1 ๑ วเิ คราะหค์ มั ภรี ์ เคยตั้งค�ำถามกับคนหลายฝ่ายทั้งพระและฆราวาสว่า “พระนาคเสนเถระเปน็ ใคร?” ผอู้ ยภู่ ายในกำ� แพงวดั สว่ นใหญ่ ตอบว่าเป็นพระรูปหน่ึงแต่ไม่รู้ว่าเกิดสมัยไหน ส่วนผู้อยู่นอก กำ� แพงวดั ตอบวา่ นา่ จะเปน็ พระบวชใหม่ ถา้ บวชนานมชี อื่ เสยี ง น่าจะพอได้ยินช่ือบ้าง หากถามถึงรายละเอียดลึกเข้าไปมาก กวา่ นี้ แตล่ ะคนลว้ นแสดงหนา้ ตางนุ งงสงสยั ประมาณวา่ ตง้ั ใจ เดนิ ทางไปขอนแก่นแตร่ ถมาโผล่ท่ีพระธาตแุ ชแ่ หง้ เมอื งนา่ น พอเฉลยว่าเรื่องราวของพระนาคเสนเถระมีรายละเอียด ในคัมภีร์มลิ ินทปัญหา เท่าน้ันเองเหมือนงานว่ิงมาราธอน ต่างคนต่างแย่งกัน อธิบายไปคนละทิศละทาง ตามความเข้าใจของตนเอง บาง รายตอบว่ามาจากอินเดียก็พอท�ำเนา แต่บางรายข้ามทะเล
2 ไปถึงจีนเป็นหนังไซอ๋ิวพาพระถังซัมจ้ังข้ามทะเลทรายก็มี บางรายตอบแบบไม่ต้องคิดว่าแต่งในเมืองไทยนี้แหละท่ีไหน สกั แห่งระหวา่ งเมืองเหนือกับปักษ์ใต้ พวกหลงั น้เี หน็ จะไม่พ้น ท่าหิรัญม้วนแผ่นดนิ จนตอ้ งม้วนเสื่อกลับบา้ น เพ่ือท�ำความรู้จักกับพระนาคเสนเถระอย่างละเอียด ผู้ เขยี นเหน็ วา่ เรามาวเิ คราะหค์ มั ภรี ม์ ลิ นิ ทปญั หากนั กอ่ น เพราะ ประวัติของพระนาคเสนเถระรูปนี้ปรากฏมีเฉพาะในคัมภีร์ มลิ นิ ทปญั หาเลม่ นเ้ี ทา่ นนั้ หลกั ฐานอน่ื แมอ้ า้ งถงึ กล็ ว้ นคดั ลอก มาจากคมั ภรี ์เล่มน้ี หากอา่ นคัมภีร์เลม่ น้ีอยา่ งละเอียดก็จะได้ ค�ำตอบแจม่ แจง้ ชดั เจน
3 แต่ธรรมดาของคัมภีร์ชาวพุทธน้ันเนื้อเร่ืองส่วนใหญ่ ไม่เน้นกล่าวถึงประวัติพระสาวกหรือผู้แต่งมากนัก โดยยึด ความส�ำคัญของพระธรรมค�ำสอนเป็นท่ีต้ัง ด้วยเหตุดังกล่าว ประวัติของพระนาคเสนเถระจึงมีตรงนั้นบ้างตรงน้ีหน่อย ไม่ปะติดปะต่อเปน็ เนอ้ื เดียว บางครง้ั ขาดความชดั เจนต้องมา น่งั ตคี วามหรือวเิ คราะหโ์ ดยอาศยั ข้อมลู อน่ื มาประกอบ บอกไดอ้ ย่างเดยี ววา่ คัมภรี เ์ ลม่ น้มี ใิ ชพ่ ระไตรปฎิ ก ชอ่ื วา่ มลิ นิ ทปญั หานนั้ เปน็ ทร่ี จู้ กั ของพระสงฆส์ ายเถรวาท แต่สายมหายานเรียกชื่อว่านาคเสนภิกษุสูตร เน้ือหาของ คัมภีร์ว่าด้วยการโต้เถียงกันด้วยธรรมหลักค�ำสอนระหว่าง พระนาคเสนเถระกบั พระเจา้ มลิ นิ ทผ์ เู้ ปน็ กษตั ริยแ์ หง่ อาณาจกั ร บากเตรีย (บริเวณตอนเหนือของอินเดียจนถึงอัฟกานิสถาน) หลักธรรมท่ีน�ำมาสนทนากันนั้นลุ่มลึกด้วยอรรถด้วยธรรม แมจ้ ะเนน้ หลกั ธรรมคำ� สอนชน้ั ปรมตั ถ์ แตก่ ย็ งั แทรกเสรมิ ดว้ ย ประวตั ิศาสตร์ จรยิ ศาสตร์ ภูมิศาสตร์ ฯลฯ เหตทุ ส่ี ายเถรวาทเรยี กคมั ภรี ว์ า่ มลิ นิ ทปญั หา สนั นษิ ฐาน ว่าน่าจะเป็นการยกย่องกษัตริย์เป็นหลัก เพราะตามลักษณะ ของเถรวาทน้ันสถาบันกษัตริย์ท�ำหน้าท่ีเป็นราชูปถัมภ์ จึงได้
4 รบั การยกยอ่ งจากพระสงฆเ์ ปน็ ธรรมดาวสิ ยั สว่ นสายมหายาน ท่ีต้ังช่ือว่านาคเสนภิกษุสูตรนั้น น่าจะเป็นการยกความเป็น ปราชญข์ องพระนาคเสนเถระเปน็ ตวั ตง้ั ซงึ่ เปน็ ธรรมเนยี มของ มหายานผ้นู ิยมยกอาจารย์แหง่ ตนเป็นบูรพาจารย์ เนอื่ งจากการสนทนาระหวา่ งพระนาคเสนเถระกบั พระเจา้ มลิ นิ ทเ์ กดิ ขนึ้ ทางอนิ เดยี ตอนเหนอื หรอื เมอื งปญั จาบในปจั จบุ นั นักวิชาการส่วนใหญ่จึงสันนิษฐานว่าคัมภีร์ฉบับด้ังเดิมน่าจะ แตง่ ท่ีนั้น และน่าจะเขยี นขึ้นภายหลงั เหตกุ ารณ์สนทนากนั ไม่ นาน อาจจะแต่งเปน็ ภาษาสนั สกฤตหรอื ภาษาปรากฤต ตาม ความนิยมของผคู้ นทางเมืองเหนือ ผเู้ ขยี นเหน็ ดว้ ยกับความคิดเชน่ น้ี เพราะ ๑) เนอ้ื หาส่วน ใหญเ่ นน้ กลา่ วถงึ หลกั ธรรมคำ� สอนสำ� คญั เหมอื นในพระไตรปฎิ ก โดยไม่มีแนวคดิ หรืออคติอนื่ ใดแทรกเข้าไป และ ๒) สว่ นใหญ่ อ้างถึงหัวเมืองหรือสถานที่ส�ำคัญบริเวณหัวเมืองเหนือของ อินเดีย แม้จะอ้างถึงสถานที่ทางภาคใต้บ้างแต่ก็น้อยนัก แสดงวา่ ผแู้ ตง่ คัมภรี เ์ ลม่ นช้ี ำ� นาญเฉพาะถน่ิ ทางเมืองเหนือ ถามวา่ คัมภีร์มลิ นิ ทปัญหาแตง่ ทศ่ี รีลงั กา? เปน็ ทน่ี า่ เสยี ดายวา่ ตน้ ฉบบั คมั ภรี ม์ ลิ นิ ทปญั หาสญู หายไป มาปรากฏเหน็ อกี ทใี นประเทศศรลี งั กา โดยระบวุ า่ พระตรปิ ฎิ ก จูฬาภยั เถระแตง่ ใหมเ่ ปน็ ภาษาบาลี
