ก.พ.63 ภูมิปัญญาท้องถิ่น ต.นครชุมน์ อ.บ้านโป่ง จ.ราชบุรี

ทำเนยี บภูมปิ ัญญาท้องถน่ิ เดอื นกุมภาพนั ธ์ 2563 กศน.ตำบลนครชมุ น์ ศูนยก์ ารศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัยอำเภอบ้านโปง่ สำนกั งานสง่ เสรมิ การศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั จงั หวัดราชบรุ ี สำนกั งานสง่ เสริมการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัย สำนกั งานปลดั กระทรวงศกึ ษาธกิ าร กระทรวงศกึ ษาธิการ

คำนำ ด้วย กศน.ตำบลนครชุมน์ ได้ดำเนินการจัดทำภูมิปัญญาในท้องถิ่น ให้กับประชาชนในพื้นที่ตำบล นครชุมน์ เพื่อเพิ่มพูนความรู้และทักษะในการดำเนินชีวิตแบบพอเพียง สามารถเรียนรู้และฝึกฝนได้ทั้งจาก การศกึ ษาด้วยตนเอง และไดร้ ับการถ่ายทอดจากผู้อ่ืน การนำภูมิปญั ญามาเผยแพร่เพ่ือให้ประชาชนในพ้ืนที่ ได้นำไปใชแ้ ละเรียนรู้เพื่อเพ่ิมอาชพี และประสบการณใ์ ห้กบั ตนเองและครอบครวั ให้มีการเจรญิ เติบโตอย่าง ต่อเนื่องและเกื้อกูลในการผลิตซึ่งกันและกัน โดยการใช้ทรัพยากรที่มีอยู่ให้เกิดประโยชน์ และไม่มีสารพิษ เช่น ดิน น้ำ แสงแดดอย่างเหมาะสม เกิดประโยชน์สูงสุด มีความสมดุล ของสภาพแวดล้อมอย่างต่อเนื่อง และเกิดผลในการเพิ่มพูนความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรธรรมชาติด้วย กศน.ตำบลนครชุมน์ หวังว่า เอกสารเลม่ นีค้ งมีประโยชน์ตอ่ ผ้อู ่านและผูป้ ฏิบตั ิงานต่อไป กศน.ตำบลนครชมุ น์ กมุ ภาพันธ์ 2563

สารบัญ หน้า คำนำ 1 สารบญั 4 กศน.ตำบลนครชมุ น์ 7 10 - คลงั ภมู ิปญั ญาท้องถิ่น การถักผา้ สไบ : นางสาวอนรุ ี พัดช่นื - คลังภมู ิปัญญาท้องถิ่น ช่างแต่งหน้านาคมอญ : นางสนุ ยี ์ สินเสงยี่ ม - คลงั ภูมิปัญญาท้องถิน่ แม่ครวั ทำอาหารมอญ : นางสมศรี เกตเุ จริญ คณะผูจ้ ัดทำ

