ธ.ค.62 ภูมิปัญญาท้องถิ่น ต.นครชุมน์ อ.บ้านโป่ง จ.ราชบุรี

ทำเนียบภูมิปญั ญาท้องถิ่น เดือนธันวาคม 2562 กศน.ตำบลนครชุมน์ ศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัยอำเภอบา้ นโปง่ สำนกั งานสง่ เสรมิ การศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั จงั หวดั ราชบุรี สำนักงานสง่ เสรมิ การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัย สำนักงานปลดั กระทรวงศึกษาธิการ กระทรวงศึกษาธกิ าร

คำนำ ด้วย กศน.ตำบลนครชุมน์ ได้ดำเนินการจัดทำภูมิปัญญาในท้องถิ่น ให้กับประชาชนในพื้นที่ตำบล นครชุมน์ เพื่อเพิ่มพูนความรู้และทักษะในการดำเนินชีวิตแบบพอเพียง สามารถเรียนรู้และฝึกฝนได้ทั้งจาก การศกึ ษาด้วยตนเอง และไดร้ ับการถ่ายทอดจากผู้อ่ืน การนำภมู ปิ ัญญามาเผยแพร่เพื่อให้ประชาชนในพ้ืนท่ี ไดน้ ำไปใช้และเรียนรูเ้ พ่ือเพิ่มอาชีพ และประสบการณใ์ ห้กับตนเองและครอบครัว ใหม้ ีการเจรญิ เติบโตอย่าง ต่อเนื่องและเกื้อกูลในการผลิตซึ่งกันและกัน โดยการใช้ทรัพยากรที่มีอยู่ให้เกิดประโยชน์ และไม่มีสารพิษ เช่น ดิน น้ำ แสงแดดอย่างเหมาะสม เกิดประโยชน์สูงสุด มีความสมดุล ของสภาพแวดล้อมอย่างต่อเนื่อง และเกิดผลในการเพิ่มพูนความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรธรรมชาติด้วย กศน.ตำบลนครชุมน์ หวังว่า เอกสารเลม่ นี้คงมปี ระโยชน์ตอ่ ผ้อู ่านและผู้ปฏบิ ตั ิงานตอ่ ไป กศน.ตำบลนครชมุ น์ ธนั วาคม 2562

สารบญั คำนำ หนา้ สารบัญ กศน.ตำบลนครชมุ น์ 1 4 - คลงั ภูมิปัญญาท้องถ่นิ การทำบายศรี : นางลัดดา คำดี 7 - คลงั ภูมปิ ัญญาทอ้ งถน่ิ วัฒนธรรมประเพณีมอญ : นายคมสรร จบั จุ 10 - คลังภมู ปิ ญั ญาทอ้ งถน่ิ ศิลปะการตัดกระดาษแบบมอญ : นายสมรกั เสลาคุณ คณะผูจ้ ัดทำ

