สารานุกรมสำหรับเยาวชนประวัติและความเป็นมาของรัฐสภาไทย

สารานุกรมการเมอื งไทยส�ำหรบั เยาวชน เลม่ ท่ี ๑ เร่อื ง ประวัติและความเป็นมาของรัฐสภาไทย จัดทำ� โดย คณะอนกุ รรมการจดั ท�ำสารานุกรมสำ� หรับเยาวชน เล่มที่ ๒ สมเดจ็ พใรนะคเณทะพกรรัตรมนกราารชจสดั งุดาานเฯฉลสมิ ยพารมะบเกรียมรตริาชกมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘



ค�ำน�ำ ประเทศไทยมกี ารปกครองอนั มพี ระมหากษตั รยิ ท์ รงเปน็ ประมขุ นบั ตงั้ แตม่ กี ารสถาปนาราชอาณาจกั รไทยขน้ึ เปน็ ครง้ั แรกในโลกใบนี้ โดยในอดีตนั้นจะเป็นการปกครองแบบ “สมบูรณาญาสิทธิราชย์” ที่พระมหากษัตริย์ทรงพระราชอ�ำนาจสูงสุดแต่เพียงพระองค์เดียว แต่หลังจากวันท่ี ๒๔ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๗๕ เป็นต้นมา ก็ได้มีการเปล่ียนแปลงการปกครองเป็นการปกครองใน “ระบอบ ประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข” หรืออาจเรียก ได้ว่าเป็น “การปกครองแบบพระมหากษัตริย์ภายใต้รัฐธรรมนูญ” ซง่ึ พระมหากษตั รยิ ท์ รงจำ� กดั พระราชอำ� นาจของพระองคเ์ อง โดยการ พระราชทานรฐั ธรรมนญู ใหแ้ กป่ วงชนชาวไทย กลา่ วคอื รฐั ธรรมนญู ทุกฉบับไม่ว่าจะเป็นฉบับถาวรหรือฉบับชั่วคราว พระมหากษัตริย์ จะเป็นผู้พระราชทานให้ โดยทรงใช้พระราชอ�ำนาจของพระองค์ ภายใต้รัฐธรรมนูญในการพระราชทานพระราชอ�ำนาจสูงสุดไปสู่ ปวงชนชาวไทย ซง่ึ รฐั ธรรมนญู จะบญั ญตั วิ า่ “อำ� นาจอธปิ ไตยเปน็ ของ ปวงชนชาวไทย พระมหากษัตริย์ผทู้ รงเป็นประมุข ทรงใช้อ�ำนาจน้นั ก

ทางรฐั สภา คณะรฐั มนตรี และศาล ตามบทบญั ญตั แิ หง่ รฐั ธรรมนญู น”้ี บทบัญญัติในลักษณะดังกล่าวนี้ได้แสดงให้เห็นว่าตามกฎหมายนั้น “อ�ำนาจอธิปไตย” ซ่ึงเป็นอ�ำนาจสูงสุดในการปกครองประเทศชาติ อยทู่ พ่ี ระมหากษตั รยิ แ์ ละประชาชน พระมหากษตั รยิ ท์ รงใชอ้ ำ� นาจนน้ั ผ่านทางฝ่ายนิติบัญญัติ ฝ่ายบริหาร และฝ่ายตุลาการ หรือรัฐสภา คณะรัฐมนตรแี ละศาลแลว้ แตก่ รณี รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยท่ีผ่านมาทุกฉบับน้ันได้วาง โครงสร้างการปกครองของประเทศไทยไว้ว่า “ประเทศไทยมีการ ปกครองระบอบประชาธปิ ไตยอนั มพี ระมหากษตั รยิ ท์ รงเปน็ ประมขุ ” และมบี ทบญั ญตั ทิ เ่ี กย่ี วกบั สถาบนั พระมหากษตั รยิ ไ์ วเ้ ปน็ การเฉพาะคอื “หมวดทวี่ า่ ดว้ ยพระมหากษตั รยิ ”์ อนั แสดงใหเ้ หน็ ถงึ ความสำ� คญั ของ สถาบันพระมหากษัตริย์ของประเทศไทยเรา รวมทั้งบทบัญญัติของ รฐั ธรรมนญู ในหมวดอน่ื ๆทเี่ กย่ี วกบั พระมหากษตั รยิ ก์ ล็ ว้ นแตม่ ลี กั ษณะ ความส�ำคัญร่วมกันในการยกย่องพระเกียรติยศของพระมหากษัตริย์ ให้ทรงด�ำรงอยู่ในฐานะทรงเป็นประมุขอันเป็นท่ีเคารพสักการะ โดยตลอดระยะเวลาที่ผ่านมาในประวัติศาสตร์การเมืองการปกครอง ของประเทศไทยน้ัน พระมหากษัตริย์ของไทยทุกพระองค์ต่างทรงใช้ พระราชอ�ำนาจในฐานะเปน็ ประมขุ ของชาติบา้ นเมอื ง โดยทรงต้ังม่ัน อยใู่ น “ทศพธิ ราชธรรม”ซง่ึ เปน็ คณุ ธรรมของพระราชาในการปกครอง แผน่ ดนิ ทรงปฏบิ ตั พิ ระราชกรณยี กจิ ดว้ ยพระสขุ มุ คมั ภรี ภาพ ดว้ ยทรง ห่วงใยต่อความม่ันคงปลอดภัยของประเทศชาติและความผาสุกของ ข

ประชาชน แสดงใหเ้ หน็ ถงึ พระราชหฤทยั ทท่ี รงเชอ่ื มนั่ และทรงจรรโลง ประเทศชาติบ้านเมืองให้มีความมั่นคงถาวรด้วยพระปรีชาสามารถ และพระบารมอี นั เปน็ ทป่ี ระจกั ษแ์ กป่ ระชาชนชาวไทยทงั้ ปวง ทรงยดึ หลักความเป็นธรรม ความสามัคคี ความไม่มีอคติและทางสายกลาง ในการแก้ไขวิกฤตการณ์ของบ้านเมือง เศรษฐกิจ และสังคม โดยมี พระบรมราชวินิจฉัยตามกรอบแห่งเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญ และการปกครองระบอบประชาธิปไตย ท�ำให้ประเทศไทยผ่านพ้น ชว่ งเวลาดงั กล่าวมาดว้ ยความสงบสขุ เรียบร้อยตลอดมา ดังน้ัน เพื่อเป็นการน้อมร�ำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณของ พระมหากษัตริย์ไทยทุกพระองค์ท่ีทรงมีต่อประเทศชาติบ้านเมือง และเพื่อเป็นการเฉลิมพระเกียรติและแสดงความจงรักภักดีแด่ สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ซึง่ จะทรงเจรญิ พระชนมายุ๕รอบในวนั พฤหสั บดที ่ี๒เมษายนพทุ ธศกั ราช๒๕๕๘น้ี คณะกรรมการจดั งานเฉลิมพระเกยี รติสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘ จึงได้แต่งต้ังคณะอนุกรรมการคณะต่าง ๆ ขึ้น เพ่ือจัดท�ำ “สารานุกรมการเมืองไทยส�ำหรับเยาวชน ฉบับเฉลิมพระเกียรติ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี” ท้ังนี้ โดย สารานุกรมการเมืองไทยส�ำหรับเยาวชน เล่มท่ี ๑ เร่ือง ประวัติ และความเป็นมาของรัฐสภาไทย ฉบบั น้ี มสี าระสำ� คญั ประกอบดว้ ย เนอื้ หา รวมจำ� นวน ๕ หมวด ดังน้ี ค

