ม.ค.63 ภูมิปัญญาท้องถิ่น ต.นครชุมน์ อ.บ้านโป่ง จ.ราชบุรี

ทำเนียบภูมปิ ัญญาท้องถ่ิน เดือนมกราคม 2563 กศน.ตำบลนครชุมน์ ศูนยก์ ารศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัยอำเภอบ้านโป่ง สำนกั งานส่งเสรมิ การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัยจังหวดั ราชบุรี สำนักงานสง่ เสริมการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย สำนกั งานปลดั กระทรวงศึกษาธิการ กระทรวงศึกษาธกิ าร

คำนำ ด้วย กศน.ตำบลนครชุมน์ ได้ดำเนินการจัดทำภูมิปัญญาในท้องถิ่น ให้กับประชาชนในพื้นที่ตำบล นครชุมน์ เพื่อเพิ่มพูนความรู้และทักษะในการดำเนินชีวิตแบบพอเพียง สามารถเรียนรู้และฝึกฝนได้ทั้งจาก การศกึ ษาด้วยตนเอง และได้รับการถ่ายทอดจากผู้อื่น การนำภมู ปิ ัญญามาเผยแพรเ่ พ่ือให้ประชาชนในพื้นท่ี ได้นำไปใช้และเรยี นร้เู พื่อเพ่ิมอาชพี และประสบการณ์ให้กับตนเองและครอบครวั ให้มีการเจริญเติบโตอย่าง ต่อเนื่องและเกื้อกูลในการผลิตซึ่งกันและกัน โดยการใช้ทรัพยากรที่มีอยู่ให้เกิดประโยชน์ และไม่มีสารพิษ เช่น ดิน น้ำ แสงแดดอย่างเหมาะสม เกิดประโยชน์สูงสุด มีความสมดุล ของสภาพแวดล้อมอย่างต่อเนื่อง และเกิดผลในการเพิ่มพูนความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรธรรมชาติด้วย กศน.ตำบลนครชุมน์ หวังว่า เอกสารเล่มนี้คงมีประโยชนต์ ่อผู้อ่านและผูป้ ฏบิ ัตงิ านต่อไป กศน.ตำบลนครชมุ น์ มกราคม 2563

สารบญั หนา้ คำนำ 1 สารบญั 4 กศน.ตำบลนครชุมน์ 7 10 - คลงั ภูมิปญั ญาท้องถน่ิ การทำขนมไทย : นางอุบล ทองเปลว - คลงั ภูมิปัญญาท้องถน่ิ วงป่ีพาทยม์ อญ : นายสมพงษ์ เสลานนท์ - คลังภมู ิปญั ญาทอ้ งถิ่น การจกั สานตะกรา้ : นางชอ่ ปันปี คณะผูจ้ ัดทำ

1 แบบบันทึกชุดขอ้ มูลคลงั ปัญญา-ภูมปิ ญั ญาทอ้ งถนิ่ ตำบลนครชมุ น์ อำเภอบา้ นโป่ง จงั หวดั ราชบรุ ี ชือ่ ภูมปิ ัญญา : การทำขนมไทย ช่ือ นางอบุ ล นามสกุล ทองเปลว วันเดือนปเี กิด : 14 พฤศจิกายน 2500 ทีอ่ ยู่ปัจจุบนั (ท่ีสามารถตดิ ตอ่ ได้) : บ้านเลขท่ี 43/5 หมทู่ ่ี 11 ตำบล/แขวง นครชุมน์ อำเภอ/เขต บา้ นโปง่ จงั หวัด ราชบรุ ี รหสั ไปรษณีย์ 70110 โทรศัพท์ : 0614246597 พิกดั ทางภูมศิ าสตร์ คา่ X : 13.79347 คา่ Y : 99.8741 ความเป็นมาของบคุ คลคลงั ปญั ญา ความเปน็ มานน้ั เรมิ่ จาก ยายอบุ ล ทองเปลว เป็นคนที่ชอบทำทานขนม ยายอบุ ลจึงไดห้ ดั ทำขนม ไทยชนดิ ต่าง ๆ โดยศกึ ษาวธิ กี ารทำมาจากบรรพบุรุษและถา่ ยทอดมาจนถึงรนุ่ ปัจจบุ นั จุดเดน่ ของภูมิปัญญา - เป็นสถานที่ถ่ายทอดความรู้ - มีรา้ นจำหนา่ ยเปน็ ที่ร้จู ัก วตั ถุดบิ ท่ีใชป้ ระโยชน์ในผลติ ภัณฑ์ทเ่ี กิดจากภมู ิปญั ญา ซงึ่ พน้ื ที่อน่ื ไม่มี - แป้ง - นำ้ ตาล - มะพร้าว - ไข่ รายละเอยี ดของภมู ปิ ญั ญาท้องถน่ิ - รูปแบบในการถ่ายทอดความรู้ ด้านการศึกษาดูงาน ด้านการอบรมให้ความรู้ ฝึกปฏิบัติ ในพื้นที่จรงิ ประโยชน์ที่ได้จากภูมิปญั ญาคอื สามารถนำไปปฏิบัตจิ รงิ ได้ รปู แบบและลกั ษณะการถา่ ยทอด การประชาสัมพันธ์ เผยแพร่ภูมิปญั ญาทอ้ งถิ่น ✓ ยงั ไมเ่ คยมกี ารเผยแพร/่ ใช้เฉพาะบคุ คล เคยเผยแพรเ่ ฉพาะในชมุ ชน มีการเผยแพร่ผา่ นส่อื มวลชนและสอื่ อน่ื อยา่ งแพร่หลาย มีการดงู านจากบคุ คลภายนอก จำนวน .......คร้ัง จำนวน............คน มีการนำไปใช้ อนื่ ๆ (ระบุ)