5 ตรงนี้มีเครื่องหมาย question mark เกิดขึ้นว่า พระตรปิ ฎิ กจฬู าภยั เถระเปน็ ใคร? สงั กดั สำ� นกั ไหน? เกย่ี วขอ้ ง กบั คัมภรี ม์ ลิ ินทปัญหาได้อยา่ งไร? หลกั ฐานฝา่ ยศรลี งั การะบวุ า่ พระเถระรปู นเี้ ปน็ ผแู้ ตกฉาน พระไตรปฎิ กและคมั ภีรอ์ รรถกถา ปญั ญาของทา่ นไมเ่ ป็นสอง รองใคร ว่ากันว่าท่านให้ปิดประตูเมืองท้ังหมดแล้วให้ผู้คน เขา้ ออกประตเู ดยี ว พระเถระจะถามชอ่ื เสยี งเรยี งนามของผเู้ ขา้ ออกนับแต่เช้าจรดเยน็ และสามารถจดจ�ำชอ่ื ทัง้ หมดได้อย่าง ไมผ่ ดิ เพยี้ น ผเู้ ขยี นเชอื่ วา่ เหน็ จะเปน็ พระเถระรปู นแี้ หละทแี่ ตง่
6 คัมภีร์มิลินทปัญหา เพราะนอกนั้นยังไม่สามารถหาหลักฐาน มายนื ยันได้ หรือใครพบข้อมูลใหม่ช่วยบอกทีจะแถมซองผ้าป่าเป็น รางวัลตอบแทน!!! สว่ นสำ� นกั ของทา่ นนนั้ ยากทจ่ี ะวนิ จิ ฉยั ความจรงิ สมยั นนั้ สำ� นกั ของพระสงฆศ์ รลี งั กามี ๒ กลมุ่ ใหญ่ กลา่ วคอื สำ� นกั มหา วิหารผู้เคร่งครัดในค�ำสอนเถรวาท และส�ำนักอภัยคิรีวิหารผู้ ฝกั ใฝค่ ำ� สอนมหายาน แมท้ งั้ สองสำ� นกั นจ้ี ะมเี อกลกั ษณท์ แี่ ตก ต่างกัน แตก่ ย็ ึดมัน่ ในค�ำสอนของพระพทุ ธเจ้าเชน่ เดยี วกนั ผู้เขียนเช่ือว่าพระตริปิฎกจูฬาภัยเถระรูปน้ีน่าจะสังกัด ส�ำนักอภัยคิรีวิหาร เพราะหลักฐานระบุว่าพระเถระชาว ตา่ งประเทศผชู้ นื่ ชอบมหายาน เวลาเดินทางมาเกาะลงั กามกั แวะพักส�ำนักอภัยคิรีวิหาร อาจเป็นไปได้ว่าพระสงฆ์เมือง ปญั จาบมกี ารตดิ ตอ่ สัมพนั ธ์กบั ศรลี งั กานบั แต่เร่มิ ต้น การเดิน ทางไปมาหาสกู่ นั ยอ่ มเปน็ ธรรมดาทจี่ ะมกี ารแลกเปลย่ี นความ รกู้ นั และกนั คมั ภรี ม์ ลิ นิ ทปญั หานนั้ เดมิ แตง่ เปน็ ภาษาสนั สกฤต พอมาถงึ เกาะลงั กาพระตรปิ ฎิ กจฬู าภยั เถระคงเหน็ วา่ ไมเ่ ปน็ ที่ รู้จักของชาวสิงหลจึงปรวิ รรตใหมเ่ ป็นภาษาบาลีเสยี