หมวด ๑ เรื่อง ววิ ฒั นาการของการปกครองระบอบประชาธปิ ไตย อนั มีพระมหากษัตรยิ ์ทรงเป็นประมุขของไทย หมวด ๒ เรอื่ ง ระบบรฐั สภาไทย หมวด ๓ เรอ่ื ง ผดู้ ำ� รงตำ� แหนง่ ประธานรฐั สภา หมวด ๔ เรอ่ื ง ทที่ ำ� การของรฐั สภา และ หมวด ๕ เรอ่ื ง หนว่ ยงานสนบั สนนุ ของรฐั สภา หวงั เปน็ อยา่ งยงิ่ วา่ สารานกุ รมการเมอื งไทยสำ� หรบั เยาวชนฉบบั น้ี จะก่อให้เกิดความภาคภูมิใจและหวงแหนในแผ่นดินไทย รวมท้ัง เกิดความรู้ความเข้าใจในเรื่องที่เก่ียวกับสถาบันพระมหากษัตริย์ ประวตั แิ ละความเปน็ มาของรฐั สภาไทยตามเจตนารมณข์ องการจดั พมิ พ์ ดงั กล่าว คณะอนุกรรมการจดั ทำ� สารานกุ รม ส�ำหรับเยาวชน เล่มที่ ๒ เร่ือง ประวตั แิ ละความเปน็ มาของรัฐสภาไทย ง

สารบัญ ห น้า ค�ำนำ� ก สารบัญ (๑) หมวด ๑ ๑ ววิ ฒั นาการของการปกครองระบอบประชาธปิ ไตย อนั มพี ระมหากษัตรยิ ์ทรงเป็นประมขุ ของไทย หลกั ทศพิธราชธรรมกับการเมืองการปกครองของไทย ๔ สมัยกรงุ สโุ ขทัย ๗ สมยั กรงุ ศรอี ยธุ ยา ๙ สมัยกรุงธนบุรี ๑๑ สมยั กรุงรัตนโกสินทร์ ๑๓ พระมหากษัตริยไ์ ทยกบั การปกครองในระบอบประชาธปิ ไตย ๒๐ แนวพระราชดำ� ริของพระบาทสมเด็จพระปกเกลา้ เจ้าอยูห่ วั ๒๕ เกีย่ วกับการมรี ัฐสภาและรัฐธรรมนญู การเปลย่ี นแปลงการปกครองจากระบอบสมบรู ณาญาสิทธิราชย์ ๓๐ สู่ระบอบประชาธิปไตยในระบบรัฐสภา เมือ่ ปี พ.ศ. ๒๔๗๕ พระบาทสมเด็จพระปกเกลา้ เจ้าอย่หู วั กบั การพระราชทาน ๓๓ รัฐธรรมนญู ฉบับแรกของประเทศไทย สารบญั (๑)

หน้า หมวด ๒ ๓๙ ระบบรฐั สภาไทย ความหมายของรัฐสภา ๔๑ หลักการสำ� คญั ของการปกครองในระบบรัฐสภา ๔๓ รปู แบบของรัฐสภา ๔๓ บทบาทและอ�ำนาจหน้าที่ของรัฐสภา ๔๘ รูปแบบของรฐั สภาตามรฐั ธรรมนญู แหง่ ราชอาณาจักรไทย ๕๑ รฐั สภาตามรัฐธรรมนูญ ฉบบั ท่ี ๑ ๕๓ พระราชบญั ญัติธรรมนญู การปกครองแผ่นดนิ สยามชว่ั คราว พุทธศกั ราช ๒๔๗๕ รัฐสภาตามรัฐธรรมนูญ ฉบบั ท่ี ๒ ๕๔ รฐั ธรรมนูญแหง่ ราชอาณาจกั รสยาม พทุ ธศกั ราช ๒๔๗๕ รัฐสภาตามรฐั ธรรมนูญ ฉบับที่ ๓ ๕๖ รัฐธรรมนญู แห่งราชอาณาจกั รไทย พุทธศักราช ๒๔๘๙ รฐั สภาตามรัฐธรรมนูญ ฉบับท่ี ๔ ๕๘ รัฐธรรมนญู แหง่ ราชอาณาจักรไทย (ฉบับชวั่ คราว) พทุ ธศกั ราช ๒๔๙๐ รัฐสภาตามรัฐธรรมนญู ฉบบั ท่ี ๕ ๕๘ รัฐธรรมนญู แหง่ ราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศกั ราช ๒๔๙๒ (๒) สารบญั

ห นา้ รฐั สภาตามรฐั ธรรมนญู ฉบับที่ ๖ ๕๙ รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจกั รไทย พุทธศักราช ๒๔๗๕ แกไ้ ขเพม่ิ เติม พทุ ธศักราช ๒๔๙๕ รัฐสภาตามรัฐธรรมนญู ฉบบั ท่ี ๗ ๖๓ ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจกั ร พุทธศกั ราช ๒๕๐๒ รัฐสภาตามรัฐธรรมนญู ฉบับท่ี ๘ ๖๓ รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศกั ราช ๒๕๑๑ รฐั สภาตามรัฐธรรมนูญ ฉบับท่ี ๙ ๖๗ ธรรมนญู การปกครองราชอาณาจักร พุทธศกั ราช ๒๕๑๕ รฐั สภาตามรัฐธรรมนญู ฉบับท่ี ๑๐ ๖๘ รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พทุ ธศักราช ๒๕๑๗ รัฐสภาตามรัฐธรรมนญู ฉบบั ท่ี ๑๑ ๗๑ รฐั ธรรมนญู แห่งราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศกั ราช ๒๕๑๙ รัฐสภาตามรฐั ธรรมนญู ฉบับที่ ๑๒ ๗๒ ธรรมนญู การปกครองราชอาณาจกั ร พุทธศักราช ๒๕๒๐ รฐั สภาตามรัฐธรรมนญู ฉบับที่ ๑๓ ๗๓ รฐั ธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๒๑ รัฐสภาตามรัฐธรรมนูญ ฉบบั ท่ี ๑๔ ๗๘ ธรรมนญู การปกครองราชอาณาจักร พทุ ธศกั ราช ๒๕๓๔ สารบัญ (๓)