2 ลักษณะของภมู ิปัญญาทอ้ งถน่ิ การพฒั นาต่อยอดภมู ิปญั ญาใหเ้ ปน็ นวัตกรรม คุณค่า (มูลค่า) และความภาคภมู ใิ จ ภูมปิ ญั ญาทอ้ งถ่นิ /นวัตกรรมที่คดิ ค้นขนึ้ มาใหม่ ภูมปิ ัญญาทอ้ งถิ่นด้ังเดิมไดร้ ับการถ่ายทอดมาจาก ✓ ภมู ปิ ญั ญาท้องถ่ินทไี่ ด้พฒั นาและตอ่ ยอด การพัฒนาต่อยอดคือ ขนมของยายอุบล ทองเปลว เป็นขนมไทยสูตรโบราณ ยายอุบลจะทำ ขนมขายทุกวันโดยตั้งร้านที่ตลาดนัด ขนมไทย มีเอกลักษณ์ด้านวัฒนธรรมประจำชาติไทยคือ มีความ ละเอียดอ่อนประณีตในการเลือกสรรวัตถุดิบ วิธีการทำ ที่พิถีพิถัน รสชาติอร่อยหอมหวาน สีสันสวยงาม รูปลักษณ์ชวนรับประทาน ตลอดจนกรรมวิธีที่ประณีตบรรจง ในสมัยโบราณคนไทยจะทำขนมเฉพาะวาระ สำคัญเท่านั้น เป็นต้นว่างานทำบุญ งานแต่ง เทศกาลสำคัญ หรือต้อนรับแขกสำคัญ เพราะขนมบางชนิด จำเป็นต้องใช้กำลังคนอาศัยเวลาในการทำพอสมควร ส่วนใหญ่เปน็ ขนบประเพณี เปน็ ตน้ วา่ ขนมงาน เน่ือง ในงานแต่งงาน ขนมพื้นบ้าน เช่น ขนมครก ขนมถว้ ย ฯลฯ ส่วนขนมในรั้วในวังจะมีหน้าตาสวยงาม ประณีต วิจิตรบรรจงในการจัดวางรูปทรงขนมสวยงาม ขนมไทยดั้งเดิม มีส่วนผสมคือ แป้ง น้ำตาล กะทิ เท่านั้น ส่วนขนมทใี่ ชไ้ ข่เป็นส่วนประกอบ เช่น ทองหยบิ ทองหยอด เม็ดขนุน น้ัน มารี กีมาร์ เดอ ปนี า (ท้าวทองกีบ ม้า) หญิงสาวชาวโปรตุเกส เป็นผู้นำสูตรมาจากโปรตุเกส ขนมไทยที่นิยมทำกันทกุ ๆ ภาคของประเทศไทย ในพิธีการต่าง ๆ ก็คือขนมจากไข่ และเชื่อกันว่าชื่อและลักษณะของขนมนั้น ๆ เช่น รับประทานฝอยทอง เพื่อหวังให้อยู่ด้วยกันยดื ยาว มีอายยุ นื รบั ประทาน ขนมช้ันกใ็ หไ้ ด้เลือ่ นขัน้ เงินเดือน รับประทาน ขนมถ้วยฟู กข็ อให้เจรญิ รบั ประทานขนมทองเอก กข็ อใหไ้ ด้เปน็ เอก เปน็ ตน้ ในสมยั รัชกาลท่ี 1 มีการพมิ พ์ตำราอาหาร ออกเผยแพร่ รวมถึงตำราขนมไทยดว้ ย จงึ นับได้วา่ วฒั นธรรมขนมไทยมีการบันทึกเปน็ ลายลักษณ์อักษรครั้ง แรก ตำราอาหารไทยเล่มแรกคือแม่ครัวหัวป่าก์ ต่อมาเมื่อการค้าเจริญขึ้นในตลาดมีขนมนานาชนิดมาขาย และนบั วา่ เปน็ ยคุ ที่ขนมไทยเป็นท่นี ยิ ม

