ใบความรู้ฐานที่ 1 การเลี้ยงปลาดุกในบ่อซีเมนต์

ใบความรู้ ฐานที่ 1 การเลย้ี งปลาดุกในบ่อซีเมนต์ ศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั อาเภอทบั ปดุ

ใบความรู้ การเล้ยี งปลาดกุ ในบอ่ ซีเมนต์แบบครัวเรือน การเลย้ี งปลาดุกในบ่อซเี มนต์ ใช้พื้นท่เี ลย้ี งนอ้ ย สามารถเลี้ยงไดท้ กุ ท่ี ระยะเวลาในการเลยี้ งรุ่นละ ประมาณ 90 – 120 วัน ซึง่ ปลาดกุ เป็นปลาทอ่ี ดทนต่อสภาพน้าได้ดี สามารถเล้ยี งดูแลรักษาไดส้ ะดวก บรโิ ภค ในครวั เรือนแลละสว่ นทเี่ หลือน้าไปจ้าหนา่ ยได้ ขั้นตอน/วธิ กี าร 1. บ่อปลาควรอย่ใู กล้บ้าน หรือสามารถดูแลได้สะดวก และอยใู่ นทร่ี ่มหรือมีหลังคา เพราะปลาดุกไม่ ชอบแสงแดดจัด และปอ้ งกนั เศษใบไมล้ งส่บู อ่ จะท้าให้น้าเสียได้ รวมทั้ง ควรมีแหล่งนา้ ส้าหรับการเปลย่ี นถา่ ย น้าไดส้ ะดวกพอสมควร 2. การสร้างบอ่ บอ่ ขนาดเส้นผา่ ศนู ย์กลาง 1 เมตร สงู ประมาณ 40 เซนติเมตร ควรมี 2 บอ่ เพ่ือใช้คดั ขนาด ปลาดุก และสา้ รองนา้ ไวถ้ า่ ยเทผนัง และพ้ืนบอ่ ควรใสส่ ารกันซมึ กนั ร่ัวมที อ่ ระบายน้าเพื่อชว่ ยในการ ถ่ายเทน้า 3. การเตรยี มบ่อใหต้ ัดตน้ กลว้ ยเปน็ เป็นทอ่ ใส่ลงในบอ่ เตมิ น้าให้ท่วม แช่ไว้ 3 – 5 วัน เปลี่ยนต้นกลว้ ย แลว้ แช่ไว้อกี ครั้ง เพื่อใหห้ มดฤทธิป์ นู แลว้ ล้างบ่อให้สะอาด ตรวจสอบสภาพน้าใหเ้ ปน็ กลางหมดฤทธ์ิของปนู ถ้า มีตะไคร่น้าเกาะตดิ ท่ขี ้างบ่อจงึ จะดี น้าท่เี ลี้ยงคือนา้ คลอง หนอง บึง ตอ้ งตรวจสอบวา่ มีศัตรปู ลาเขา้ มาในบอ่ ดว้ ยหรอื ไม่ ส่วนนา้ ฝน น้าบาดาล นา้ ประปา ควรพกั น้าไว้ประมาณ 3 – 5 วนั จึงน้ามาใช้ได้ อตั ราการปลอ่ ยปลาและการเลีย้ ง 1. ควรเรม่ิ เล้ียงปลาทมี ีความยาว ขนาด 5 -7 เซนตเิ มตร อัตราการปล่อยลงเลีย้ งในถังซเี มนตก์ ลม เส้นผา่ ศูนย์กลาง 1 เมตร ลกึ 40 เซนตเิ มตร ประมาณ 80 – 100 ตัว และก่อนปลอ่ ยปลาลงเลีย้ งควรใสเ่ กลือ แกง ประมาณ 2 -3 ช้อนแกง เพอ่ื ช่วยปรบั สภาพน้า และควรปลอ่ ยในเวลาตอนเช้า 2. ระดบั นา้ ทปี่ ล่อยปลาคร้งั แรก 10 – 15 เซนติเมตร 3. ถ้าปลาอยู่ในถงุ ควรแชถ่ งุ ปลาในบอ่ ปลาประมาณ 30 นาที เพื่อใหอ้ ุณหภมู