หน้า รัฐสภาตามรัฐธรรมนญู ฉบบั ท่ี ๑๕ ๗๙ รฐั ธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พทุ ธศกั ราช ๒๕๓๔ รัฐสภาตามรัฐธรรมนูญ ฉบบั ที่ ๑๖ ๘๒ รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศกั ราช ๒๕๔๐ รัฐสภาตามรัฐธรรมนูญ ฉบบั ท่ี ๑๗ ๘๖ รัฐธรรมนูญแหง่ ราชอาณาจักรไทย (ฉบบั ชั่วคราว) พทุ ธศักราช ๒๕๔๙ รัฐสภาตามรัฐธรรมนญู ฉบับท่ี ๑๘ ๘๗ รฐั ธรรมนญู แหง่ ราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๕๐ รฐั สภาตามรัฐธรรมนูญ ฉบบั ท่ี ๑๙ ๙๓ รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบบั ช่วั คราว) พุทธศกั ราช ๒๕๕๗ ระยะเวลาการใชบ้ งั คับรฐั ธรรมนูญแตล่ ะฉบับ ๙๔ รัฐธรรมนูญฉบบั สมดุ ไทย ๙๘ หมวด ๓ ๑๐๗ ผ้ดู �ำรงต�ำแหนง่ ประธานรัฐสภา รฐั ธรรมนญู ฉบบั ที่ ๑ ๑๑๐ พระราชบญั ญตั ิธรรมนูญการปกครองแผ่นดนิ สยามชว่ั คราว พุทธศกั ราช ๒๔๗๕ (๔) สารบัญ

หนา้ รัฐธรรมนูญ ฉบับที่ ๒ ๑๑๑ รัฐธรรมนญู แห่งราชอาณาจักรสยาม พทุ ธศกั ราช ๒๔๗๕ รัฐธรรมนญู ฉบบั ท่ี ๓ ๑๑๕ รัฐธรรมนูญแหง่ ราชอาณาจักรไทย พทุ ธศักราช ๒๔๘๙ รัฐธรรมนญู ฉบบั ที่ ๔ ๑๑๖ รฐั ธรรมนูญแห่งราชอาณาจกั รไทย (ฉบบั ช่ัวคราว) พทุ ธศักราช ๒๔๙๐ รฐั ธรรมนญู ฉบบั ท่ี ๕ ๑๑๗ รฐั ธรรมนญู แหง่ ราชอาณาจักรไทย พทุ ธศักราช ๒๔๙๒ รัฐธรรมนญู ฉบับท่ี ๖ ๑๑๙ รฐั ธรรมนญู แห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศกั ราช ๒๔๗๕ แก้ไขเพิ่มเติม พุทธศกั ราช ๒๔๙๕ รัฐธรรมนญู ฉบบั ที่ ๗ ๑๒๑ ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักร พุทธศักราช ๒๕๐๒ รัฐธรรมนญู ฉบบั ที่ ๘ ๑๒๒ รัฐธรรมนญู แหง่ ราชอาณาจักรไทย พทุ ธศกั ราช ๒๕๑๑ รัฐธรรมนญู ฉบับที่ ๙ ๑๒๓ ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจกั ร พุทธศกั ราช ๒๕๑๕ รฐั ธรรมนูญ ฉบบั ท่ี ๑๐ ๑๒๕ รฐั ธรรมนญู แหง่ ราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศักราช ๒๕๑๗ สารบัญ (๕)

หน้า รัฐธรรมนญู ฉบบั ที่ ๑๑ ๑๒๖ รฐั ธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๑๙ รัฐธรรมนญู ฉบบั ที่ ๑๒ ๑๒๗ ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจกั ร พทุ ธศักราช ๒๕๒๐ รัฐธรรมนูญ ฉบบั ที่ ๑๓ ๑๒๘ รฐั ธรรมนญู แห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๒๑ รฐั ธรรมนูญ ฉบบั ที่ ๑๔ ๑๓๐ ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจกั ร พุทธศักราช ๒๕๓๔ รฐั ธรรมนญู ฉบบั ที่ ๑๕ ๑๓๑ รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศักราช ๒๕๓๔ รฐั ธรรมนูญ ฉบับท่ี ๑๖ ๑๓๓ รัฐธรรมนญู แห่งราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศักราช ๒๕๔๐ รฐั ธรรมนูญ ฉบับที่ ๑๗ ๑๓๔ รัฐธรรมนูญแหง่ ราชอาณาจกั รไทย (ฉบบั ชว่ั คราว) พทุ ธศกั ราช ๒๕๔๙ รฐั ธรรมนญู ฉบับท่ี ๑๘ ๑๓๕ รฐั ธรรมนญู แหง่ ราชอาณาจกั รไทย พุทธศกั ราช ๒๕๕๐ รฐั ธรรมนญู ฉบับท่ี ๑๙ ๑๓๖ รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบบั ชั่วคราว) พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๗ (๖) สารบญั

หน้า ทำ� เนียบประธานสภาผ้แู ทนราษฎร ๑๓๗ ทำ� เนียบประธานวุฒสิ ภา ๑๔๔ หมวด ๔ ๑๔๙ ท่ที �ำการของรัฐสภา ท่ที �ำการรฐั สภาแห่งแรก ๑๕๑ การกอ่ สรา้ งพระท่ีนั่งอนนั ตสมาคม ๑๕๓ ลกั ษณะของพระทนี่ ั่งอนันตสมาคม ๑๕๕ ท่ีท�ำการรัฐสภาในปจั จุบัน ๑๕๙ สถานทสี่ �ำคัญในบรเิ วณท่ที ำ� การรัฐสภา ๑๖๒ พระบรมราชานสุ าวรยี ์พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจา้ อยหู่ ัว ๑๖๒ พิพิธภณั ฑร์ ฐั สภา ๑๖๓ ภาพจติ รกรรมและประติมากรรมภายในบรเิ วณรฐั สภา ๑๖๓ ภาพจติ รกรรมพระราชกรณยี กจิ ๑๖๓ ประติมากรรมภายในบริเวณรัฐสภา ๑๖๔ ประติมากรรมรปู ดอกไม้ทอง ๑๖๕ รูปประติมากรรมหินอัด ๑๖๕ อาคารรฐั สภาแห่งใหม่ ๑๖๖ วันส�ำคัญของรัฐสภา ๑๖๙ เหรยี ญท่ีระลกึ ในวาระโอกาสสำ� คัญต่าง ๆ ทเ่ี กยี่ วกบั รฐั สภา ๑๗๔ สารบญั (๗)