3 รูปภาพเจา้ ของภมู ิปญั ญา นางอบุ ล ทองเปลว (เจ้าของภูมิปญั ญาการทำขนมไทย) ขนมไทย

4 แบบบนั ทกึ ชุดข้อมลู คลังปญั ญา-ภูมปิ ญั ญาท้องถนิ่ ตำบลนครชุมน์ อำเภอบา้ นโป่ง จงั หวดั ราชบรุ ี ชอ่ื ภูมปิ ัญญา : วงปพี่ าทยม์ อญ ชอ่ื นายสมพงษ์ นามสกลุ เสลานนท์ วนั เดือนปเี กิด : เมษายน 2491 ทีอ่ ยู่ปจั จบุ ัน (ทสี่ ามารถตดิ ต่อได)้ : บ้านเลขที่ 39/2 หมู่ที่ 5 ตำบล/แขวง นครชมุ น์ อำเภอ/เขต บ้านโปง่ จังหวัด ราชบุรี รหัสไปรษณยี ์ 70110 พกิ ดั ทางภูมิศาสตร์ ค่า X : 13.76972 ค่า Y : 99.84813 ความเป็นมาของบคุ คลคลังปญั ญา ลุงสมพงษ์ เสลานนท์ มีความสามารถในเล่นปี่พาทย์มาเป็นเวลา 50 ปี ได้รับการถ่ายทอดความรู้ มาจากเทง่ิ ทุเครอื จุดเด่นของภมู ิปัญญา - เป็นสถานทีถ่ า่ ยทอดความรู้ - เป็นวิทยากรถา่ ยทอดความรู้ รายละเอียดของภมู ปิ ัญญาทอ้ งถิน่ - รูปแบบในการถ่ายทอดความรู้ ด้านการศึกษาดูงาน ด้านการอบรมให้ความรู้ ฝึกปฏิบัติ ในพ้ืนทจี่ รงิ ประโยชนท์ ่ไี ด้จากภูมปิ ัญญาคือสามารถนำไปปฏิบัติจรงิ ได้ รปู แบบและลกั ษณะการถา่ ยทอด การประชาสมั พันธ์ เผยแพรภ่ ูมิปัญญาท้องถ่ิน ยังไม่เคยมกี ารเผยแพร/่ ใชเ้ ฉพาะบคุ คล ✓ เคยเผยแพร่เฉพาะในชุมชน มกี ารเผยแพรผ่ า่ นสื่อมวลชนและสื่ออ่นื อยา่ งแพรห่ ลาย มกี ารดูงานจากบุคคลภายนอก จำนวน .......ครัง้ จำนวน............คน มีการนำไปใช้ อน่ื ๆ (ระบ)ุ ลกั ษณะของภมู ิปญั ญาท้องถิน่ การพฒั นาต่อยอดภูมิปัญญาให้เป็นนวตั กรรม คณุ คา่ (มลู คา่ ) และความภาคภูมใิ จ ภูมิปัญญาท้องถน่ิ /นวัตกรรมที่คิดค้นขึน้ มาใหม่ ภูมิปญั ญาทอ้ งถิน่ ด้งั เดมิ ได้รับการถา่ ยทอดมาจาก ✓ ภูมิปญั ญาทอ้ งถิ่นท่ไี ด้พฒั นาและตอ่ ยอด