1 แบบบนั ทึกชดุ ขอ้ มลู คลังปัญญา-ภูมิปญั ญาทอ้ งถนิ่ ตำบลนครชมุ น์ อำเภอบ้านโปง่ จังหวดั ราชบรุ ี ชื่อภมู ิปัญญา : การทำบายศรี ช่อื นางลัดดา นามสกุล คำดี วันเดือนปเี กิด : 31 ธนั วาคม 2483 ท่ีอยู่ปจั จุบนั (ท่สี ามารถตดิ ต่อได้) : บา้ นเลขท่ี 4/2 หมู่ท่ี 4 ตำบล/แขวง นครชุมน์ อำเภอ/เขต บ้านโป่ง จังหวัด ราชบุรี รหัสไปรษณีย์ 70110 โทรศพั ท์ : 0814027634 พิกดั ทางภมู ิศาสตร์ คา่ X : 13.76655 คา่ : 99.8463 ความเป็นมาของบุคคลคลังปญั ญา ความเป็นมานั้นเริ่มจาก ยายลัดดา คำดี เห็นว่าในงานบุญต่าง ๆ ส่วนใหญ่จะมีการใช้บายศรีใน การบูชาหรือบวงสรวงในพิธีต่าง ๆ ยายจึงเกิดความสนใจและศึกษาด้วยตนเองลองผิดลองถูกด้วยตนเอง หลายครง้ั จนเกิดความสวยงามและชำนาญ ยายทำบายศรีใหว้ ดั ใช้ประกอบพิธมี ามากกวา่ 10 ปี จดุ เดน่ ของภมู ิปัญญา - เป็นสถานท่ีถา่ ยทอดความรู้ - เป็นวทิ ยากรถา่ ยทอดความรู้ วัตถดุ บิ ท่ใี ช้ประโยชนใ์ นผลติ ภัณฑท์ ีเ่ กิดจากภมู ปิ ัญญา ซง่ึ พื้นทอ่ี นื่ ไม่มี - ใบตอง - พาน - ไมป้ ลายแหลม - ดอกไม้ รายละเอียดของภมู ิปัญญาท้องถิ่น - รูปแบบในการถ่ายทอดความรู้ ด้านการศึกษาดูงาน ด้านการอบรมให้ความรู้ ฝึกปฏิบัติ ในพนื้ ทีจ่ ริงประโยชน์ทไี่ ดจ้ ากภูมปิ ัญญาคอื สามารถนำไปปฏบิ ตั ิจรงิ ได้ รปู แบบและลกั ษณะการถา่ ยทอด การประชาสัมพันธ์ เผยแพรภ่ ูมปิ ญั ญาทอ้ งถิ่น ✓ ยังไมเ่ คยมีการเผยแพร/่ ใชเ้ ฉพาะบุคคล เคยเผยแพรเ่ ฉพาะในชมุ ชน มกี ารเผยแพร่ผ่านสอ่ื มวลชนและส่อื อื่นอยา่ งแพรห่ ลาย มีการดงู านจากบคุ คลภายนอก จำนวน .......คร้งั จำนวน............คน มีการนำไปใช้ อ่ืน ๆ (ระบุ)

2 ลักษณะของภมู ิปัญญาทอ้ งถ่นิ การพฒั นาตอ่ ยอดภูมิปญั ญาให้เป็นนวัตกรรม คณุ คา่ (มลู คา่ ) และความภาคภมู ิใจ ภูมิปญั ญาท้องถน่ิ /นวตั กรรมทีค่ ิดค้นขน้ึ มาใหม่ ภูมปิ ัญญาทอ้ งถ่นิ ด้งั เดมิ ไดร้ บั การถา่ ยทอดมาจาก ✓ ภมู ิปญั ญาทอ้ งถน่ิ ท่ไี ด้พฒั นาและตอ่ ยอด การพัฒนาต่อยอดคอื บายศรีของยายลัดดามีความสวยงามและหลากหลายรูปแบบ ไม่ว่าจะเป็น บายศรปี ากชาม บายศรเี ทพ บายศรีพรหม บายศรตี ้น โดยบายศรีของยายลัดดาทำด้วยใบตอง รปู คล้าย กระทง เป็นชั้น ๆ มีขนาดใหญ่เล็กสอบขึน้ ไปตามลำดับ เมื่อพูดถึง “ บายศรี ” เชื่อว่าคนไทยส่วนใหญจ่ ะ รจู้ กั และคุ้นเคย เพราะพบเห็นบ่อยในพิธีกรรมตา่ ง ๆ ในแถบทุกภาคของไทย เชน่ การทำขวัญคน การทำ ขวัญข้าว การบวงสรวงสิ่งศักดิ์สิทธิ์ การไหว้ครูนาฏศิลป์ดนตรี และพิธีสมโภชพระพุทธรูป เป็นต้น ซึ่งพิธีกรรมเหล่านี้ล้วนต้องใช้บายศรีเป็นเคร่ืองประกอบทั้งสิ้น แต่ในบางงานก็อาจจะใช้ทั้งสองชนิดควบคู่ กันไปก็มี เป็นที่น่าสังเกตว่าในภาคกลาง เรามักจะเห็นการใช้บายศรีในการบวงสรวง พิธีไหว้ครูหรือพิธี สมโภช สว่ นภาคอสี านและล้านนามักใช้บายศรีในการทำขวัญตา่ ง ๆ โดยทางล้านนาจะเขียนเปน็ “ บายสรี ” (อา่ นว่าบายสี) แต่นิยมเรยี กว่า “ ใบสี ” หรอื “ ใบสรี ” ส่วนอีสานจะเรียก บายศรี วา่ “ พาบายศรี ” หรือ “ พาขวัญ ” หรือบางท้องถิ่นก็เรียก “ ขันบายศรี ” ก็มี อนึ่ง การที่ต้องมีการทำขวัญต่าง ๆ น้ัน ก็เพราะคนโบราณเชื่อว่าร่างกายของมนุษย์ทุกคนจะมีขวัญกำกับอยู่ เมื่อขวัญได้รับการกระทบกระเทือนก็ จะตกหรือหนีหายไปจากร่างกาย ที่เรียกว่า ขวัญหนี ขวัญหาย ขวัญบิน ฯลฯ ทำให้เจ้าตัวไม่สบายหรือ เจ็บไข้ได้ป่วย จึงต้องมีการเรียกขวัญให้กลับมาอยู่กบั ตน หรืออาจจะเป็นการรับขวัญผู้มาเยือนเพื่อเปน็ สิริ มงคลกไ็ ด้ นอกจากทำขวญั คนแล้ว ยงั สามารถทำขวัญสัตว์ และสิง่ ของตา่ ง ๆ ได้ดว้ ย