หนา้ หมวด ๕ ๑๗๗ หนว่ ยงานสนบั สนนุ ของรัฐสภา ๑๗๙ หนว่ ยงานสนับสนุนของรฐั สภาในระยะเรม่ิ แรก (ระหวา่ ง พ.ศ. ๒๔๗๕ - พ.ศ. ๒๕๑๗) ๑๘๓ หนว่ ยงานสนบั สนนุ ของรัฐสภาในระยะทีส่ อง (ระหว่าง พ.ศ. ๒๕๑๘ - พ.ศ. ๒๕๓๕) ๑๘๕ หน่วยงานสนบั สนุนของรัฐสภาในระยะทสี่ าม (ระหว่าง พ.ศ. ๒๕๓๕ - พ.ศ. ๒๕๕๔) ๑๘๖ หนว่ ยงานสนบั สนนุ ของรฐั สภาในปจั จบุ ัน (ระหว่าง พ.ศ. ๒๕๕๔ - ปจั จบุ ัน) ๑๘๙ ขา้ ราชการรฐั สภา ๑๙๐ การปฏบิ ัติหนา้ ท่ีหนว่ ยงานสนับสนนุ ของสภานติ บิ ัญญัติแห่งชาต ิ ๑๙๑ ท�ำเนียบเลขาธกิ ารสภา ๑๙๑ ทำ� เนยี บเลขาธกิ ารสภาผู้แทนราษฎร เลขาธิการพฤฒสภา และเลขาธกิ ารรฐั สภา ๑๙๕ ทำ� เนียบเลขาธกิ ารวฒุ ิสภา ๑๙๖ บรรณานุกรม คณะผจู้ ัดทำ� (๘) สารบัญ

หมวด ๑ วิวัฒนาการของการปกครอง ระบอบประชาธิปไตย อันมีพระมหากษัตรยิ ์ ทรงเปน็ ประมขุ ของไทย



หมวด ๑ วิวฒั นาการของการปกครองระบอบประชาธปิ ไตย อันมีพระมหากษตั ริย์ทรงเป็นประมุขของไทย หากกล่าวถึงการปกครองในระบอบประชาธิปไตยแล้ว พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔ ได้ให้ความหมาย ของค�ำว่า “ประชาธิปไตย” ว่า หมายถึง “ระบอบการปกครองที่ถือ มตปิ วงชนเปน็ ใหญ่” หรอื “การถือเสยี งข้างมากเป็นใหญ่” การปกครองในระบอบประชาธิปไตยในโลกแห่งนี้ได้เกิดข้ึน เป็นครั้งแรกในราวคริสต์ศตวรรษที่ ๑๘ หลังจากการส้ินสุดลงของ ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ที่อ�ำนาจในการปกครองประเทศ เป็นของพระมหากษัตริย์ อันมีผลมาจากประวัติศาสตร์ทางการเมือง การปกครองของประเทศบางประเทศที่ได้มีการเรียกร้องให้มีการ จ�ำกัดอ�ำนาจของผู้ปกครองบางประการลง เพ่ือประโยชน์ในการ คุ้มครองสิทธิและเสรีภาพของพลเมืองในด้านต่าง ๆ ดังเช่นที่ได้ เกิดข้นึ ในประเทศองั กฤษและประเทศฝร่งั เศส เปน็ ต้น อับราฮัม ลินคอล์น (Abraham Lincoln) อดีตประธานาธิบดี คนท่ี๑๖แหง่ สหรฐั อเมรกิ าไดเ้ คยใหค้ ำ� นยิ ามของการเมอื งการปกครอง ในระบอบประชาธิปไตยท่ีได้รับการยอมรับและมีการน�ำไปอ้างอิง กนั อยา่ งกวา้ งขวางวา่ “การเมอื งการปกครองในระบอบประชาธปิ ไตย หมายถงึ การปกครองของประชาชนโดยประชาชนและเพอื่ ประชาชน” หมวด ๑ ววิ ฒั นาการของการปกครองระบอบประชาธปิ ไตยฯ 3

ส�ำหรับวิวัฒนาการของการปกครองระบอบประชาธิปไตย อันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขของไทยน้ัน มีวิวัฒนาการ สืบเนื่องมาจากการปกครองภายใต้พระบรมเดชานุภาพของ พระมหากษัตริย์ไทยโดยล�ำดับ พระมหากษัตริย์ไทยในสมัยสุโขทัย ทรงปกครองพระราชอาณาจักรโดยพระบรมราโชบายแบบ “พ่อปกครองลูก” ต่อมาในสมัยอยุธยาจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์ ก่อน การเปลี่ยนแปลงการปกครอง พระมหากษัตรยิ ท์ รงมีพระราชสถานะ เป็น “สมมติเทพ” หรือเทพเจ้าตามแนวคิดของ “ลัทธิเทวราชา” ทไี่ ดร้ บั อทิ ธพิ ลมาจากอาณาจกั รเขมร พระมหากษตั รยิ ข์ องไทย จงึ ทรง พระบรมเดชานุภาพสูงสุดและทรงพระราชอาญาสิทธิ์เป็นล้นพ้น เหนอื ประชาชนทกุ คนในพระราชอาณาจกั รอยา่ งไรกต็ ามการปกครอง ของประเทศไทยภายใต้พระราชอ�ำนาจในการปกครองประเทศของ พระมหากษตั รยิ ไ์ ทยทกุ พระองคน์ นั้ ทรงดำ� เนนิ พระราชวถิ ใี นการปกครอง ประเทศ โดยมีขอบเขตในการใช้พระราชอ�ำนาจเพ่ือความผาสุก ของประชาชน โดยอยู่ภายใต้หลักธรรมของผู้ปกครองท่ีเรียกว่า “ทศพิธราชธรรม” และหลักธรรมหรือกฎเกณฑ์อ่ืน ประกอบด้วย พระราชจริยานุวัติที่ทรงค�ำนึงถึงความผาสุกสงบของชาติ และ ประชาชนเป็นส�ำคัญ ตลอดจนทรงบ�ำเพ็ญพระราชกรณียกิจ เพอื่ ประโยชนส์ ขุ ของประชาชนโดยพระราชอตุ สาหะเปน็ อเนกประการ “หลกั ทศพธิ ราชธรรม” กบั การเมอื งการปกครองของไทย “หลักทศพิธราชธรรม” เป็นธรรมท่ีมีมาก่อนพุทธกาล ทกี่ ำ� หนดกรอบพระราชจรยิ านวุ ตั ขิ องพระมหากษตั รยิ ห์ รอื ผมู้ อี ำ� นาจ ในการปกครองประเทศ มีความหมายโดยตรงคือ “ธรรมะส�ำหรับ 4 หมวด ๑ ววิ ฒั นาการของการปกครองระบอบประชาธปิ ไตยฯ