นิ ้าในถุงปลา และนา้ ใน บ่อไมแ่ ตกต่างกนั ปอ้ งกันปลาตายได้ 4. ควรมีวสั ดใุ ห้ปลาหลบซอ่ น เชน่ ทอ่ พวี ซี ี ตดั เป็นทอ่ นหรอื กระบอกไมไ้ ผ่ เพราะปลาตัวใหญจ่ ะกวน ปลาตวั เล็ก และควรมวี ัสดชุ ่วยบังแสงแดดด้วย 5. ควรมกี ารคดั ขนาดปลา เมอื่ มอี ายุประมาณ 15 - 20 วัน โดยน้าตัวเล็กแยกไว้อกี บอ่ หนงึ่ 6. ควรเล้ียงระดับน้าลึก 10 – 15 เซนติเมตร และเพิม่ ระดับน้าอกี 5 -10 เซนติเมตร เม่อื เลีย้ งไปได้ 10 – 15 วนั โดยเพ่มิ สงู สุดไม่เกิน 40 เซนติเมตร ควรถา่ ยเทนา้ ทุก 5 – 7 วัน และการถ่ายเทน้าแต่ละครง้ั ไม่ควร ถ่ายจนหมด ถ่ายนา้ ประมาณ 1 สว่ น 3 ของน้าในบ่อ ขณะท่ีถ่ายเทน้าไม่ควรรบกวนให้ปลาดกุ ตกใจ เพราะปลา จะไมก่ นิ อาหาร 2 -. 3 วนั การให้อาหาร อาหารส้าเรจ็ รูปชนิดเมด็ ลอยน้า อาหารสด เชน่ เศษปลา ไส้ไก่ ปลวก โครงไก่ การให้อาหาร ควรใหอ้ าหารวันละประมาณ 3 ครั้ง ในช่วงเชา้ – เยน็ ให้อาหารประมาณ 3 – 5 เปอรเ์ ซ็นต์ ของ น้าหนักตวั ปลาต่อวัน (หรอื ใหก้ ินจนอิม่ )

การปอ้ งกันโรคปลา ไม่ควรปลอ่ ยปลาหนาแน่นเกินไป และไม่ใหอ้ าหารมากจนเกนิ ไป และรกั ษาคณุ ภาพนา้ ให้ เหมาะสม ท้ังน้ี โรคปลาสว่ นใหญจ่ ะมีดังน้ี คอื โรคกะโหลกร้าว แกไ้ ข โดยผสมวิตามินซี 1 กรมั กบั อาหาร 1 กโิ ลกรัม ให้ปลากินตดิ ตอ่ กนั 15 วนั โรคจากเชอ้ื แบคทเี รีย และแผลขา้ งตวั ใชย้ าปฏิชวี นะ เชน่ ออกซิเททรา ไซคลิน 1 กรัม ผสมอาหาร 1 กโิ ลกรัม ใหป้ ลากนิ ตดิ ต่อกัน 7 – 10 วนั หากมีปลาตาย และเป็นแผลตามล้าตวั ใหท้ ้าลายปลาตาย เช่น เผาหรอื ฝงั ข้ันตอนการเล้ยี งปลาดุกในบอ่ ซเี มนต์ ดงั นี้ ขัน้ ตอนท่ี 1 การเตรียมอปุ กรณ์ 1.ท่อปนู ซีเมนต์ขนาด 100*50 เซนตเิ มตร 2.ทอ่ พวี ซี ี ขนาด 1 น้ิว ยาว 20 เซนติเมตร จ้านวน 1 เสน้ และยาว 40 เซนติเมตร จ้านวน 1 เสน้ 3.ขอ้ งอพีวีซขี นาด 1 นิว้ จ้านวน 1 อัน 4.ยางนอกรถสบิ ล้อจ้านวน 1 เส้น 5.ยางนอกรถจักรยานยนตจ์ ้านวน 1 เส้น 6.ตาข่าย 7.น้าหมกั สตู รเล้ียงปลา 8.ปนู ทราย หิน 9.อาหารส้าหรบั เลี้ยงปลาดุก 10.พืชผกั ท่ปี ลากนิ เชน่ ผักบุ้ง ผกั ตบชวา ฯลฯ 11.