ก.พ.63 ภูมิปัญญาท้องถิ่น ต.หนองปลาหมอ.บ้านโป่ง จ.ราชบุรี

ทำเนียบคลังปญั ญำ ภมู ปิ ัญญำทอ้ งถน่ิ ประจำเดอื น กุมภำพันธ์ 2563 กศน.ตำบลหนองปลำหมอ ศูนย์กำรศกึ ษำนอกระบบและกำรศกึ ษำตำมอัธยำศัยอำเภอบำ้ นโปง่ สำนกั งำนส่งเสรมิ กำรศกึ ษำนอกระบบและกำรศกึ ษำตำมอธั ยำศยั จงั หวดั รำชบรุ ี สำนกั งำนสง่ เสรมิ กำรศึกษำนอกระบบและกำรศกึ ษำตำมอธั ยำศยั สำนักงำนปลัดกระทรวงศึกษำธกิ ำร กระทรวงศึกษำธกิ ำร

คำนำ ปราชญ์ชาวบ้าน หรือนักคิดท้องถิ่น หรือครูภูมิปัญญาไทยแล้วแต่จะเรียกกัน จะมีมากมายใน หลายด้านแล้วแต่งานท่ีท่านปฏิบัติจนบังเกิดผล ไม่ว่าจะเรียกอะไรก็ตามคุณสมบัติของผู้ที่เป็นปราชญ์ ชาวบ้าน คนเหล่าน้ีมีธรรมะอยู่ในใจทุกท่าน เป็นธรรมะของความรักความเมตตา ความอยากช่วยคน เป็น ธรรมะโดยการปฏิบัติคิดทาสรุปบทเรียน แล้วนามาเป็นความรู้ให้คนเห็นได้อย่างชัดเจน มีทั้งวิชาการและ ภาคปฏิบัติให้เหน็ มคี วามรกั ความเป็นปราชญไ์ ม่ได้อยู่ที่ความฉลาดของปัญญาที่เกิดจากการกระทา แต่เกิด จากความรักที่มีธรรมะเป็นแรงบันดาลใจให้แบ่งปันแก่ผู้อื่นเป็นร่มโพธิ์ ร่มไทร การแผ่ภูมิปัญญาท่ีเกิดจาก การทาจริงด้วยความรักแผ่นดินที่มีลูกหลาน มีป่า มีชุมชน มีเมืองสรุปได้ว่าปราชญ์ชาวบ้านน้ันเป็นผู้ท่ีมีวิถี ชีวติ ทีผ่ กู พันกับธรรมชาติ มีความคิดเข้าระบบชอบค้นหาความจริง ช่างสังเกตและนาส่ิงที่พบเห็นมาเรียนรู้ โดยการปฏิบัติจริง สามารถสรุปเป็นบทเรียนได้ ดังเช่นปราชญ์ชาวบ้านด้านการเกษตร ซ่ึงมีอยู่ทั่วไปใน ทกุ ภาคของประเทศ ท้ังน้ี ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยตาบลหนองปลาหมอ ได้เล็งเห็นถึง ความสาคญั ของผทู้ ่ที าคุณประโยชน์ เสียสละ และปฏิบตั ติ นเป็นแบบอย่างท่ีดตี ่อคนในชุมชนอาเภอบ้านโป่ง จึงได้จัดทาทาเนียบภูมิปัญญาท้องถิ่น ขึ้นเพ่ือยกย่อง และเผยแพร่ให้ชนรุ่นหลังได้ถือเป็นแบบอย่างท่ีดีใน การดารงชีวติ ต่อไป กศน.ตาบลหนองปลาหมอ กมุ ภาพนั ธ์ 2563

สำรบัญ หนำ้ คำนำ 1 สำรบญั 3 กศน.ตำบลหนองปลำหมอ 5 7 - คลังภูมปิ ญั ญา ขนมไทย : นางโสรดา ยอดคา - คลังภูมปิ ญั ญา การทากระเป๋าแฮดเมด : นางสาวสุนนั ทา จันรวม - คลังภมู ิปญั ญา การทาสายตะพาย : นายอภิชาติ ทรยั พย์เยน็ คณะผู้จดั ทา