พระราชาผู้มีอ�ำนาจหน้าท่ีในการปกครองไพร่ฟ้าประชาชนให้เกิด ความร่มเย็นเป็นสุข” มีปรากฏในมหาหังสชาดก ขุททกนิกาย พระสุตตนั ตปฎิ ก โดยพระบาลวี ่า “ทานํ สลี ํ ปริจฺจาคํ อาชชฺ วํ มททฺ วํ ตปํ อกฺโกธํ อวิหึสญฺจ ขนตฺ ญิ จฺ อวิโรธนํ อจิ เฺ จเต กุสเล ธมฺเม ฐเิ ต ปสฺสาหิ อตฺตนิ ตโต เต ชายเต ปีติ โสมนสสฺ ญฺจนปปฺ กํ ” อันแปลเป็นภาษาไทยได้วา่ “ขอพระองคท์ รงพจิ ารณาเหน็ หลกั ธรรมอนั ชอบ ๑๐ ประการ คอื ทาน การให้เพ่ือการสงเคราะห์ อนุเคราะห์ และบชู า ศลี การสำ� รวมระวังกาย วาจา ใหส้ ะอาดปราศจากโทษ ปรจิ จาคะ การเสียสละความสขุ สว่ นตน เพ่อื ประโยชนส์ ่วนรวม อาชชวะ ความซ่อื ตรง มทั ทวะ ความอ่อนโยน ตปะ ความเพยี รขจดั ความเกียจครา้ น และความชว่ั ร้าย อกั โกธะ ความไมโ่ กรธ อวหิ งิ สา ความไมเ่ บียดเบียนผู้อน่ื ขนั ต ิ ความอดทน อวโิ รธนะ การปฏบิ ตั ไิ มใ่ หผ้ ดิ จากการทถี่ กู ทต่ี รง” หมวด ๑ ววิ ฒั นาการของการปกครองระบอบประชาธปิ ไตยฯ 5

ดงั นนั้ การเมอื งการปกครองของประเทศไทยทพี่ ระมหากษตั รยิ ์ ทุกพระองค์ต่างทรงยึดถือธรรมของผู้ปกครองในการปกครองบ้าน ปกครองเมืองนั้น จึงมีความแตกต่างกับการเมืองการปกครองของ ประเทศตา่ ง ๆ ทง้ั หลายทไี่ ดเ้ ขา้ สกู่ ารปกครองในระบอบประชาธปิ ไตย อันมีสาเหตุเกิดจากการเรียกร้องของประชาชนในการท่ีจะเข้ามา มีส่วนร่วมในการปกครองประเทศและการเรียกร้องให้มีการจ�ำกัด อ�ำนาจของผู้ปกครองหรือพระมหากษัตริย์ลง ทั้งนี้ เพราะเหตุผล ประการสำ� คญั สำ� หรบั ในสว่ นของประเทศไทยเรากค็ อื พระราชจรยิ านวุ ตั ิ ของพระมหากษัตริย์ไทยที่ต่างทรงยึดมั่นหลักทศพิธราชธรรม ในการปกครองมาทกุ รชั สมยั ในลกั ษณะทท่ี รงเปน็ “ธรรมราชา” ดงั ที่ ไดม้ กี ารแปลความหมายไว้ ๔ ความหมายวา่ ทรงเปน็ ธรรมราชา เพราะ ทรงประพฤติอยู่ในธรรม เพราะชาวโลกพรอ้ มทง้ั เทวดาและมนษุ ย์ ยกยอ่ งโดยธรรม เพราะทรงรงุ่ เรอื งโดยธรรมและเพราะทรงปกครอง พสกนิกรโดยธรรม นอกจากนี้ แม้ในอดีตกาล การปกครองของประเทศไทย จะอยภู่ ายใตร้ ะบอบสมบรู ณาญาสทิ ธริ าชยก์ ต็ าม แตใ่ นทางปฏบิ ตั แิ ลว้ พระมหากษตั รยิ ไ์ ทยกม็ ไิ ดท้ รงใชพ้ ระราชอำ� นาจดงั กลา่ วนน้ั โดยเดด็ ขาด เหมอื นดงั เชน่ ในตา่ งประเทศทมี่ รี ะบอบการปกครองในลกั ษณะทำ� นอง เดียวกันนี้แต่อย่างใด ท้ังน้ี ก็โดยเหตุที่พระมหากษัตริย์ของไทย ทุกพระองค์ต่างได้ทรงยึดถือหลักธรรมของผู้ปกครองและทรงมี พระราชปณิธานที่จะทรงจ�ำกัดพระราชอ�ำนาจในการปกครองของ พระองคแ์ ตโ่ ดยลำ� พงั นน่ั เอง 6 หมวด ๑ ววิ ฒั นาการของการปกครองระบอบประชาธปิ ไตยฯ

พระบรมราชานสุ าวรยี ์พ่อขนุ รามคำ� แหงมหาราช สมัยกรงุ สโุ ขทัย การปกครองในสมัยกรุงสุโขทัยเป็นราชธานีนั้นมีลักษณะ เป็นแบบ “พ่อปกครองลูก” โดยมีหลักฐานจารึกที่ส�ำคัญว่า พระมหากษัตริย์ทรงปกครองโดยธรรม ดังปรากฏในศิลาจารึก พอ่ ขนุ รามคำ� แหงทไี่ ดบ้ นั ทกึ เหตกุ ารณต์ า่ งๆตลอดรชั สมยั ทไ่ี ดส้ ะทอ้ น ใหเ้ หน็ ถงึ สภาพการเมอื งการปกครองในสมยั นนั้ เชน่ มกี ารกำ� หนดให้ ผู้มีอ�ำนาจพิจารณาพิพากษาอรรถคดีจ�ำต้องปฏิบัติหน้าท่ีโดยซ่ือสัตย์ ยตุ ธิ รรมไมเ่ ขา้ ขา้ งฝา่ ยใด ไมเ่ ลอื กวา่ เปน็ ขนุ นางหรอื เปน็ ราษฎรสามญั และหากขนุ ศาลตระลาการมคี วามลำ� เอยี งหรอื ปราศจากความยตุ ธิ รรม ราษฎรก็สามารถร้องทุกข์โดยตรงต่อพระมหากษัตริย์ได้โดยการ ส่ันกระดิ่ง ซ่ึงวิถีการปกครองในลักษณะน้ีมีความคล้ายคลึงกับ “หลักความเสมอภาค” และ “การตรวจสอบการใช้อ�ำนาจของ เจ้าหน้าที่รัฐ” ที่มีในระบอบประชาธิปไตยของประเทศตะวันตก ในอีกหลายร้อยปตี ่อมา หมวด ๑ ววิ ฒั นาการของการปกครองระบอบประชาธปิ ไตยฯ 7

