม จารีต ประเพณี วัฒนธรรมของ แต่ละประเทศ แต่ระบอบการปกครองที่ได้รับความนิยมมากที่สุด คอื การปกครองระบอบประชาธปิ ไตย เพราะเปน็ ระบอบการปกครอง ท่ีประชาชนมีอำนาจสูงสุดในการปกครองประเทศ หรือท่ีเรียกว่า ประชาชนปกครองตนเอง ซึ่งการปกครองระบอบประชาธิปไตยน้ี จะต้องประกอบดว้ ยหลักการสำคญั ๆ ดังน้ี ๑. หลกั อำนาจอธปิ ไตยเปน็ ของประชาชน หลกั ความยนิ ยอม และการมสี ว่ นร่วมของประชาชน ๒. หลกั สิทธแิ ละเสรภี าพ ๓. หลกั เหตผุ ลหลกั การประนปี ระนอมและหลกั เสยี งขา้ งมาก ๔. หลักความเสมอภาค หลักความเทา่ เทียมกนั ๕. หลักนติ ิรัฐ นิติธรรม หรือหลกั การปกครองโดยกฎหมาย การเมืองไทยในบริบทความเชอื่ มโยงกับภาคสว่ นอนื่ 11

หลักอำนาจอธปิ ไตยเป็นของประชาชน หลกั ความยินยอม และการมีส่วนรว่ มของประชาชน การปกครองระบอบประชาธิปไตยนั้น ถือว่าอำนาจสูงสุดใน การปกครองประเทศ หรือท่ีเรียกว่า อำนาจอธิปไตยน้ันเป็นของ ประชาชนทุกคน แต่ประชาชนในประเทศมีจำนวนมากไม่สามารถ มาปกครองประเทศได้ จำเปน็ ตอ้ งเลอื กตง้ั ตวั แทนเขา้ ไปทำหนา้ ทแ่ี ทน ทั้งในระดับท้องถิ่นและในระดับประเทศ และยินยอมให้ผู้แทนที่ ไดร้ บั เลอื กตงั้ นนั้ ไปบรหิ ารงาน ตามบทบาทอำนาจหนา้ ทที่ ก่ี ำหนดไว้ ในรัฐธรรมนูญ และดำรงตำแหน่งภายในระยะเวลาท่ีกำหนดไว้ เช่น ๔ ปี หรือ ๖ ปี เป็นต้น หากผู้แทนเหล่านั้นทำหน้าที่ไม่ดีไม่ถูกต้อง ประชาชนก็จะบอกกลา่ ว เสนอแนะ และอาจถึงขัน้ ถอดถอนออกจาก ตำแหน่งได้ หรือไมก่ จ็ ะไมเ่ ลอื กตง้ั เขา้ ไปทำหน้าทอ่ี ีก 12 สารานกุ รมการเมืองไทยสำหรับเยาวชน เลม่ ที่ ๓

หลกั สิทธิและเสรภี าพ การปกครองระบอบ ประชาธิปไตย ประชาชนจะ ได้รับการรับรองและคุ้มครอง ซง่ึ สทิ ธแิ ละเสรภี าพขนั้ พนื้ ฐาน ต่าง ๆ เช่น สิทธิและเสรีภาพ ในการเดินทาง เลือกถิ่นท่ีอยู่ สิทธิที่จะได้รับการคุ้มครอง ดูแลจากรัฐ เสรีภาพในการพูด แสดงความคิดเห็น เสรีภาพ ในการนับถือศาสนา และปฏิบัติพิธีกรรมในขอบเขตของศาสนา โดยไม่ละเมดิ สทิ ธขิ องบุคคลอนื่ ๆ เปน็ ต้น การเมอื งไทยในบรบิ ทความเชอื่ มโยงกบั ภาคสว่ นอนื่ 13

หลกั เหตผุ ล หลกั การประนีประนอม และหลกั เสียงข้างมาก ระบอบประชาธิปไตย ประชาชนทุกคนมีสิทธิและเสรีภาพ หลาย ๆ ด้าน โดยเฉพาะสิทธิในการแสดงความคิดเห็นอย่างเต็มที่ ในประเดน็ ทเ่ี ปน็ ปญั หาหรอื ทต่ี อ้ งหาขอ้ ยตุ ิ โดยแตล่ ะฝา่ ยจะนำขอ้ มลู ต่าง ๆ มาสนับสนุน เพ่ือให้ได้รับความเช่ือถือ ตลอดจนอาจมีการ ต่อรองกัน ในลักษณะการโอนอ่อนผ่อนตามหรือมีการลดราวาศอก เป็นการประนีประนอมกัน หากหาข้อยุติไม่ได้ เพ่ือหาเสียงข้างมาก จะมีการลงมติหรือลงคะแนน ระบบฝ่ายเสียงข้างน้อยจะยอมรับและ เคารพ ในขณะที่ฝ่ายท่ีได้รับเสียงข้างมากก็จะต้องคำนึงถึงฝ่าย เสียงข้างน้อยด้วย เพราะการกระทำทุกอย่างก็เพ่ือประโยชน์สุขของ ทกุ คนทกุ ฝา่ ยในสังคม มิใช่เพอื่ ฝ่ายใดฝา่ ยหนงึ่ โดยเฉพาะ 14 สารานุกรมการเมืองไทยสำหรับเยาวชน เล่มที่ ๓