ลกู ปลาดุก 70-80 ตัว ข้นั ตอนที่ 2 การเตรียมบ่อปูนซเี มนต์สาหรบั เลี้ยงปลาดุก 1.จะต้องท้าการฆ่ากรดฆา่ ดา่ งในบ่อปนู โดยใหน้ ้าหัวกลว้ ยหรือโคนกลว้ ยมาสับให้เปน็ ชนิ้ เล็กๆ นา้ มลู วัวมาผสมคลกุ เคล้าให้เข้ากนั แลว้ นา้ ใสไ่ ปในบอ่ ใสน่ ้าให้เตม็ แล้วหมักไว้ 5 วนั จากนน้ั ให้เปดิ น้าทิ้งแล้วเอาโคน กล้วยออกทง้ิ ด้วย 2.น้าน้าสะอาดใส่ไปในบ่อแล้วแช่ทิ้งไว้ 1 วนั หลงั จากนน้ั กใ็ หเ้ ปดิ น้าท้ิง 3.น้าผกั บุ้งมาถูใหท้ ัว่ บ่อ ทงิ้ ไว้ตากบอ่ ให้แหง้ ข้นั ตอนที่ 3 การทาน้าหมักสตู รเล้ียงปลา 1.ถงั พลาสตกิ ท่มี ีฝาปิดจ้านวน 1 ถงั 2.น้าตาลทรายแดง 3 กโิ ลกรมั 3.ฟกั ทองแก่ 3 กิโลกรมั 4.มะละกอสกุ 3 กโิ ลกรมั 5.กลว้ ยน้าหว้าสกุ 3 กโิ ลกรมั

วธิ ีทา ห่นั มะละกอ, กลว้ ยน้าหวา้ , ฟักทองท้งั เปลือกและเมลด็ ใส่ไวใ้ นภาชนะท่ีมฝี าปิด ผสมนา้ ตาลทรายแดง แล้วคนใหเ้ ข้ากันและปิดฝาใหแ้ นน่ หมกั ท้งิ ไว้ 7 วัน แลว้ เติมน้าสะอาด 9 ลิตร ปิดฝาให้แนน่ แล้วหมักต่ออกี 15 วนั ประโยชน์ -เป็นฮอร์โมนพืช เรง่ ดอก เรง่ ผล รสชาตหิ วานอร่อย -ปลาไม่เป็นโรค -ปลาไมม่ ีกลิ่นสาบ -ปลาไม่มีมนั ในท้อง -ปลาจะมีเนอ้ื หวานรสชาตอิ ร่อย ขนั้ ตอนที่ 4 การเล้ียง 1.น้าท่อปนู ที่มรี อยคราบผกั บุ้ง หรอื บอ่ ปนู ทไ่ี มม่ กี รดไมม่ ีดา่ ง ใสน่ า้ ให้มีความสูง 10 เซนตเิ มตร (ชว่ ง ปลาขนาดเล็ก เพง่ิ นา้ มาปล่อย) แล้วเตมิ น้าหมกั 1 ชอ้ นโตะ๊ 2.นา้ ปลาดุกมาแช่น้าในบอ่ ปูนท้งั ถุง แลว้ ค่อยๆเปิดปากถงุ ให้ปลาว่ายออกมาเอง 3.วนั แรกทน่ี า้ ปลามาปล่อยไม่ต้องใหก้ นิ อาหาร 4.นา้ พชื ผักทป่ี ลากิน เช่นผักบุ้ง ผกั ตบชวาและอ่ืนๆมาใสใ่ นบ่อ 5.การให้อาหาร ปลา 1 ตวั ให้อาหาร 5 เม็ด/เมอื้ ในชว่ งปลาเล็กใหอ้ าหารวันละ 2 เม้อื เช้า-เยน็ ปลา อายุ 1 เดือนคร่ึงใหอ้ าหารปลาขนาดกลาง โดยให้อาหารวนั ละ 1 ครง้ั ให้ปลากินตอนเยน็ หมายเหตุ กอ่ นใหอ้ าหารตอ้ งนา้ อาหารมาแชน่ ้าก่อนเสมอประมาณ 10-15 นาที เหตุผลเพื่อ 1.ปลาจะไดก้ ินอาหารทุกตัว 2.ปลาตวั ท่ีแขง็ แรงจะท้าใหท้ ้องไม่อืด 3.ปลาไมป่ ว่ ย 4.การเจริญเตบิ โตใกล้เคยี งกัน 5.อาหารไม่เหลอื ในบ่อและน้ากไ็ ม่เสยี 6.