แบบบนั ทกึ ชดุ ขอ้ มูลคลงั ปัญญำ-ภูมปิ ัญญำท้องถนิ่ ตำบล หนองปลาหมอ อำเภอ บา้ นโป่ง จังหวดั ราชบุรี ชอ่ื ภูมิปัญญำ ทาขนมไทย ข้อมูลพนื้ ฐำน รำยบคุ คล เจ้ำของภูมิปญั ญำทอ้ งถ่ิน/บุคคลคลงั ปญั ญำ ชอ่ื นางโสรดา ยอดคา วนั เดือนปีเกิด 28 กนั ยายน 2504 ท่อี ย่ปู จั จุบนั (ท่ีสามารถตดิ ต่อได้) บ้านเลขที่ 166 หมู่ท่ี 16 ตาบล/แขวง หนองปลาหมอ อาเภอ/เขต บ้านโป่ง จงั หวัด ราชบรุ ี รหัสไปรณยี ์ 70110 โทรศพั ท์ 098-8242545 โทรสาร Line ID 098-8242545 E-mail address Facebook - พิกดั ทางภูมิศาสตร์ คา่ X: 13.811779 คา่ Y: 99.782869 ควำมเปน็ มำของภมู ิปญั ญำ ในสมัยโบราณคนไทยจะทาขนมเฉพาะวาระสาคญั เท่านน้ั เป็นตน้ วา่ งานทาบุญ งานแต่ง เทศกาลสาคัญ หรือ ตอ้ นรับแขกสาคญั เพราะขนมบางชนิดจาเปน็ ต้องใช้กาลงั คนอาศัยเวลาในการทาพอสมควร ส่วนใหญ่เป็น ขนบประเพณี เป็นตน้ วา่ ขนมงาน เนื่องในงานแต่งงาน ขนมพ้ืนบา้ น เช่น ขนมครก ขนมถ้วย ฯลฯ ส่วนขนมในรัว้ ในวัง จะมหี น้าตาสวยงาม ประณตี วิจติ รบรรจงในการจดั วางรูปทรงขนมสวยงาม ขนมไทยดง้ั เดมิ มสี ว่ นผสมคือ แป้ง นา้ ตาล กะทิ เทา่ นั้น ส่วนขนมที่ใช้ไข่เป็นสว่ นประกอบ เช่น ทองหยิบ ทองหยอด เม็ดขนนุ นัน้ มารี กมี าร์ เดอ ปนี า (ท้าวทองกีบมา้ ) หญงิ สาวชาวโปรตเุ กส เปน็ ผนู้ าสูตรมาจากโปรตุเกส ขนมไทยท่นี ิยมทากันทุกๆ ภาคของประเทศไทย ในพธิ ีการตา่ งๆ กค็ ือขนมจากไข่ และเชื่อกนั ว่าช่อื และลกั ษณะ ของขนมนน้ั ๆ เช่น รับประทานฝอยทอง เพ่ือหวงั ให้อยดู่ ้วยกนั ยืดยาว มอี ายยุ ืน รบั ประทาน ขนมช้ันกใ็ ห้ได้เลอ่ื นข้นั เงนิ เดือน รับประทาน ขนมถ้วยฟกู ข็ อให้เจรญิ รบั ประทานขนมทองเอก ก็ขอใหไ้ ด้เป็นเอก เปน็ ต้น ในสมยั รัชกาลที่ 1 มีการพมิ พ์ตาราอาหารออกเผยแพร่ รวมถึงตาราขนมไทยดว้ ย จึงนบั ไดว้ ่าวฒั นธรรมขนมไทย มกี ารบันทึกเปน็ ลายลกั ษณ์อักษรคร้งั แรก ตาราอาหารไทยเลม่ แรกคือแม่ครัวหวั ปา่ ก์ ต่อมาเมอ่ื การค้าเจริญขึน้ ในตลาดมขี นมนานาชนดิ มาขาย และนับว่าเปน็ ยุคที่ขนมไทยเป็นท่นี ยิ ม จดุ เดน่ ของภมู ปิ ัญญำ ส่วนใหญ่ทามาจากข้าวเจ้า เช่น ขา้ วตัง นางเล็ด ข้าวเหนยี วมนู และมีขนมทห่ี ลดุ ลอดมาจากรว้ั วงั จน แพร่หลายสู่สามัญชนท่ัวไป เช่น ขนมกลบี ลาดวน ลูกชบุ หมอ้ ขา้ วหม้อแกง ฝอยทอง ทองหยิบ ขนมตาล ขนมกล้วย ขนมเผือก เปน็ ต้น