3 รูปภาพเจา้ ของภูมิปญั ญา นางลดั ดา คำดี (เจ้าของภมู ปิ ัญญาการทำบายศรี) บายศรี

4 แบบบันทึกชุดข้อมลู คลงั ปญั ญา-ภมู ปิ ญั ญาทอ้ งถน่ิ ตำบลนครชุมน์ อำเภอบ้านโปง่ จังหวัดราชบรุ ี ชอื่ ภูมปิ ัญญา : วฒั นธรรมประเพณมี อญ ช่อื นายคมสรร นามสกลุ จับจุ วนั เดือนปีเกิด : 10 มถิ ุนายน 2510 ทอ่ี ยู่ปัจจุบัน (ท่ีสามารถติดตอ่ ได้) : บ้านเลขที่ 25 หมู่ท่ี 4 ตำบล/แขวง นครชุมน์ อำเภอ/เขต บา้ นโปง่ จงั หวดั ราชบรุ ี รหัสไปรษณยี ์ 70110 โทรศพั ท์ : 0877065642 พกิ ัดทางภูมศิ าสตร์ ค่า X : 13.76856 ค่า Y : 99.84767 ความเปน็ มาของบุคคลคลงั ปญั ญา นายคมสรร จับจุ เป็นประธานกลุ่มอนุรักษ์วัฒนธรรมมอญนครชุมน์ เป็นผู้ที่มีความรู้ด้าน วัฒนธรรมมอญตำบลนครชุมน์ มีความรู้ด้านวัฒนธรรม ภาษา การแต่งกาย อาหารมอญ เป็นผู้ที่ฟื้นฟู วฒั นธรรมจากประสบการณ์ในชุมชนนำมาสบื สานต่อยอดวิธมี อญผ่านส่อื ต่าง ๆ และช่องทางอ่นื ๆ จดุ เดน่ ของภูมปิ ัญญา - เป็นสถานที่ถ่ายทอดความรู้ - เป็นวิทยากรถา่ ยทอดความรู้ รายละเอียดของภมู ิปัญญาทอ้ งถิน่ - รูปแบบในการถ่ายทอดความรู้ ด้านการศึกษาดูงาน ด้านการอบรมให้ความรู้ ฝึกปฏิบัติ ในพน้ื ทจ่ี รงิ ประโยชน์ท่ไี ด้จากภูมิปัญญาคอื สามารถนำไปปฏบิ ตั จิ รงิ ได้ รูปแบบและลกั ษณะการถา่ ยทอด การประชาสมั พนั ธ์ เผยแพรภ่ ูมปิ ัญญาทอ้ งถน่ิ ยงั ไม่เคยมกี ารเผยแพร่/ใชเ้ ฉพาะบุคคล ✓ เคยเผยแพร่เฉพาะในชมุ ชน มกี ารเผยแพรผ่ ่านสอ่ื มวลชนและส่อื อ่ืนอยา่ งแพร่หลาย มกี ารดูงานจากบคุ คลภายนอก จำนวน .......ครง้ั จำนวน............คน มกี ารนำไปใช้ อ่นื ๆ (ระบ)ุ ลกั ษณะของภูมิปัญญาทอ้ งถน่ิ การพัฒนาต่อยอดภูมปิ ญั ญาใหเ้ ปน็ นวัตกรรม คุณคา่ (มูลคา่ ) และความภาคภูมิใจ ภมู ปิ ัญญาท้องถนิ่ /นวัตกรรมท่ีคิดคน้ ขึ้นมาใหม่ ✓ ภมู ปิ ญั ญาท้องถิ่นดั้งเดิมไดร้ บั การถ่ายทอดมาจาก ภมู ิปญั ญาท้องถิ่นท่ีไดพ้ ฒั นาและตอ่ ยอด