7 ใครเห็นนอกจากนข้ี อให้ต้งั ธรรมาสนด์ ่วน!!! อกี ประการหนง่ึ คอื เนอื้ หาตน้ ฉบบั ของเมอื งปญั จาบนน้ั มี เพียง ๓ ปริจเฉท/กัณฑ์ ขณะท่ีเน้ือหาคัมภีร์มีท้ังหมด ๖ ปริจเฉท/กัณฑ์ ตรงนี้ได้มาจากการแสดงความเห็นของ นกั วชิ าการ กลา่ วคอื ธรรมดาของผแู้ ตง่ หนงั สอื ครนั้ จบเลม่ แลว้ มกั ไมม่ กี ารยกคำ� พดู เดมิ ขน้ึ มากลา่ วซำ้� แตค่ มั ภรี ม์ ลิ นิ ทปญั หา ฉบับปัจจุบันมีค�ำพูดเสริมขึ้นมาอีกรอบ ถือว่าผิดวิสัยของ การแต่งหนังสือ หลักฐานอีกส่วนหน่ึงคือ คัมภีร์มิลินทปัญหาฉบับภาษา จนี กม็ ีเพยี ง ๓ ปรจิ เฉทเชน่ กนั กลา่ วกนั วา่ พระภทั รคุณเถระ เปน็ ผนู้ ำ� คมั ภรี ม์ ลิ นิ ทปญั หาไปเมอื งจนี และถอดแปลออกเปน็ ภาษาจีน ประมาณพทุ ธศักราช ๘๖๐ หลกั ฐานตรงนี้สอดรับ กนั อยา่ งลงตัว และหลักฐานสุดท้ายคือ พระพุทธโฆษาจารย์พระ อรรถกถาจารยช์ าวอนิ เดยี ผเู้ ดนิ ทางมาเกาะลงั กา เพอ่ื ปรวิ รรต คมั ภรี อ์ รรถกถาภาษาสงิ หลเปน็ ภาษาบาลี กอ็ า้ งเนอ้ื หาคมั ภรี ์ มลิ นิ ทปญั หาเพียง ๓ ปรจิ เฉทเช่นกัน หากเปน็ ดงั นกี้ พ็ อสรปุ ไดว้ า่ คมั ภรี ม์ ลิ นิ ทปญั หาทปี่ รวิ รรต เป็นภาษาบาลี โดยพระตริปิฎกจูฬาภัยเถระนั้น มีเน้ือหา
8 เฉพาะ ๓ ปรจิ เฉทเทา่ นนั้ อกี ๓ ปรจิ เฉทนา่ จะมกี ารแตง่ เสรมิ ภายหลัง ประมาณว่าหลงั จากพทุ ธศักราช ๑๐๐๐ แลว้ แต่ จะเปน็ ใครแต่งน้นั ก็จนด้วยปญั ญา เอาเปน็ วา่ ค้างไว้เพียงเท่า นีก้ ่อน ไดค้ วามอย่างไรคราวหนา้ คอ่ ยมาว่ากันอกี ที มาถงึ ตรงนีเ้ ดาเอาวา่ ผอู้ ่านคงเมาวชิ าการกันแลว้ เอาละสรปุ แบบยอ่ วา่ คมั ภรี เ์ ลม่ นแี้ ตง่ ขนึ้ ทเี่ มอื งปญั จาบ ประเทศอนิ เดยี แลว้ มคี นนำ� มาเกาะลงั กา จากนนั้ พระศรลี งั กา แตง่ ใหมเ่ ปน็ ภาษาบาลตี ามตน้ ฉบบั เดมิ สดุ ทา้ ยคงเหน็ วา่ เนอื้ หา ตามฉบับเดิมน้อยไป จึงแต่งเสริมขึ้นอีกกลายเป็นคัมภีร์ เลม่ ใหญ่เหมอื นเราเหน็ ในปัจจุบัน