2 รปู ภำพภมู ปิ ัญญำ นางโสรดา ยอดคา ขนมตาล ขนมทองหยิบ ทองหยอด ขนมตวั ด้วง นางโสรดา ยอดคา

3 แบบบนั ทึกชุดข้อมูลคลงั ปญั ญำ-ภมู ิปญั ญำท้องถน่ิ ตำบล หนองปลาหมอ อำเภอ บ้านโปง่ จงั หวดั ราชบรุ ี ชื่อภูมปิ ัญญำ การทากระเปา๋ แฮนดเ์ มค ข้อมูลพ้ืนฐำน รำยบคุ คล เจ้ำของภูมิปัญญำทอ้ งถนิ่ /บุคคลคลงั ปัญญำ ช่ือ นางสาวสนุ ันทา นามสกลุ จนั รวม วนั เดอื นปเี กดิ 17 เมษายน 2515 ทอี่ ยู่ปัจจุบนั (ทีส่ ามารถตดิ ต่อได้) บ้านเลขท่ี 25 หมทู่ ่ี 16 บา้ นแพะ ตาบล/แขวง หนองปลาหมอ อาเภอ/เขต บา้ นโป่ง จังหวดั ราชบรุ ี รหัสไปรณยี ์ 70110 โทรศัพท์ 086-1734404 โทรสาร Line ID 086-1734404 E-mail address: Facebook อุ๊ บ้านแพะ พกิ ดั ทางภมู ิศาสตร์ ค่า X: 13.811779 คา่ Y: 99.782869 ควำมเป็นมำของภมู ิปัญญำ กำรทำกระเป๋ำHandmade นั้นเป็นงำนฝมี ืออยำ่ งหนง่ึ กำรเย็บในแต่ละข้ันตอนจะต้องมีควำมละเอียด มำก จะมำเย็บลกๆไมไ่ ด้ เพรำะเป็นงำนฝีมือถ้ำทำขำยจะสร้ำงกำไรได้มำก ทง้ั น้ีต้องขน้ึ อยู่กับ รูปทรง ขนำด ลวดลำยของผ้ำ ชนิดของผ้ำที่นำมำใช้ ซง่ึ เปน็ องค์ประกอบในกำรทำกระเป๋ำHandmade ถำ้ รปู ทรงและขนำดของกระเป๋ำใหญแ่ ละเยบ็ ด้วยผ้ำทีม่ ลี วดลำยสวยงำม มลู คำ่ ของกระเปำ๋ ใบนน้ั กจ็ ะสงู ไป ดว้ ย เพรำะง้ันกระเป๋ำHandmade จึงเป็นอำชพี ท่สี รำ้ งรำยไดส้ ูงอกี อำชพี หนึง่ นอกจำกจะทำขำยเปน็ เปน็ อำชีพ แลว้ อกี ทำงหน่ึงนอกจำกทำขำยแล้วท่จี ะทำให้มรี ำยไดอ้ กี ทำงคือ กำรเปิดสอนทำกระเปำ๋ Handmade น่นั เอง อำจจะเริม่ สอนจำกคนใกลต้ วั เช่น เพ่ือน ญำติๆ แล้วถำ้ เพื่อนหรอื ญำตๆิ สนใน สนบั สนนุ กอ็ ำจจะบอกตอ่ คนอื่น ทำใหม้ ีผคู้ นสนใจจะมำเรียนทำกระเปำ๋ Handmadeจำกเรำ เปน็ กำรเพิ่มรำยไดอ้ ีกทำงหนึง่ อยำ่ งไรก็ดี ถำ้ เรำ มีควำมรคู้ วำมสำมรถน้ีใชใ้ ห้เกิดประโยชน์ ในกำรทำกระเปำ๋ Handmade เปน็ เรำสำมำรถทำกระเปำไวใ้ ช้เองกไ็ ด้ ไม่จำเป็นต้องทำขำยอย่ำงเดียว เรำสำมำรถเย็บกระเปำ๋ ไว้ใช้เองมำกท่ีสุดตำมแตท่ เี่ รำตอ้ งกำร ทำกระเป๋ำตำมแต่ สถำนกำรณ์ไวใ้ ช้ เช่น วนั นต้ี ้องไปทำงำน กระเป๋ำใบใหญ่ใสส่ มั ภำระท่ำจะดี หรอื ทำกระเป๋ำใส่เศษสตำงคไ์ ว้ใชก้ ็ได้ เรำสำมรถทำกระเปำ๋ ได้เองหลำยทรง หลำยใบ หลำยลวดลำย ไมต่ ้องเสียเงินทองไปซอ้ื กระเปำ๋ แพงๆ ทพ่ี อใชไ้ ป ได้ไปนำนก็เบ่อื หรือชำรดุ เรำสำมำรถนำเอำควำมร้คู วำมสำมำรถของเรำในทำงนี้มำใชใ้ ห้เกดประโยชน์ กำรทำ กระเปำ๋ Handmade ยังเป็นกำรใช้เวลำว่ำงใหเ้ ปน็ ประโยชน์อีกดว้ ย