5 แบบเดิมคือ นายคมสรร ได้เปิดบ้านให้เป็นแหล่งเรียนรู้วิธีมอญ โดยมีสถาบันการศึกษาระดับ มหาวิทยาลัยชั้นนำต่างเข้ามาศึกษาวัฒนธรรมประเพณีมอญ ขนบธรรมเนียมประเพณีของชาวมอญนั้น มี วฒั นธรรมเปน็ แบบฉบบั มายาวนาน บางอย่างมอี ิทธิพลให้กบั ชนชาติใกล้เคยี ง เช่น ประเพณสี งกรานต์ ข้าว แช่ ฯลฯ บางอยา่ งก็ถอื ปฏบิ ัตกิ นั แตเ่ ฉพาะในหม่ชู นมอญเท่านัน้ ชาวมอญมเี ลอ่ื มใสในพระพทุ ธศาสนาอย่าง ลึกซึ้ง ขณะเดียวกันก็นับถือผีบรรพบุรุษกับผีอื่น ๆ ที่มีอิทธิฤทธิ์ รวมทั้งเทวดาองครักษ์ ประเพณีแห่หงส์ ธงตะขาบ ของภาคกลางในจังหวัดสมุทรปราการ โดยชาวพระประแดง (มอญปาก-ลัด) ปกติมักจัดขึ้นใน วันท่ี 13 เมษายนหรอื ตรงกบั ชว่ งวันสงกรานต์ ความเป็นมาหรอื สาระสำคญั ของประเพณีแหห่ งส์ ธงตะขาบ ก็เพื่อเป็นการระลึกและเป็นการบูชา รวมไปถึงการเฉลิมฉลองให้กับครั้งที่พระพุทธเจ้าเสด็จกลับลงจาก ชั้นภพ ดาวดึงส์ นั่นเอง เป็นการถือปฏิบัติสืบทอดกันมาจนถึงปัจจุบัน โดยผู้คนต่างมักจะนำเสาหงส์ และธงตะขาบมาใชค้ ่กู นั

6 รูปภาพเจ้าของภมู ปิ ัญญา นายคมสรร จบั จุ (เจา้ ของภมู ปิ ญั ญาวัฒนธรรมประเพณมี อญ) วัฒนธรรมประเพณีมอญ