และในยคุ สโุ ขทยั นี้ ไดร้ บั เอา “คมั ภรี ์ พระธรรมศาสตร์” อันมีท่ีมาจากประเทศ อินเดียตามคติฮินดู โดยสุโขทัยรับผ่านมา ทางชนชาติมอญซึ่งนับถือพระพุทธศาสนา เช่นเดียวกับชนชาติไทย โดยได้ประสานกับ หลกั แนวความคดิ ของพระพุทธศาสนา แล้ว เปล่ียนนามเสียใหม่วา่ “คมั ภรี ธ์ รรมสตั ถมั ” และมาสอู่ าณาจกั รสโุ ขทยั ในเวลาตอ่ มา โดยได้ ดดั แปลงคติในองคพ์ ระมหากษตั ริย์ จากการ ศลิ าจารกึ เป็นเทพเจ้าตามลัทธพิ ราหมณ์เสียใหมว่ ่า “เปน็ พระโพธสิ ตั วท์ ม่ี าบงั เกดิ เปน็ มหาบรุ ษุ ไดร้ บั การเลอื กตง้ั จากปวงชนใหเ้ ปน็ พระเจา้ มหาสมมตริ าช คอื สมมตขิ น้ึ มาจากปวงชน ใหเ้ ปน็ ผปู้ กครองแผน่ ดนิ หรอื ทเ่ี รยี กวา่ เปน็ อเนกชนนกิ รสโมสรสมมต”ิ นอกจากน้ัน แนวความคิดทางพระพุทธศาสนาได้รับมา ใช้เป็นแนวความคิดในการปกครองบ้านเมือง นับแต่รัชสมัยของ พระมหาธรรมราชา (พญาลิไท) ตามหลักฐานท่ีปรากฏในไตรภูมิ พระรว่ งและศลิ าจารกึ สมยั สโุ ขทยั หลกั ตา่ ง ๆ โดยพระมหาธรรมราชา (พญาลิไท) เป็นผู้ทรงพระราชนิพนธ์ “ไตรภูมิพระร่วง” หรือ “เตภูมิกถา” ข้ึนในปี พ.ศ. ๑๘๘๘ โดยมีเนื้อหาส่วนหนึ่งอธิบาย หลักธรรมของผู้ปกครองในฐานะเป็นแม่บทในการปกครอง โดยมี สาระทีส่ ำ� คัญคอื “กษตั รยิ ์ทด่ี ตี ้องทรงเปน็ ผู้ทรงธรรม” 8 หมวด ๑ ววิ ฒั นาการของการปกครองระบอบประชาธปิ ไตยฯ

สมยั กรุงศรีอยุธยา การปกครองในสมยั กรงุ ศรอี ยธุ ยาเปน็ ราชธานนี นั้ ไดม้ กี ารรบั เอาคติทางศาสนาฮินดูมาจากการท่ีสมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๒ (เจา้ สามพระยา) ไดท้ รงตนี ครธมของเขมรได้ และไดน้ ำ� พราหมณแ์ ละ ขนุ นางเขมรจำ� นวนมากมาสพู่ ระราชอาณาจกั รดว้ ย ทำ� ใหแ้ นวความคดิ ด้านการปกครองแบบฮินดูได้มีขึ้นในราชส�ำนักกรุงศรีอยุธยา โดยเฉพาะอย่างยง่ิ “ลทั ธเิ ทวราช” ซง่ึ มีความเชือ่ วา่ พระมหากษตั รยิ ์ คอื เทพผศู้ กั ดส์ิ ทิ ธิ์ หรอื ทรงมพี ระราชสถานะเปน็ “องคส์ มมตเิ ทวดา” และได้มีการก�ำหนดขนบธรรมเนียมราชประเพณีอันเนื่องด้วย พระมหากษัตริย์ประการต่าง ๆ ให้เป็นพิเศษย่ิงกว่ามนุษย์สามัญ พระมหากษัตริย์ในสมัยกรุงศรีอยุธยาจึงทรงมีพระบรมเดชานุภาพ พระราชอาญาสิทธิต์ า่ ง ๆ ในพระราชอาณาจักรเปน็ ลน้ พ้น องคจ์ ำ� ลองพระที่นง่ั สรรเพชญปราสาททเี่ คยเป็นสถานท่อี อกวา่ ราชการของพระมหากษัตริย์ และประกอบพระราชพิธีในสมัยกรุงศรีอยธุ ยา ต้งั อยทู่ ่ีเมืองโบราณ สถานท่ีท่องเทยี่ วในจังหวดั สมทุ รปราการ หมวด ๑ ววิ ฒั นาการของการปกครองระบอบประชาธปิ ไตยฯ 9

อย่างไรก็ตาม การปกครองพระราชอาณาจักรโดยองค์ พระมหากษตั รยิ น์ น้ั ยงั ทรงใชพ้ ระราชอำ� นาจในการปกครองแผ่นดิน ภายใตห้ ลกั ธรรมแหง่ คมั ภรี พ์ ระธรรมศาสตรแ์ ละหลกั ทศพธิ ราชธรรม เป็นขอบเขตแห่งการใชพ้ ระราชอ�ำนาจ แมจ้ ะทรงสมบูรณาญาสิทธ์ิ ก็ตาม แต่ก็ได้ทรงตรากฎมณเฑียรบาลขึ้นไว้ เพ่ือยับยั้งการใช้ พระราชอ�ำนาจของพระองคเ์ อง เชน่ กฎมณเฑยี รบาลบทท่ี๑๐๖มสี าระสำ� คญั วา่ ถา้ พระมหากษตั รยิ ์ ทรงวนิ จิ ฉยั อรรถคดโี ดยไมถ่ กู ตอ้ งตามนติ ปิ ระเพณหี รอื ความยตุ ธิ รรม ใหก้ ราบบงั คมทลู ทดั ทานจนครบ ๓ ครง้ั หากยงั ไมท่ รงสดบั คำ� ทดั ทาน นน้ั ใหผ้ ทู้ ดั ทานงดการสนองพระบรมราชวนิ จิ ฉยั ไวก้ อ่ น แลว้ จงึ เขา้ ไป กราบบังคมทูลทัดทานอีกครั้งหนึ่งในท่ีลับผู้คน หากยังทรงไม่ฟัง ค�ำทัดทานอกี จึงใหป้ ฏบิ ตั ิตามพระบรมราชวินจิ ฉยั กฎมณเฑยี รบาล บทที่ ๑๑๓ มสี าระสำ� คญั วา่ หา้ มเจา้ พนกั งาน ถวายพระแสง เมื่อเวลาพระมหากษัตริย์ทรงพระพิโรธแก่บุคคลใด ถ้าเจา้ พนักงานยน่ื ถวาย ต้องได้รับโทษถงึ ชวี ติ นอกจากนี้ พระมหากษัตริย์ยังทรงก�ำหนดพระราชกรณียกิจ ในการรักษาการปกครองโดยธรรมต่อประชาชนให้ปรากฏใน พระราชอาณาจกั รเชน่ ในพระไอยการอาญาหลวงบทที่๕๑พ.ศ.๑๙๗๖ และบทที่ ๒๓ แห่งพระราชก�ำหนดเก่า พ.ศ. ๒๒๗๐ ก�ำหนดให้ เจา้ เมอื งตา่ ง ๆ ตอ้ งปกครองพสกนกิ รในแวน่ แควน้ พระราชอาณาจกั ร ให้สงบเรียบร้อยเพ่อื ประโยชน์ของประชาชน ดงั นีค้ ือ 10 หมวด ๑ ววิ ฒั นาการของการปกครองระบอบประชาธปิ ไตยฯ