4 จดุ เด่นของภูมปิ ัญญำ ผลงานแฮนดเ์ มดเป็นทช่ี ื่นชอบของใครหลายๆคนทีห่ ลงเสนห่ ์ งาน Handmade คือ สิง่ ของท่ถี ูกประดิษฐ์ข้นึ มา จากการทามอื ของมนษุ ย์ทัง้ หมด ต้ังแต่เป็นวสั ดเุ ริ่มต้นจนถึงการทาเปน็ ส่งิ ของเคร่ืองใช้ต่างๆเสรจ็ สมบรู ณ์ เพราะการท่ี มนั เป็นลวดลายแบบเดียวในโลกทีส่ ามารถสรา้ งสรรค์ข้ึนมาได้จากจนิ ตนาการ ส่วนใหญ่คนท่ที างานแฮนด์เมด ก็จะเปน็ คนทค่ี ่อนขา้ งมจี ินตนาการจะไม่ซ้ากันในชิ้นท่ี1 และชิ้นท่ี2 ล้วนแลว้ แต่ตามอารมณค์ วามรสู้ กึ อยากได้ผลงานออกมา เป็นแบบไหนน่นั เอง ก็เหมือนกบั งานศลิ ปะท่ีไมม่ ีใครมานั่งวาดรปู ซ้าๆกันเหมือนกนั ทุกรูปหรอก คงต้องเปล่ียนไปตาม อารมณ์ตามความร้สู กึ ณ ขณะ นั้นและกลายเปน็ ผลงานที่มีเสนห่ ์ในตวั เองเป็นอย่างมากเดย๋ี วนี้การผลติ สนสนิ คา้ สามารถดาเนนิ ไปได้งา่ ย ด้วยเทคโนโลยที ่ีเรามีอยู่ และคิดค้นพฒั นาขน้ึ เร่ือยๆ ไม่ว่าจะเป็นสนิ ค้าอย่าง กระเปา๋ เสื้อผา้ รองเท้า เครื่องประดับ กเ็ พียงแค่สัง่ งานด้วยเคร่ืองจกั รและคอมพิวเตอร์ท้ังน้ัน เพราะว่าสามารถผลติ ช้ินงานจาหนา่ ยได้ คราวละมากๆ และราคาขายต่อหนว่ ยถกู ลง ทาให้ผู้บริโภคไดใ้ ช้สนิ คา้ ที่ถกู ลงได้หลายประเทศทัว่ โลกทราบดี วา่ การ ผลิตสินค้าประเภทนีม้ ักมจี ดุ ที่เรียกว่า \"อิ่มตัว\" และทาใหต้ อ้ งผลติ สนิ คา้ ใหม่ๆ แฟชน่ั ใหม่ๆ มาทดแทน ปัจจุบนั กลายเป็นวา่ พวกสินค้าอุตสาหกรรมประเภทนี้เม่อื ตกเทรนด์ หรือหมดความนยิ มลงไปก็จะทาให้เป็นสินค้าขยะ ไม่มีค่าอะไรนามาโละขายถูกกันเป็นจานวนมากในประเทศไทยเอง หรือในต่างประเทศ กเ็ ริ่มกลับมาใหค้ วามสนใจเร่ือง ของสนิ ค้า Handmade กันมากข้ึน เพราะเป็นสนิ คา้ ท่ีมีความเป็นตวั ของตวั เอง และคลาสสิคได้อยา่ งท่ไี มม่ ใี ครเหมือน เพราะว่าไม่ได้ผา่ นการผลิตจานวนมาก กว่าจะทาข้ึนมาได้แต่ละช้ินจนสวยจนมสี ไตล์เป็นของตัวเอง ไมไ่ ด้ผ่านเครอื่ งมอื หรอื อตุ สาหกรรมใดๆ จึงมคี นสนใจสนิ คา้ ประเภทนม้ี ากขึ้น เพราะเบื่อกบั การใช้สินค้าซา้ จาเจ เหมอื นคนอ่ืน ถงึ แม้จะมี ราคาทถี่ ูกกว่ามากข้อเสียของงำน Handmade ก็คือใช้เวลาในการผลติ นาน แตล่ ะกระบวนการคอื การใช้มือล้วนๆ แต่ กลบั กนั อาจจะเป็นขอ้ ดีของมันกไ็ ด้ เมื่อผลงานท่ีได้ออกมานั้นคุม้ ค่ากับการรอคอย ได้คุณภาพสนิ คา้ ท่ีใสใ่ จทุก รายละเอียดดว้ ยตาและมือมนุษย์ล้วนๆ