5 การพฒั นาต่อยอดคือ วงปี่พาทยม์ อญเปน็ วงดนตรีที่ได้รับรูปแบบมาจากมอญแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยา สืบเนื่องต่อมาจนถึงสมัยกรุงธนบุรี และเพิ่มเติมเข้ามาในสมัยรัตนโกสินทร์ จากหลักฐานสมัยกรุงธนบุรี ปรากฏในหมายรับสั่งงานฉลองพระแก้วมรกต ความตอนหนึ่งว่า “ หมื่นเสนาะภูบานพิณพาทย์ไทย ๕ รามญั ๕ ลาว ๑๒ ” เดมิ วงปี่พาทย์มอญเปน็ เคร่ืองดนตรีประจำของชาวรามัญอย่างหนึ่ง ซ่ึงบรรเลงในกรณี ต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นงานมงคลและงานอวมงคล แม้งานฉลองที่ใหญ่โตก็ใช้ปี่พาทย์มอญบรรเลงกัน ซึ่งคน ไทยในสมัยโบราณก็ถือเช่นน้นั เช่นงานสมโภชพระแกว้ มรกตในสมัยพระบาทสมเดจ็ พระเจ้ากรุงธนบรุ ี แต่ คนไทยในสมัยปัจจุบันยึดถอื กนั ว่า ปี่พาทย์มอญใช้บรรเลงได้แต่งานศพเทา่ นนั้ ทเี่ ป็นดังนก้ี ค็ งเปน็ ด้วยสมัย ต่อมา ได้เห็นปี่พาทย์มอญออกบรรเลงแต่งานพระบรมศพ เมื่อออกพระเมรุ ( ซึ่งปี่พาทย์มอญประโคม ตลอดเวลา ) เพราะปี่พาทย์ไทย ซึ่งเป็นของหลวงบรรเลงเฉพาะเวลาทรงธรรม์เท่าน้ัน เมื่อเห็นดังนี้จึงค่อย เอาอย่างกันมา ต่อเมื่อมีงานศพท่านผู้ใหญ่ที่เคารพนับถือก็จะหาปี่พาทย์มอญมาประโคมเป็นเกียรติ และ ยึดถือเป็นแบบแผนมาจนถึงทุกวันนี้ อีกประการหนึ่งคงจะเป็นด้วยเสียงเพลงของวงปี่พาทย์มอญมีความ ไพเราะเยือกเย็น ระคนเศร้า เหมาะกับงานศพเป็นอย่างยิ่ง และเครื่องดนตรีก็มีความสวยงาม แกะ ลวดลายลงรักปดิ ทอง กลมกลืนกบั ตู่พระธรรมแ์ ละเครื่องตั้งศพ ดังกล่าวปพี่ าทย์มอญจึงเป็นวงดนตรีท่ีนิยม ใช้ในงานศพ

6 รูปภาพเจ้าของภูมปิ ัญญา นายสมพงษ์ เสลานนท์ (เจ้าของภูมปิ ัญญาวงป่ีพาทย์มอญ) วงปพ่ี าทย์มอญ

7 แบบบันทกึ ชดุ ขอ้ มลู คลังปญั ญา-ภูมิปญั ญาท้องถนิ่ ตำบลนครชมุ น์ อำเภอบา้ นโป่ง จงั หวัดราชบุรี ชื่อภูมปิ ัญญา : การจักสานตะกรา้ ชอื่ นางช่อ นามสกุล ปันปี วนั เดือนปีเกดิ : มนี าคม 2487 ท่อี ยู่ปจั จุบัน (ทีส่ ามารถติดตอ่ ได)้ : บา้ นเลขท่ี 20 หม่ทู ี่ 5 ตำบล/แขวง นครชมุ น์ อำเภอ/เขต บ้านโป่ง จงั หวัด ราชบุรี รหัสไปรษณยี ์ 70110 พกิ ัดทางภมู ิศาสตร์ คา่ X : 13.76931 คา่ : 99.84818 ความเป็นมาของบุคคลคลงั ปญั ญา ความเป็นมานั้นเริ่มจาก ยายชอบ ปันปี มีความรู้และประสบการณ์ในการทำตะกร้าเป็นเวลา 27 ปี ได้รับการถา่ ยถอดมาจาก นายชบุ เสลานนท์ จดุ เดน่ ของภมู ปิ ัญญา - เป็นสถานท่ถี า่ ยทอดความรู้ - เป็นวิทยากรถา่ ยทอดความรู้ วัตถุดบิ ท่ีใชป้ ระโยชน์ในผลิตภัณฑท์ ี่เกดิ จากภมู ิปัญญา ซึ่งพน้ื ท่อี ืน่ ไม่มี - ไมไ้ ผ่ - เหลก็ หมาด รายละเอยี ดของภมู ิปญั ญาท้องถิ่น - รูปแบบในการถ่ายทอดความรู้ ด้านการศึกษาดูงาน ด้านการอบรมให้ความรู้ ฝึกปฏิบัติ ในพื้นท่จี ริงประโยชนท์ ่ีไดจ้ ากภมู ิปญั ญาคอื สามารถนำไปปฏิบัติจริงได้ รูปแบบและลกั ษณะการถ่ายทอด การประชาสมั พันธ์ เผยแพร่ภมู ปิ ญั ญาทอ้ งถน่ิ ✓ ยงั ไมเ่ คยมีการเผยแพร่/ใช้เฉพาะบุคคล เคยเผยแพรเ่ ฉพาะในชมุ ชน มีการเผยแพรผ่ า่ นส่อื มวลชนและสอ่ื อ่นื อย่างแพร่หลาย มกี ารดูงานจากบุคคลภายนอก จำนวน .......ครั้ง จำนวน............คน มกี ารนำไปใช้ อ่ืน ๆ (ระบุ)