“เจา้ เมอื งตอ้ งเอาใจใสด่ แู ลรกั ษาพยาบาลไพรฟ่ า้ ขา้ ไทของทา่ น รกั ษาความสงบเรยี บรอ้ ย รบั รองสขุ ทกุ ขข์ องราษฎรทงั้ ปวง และรักษา ประชาราษฎร์ภายในจังหวัดแขวงเมืองอย่าให้มีผู้เบียดเบียน กรรโชก ฆ่าฟัน ... ถ้าเจ้าเมืองรั้งเมืองมิได้เอาใจใส่พิทักษ์รักษาไพรพ่ ลเมอื ง ของท่าน เจ้าเมืองร้งั เมืองกรมการจะถูกลงโทษอยา่ งหนัก” หลักฐานดังกล่าวแสดงถึงพระมหากรุณาธิคุณของ พระมหากษัตริย์ท่ีทรงให้ความส�ำคัญกับทุกข์สุขของประชาชน และทรงสร้างกฎเกณฑ์ก�ำหนดอ�ำนาจหน้าที่และกรอบการใช้ อ�ำนาจรัฐของเจ้าเมืองต่าง ๆ มิให้กระทบกระเทือนต่อสิทธิและ เสรภี าพหรอื ความผาสุกของประชาชน สมยั กรุงธนบุรี หลังจากท่ีกรุงศรีอยุธยาเสียแก่พม่าในพุทธศักราช ๒๓๑๐ “สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช” ได้ทรงกอบกู้เอกราชให้ปรากฏ แก่ดนิ แดนของชาวสยามอกี ครง้ั ทงั้ น้ี โดยทรงสถาปนา “กรงุ ธนบุรี” เปน็ ราชธานแี หง่ ใหมข่ องชนชาตสิ ยาม และประกอบพระราชกรณยี กจิ ประการตา่ งๆโดยพระราชอตุ สาหะเพอ่ื ใหเ้ อกราชและพระพทุ ธศาสนา ได้ด�ำรงในพระราชอาณาจักรโดยเรียบร้อยสมบูรณ์ ตลอดจนให้ อาณาประชาราษฎร์ได้รับความผาสุกโดยทั่วกัน สมดังข้อความจารึก ทป่ี รากฏในศาลสมเดจ็ พระเจา้ ตากสนิ มหาราช ณ วดั อรณุ ราชวราราม ความตอนหนึง่ วา่ หมวด ๑ ววิ ฒั นาการของการปกครองระบอบประชาธปิ ไตยฯ 11

พระบรมราชานุสาวรีย์สมเดจ็ พระเจ้าตากสนิ มหาราช ““... อนั ตัวพอ่ ชื่อว่า พระยาตาก ทนทกุ ข์ยาก กชู้ าติ พระศาสนา ถวายแผ่นดนิ ให้เปน็ พทุ ธบูชา แดพ่ ระศาสนา สมณะ พระพทุ ธโคดม ...”” 12 หมวด ๑ ววิ ฒั นาการของการปกครองระบอบประชาธปิ ไตยฯ

สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ ภายหลังเมื่อส้ินสุดการ ปกครองในสมัยกรุงธนบุรีเป็น ราชธานีแล้ว พระบาทสมเด็จ พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช รัชกาลท่ี ๑ ได้ทรงสถาปนา “กรงุ รตั นโกสนิ ทร”์ ขนึ้ เปน็ ราชธานี แห่งใหม่ และได้ทรงสถาปนา “พระบรมราชวงศจ์ กั ร”ี ขน้ึ สถติ เปน็ สริ สิ งา่ แหง่ ราชธานแี ละเปน็ มง่ิ ขวญั ปกเกล้าแก่พสกนิกรเม่ือวันท่ี ๖ พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟา้ จุฬาโลก เมษายน พระพทุ ธศกั ราช ๒๓๒๕ รชั กาลท่ี ๑ แห่งราชวงศ์จักรี ในรัชสมัยแห่งวาระแรก ในการสถาปนากรงุ รตั นโกสนิ ทรน์ นั้ พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟา้ จุฬาโลกมหาราช ได้ทรงวางรากฐานการปกครองพระราชอาณาจักร หมวด ๑ ววิ ฒั นาการของการปกครองระบอบประชาธปิ ไตยฯ 13

ทงั้ ในดา้ นการบรหิ ารราชการแผน่ ดนิ การพระพทุ ธศาสนา การเสรมิ สรา้ ง เศรษฐกิจ ตลอดจนการฟื้นฟูศิลปวัฒนธรรมของชาติทุกแขนงให้ รงุ่ เรอื งโดยมพี ระราชปณธิ านใหเ้ ปน็ เหมอื นเมอ่ื ครงั้ สมยั กรงุ ศรอี ยธุ ยา เป็นราชธานี ควบคู่ไปกับการพระราชสงครามเพ่ือปกป้องดินแดน พระราชอาณาจกั รใหร้ อดพน้ จากการรกุ รานจากอรริ าชศตั รู ดงั พระราช ปณิธานที่ปรากฏในบทพระราชนิพนธ์ “กลอนเพลงยาวนิราศ เรื่อง รบพม่าท่ีท่าดินแดง” ท่ีได้ทรงพระราชนิพนธ์ข้ึนในปี พ.ศ. ๒๓๒๙ ความตอนหน่ึงวา่ ““ตง้ั ใจจะอุปถมั ภก ยอยกพระพุทธศาสนา จะป้องกันขอบขณั ฑสมี า รักษาประชาชนแลมนตร”ี ” ภาพพระอินทร์ประทบั ภายในพระวิมานเมืองสทุ ศั น์นคร บนสวรรคช์ ้นั ดาวดงึ ส์ 14 หมวด ๑ ววิ ฒั นาการของการปกครองระบอบประชาธปิ ไตยฯ