5 รูปภำพภมู ิปัญญำ กระเป๋าสะพาย กระเปา๋ ใสต่ ัง กระเป๋าสะพาย นางสาวสุนนั ทา จนั รวม

6 แบบบนั ทกึ ชดุ ขอ้ มลู คลังปัญญำ-ภูมปิ ญั ญำท้องถ่นิ ตำบล หนองปลาหมอ อำเภอ บ้านโป่ง จงั หวัด ราชบุรี ช่ือภมู ิปัญญำ การทาสายตะพาย ข้อมูลพ้ืนฐำน รำยบุคคล เจำ้ ของภูมิปญั ญำท้องถิน่ /บุคคลคลังปัญญำ ช่ือ นายอภิชาติ นามสกลุ ทรัพย์เย็น วันเดือนปีเกิด 5 ธนั วาคม 2505 ทอ่ี ยู่ปจั จบุ ัน (ที่สามารถตดิ ต่อได้) บา้ นเลขท่ี 6 หมู่ท่ี 16 บ้านแพะ ตาบล/แขวง หนองปลาหมอ อาเภอ/เขต หนองปลาหมอ จังหวดั ราชบุรี รหสั ไปรณีย์ 70110 โทรศพั ท์ 081-9436667 โทรสาร Line ID E-mail address: Facebook พิกัดทางภูมศิ าสตร์ คา่ X: 13.811779 ค่าY: 99.782869 ควำมเปน็ มำของบคุ คลคลังปัญญำ วัวควายเป็นสัตวใ์ หญ่และฉลาดพวกมนั รู้ถงึ ศักยภาพและพละกาลังที่มแี ต่ทาไมใครชอบเปรียบเปรยว่าโง่ เหมือนควายก็ไม่รนู้ ะเหตุคือวัวควายมันไม่ยอมให้ใครมาบังคับลากจงู ใช้งานมันได้โดยงา่ ยน่ันเองด้วยเหตผุ ลและความ จาเปน็ ทบ่ี รรพบุรุษของเราในสมยั กอ่ นต้องใช้แรงงานววั ควาย เชน่ ใช้โคเทียมเกวียน ใชค้ วายไถนาหรือแมก้ ระทั่งการ เคล่ือนย้ายวัวควายจากที่หนึ่งไปยังอีกทีห่ น่ึงจะกระทาได้ยากมากหากไมส่ นตะพายผเู้ ฒา่ ผแู้ ก่จงึ คิดคน้ กลวิธีการสน ตะพายจมกู ววั ควายขนึ้ มาจนก่อเกิดเป็นภมู ิปญั ญาโบราณเปน็ มรดกสืบทอดต่อๆ กนั มาแต่ปัจจบุ ันคนทจี่ ะสนตะพายวัว ควายทีเ่ ก่งเหลือนอ้ ยเต็มทีการสนตะพายเมอื่ วัวควายอายปุ ระมาณ 1-2 ปี