1 แบบบนั ทกึ ชุดขอ้ มูลคลงั ปญั ญา-ภมู ปิ ญั ญาท้องถน่ิ ตำบลนครชมุ น์ อำเภอบ้านโปง่ จังหวดั ราชบุรี ชอ่ื ภูมิปัญญา : การถกั ผา้ สไบ ช่อื นางสาวอนุรี นามสกลุ พดั ช่ืน วันเดือนปีเกิด : 15 ธนั วาคม 2501 ทอ่ี ยู่ปัจจุบนั (ทส่ี ามารถตดิ ต่อได)้ : บ้านเลขท่ี 48 หม่ทู ่ี 7 ตำบล/แขวง นครชุมน์ อำเภอ/เขต บา้ นโป่ง จังหวัด ราชบุรี รหสั ไปรษณีย์ 70110 โทรศพั ท์ : 0813038283 พิกัดทางภมู ศิ าสตร์ คา่ X : 13.77143 ค่า Y : 99.85595 ความเป็นมาของบคุ คลคลงั ปัญญา ความเป็นมานั้นเริ่มจาก ยายอนุรี พัดชื่น เป็นคนที่ชอบเย็บปักถักร้อย ยายอนุรีจึงได้หัดถักผ้าสไบ ลวดลายตา่ ง ๆ โดยศกึ ษาวธิ ีการทำมาจากแหล่งตา่ ง ๆ และถา่ ยทอดมาจนถงึ รุ่นปจั จบุ ัน จุดเด่นของภูมิปัญญา - เป็นสถานท่ถี ่ายทอดความรู้ - เป็นวิทยากรถ่ายทอดความรู้ วัตถุดบิ ทใ่ี ชป้ ระโยชนใ์ นผลติ ภัณฑท์ ี่เกดิ จากภมู ิปญั ญา ซึ่งพืน้ ที่อื่นไม่มี - ไหมพรม - เข็ม รายละเอียดของภูมปิ ญั ญาทอ้ งถ่นิ - รูปแบบในการถ่ายทอดความรู้ ด้านการศึกษาดูงาน ด้านการอบรมให้ความรู้ ฝึกปฏิบัติ ในพน้ื ทจี่ ริงประโยชน์ท่ไี ดจ้ ากภมู ิปัญญาคอื สามารถนำไปปฏบิ ัติจริงได้ รปู แบบและลกั ษณะการถ่ายทอด การประชาสมั พนั ธ์ เผยแพร่ภูมิปญั ญาทอ้ งถน่ิ ✓ ยังไม่เคยมีการเผยแพร/่ ใชเ้ ฉพาะบคุ คล เคยเผยแพรเ่ ฉพาะในชมุ ชน มีการเผยแพร่ผ่านส่อื มวลชนและสอ่ื อนื่ อยา่ งแพร่หลาย มีการดงู านจากบคุ คลภายนอก จำนวน .......ครั้ง จำนวน............คน มกี ารนำไปใช้ อื่น ๆ (ระบ)ุ

2 ลักษณะของภมู ิปัญญาทอ้ งถนิ่ การพฒั นาตอ่ ยอดภมู ิปัญญาใหเ้ ป็นนวัตกรรม คุณค่า (มูลคา่ ) และความภาคภูมิใจ ภมู ิปัญญาทอ้ งถนิ่ /นวัตกรรมที่คดิ ค้นข้ึนมาใหม่ ภูมิปัญญาทอ้ งถิ่นดั้งเดิมไดร้ บั การถา่ ยทอดมาจาก ✓ ภูมปิ ญั ญาท้องถ่ินท่ีไดพ้ ฒั นาและต่อยอด การพฒั นาตอ่ ยอดคือ ผา้ สไบของยายอนุรี พดั ชนื่ เป็นผ้าสไบที่ถกั ขึ้นเอง โดยยายอนุรีฝึกทำด้วย ตนเองมานานกวา่ 10 ปี โดยถกั เปน็ ลวดลายต่าง ๆ อย่างสวยงาม เอาไวใ้ ชใ้ นงานประเพณีต่าง ๆ การห่มผ้า สไบ (หรือผ้าเบีย่ งในภาษาอีสาน-ลาว) หรือเปน็ ส่วนประกอบทส่ี ำคญั อย่างหนึ่งในชดุ เครื่องแตง่ กายของกลุ่ม ชาติพันธ์ผู้ใช้ภาษาตระกูลไท-กะได (ไทสยาม-ไทใหญ่-ไทน้อย) ในทีนี้ขอใช้คำว่า “เผ่าไท” ซึ่งการห่มสไบนี้ มองอย่างผิวเผินดูเหมือนจะไม่มีอะไรที่ซับซ้อน แต่หากวิเคราะห์ดูถึงที่ไปที่มาของการห่มผ้าสไบแล้วกลบั มี คำถามทน่ี า่ คน้ หาคำตอบมากมาย

3 รปู ภาพเจ้าของภมู ปิ ญั ญา นางสาวอนรุ ี พดั ช่นื (เจา้ ของภมู ิปัญญาการถักผา้ สไบ) การถกั ผา้ สไบ