สถาบันพระมหากษัตริย์ไทย ในสมัยรัตนโกสินทร์ได้เน้นคติธรรม ทางพระพุทธศาสนาและแนวคิดเรื่อง ธรรมราชาเปน็ หลกั สำ� คญั ในการปกครอง โดยคติแนวคิดเร่ือง “เทวราชา” หรือ แนวคิดว่าพระมหากษัตริย์ทรงด�ำรง พระราชสถานะแห่งสมมติเทพน้ัน ยังคงปรากฏในรูปแบบของพระราช พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจา้ อยหู่ ัว รัชกาลที่ ๔ มณเฑยี รสถาน พระราชพธิ ี ขนบธรรมเนยี มราชประเพณใี นราชสำ� นกั อนั เนอื่ งดว้ ยพระมหากษตั รยิ ์ ทมี่ าแตส่ มยั กรงุ ศรอี ยธุ ยา โดยผสมผสาน กบั แนวคิดเรื่อง “ธรรมราชาผู้ทรงทศพิธราชธรรม” ตามหลักคมั ภรี ์ พระธรรมศาสตร์ดังที่ปรากฏใน “กฎหมายตราสามดวง” ซ่ึง พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชได้ทรงพระกรุณา โปรดเกลา้ โปรดกระหม่อมให้มกี ารชำ� ระและรวบรวมพระราชกำ� หนด บทพระไอยการและกฎเกณฑ์ จาก “คมั ภรี พ์ ระธรรมศาสตร”์ ใหถ้ กู ตอ้ งครบถว้ นเหมอื นกบั การสังคายนาพระไตรปิฎก และจดั หมวดหมรู่ วบรวมไวใ้ ช้ ส�ำหรับในการพิพากษาคดี ให้เปน็ ไปโดยยตุ ิธรรม วดั พระศรีรตั นศาสดาราม หมวด ๑ ววิ ฒั นาการของการปกครองระบอบประชาธปิ ไตยฯ 15

การรอ้ งทกุ ขข์ องราษฎรแบบเดยี วกบั ในสมยั พอ่ ขนุ รามคำ� แหง มหาราชแห่งอาณาจักรสุโขทัย ก็ได้มีในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จ พระจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั รชั กาลที่๔พระองคไ์ ดท้ รงมพี ระบรมราโชบาย ให้ราษฎรสามารถทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวายฎีการ้องทุกข์เก่ียวกับ ความไมเ่ ปน็ ธรรมของเจา้ หนา้ ทบี่ า้ นเมอื งทป่ี ระพฤตมิ ชิ อบไดโ้ ดยตรง ต่อพระมหากษัตริย์ได้ด้วยตนเอง โดยจะมีการเสด็จออกรับฎีกา จากราษฎรทุกเดือน เดือนละ ๔ วัน ณ พระที่น่ังสุทไธสวรรย์ พระบรมมหาราชวัง พระที่น่งั สทุ ไธสวรรย์ พระบรมมหาราชวัง ในรชั สมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลา้ เจ้าอยูห่ วั รัชกาลที่ ๔ 16 หมวด ๑ ววิ ฒั นาการของการปกครองระบอบประชาธปิ ไตยฯ

พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา้ เจา้ อย่หู วั รัชกาลท่ี ๔ เสดจ็ พระราชดำ� เนินโดยขบวนพยุหยาตราทางสถลมารค ทรงบำ� เพ็ญพระราชกศุ ลถวายผ้าพระกฐนิ ณ วัดพระเชตุพนวิมลมงั คลาราม แนวความคดิ เรอ่ื ง “ธรรมราชา” ตามหลกั ทศพธิ ราชธรรมน้ัน เป็นหลักอันส�ำคัญในการปกครองพระราชอาณาจักรในสมัย กรงุ รตั นโกสนิ ทรข์ องพระมหากษตั รยิ ท์ กุ รชั กาลทที่ รงรบั พระราชภาระ ในการครองแผน่ ดนิ โดยธรรมสมำ่� เสมออนั เป็นประโยชนเ์ ก้อื กูลและ สขุ แห่งมหาชน อันปรากฏโดยแจ้งชัดเป็นล�ำดับสืบมาจนถึงรัชสมัย ของพระมหากษัตริย์องค์ปัจจุบัน ดังพระปฐมบรมราชโองการใน พระราชพิธีบรมราชาภิเษก พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพล อดลุ ยเดชฯ รัชกาลปัจจุบัน ว่า ““เราจะครองแผน่ ดนิ โดยธรรม เพื่อประโยชน์สุขแห่งมหาชนชาวสยาม”” หมวด ๑ ววิ ฒั นาการของการปกครองระบอบประชาธปิ ไตยฯ 17

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ประทบั เหนือ “พระทนี่ ่ังภทั รบฐิ ” ณ พระที่นั่งไพศาลทักษิณ พระบรมมหาราชวัง ในพระราชพธิ บี รมราชาภเิ ษก เมื่อวนั ที่ ๕ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๙๓ ทรงมีพระปฐมบรมราชโองการแกป่ ระชาชนชาวไทยว่า “เราจะครองแผ่นดนิ โดยธรรม เพอ่ื ประโยชนส์ ขุ แห่งมหาชนชาวสยาม” แลว้ ทรงหลง่ั ทกั ษโิ ณทก ตงั้ พระราชสตั ยาธษิ ฐานจะทรงปฏบิ ตั พิ ระราชกรณยี กจิ โดยทศพธิ ราชธรรมจรยิ า 18 หมวด ๑ ววิ ฒั นาการของการปกครองระบอบประชาธปิ ไตยฯ

พระทน่ี ง่ั ภทั รบฐิ กางกน้ั พระนพปฎลมหาเศวตฉตั ร เปน็ ทป่ี ระทบั สำ� หรบั สมเดจ็ พระมหากษตั รยิ าธริ าชเจา้ ทรงรับเครื่องเบญจราชกกุธภัณฑ์ เครอ่ื งบรมราชปู โภค พระแสงราชศาสตราวุธ พระแสงอัษฎาวุธ ในการพระราชพธิ ีบรมราชาภิเษก หมวด ๑ ววิ ฒั นาการของการปกครองระบอบประชาธปิ ไตยฯ 19