9 สิ่งที่เราควรสนใจเป็นกรณีพิเศษคือหลักธรรมค�ำสอนท่ี นักปราชญ์ Grade A ท้ังสองท่านนำ� มาโต้เถยี งกัน นอกจาก จะลมุ่ ลกึ ดว้ ยอรรถรสแลว้ ยงั งดงามดว้ ยภาษา และโดดเดน่ ดว้ ย ค�ำอุปมาอุปไมย จนนักปราชญ์ต่างยกย่องว่านี้คือผลงาน masterpiece ของวงการวรรณกรรมพระพุทธศาสนายุค หลังสงั คายนา แต่แปลกใจไม่นอ้ ยคอื แม้นักวชิ าการทัว่ โลกจะ ยกย่องคัมภีร์เล่มน้ีอย่างสูงส่ง แต่นักปราชญ์ไทยกลับให้ ความสนใจนอ้ ยมาก น่าอศั จรรยย์ ิง่ นกั !!! คัมภีร์มิลินทปัญหาฉบับภาษาไทยมีการคัดลอกและ ตีพิมพ์หลายคร้ัง ปัจจุบันมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราช วิทยาลัยได้ตีพิมพเ์ ป็นเลม่ เรยี บร้อย ชอื่ วา่ คมั ภรี ์มลิ ินทปญั หา ภาษาไทย พุทธศักราช ๒๕๕๙ แบ่งเนอื้ หาออกเป็น ๖ กัณฑ์ กล่าวคอื ๑) ปพุ พโยคกัณฑ์ ๒) มิลนิ ทปัญหากัณฑ์ ๓) ลกั ขณ ปญั หากณั ฑ์ ๔) เมณฑกปัญหากณั ฑ์ ๕) อนุมานปญั หากณั ฑ์ และ ๖) โอปัมมปัญหากัณฑ์ แต่ละกณั ฑ์มีรายละเอยี ดเยอะมาก ผูเ้ ขยี นยกกัณฑแ์ รกมาวิเคราะห์พอเปน็ น้ำ� ย่อย สว่ นใคร สนใจตามไปซือ้ หาหนังสอื อ่านเอาเอง
10 กณั ฑแ์ รกชือ่ ว่าปุพพโยคกณั ฑ์ หมายถงึ เร่อื งราวท่เี กิด ข้ึนในอดีตกาล กล่าวถึงเหตุการณ์สมัยพระพุทธเจ้าพระนาม วา่ กสั สปะ ตัวละครมีพระเถระและสามเณร ไมบ่ อกวา่ อยวู่ ัด ไหนระบุเพียงว่าอยู่ใกล้แม่น้�ำคงคา วันหน่ึงสามเณรไม่ยอม กวาดวหิ ารลานเจดยี ์ พระเถระจงึ ตดี ว้ ยดา้ มไมก้ วาด ดว้ ยความ เจบ็ ปวดสามเณรจงึ รอ้ งไหไ้ ปดว้ ยกวาดลานวดั ไปดว้ ย และดว้ ย ความโกรธจงึ ตง้ั จติ ปรารถนาวา่ “ตราบใดถา้ ยงั ไมบ่ รรลนุ พิ พาน ก็ขอให้มีเดชเหมือนพระอาทิตย์ยามทิวากร” คร้ันพอไปถึง ทา่ นำ�้ เหน็ ระลอกคลน่ื นำ้� กอ็ ธษิ ฐานอกี วา่ “ขอใหม้ ปี ฏภิ าณไหว พรบิ ไมจ่ บสน้ิ เหมือนคลืน่ น้ำ� น้แี ล” เห็นแบบนีผ้ ู้เขียนคงตอ้ งรบี อธษิ ฐานบ้างแล้ว ส่วนพระเถระก็เดินตามสามเณรไปยังท่าน�้ำ พอได้ยิน ค�ำปรารถนาของสามเณรเช่นน้ันก็ต้ังความปรารถนาบ้างว่า “ตราบใดถ้ายังไม่บรรลุนิพพานขอให้ข้าพเจ้ามีปฏิภาณไหว พรบิ เหมอื นระลอกคลนื่ นำ้� และสามารถแกป้ ญั หาของสามเณร รูปน้ีได้ทุกขอ้ เทอญ” เน้อื หาของคัมภีรพ์ รรณนาตอ่ ไปว่า “พระพุทธเจ้าโคดม ของชาวเราทงั้ หลายกท็ รงพยากรณว์ า่ ทง้ั พระเถระและสามเณร