4 แบบบันทึกชดุ ขอ้ มลู คลงั ปญั ญา-ภมู ปิ ญั ญาทอ้ งถนิ่ ตำบลนครชุมน์ อำเภอบา้ นโปง่ จังหวดั ราชบุรี ชื่อภูมิปัญญา : ชา่ งแตง่ หน้านาคมอญ ช่ือ นางสุนีย์ นามสกลุ สนิ เสงี่ยม วันเดือนปเี กิด : 26 เมษายน 2503 ท่ีอยู่ปัจจุบัน (ท่สี ามารถติดต่อได้) : บา้ นเลขที่ 79/1 หมู่ที่ 4 ตำบล/แขวง นครชุมน์ อำเภอ/เขต บ้านโป่ง จงั หวัด ราชบุรี รหัสไปรษณยี ์ 70110 โทรศพั ท์ : 0923126651 พิกัดทางภมู ศิ าสตร์ คา่ X : 13.76583 ค่า Y : 99.84966 ความเปน็ มาของบคุ คลคลังปญั ญา สุนีย์ สินเสงี่ยม มีความสามารถในการแต่งหน้ามาเป็นเวลา 20 ปี ได้รับการถ่ายทอดความรู้มา จากปา้ ฟา้ จดุ เด่นของภมู ิปัญญา - เป็นสถานทถ่ี ่ายทอดความรู้ - เป็นอาชพี เสรมิ รายละเอยี ดของภูมิปัญญาทอ้ งถนิ่ - รูปแบบในการถ่ายทอดความรู้ ด้านการศึกษาดูงาน ด้านการอบรมให้ความรู้ ฝึกปฏิบัติ ในพนื้ ที่จรงิ ประโยชนท์ ี่ได้จากภมู ิปญั ญาคอื สามารถนำไปปฏบิ ัตจิ รงิ ได้ รปู แบบและลักษณะการถา่ ยทอด การประชาสัมพันธ์ เผยแพร่ภูมิปัญญาทอ้ งถ่นิ ✓ ยงั ไมเ่ คยมีการเผยแพร/่ ใช้เฉพาะบุคคล เคยเผยแพรเ่ ฉพาะในชมุ ชน มกี ารเผยแพรผ่ า่ นส่ือมวลชนและส่อื อื่นอยา่ งแพร่หลาย มีการดูงานจากบุคคลภายนอก จำนวน .......ครั้ง จำนวน............คน มีการนำไปใช้ อน่ื ๆ (ระบ)ุ ลักษณะของภมู ปิ ญั ญาท้องถิน่ การพฒั นาตอ่ ยอดภูมิปญั ญาให้เป็นนวตั กรรม คณุ ค่า (มูลคา่ ) และความภาคภมู ิใจ ภูมปิ ัญญาท้องถิ่น/นวัตกรรมทีค่ ดิ คน้ ข้นึ มาใหม่ ภูมปิ ัญญาท้องถิน่ ด้งั เดิมไดร้ บั การถ่ายทอดมาจาก ✓ ภูมปิ ญั ญาท้องถิน่ ทีไ่ ดพ้ ัฒนาและตอ่ ยอด

5 การพฒั นาต่อยอดคอื แต่งหน้านาคมอญเป็นการแตง่ หน้าที่ใชใ้ นการประกอบพิธบี วชของชาวมอญ พิธีบวชของชาวมอญ กเ็ หมอื นกับพิธบี วชของชาวไทยทวั่ ไปเพราะต่างนับถือพระพุทธศาสนาด้วยกัน แต่งาน จะแตกต่างกันบ้างในเรื่องความเชือ่ และประเพณีของแต่ละคนเท่านั้น ในพิธีการบวชนีจ้ ะเร่ิมต้นต้ังแตก่ ่อน บวชประมาณ 1 เดอื น หรือ 15 วนั จะนำผูท้ ีจ่ ะบวชไปฝากพระคือให้เข้าวัด ใชช้ วี ิตกนิ นอน อยทู่ ว่ี ดั หดั สวด มนต์ถือเป็นการเตรียมตัวเองก่อนบวช และมีพิธีกรรมที่ก่อนถึงวันบวช 1 วัน พ่อแม่นาคจะตั้งศาลเพียงตา เพ่ือบอกกล่าวเจ้าที่เจ้าทาง สำหรบั จัดงานทว่ี ัดหรือที่บ้านซึ่งไม่มีศาลพระภูมิ หากบ้านใดมีศาลพระภูมิให้จัด ไหว้ที่ศาลพระภูมิแทน การปลงผมนาค ชาวมอญจะใช้ผา้ ขาวรอง ซึ่งเป็นผ้าขาวม้า หรือผ้าสะอาด ชนิดใดก็ ได้ที่กว้างและยาวพอที่จะรองรับผมมิให้ตกลงพื้น นำผมทั้งหมดใส่กระทงไปวางไว้โคนต้นไม้หรือลอยน้ำไป เพื่อความเป็นศิริมงคลแก่ เจ้าของ ญาติผู้ใหญ่จะโกนผมกันเองในระหว่างญาติ และนิมนต์พระมาสวดมนต์ เยน็ และทำขวญั นาคในตอนหวั ค่ำ ซึง่ ชาวมอญบางบา้ นก็มกี ารทำขวัญนาคและจดั งานฉลองคล้ายกบั คนไทย