หลักความเสมอภาค หลกั ความเทา่ เทียมกนั การปกครองระบอบประชาธิปไตย ถือหลักที่ว่ามนุษย์เกิดมา มีความเทา่ เทียมกัน มคี วามเปน็ คนเหมือนกนั ทุกคนจงึ เสมอภาคกัน ไม่ถูกเลือกปฏิบัติ เพราะความแตกต่างทางเพศ อายุ ผิวพรรณ สภาพร่างกาย ภาษา การศึกษา ฐานะทางเศรษฐกิจ หรือความเช่ือ ทางศาสนา มีสิทธิ เสรีภาพต่าง ๆ เช่นเดียวกัน และเมื่อทุกคน เสมอภาคกัน ทุกคนจึงมีอำนาจอธิปไตยเหมือนกัน สามารถดำเนิน กิจกรรมได้ทุกอย่างเทา่ เทียมกัน การเมืองไทยในบรบิ ทความเชอ่ื มโยงกบั ภาคสว่ นอื่น 15

หลักนติ ริ ฐั นติ ิธรรม หรอื หลกั การปกครอง โดยกฎหมาย การปกครองในระบอบประชาธิปไตย ต้องเป็นการปกครอง โดยมีหลักเกณฑ์ (กฎหมาย) ที่ตราข้ึนเพ่ือเป็นหลักประกันความ เสมอภาคให้กับประชาชน และการรักษาผลประโยชน์ส่วนรวม โดยรัฐจะต้องบังคับใช้กฎหมายแก่ทุกคนอย่างเท่าเทียมและ เสมอภาคกัน รวมทั้งป้องกันไม่ให้มีการละเมิดสิทธิ เสรีภาพ และ สร้างหลักประกันว่าทุกคนจะได้รับความคุ้มครองจากกฎหมาย เท่า ๆ กัน หลักนิติรัฐ ก็คือ การปกครองโดยกฎหมาย มิใช่การ ปกครองตามอำเภอใจของผู้ปกครอง ผู้ปกครองประเทศจะ ดำเนนิ การใดๆไดต้ อ้ งมกี ฎหมายใหอ้ ำนาจไว้โดยกฎหมายทต่ี ราขน้ึ นน้ั ต้องเป็นกฎหมายที่ต้ังอยู่บนหลักนิติธรรม เป็นกฎหมายที่บังคับใช้ กับทุกคนในสังคมต้องมีเนื้อหาชัดเจน เป็นเหตุเป็นผล ไม่ขัดแย้ง กนั เอง เปน็ กฎหมายที่ไมม่ โี ทษย้อนหลัง มกี ระบวนการตรากฎหมาย ท่ถี ูกตอ้ งชัดเจน เป็นต้น 16 สารานุกรมการเมืองไทยสำหรับเยาวชน เลม่ ท่ี ๓

หมวด ๒ การเมืองไทยในบริบท ควภามาคเชส่อื ่วมนโอย่ืนงกบั การเมืองไทยในบรบิ ทความเชอื่ มโยงกับภาคสว่ นอนื่ 17

หมวด ๒ การเมอื งไทยในบรบิ ทความเชอ่ื มโยง กบั ภาคสว่ นอ่ืน สาระสำคัญการเมืองในบริบทความเช่ือมโยงกับภาคส่วนอ่ืน เล่มน้ี จะแบง่ ออกเป็น ๔ สว่ นใหญ่ ๆ คือ ๑. ความสมั พนั ธ์และดุลอำนาจทางการเมอื งไทย ๒. โครงสรา้ งการเมอื งไทยซง่ึ จะครอบคลมุ รปู แบบการบรหิ าร ราชการแผน่ ดิน ฝา่ ยตุลาการ และสถาบันการเมืองไทย ๓. การเมืองภาคประชาชน ๔. การเมอื งไทยกบั เศรษฐกจิ สงั คมวฒั นธรรม และความมน่ั คง 18 สารานกุ รมการเมอื งไทยสำหรับเยาวชน เล่มที่ ๓

ความสัมพนั ธแ์ ละดุลอำนาจ ทางการเมอื งไทย ประเทศไทยปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมี พระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข เป็นการปกครองในระบบรัฐสภา ซงึ่ ประชาชนเปน็ เจา้ ของอำนาจอธปิ ไตยพระมหากษตั รยิ ท์ รงใชอ้ ำนาจ นติ บิ ญั ญตั ผิ า่ นทางรฐั สภา ทรงใชอ้ ำนาจบรหิ ารผา่ นทางคณะรฐั มนตรี และทรงใช้อำนาจตุลาการผ่านทางศาล องค์กรท่ีใช้อำนาจทั้งรัฐสภา คณะรัฐมนตรี และศาล มิได้มีการใช้อำนาจอย่างเป็นอิสระ แต่จะมี การตรวจสอบถว่ งดุลซ่งึ กันและกนั การเมืองไทยในบริบทความเชื่อมโยงกับภาคส่วนอน่ื 19

ก ารตรวจสอบการใชอ้ ำนาจรัฐ นอกจากองคก์ รทใี่ ชอ้ ำนาจอธปิ ไตย คอื รฐั สภา คณะรฐั มนตรี และศาล จะตรวจสอบและถ่วงดุลอำนาจซึ่งกันและกันแล้ว ยังมี องค์กรอิสระและองค์กรตามรัฐธรรมนูญจะทำหน้าที่คอยตรวจสอบ การใช้อำนาจรัฐของฝ่ายต่าง ๆ ให้เป็นไปโดยชอบด้วยกฎหมาย หรือไม่ให้เกิดการทุจริตประพฤติมิชอบ ซึ่งมีหลายองค์กร เช่น คณะกรรมการตรวจเงินแผ่นดิน ผู้ตรวจการแผ่นดิน คณะกรรมการ ป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ และคณะกรรมการ สิทธิมนษุ ยชนแหง่ ชาติ เป็นต้น 20 สารานุกรมการเมอื งไทยสำหรับเยาวชน เล่มท่ี ๓