เจ้าของจะจับผูกติดกับตน้ ไมห้ รือคอกมัดให้ แนน่ กนั ดิน้ หลดุ จากนน้ั จะให้ผ้มู คี วามชานาญ หรือผมู้ ีประสบการณ์ทาการสนตะพายโดยใช้ไม้ไผ่ขนาดเทา่ นิ้วก้อยเส้ียม ปลายให้แหลม จดุ เด่นของภมู ิปัญญำท้องถ่ิน ท่ผี ่านการทาความสะอาดแล้วแทงเข้าไปทีเ่ น้ือเยือ่ ด้านในปลายจมกู ของววั ควายให้ทะลถุ ึงกันของช่องจมูกท้ัง สองจินตนาการกเ็ หมือนกับท่เี ราใช้เขม็ เยบ็ แผล หรอื ปะ ชุนเสอ้ื ผ้า ดูท่าทางมนั คงจะเจ็บไมน่ ้อยแตม่ ีความจาเป็นที่ต้อง ทาจากนัน้ ประมาณ 30 วัน หลังจากรอยเจาะทะลแุ ผลหายดี เจ้าของจะใช้เชอื กขนาดเท่านิ้วก้อยร้อยรจู มูกวัวควาย ออ้ มมาทางดา้ นหลงั เขาแล้วผกู เชือกพอหลวม ๆเชือกนเ้ี รียกวา่ เชือกตะพาย เชือกตะพายจะติดอยู่กับววั ควาย ตลอดเวลาหากเชอื กขาดเจ้าของจะใส่เสน้ ใหม่แทน เม่ือเวลาใชง้ านจะนาเชือกอกี เสน้ หนึ่งมาผูกกับเชือกตะพายเชือกที่ ผกู จะอยู่ทางด้านขวาหรือซ้ายด้านใดดา้ นหน่งึ หากอยู่ทางดา้ นซ้าย เมอ่ื ดึงเชอื กววั ควายจะเล้ยี วไปทางซ้าย หากตวัด เชอื กไปทางขวา ควายก็จะหันไปทางขวา

7 รูปภูมิปญั ญำ สายสะพายววั สายสะพายวัว นายอภิชาต ทรพั ย์เยน็

8 ทปี่ รึกษำ คณะผจู้ ัดทำ 1. นางสาวดารตั น์ กาญจนาภา ผอู้ านวยการสานักงาน กศน. จังหวดั ราชบรุ ี 2. นายสจั จา จันทรวิเชียร ผอู้ านวยการ กศน. อาเภอบ้านโปง่ 3. นายไพโรจน์ ขุนทอง ครชู านาญการพิเศษ ผูจ้ ดั ทำ ครู กศน.ตาบลหนองปลาหมอ นางสาวบุหงา เสมจติ ร์ ครู กศน.ตาบลหนองปลาหมอ บรรณำธกิ ำร/จัดทำรปู เล่ม นางสาวบหุ งา เสมจติ ร์