6 รูปภาพเจา้ ของภมู ปิ ัญญา นางสุนยี ์ สนิ เสง่ียม (เจา้ ของภมู ปิ ญั ญาชา่ งแต่งหน้านาคมอญ) แต่งหน้านาคมอญ

7 แบบบนั ทึกชุดข้อมลู คลังปญั ญา-ภูมิปญั ญาทอ้ งถน่ิ ตำบลนครชมุ น์ อำเภอบา้ นโป่ง จงั หวดั ราชบุรี ชอื่ ภูมิปัญญา : แม่ครัวทำอาหารมอญ ชือ่ นางสมศรี นามสกลุ เกตเุ จรญิ วนั เดือนปีเกดิ : 21 พฤษภาคม 2499 ท่อี ยู่ปจั จบุ ัน (ท่ีสามารถตดิ ต่อได้) : บ้านเลขที่ 57 หมูท่ ่ี 4 ตำบล/แขวง นครชมุ น์ อำเภอ/เขต บา้ นโป่ง จงั หวดั ราชบรุ ี รหัสไปรษณีย์ 70110 พกิ ัดทางภูมิศาสตร์ ค่า X : 13.76881 ค่า Y : 99.84899 ความเป็นมาของบคุ คลคลงั ปัญญา ความเป็นมานั้นเริ่มจาก สมศรี เกตุเจริญ มีความรู้และประสบการณ์ในการทำอาหารมอญเป็น เวลา 30 ปี ได้รบั การถ่ายถอดมาจากแม่ย่นื เกตุเจรญิ จุดเด่นของภมู ปิ ัญญา - เป็นสถานทถ่ี ่ายทอดความรู้ - มรี า้ นจำหนา่ ยเปน็ ทีร่ ้จู ัก รายละเอยี ดของภมู ิปญั ญาทอ้ งถ่ิน - รูปแบบในการถ่ายทอดความรู้ ด้านการศึกษาดูงาน ด้านการอบรมให้ความรู้ ฝึกปฏิบัติ ในพื้นที่จรงิ ประโยชนท์ ไ่ี ดจ้ ากภมู ปิ ญั ญาคือสามารถนำไปปฏิบัตจิ ริงได้ รปู แบบและลกั ษณะการถ่ายทอด การประชาสัมพนั ธ์ เผยแพร่ภมู ปิ ัญญาทอ้ งถ่ิน ✓ ยังไม่เคยมกี ารเผยแพร่/ใช้เฉพาะบุคคล เคยเผยแพร่เฉพาะในชมุ ชน มีการเผยแพรผ่ ่านสื่อมวลชนและสื่ออ่ืนอยา่ งแพร่หลาย มกี ารดงู านจากบคุ คลภายนอก จำนวน .......ครัง้ จำนวน............คน มกี ารนำไปใช้ อื่น ๆ (ระบุ) ลักษณะของภมู ปิ ญั ญาท้องถ่ิน การพฒั นาตอ่ ยอดภมู ปิ ญั ญาให้เปน็ นวัตกรรม คุณคา่ (มูลค่า) และความภาคภูมิใจ ภูมปิ ัญญาทอ้ งถนิ่ /นวัตกรรมทค่ี ิดคน้ ขึ้นมาใหม่ ภูมปิ ัญญาทอ้ งถ่นิ ด้ังเดิมไดร้ บั การถ่ายทอดมาจาก ✓ ภมู ปิ ัญญาท้องถิ่นทไ่ี ด้พฒั นาและต่อยอด