8 ลกั ษณะของภูมปิ ญั ญาท้องถน่ิ การพฒั นาต่อยอดภูมปิ ัญญาให้เป็นนวัตกรรม คณุ คา่ (มลู ค่า) และความภาคภูมใิ จ ภมู ปิ ัญญาท้องถ่นิ /นวัตกรรมทีค่ ิดค้นขนึ้ มาใหม่ ภมู ิปญั ญาท้องถ่ินดงั้ เดมิ ได้รบั การถ่ายทอดมาจาก ✓ ภูมปิ ญั ญาทอ้ งถิน่ ท่ีไดพ้ ัฒนาและตอ่ ยอด การพัฒนาต่อยอดคือ การจักสานเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นของชุมชนที่สำคัญยิ่งต่อการดำรงชีวิต ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน การจักสานเป็นตัวอย่างหนึ่งที่แสดงให้เห็นภูมิปัญญาอันเฉลียวฉลาดของคนใน ท้องถิ่น ที่ใช้ภูมิปัญญาสามารถนำสิ่งที่มีอยู่ในชุมชนมาประยกุ ต์ทำเป็นเครื่องมือเครื่องใชใ้ นชีวิตประจำวนั ซึ่งมีประโยชน์ในการดำรงชีวิต การจักสานมีมานานแล้วและได้มีการพัฒนามาตลอดเวลาโดยอาศัยการ ถา่ ยทอดความรู้จากคนร่นุ หนึ่งไปสู่คนอีกรุ่นหน่งึ การดำรงชวี ติ ประจำวันของชาวบ้านส่วนใหญไ่ ม่ได้เอาการ รู้หนงั สอื มาเกีย่ วข้อง การเรยี นรตู้ ่าง ๆ อาศยั วิธีการฝกึ หดั และบอกเล่าซึ่งไม่เป็นระบบในการบันทึก สะท้อน ให้เห็นการเรียนรู้ ความรู้ที่สะสมที่สืบทอดกันมาจากอดีตมาถึงปัจจุบันหรือที่เรียกกันว่าภูมิปัญญาท้องถิ่น ดังนั้นกระบวนถ่ายทอดความรู้จึงมีความสำคัญอย่างยิ่งที่ทำภูมิปัญญาท้องถิ่นนั้นคงอยู่ต่อเนื่องและยั่งยืน การจักสานตะกร้าไม้ไผ่ได้สืบทอดมาจากบรรพบุรุษ ถ่ายทอดภูมิปัญญาจากรุนสู่รุ่น เกิดจากความคิดใน การนำเอาไมไ้ ผ่ซึง่ เป็นวัตถดุ บิ ทมี่ อี ย่ใู นหมู่บ้านนำมาแปรรูปเปน็ ตะกร้า

9 รูปภาพเจ้าของภูมปิ ญั ญา นางช่อ ปนั ปี (เจ้าของภมู ิปัญญาการจักสานตะกรา้ ) การจักสานตะกรา้

10 ที่ปรกึ ษา คณะผ้จู ดั ทำ นายสจั จา จันทรวิเชยี ร นายไพโรจน์ ขนุ ทอง ผ้อู ำนวยการ กศน.อำเภอบ้านโป่ง ครชู ำนาญการพเิ ศษ รา่ ง/เรียบเรียงและจดั พิมพ์ นางสาวกนกนันท์ บวั สะบาล ครู กศน.ตำบลนครชุมน์