7 แบบบนั ทกึ ชุดขอ้ มูลคลังปัญญา-ภูมิปญั ญาท้องถนิ่ ตำบลนครชุมน์ อำเภอบา้ นโป่ง จังหวัดราชบรุ ี ชือ่ ภูมปิ ัญญา : ศลิ ปะการตัดกระดาษแบบมอญ ชอ่ื นายสมรัก นามสกุล เสลาคุณ วนั เดอื นปเี กดิ : 26 มนี าคม 2498 ทอ่ี ยู่ปจั จบุ นั (ที่สามารถตดิ ต่อได้) : บา้ นเลขที่ 27 หมู่ที่ 5 ตำบล/แขวง นครชมุ น์ อำเภอ/เขต บา้ นโปง่ จงั หวัด ราชบุรี รหัสไปรษณยี ์ 70110 โทรศัพท์ : 0985085731 พิกดั ทางภูมิศาสตร์ คา่ X : 13.76756 คา่ Y : 99.85042 ความเป็นมาของบุคคลคลังปญั ญา ความภูมิใจในตัวตน นายสมลัก เสลาคุณ เป็นผู้ที่มีความรู้เกี่ยวกับศิลปะการตัดกระดาษแบบมอญ ได้รบั ความรมู้ าจากตาชปุ เสลานนท์ นายสมลกั เสลาคณุ มีประสบการณ์การตัดกระดาษมากกวา่ 27 ปี จดุ เดน่ ของภูมิปัญญา - เป็นสถานท่ีถ่ายทอดความรู้ - เป็นวิทยากรถา่ ยทอดความรู้ วตั ถดุ บิ ทใ่ี ช้ประโยชนใ์ นผลติ ภณั ฑ์ทเี่ กิดจากภมู ิปญั ญา ซึ่งพน้ื ทีอ่ ่นื ไม่มี - กระดาษ - กรรไกร รายละเอียดของภูมิปญั ญาทอ้ งถนิ่ - รูปแบบในการถ่ายทอดความรู้ ด้านการศึกษาดูงาน ด้านการอบรมให้ความรู้ ฝึกปฏิบัติ ในพ้ืนที่จรงิ ประโยชนท์ ี่ไดจ้ ากภูมปิ ญั ญาคือสามารถนำไปปฏบิ ตั จิ ริงได้ รปู แบบและลกั ษณะการถา่ ยทอด การประชาสมั พนั ธ์ เผยแพร่ภมู ปิ ัญญาทอ้ งถนิ่ ✓ ยงั ไม่เคยมกี ารเผยแพร/่ ใช้เฉพาะบุคคล เคยเผยแพรเ่ ฉพาะในชุมชน มกี ารเผยแพรผ่ ่านส่อื มวลชนและส่อื อ่นื อย่างแพรห่ ลาย มกี ารดูงานจากบุคคลภายนอก จำนวน .......ครัง้ จำนวน............คน มีการนำไปใช้ อน่ื ๆ (ระบุ) ลักษณะของภูมปิ ญั ญาท้องถ่ิน การพัฒนาตอ่ ยอดภูมิปญั ญาให้เป็นนวัตกรรม คณุ ค่า (มูลคา่ ) และความภาคภูมิใจ ภูมปิ ัญญาท้องถิ่น/นวตั กรรมที่คดิ ค้นขน้ึ มาใหม่ ภูมปิ ัญญาท้องถ่นิ ด้งั เดมิ ได้รับการถ่ายทอดมาจาก ✓ ภูมิปัญญาทอ้ งถ่นิ ทีไ่ ดพ้ ัฒนาและตอ่ ยอด

8 การพัฒนาต่อยอดคือ ศิลปะการตัดกระดาษแบบมอญ นำไปใช้ประดับตกแต่งสถานที่เพื่อ ประกอบพิธีต่าง ๆ ในวัด การตัดกระดาษมีรูปแบบที่สวยงาม มีลวดลายที่สวยงาม ศิลปะการตัดกระดาษ มอญ เป็นศิลปะพื้นบา้ นอันเปน็ ทนี่ ยิ มอย่างย่ิง ศิลปะการตดั กระดาษมักใช้ในพธิ ที างศาสนา และใช้ในการ ประดับตกแต่ง สร้างสรรค์งานศิลปะต่าง ๆ ในอดีต มีการนิยมนำกระดาษมาสร้างเป็นรูปคน รูปสัตว์ใน อิริยาบถต่าง ๆ ซึ่งประเพณีเช่นนี้ อาจจะยังสามารถพบได้ในบางพื้นที่แถบชนบท ปัจจุบันนี้ศิลปะการตดั กระดาษใช้มากที่สุดในงานประดับตกแต่ง เช่นกำแพง ประตู-หน้าต่าง เสาบ้าน กระจก และโคมไฟ เป็นตน้ นอกจากนี้ยงั สามารถใช้เป็นเครื่องตกแตง่ ของขวัญของฝาก หรือตวั กระดาษท่ถี ูกตัดเรยี บร้อยแล้วน้ี ยังสามารถที่จะใช้เป็นของขวัญของฝากได้อีกด้วย ในสมัยโบราณกระดาษที่ถูกตัดแล้วยังถูกนำ ไปใช้เป็น แมแ่ บบในการเยบ็ ปักและการพ่นสีอีกด้วย

9 รปู ภาพเจ้าของภูมปิ ัญญา นายสมรกั เสลาคณุ (เจา้ ของภมู ปิ ัญญาศิลปะการตัดกระดาษแบบมอญ) ศลิ ปะการตดั กระดาษแบบมอญ

10 ทปี่ รกึ ษา คณะผ้จู ดั ทำ นายไพโรจน์ ขุนทอง ครชู ำนาญการพิเศษ รา่ ง/เรยี บเรยี งและจดั พิมพ์ ครู กศน.ตำบลนครชมุ น์ นางสาวกนกนันท์ บัวสะบาล