8 การพัฒนาต่อยอดคือ อาหารประจำสำหรับสำรับของชาวมอญ ที่ต้องมีทุกมื้อขาดไม่ได้ คือ น้ำพริก ได้แก่ นำ้ พรกิ ปลาย่าง น้ำพริกตาแดง น้ำพริกกะปิ นำพริกก้งุ แห้ง และน้ำปลายำ โดยเฉพาะน้ำปลา ยำ จัดเป็นอาหารพื้นถิน่ กนิ เฉพาะชาวมอญอีกอยา่ งหน่ึง น้ำพริกชนดิ ตา่ ง ๆ จะกินกับผักสด ผักดองหรือผกั ต้ม ตามแตป่ ระเภทของน้ำพริก และมปี ลาเค็มกินเป็นเคร่ืองเคียงด้วยเช่นกนั ชาวมอญในเกาะเกร็ดโดยมาก มักจะใช้เป็นผักที่มีเมือกลื่นและออกรสเปรี้ยวในการทำอาหาร เช่น กระเจ๊ียบเขียวหรือบอกะต๊าด ใบ กระเจี๊ยบแดงหรือฮะเจบ๊ ผักปลงั หรอื อะนิงลาง เป็นต้น แกงท่นี ยิ มทำได้แก่ แกงส้มคล้ายของไทยแต่จะหนัก เครือ่ งแกงเพื่อดบั กล่ินคาว และจะใส่กระชายกับข้าวเบือลงไปด้วย ไม่ใสน่ ำ้ ตาล แกงส้มของชาวมอญจึงมีรส เปร้ยี วเคม็ และมักจะแกงกบั ผกั รวมหรือผักที่มตี ามฤดูกาล เชน่ เดอื นห้าตอ่ เดอื นหก แกงส้มลกู ส้นั ท่คี นมอญ เรียกลูกอะล้อด เดือนแปดถึงเดือนเก้ากินแกงส้มมะตาดหรือฮะเปร๊า ส่วนแกงกะทิพวกแกงคั่วก็เป็นที่นิยม เช่นแกงขี้เหล็ก แกงคั่วลูกตาลกับถั่วเขียวแกง ที่ไม่ใส่กะทิ ก็ได้แก่ แกงเลียง ต้มเค็มใบส้มป่อย แกงบอน ฯลฯ โดยเฉพาะแกงบอนจะนิยมทำเลี้ยงในงานบุญมากกว่าทำกินในชีวติ ประจำวนั เพราะมีขั้นตอนการทำท่ี ยุ่งยาก นอกจากอาหารทีก่ ินในวิถีชีวติ ประจำวันของชาวมอญแลว้ ยังมีอาหารทีท่ ำข้ึนในเทศกาลสงกรานต์ โดยเฉพาะและเป็นที่รู้จักกันดีของคนทั่วไปจนทุกวันนี้ ได้แก่ ข่าวแช่ หรือชาวมอญเรียกว่า เปงิ ดาจก์ แปลวา่ ขา้ วนำ้ ขา้ วแชน่ นั้ เป็นอาหารทเ่ี กยี่ วข้องกับพธิ ีกรรม มขี น้ั ตอนในการทำค่อนข้างพิถีพิถัน ใช้เวลาในการจัดเตรียมมาก และเมื่อปรุงเสร็จเรียบร้อยแล้วก็จะต้องนำไปถวายบูชาต่อเทวดา จากนั้นจะ นำไปถวายพระ และแบ่งไปสง่ ผู้หลักผู้ใหญ่ ทีเ่ หลือจากนั้นจึงจะนำมาตง้ั วงแบ่งกันกนิ กันเองภายในครัวเรือน

9 รปู ภาพเจ้าของภูมิปัญญา นางสมศรี เกตเุ จรญิ (เจ้าของภูมิปญั ญาแมค่ รวั ทำอาหารมอญ) แมค่ รัวทำอาหารมอญ

10 ที่ปรกึ ษา คณะผ้จู ดั ทำ นายสจั จา จันทรวิเชยี ร นายไพโรจน์ ขนุ ทอง ผ้อู ำนวยการ กศน.อำเภอบ้านโป่ง ครชู ำนาญการพเิ ศษ รา่ ง/เรียบเรียงและจดั พิมพ์ นางสาวกนกนันท์ บวั สะบาล ครู กศน.ตำบลนครชุมน์