ถา่ ยน้าทกุ ๆ 7 วนั หรอื 10 วนั /ครงั้ ทกุ ครงั้ ทถี่ า่ ยน้าจะต้องใส่นา้ หมกั 1 ชอ้ นโต๊ะเสมอ ข้นั ตอนที่ 5 การจาหน่าย 1.ก่อนจะจา้ หน่าย 2 วนั ให้น้าดินลูกรงั สีแดงหรือซังขา้ วมาแชไ่ ว้ในบ่อ จะท้าให้ปลาดกุ มีสีเหลอื งสวย ขายไดร้ าคาดี 2.ปลาดุก 3 เดอื นครึ่ง จ้านวน 70 ตวั จะมนี ้าหนัก 14-15 กิโลกรมั หรอื ประมาณ 4-5 ตวั /กิโลกรมั จา้ หนา่ ยได้กโิ ลกรัมละ 60-70 บาท 3.ตน้ ทนุ อาหารกโิ ลกรมั ละ 19-20 บาท หมายเหตุ ต้นทุนครงั้ แรก 1 ชดุ 430 บาท น้าทีถ่ ่ายท้ิงจาก บอ่ ปลาสามารถน้ามารดต้นไม้ พชื ผกั สวนครัว เป็นปุ๋ยอย่างดี

ข้อด/ี ข้อเสียของปลาดุกอุย ข้อดี - ราคาสงู กว่าสายพนั ธุ์อ่ืน - รสชาตอิ ร่อย เน้อื นมุ่ และมันมาก ข้อเสยี - ทนทานตอ่ โรคต่้ากวา่ สายพันธอุ์ ื่น - เหมาะจะเลีย้ งแคบ่ ่อดิน ไม่เหมาะกบั บ่อปูนหรือบอ่ พลาสติก - ลกู พันธห์ ายาก มีฟาร์มเพาะพันธ์นุ อ้ ย ข้อดี/ข้อเสียของปลาดุกบ๊กิ อยุ ขอ้ ดี - เลีย้ งง่าย - ทนทานตอ่ โรค - มีตลาดรองรบั สูงทั้งปลาสดและแปรรปู หาคนรบั ซ้อื ง่าย ข้อเสยี - โตชา้ กวา่ ดกุ รัสเซีย ข้อดี/ข้อเสียของปลาดุกรัสเซยี ข้อดี -เล้ียงง่าย โตเร็วมาก กนิ อาหารได้ทุกชนิด เศษอาหารเหลอื ๆ ก็ให้ได้ - ทนทานตอ่ โรคสูง เลย้ี งในทอ่ ซเี มนตก์ ไ็ ด้ ข้อเสีย - ถา้ เลีย้ งในบ่อดินมกั กัดเซาะขอบบอ่ ท้าให้บอ่ เสียหายได้ เลยนิยมเลี้ยงในกระชัง - มตี ลาดรองรับน้อยกวา่ บิ๊กอยุ ส่วนใหญ่น้าไปขายเนอื้ ทดแทนปลาดุกบก๊ิ อุยเพราะราคาถูก กว่า - เม่ือน้าไปทา้ ปลาดกุ ร้า เนอื้ จะไม่พองเหมือนปลาดุกบกิ๊ อยุ เลยขายตลาดปลาดุกรา้ ไม่ได้ - ตลาดปลาสดไม่นยิ มเพราะล้าตวั มสี ีเทาดา้ เนือ้ กระดา้ งกวา่ บกิ๊ อุย

การถอดองค์ความรอู้ อกมาเปน็ ความเรยี ง/บทความ/เร่ืองเลา่ การเลี้ยงปลาดุกในท่อปูนซีเมนต์เป็นวิธีการเลี้ยงปลาอีกวิธีหน่ึงท่ี สามารถเลี้ยงกันได้ง่าย ส้าหรับ สถานท่ีก็ใช้พ้ืนท่ีไม่เยอะ และสามารถเคลื่อน ย้ายท่อปูนซีเมนต์ได้ง่ายด้วย ค่าลงทุนในการเลี้ยงก็ไม่มาก สามารถน้าไป ประกอบเป็นอาชีพเสริมได้และผลตอบแทนก็เป็นท่ีน่าภูมิใจ ประโยชน์การเล้ียงปลาดุกในบ่อ ซีเมนต์ ใช้พื้นที่น้อย