11 จักบังเกิดในกาลอันเหมาะสม เหมือนพระโมคคัลลีบุตร ตสิ สเถระ หลงั พทุ ธกาลลว่ งแลว้ ๕๐๐ ปี สามเณรจะมาบงั เกดิ เป็นพระเจ้ามิลินท์แห่งเมืองสาคละ ส่วนพระเถระจะมาเกิด เป็นพระนาคเสนเถระ” มาถึงตรงนผ้ี ู้อ่านเห็นอะไรนา่ สนใจบา้ ง? เร่ืองอดีตชาติของพระนาคเสนเถระและพระเจ้ามิลินท์ ไมน่ า่ จะเปน็ การผดิ ปกติ เพราะธรรมดาของการแตง่ คมั ภรี ส์ มยั นนั้ มกั อา้ งองิ ยอ้ นถอยหลงั ไปไกลถงึ บรุ พชาติ ไมต่ า่ งจากชาดก กถาของพระพทุ ธเจา้ เรอ่ื งราวนน้ั ยากทจี่ ะพิสูจนไ์ ด้ หากจะ
12 ตีความสมัยใหม่น่าจะหมายถึงเป็นวิธีการแต่งเพื่อให้เรื่องราว น่าเช่ือถือ ประเทศไทยเราเองก็มีหลายคัมภีร์ท่ีแต่งอ้างอดีต ชาตขิ องกษัตริย์ไทยว่าเคยเกดิ ร่วมสมยั กับพระพุทธเจา้ พระสงฆ์เราเองหลายรูปก็อ้างว่าเคยเกิดร่วมสมัยพระ พุทธเจ้าโคดมเช่นกนั ประเดน็ นา่ สงสัยคือการพยากรณข์ องพระพทุ ธเจา้ โคดม เกยี่ วกบั พระนาคเสนเถระและพระเจา้ มลิ นิ ท์ ดว้ ยพระพทุ ธเจา้ ทรงตรสั พระธรรมคำ� สอนทงั้ หมดในพระไตรปฎิ ก คำ� พยากรณ์ เช่นน้ีไม่พบเห็นในพระไตรปิฎกเลย อย่างน้ีนักแต่งต�ำราเขา เรยี กวา่ ยดั ค�ำพูดใส่พระพุทธโอษฐ์ (put own words into the Buddha’s mouth) การแต่งเชิงพยากรณ์เช่นน้ีปรากฏพบเห็นในยุคหลัง พทุ ธกาล เชอ่ื ว่าเกิดจากธรรมเนียมของพระสงฆ์สายมหายาน ก่อนแล้วจึงแพร่หลายมาถึงพระสงฆ์สายเถรวาทอีกทอดหนึ่ง หากตรวจสอบเนอื้ หาทั้งหมดของคัมภรี ์มิลินทปญั หา ผ้เู ขยี น เชอื่ วา่ ขอ้ ความตรงนนี้ า่ จะแตง่ เสรมิ ทหี ลงั โดยพระสงฆศ์ รลี งั กา หลักฐานคือการอา้ งชือ่ พระโมคคลั ลีบุตรตสิ สเถระ อยา่ ลมื วา่ พระตสิ สเถระรปู นเี้ ปน็ บรู พาจารยข์ องพระสงฆ์ ชาวศรีลังกา ในฐานะเป็นต้นก�ำเนิดพระพุทธศาสนาเถรวาท