สามารถเลี้ยงได้ทุกท่ีใช้เวลาเลี้ยงส้ัน รุ่นละประมาณ 90 – 120 วัน ปลาดุกเป็นปลาท่ี อดทนต่อสภาพน้าได้ดี สามารถเล้ียง ดแู ลรกั ษาไดส้ ะดวก บรโิ ภคในครวั เรอื นและสว่ นที่เหลือน้าไปจ้าหน่ายได้ ซ่ึงในการเลี้ยงปลาดุกจะต้องศึกษาหาความรู้ ดังน้ี การเตรียมอุปกรณ์ การเตรียมบ่อส้าหรับเลี้ยงปลาดุก การเตรยี มพันธุ์ปลา อาหาร โรคของปลาดกุ และการจ้าหนา่ ย เป็นตน้ การเลี้ยงปลาดุกเป็นการท้าการเกษตรแบบพื้นฐานท่ีน้าเอาหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมาใช้ โดยผู้เล้ียงสามารถเลี้ยงได้เท่ากับจ้านวนท่ีตนเองสามารถเล้ียงได้ ตามเงินทุนที่มีอยู่ เม่ือเล้ียงไปแล้ว ผู้เลี้ยง สามารถพัฒนาการเลี้ยงประยกุ ต์ใชเ้ ศษอาหาร เศษพืช เพือ่ น้ามาใชเ้ ป็นอาหารของปลาได้ เม่ือขายได้ราคาดี ผู้ เล้ียงกจ็ ะมกี า้ ไร สามารถด้ารงชวี ติ ในสงั คมไดอ้ ย่างมคี วามสุข ผู้เลีย้ งเมื่อเลย้ี งแล้วกจ็ ะได้รับความรู้ในการเลี้ยง ปลา ซึ่งน้ามาพฒั นา ปรับปรุง ประยุกตใ์ ช้ในการเลี้ยงต่อไป เพ่ือลดต้นทุนการผลิต และให้ได้ก้าไรมากข้ึน ใน การเลี้ยงปลาผู้เล้ียงจ้าเป็นต้องมีความขยัน อดทน ใช้สติปัญญาแก้ไขปัญหาในการเล้ียง ในการเลี้ยงปลาดุก บ๊ิกอุย ซึ่งเป็นปลาทีป่ รับปรุงสายพันธ์ุ เพือ่ เลยี้ งจา้ หน่ายบริโภค โดยเฉพาะ ย่นเวลาในการเลี้ยง ช่วยลดต้นทุน ลกั ษณะเด่นมรี สชาติอรอ่ ย เน้อื นุ่มหวาน สามารถน้ามาปรุงอาหารไดห้ ลายอย่าง ตลาดมีความต้องการสูง เป็น ปลาท่ีเลีย้ งงา่ ย กินอาหารได้เกือบทุกชนิด เจริญเติบโตเร็ว มีความต้านทานโรคและพยาธิสูง สามารถเล้ียงได้ หนาแน่น ใชร้ ะยะเวลาเลี้ยงสั้น อดทนตอ่ สภาพแวดลอ้ มดี มคี วามแข็งแรงทนทานต่อการขนส่งในระยะไกล ๆ ได้ สามารถเลี้ยงได้ท้ังบ่อดิน บ่อซีเมนต์ และในกระชงั จงึ ทา้ ใหม้ ีผู้สนใจเพาะเลีย้ งกนั แพร่หลาย การเล้ียงปลาเป็นการเพ่ิมรายได้ท้าให้เศรษฐกิจในครัวเรือนของผู้เล้ียงดีขึ้น และเป็นการรักษา ส่ิงแวดล้อมของชุมชนด้วย ซงึ่ จะท้าให้สังคมและชุมชนเปน็ สังคมท่ีมคี วามสขุ สังคมแห่งการแบง่ ปัน และยั่งยืน

ศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั อาเภอทบั ปดุ