13 การยกอาจารยแ์ หง่ ตนขนึ้ เชน่ นแี้ สดงวา่ ใหค้ วามเคารพมากกวา่ พระนาคเสนเถระ และคนท่แี ตง่ น่าจะเป็นพระสงฆร์ ูปอน่ื มใิ ช่ พระตริปิฎกจฬู าภยั เถระ เพราะพระเถระรปู นสี้ งั กดั คณะสงฆ์ ส�ำนักอภัยคิรีวิหารผู้ฝักใฝ่ค�ำสอนมหายาน แต่น่าจะเป็น พระเถระรูปหน่ึงผู้สังกัดสำ� นกั มหาวิหาร และน่าจะเป็นผ้แู ตง่ เสริมเนอ้ื หาให้ครบ ๖ กณั ฑน์ ้ันเองฯ
14
15 ๒ ยอ้ นอดตี คนั ธาระ ตอนท่ีแลว้ รับปากผู้อ่านวา่ จะพามาท�ำความร้จู ักกับพระ นาคเสนเถระอย่างละเอียด แต่คิดไปคิดมาก็เกิดอาการ เปลย่ี นใจ ไมใ่ ช่เพราะทานยาผดิ ซอง แต่นกึ ข้นึ ไดว้ า่ พระเถระ น้ันเป็นผู้มีปัญญาลึกซ้ึงในพระธรรมค�ำสอนของพระพุทธเจ้า จงึ คดิ วา่ นา่ จะลองสบื คน้ ประวตั คิ วามเปน็ มาของบา้ นเกดิ เมอื ง นอนพระเถระ เพราะคนจะเกิดมาเก่งเหมือนพระเถระต้องมี บรรพบุรุษที่มีฐานทางธรรมเปน็ แน่ และหากพดู ถึงบา้ นเมอื ง พระนาคเสนเถระแต่ต้นมือ ย่อมเป็นเรื่องง่ายต่อการอธิบาย เรอ่ื งราวของพระเถระ แมผ้ อู้ า่ นเองกจ็ ะเหน็ ภาพอยา่ งละเอยี ด อนั นต้ี รงกบั สภุ าษติ ไทยวา่ เดนิ ตามผใู้ หญห่ มาไมก่ ดั (ผใู้ หญ)่ เบื้องต้นท�ำความเข้าใจก่อนว่า บ้านเกิดเมืองนอนของ พระนาคเสนเถระนั้นเรียกว่าแคว้นคันธาระ มีเมืองหลวงชื่อ
16 วา่ ตกั กสลิ า ปจั จบุ นั อยใู่ นรฐั ปญั จาบประเทศปากสี ถาน อนั วา่ เมืองนี้เป็นศูนย์กลางการศึกษาของชาวอินเดียสมัยโบราณ ใครอยากจะได้ความรู้ต้องเดินทางไปศึกษาที่เมืองตักกสิลา แหง่ น้ี เรยี กวา่ เปน็ เมอื งมหาวทิ ยาลยั เปดิ (open university) จอมโจรองคุลิมาลหรือหมอชีวกโกมารภัจจ์ก็จบไปจากเมือง แห่งน้ี ส�ำหรับผู้ท�ำหน้าท่ีสงั่ สอนเรยี กว่าอาจารย์ทิศาปาโมกข์ หมายถึงผู้ประจ�ำอยู่ตามทิศ นักเรียนประสงค์จะเรียนสาขา วชิ าใดกส็ มคั รเรยี นกบั อาจารยท์ า่ นนน้ั ถอื ไดว้ า่ เปน็ ตลาดวชิ า อย่างแทจ้ ริง คัมภีร์พระไตรปิฎกบันทึกว่าสมัยพุทธกาลมีพระสาวิกา บางรูปเป็นชาวแว่นแคว้นคันธาระ เช่น พระเขมาเถรีผู้เป็น มเหสพี ระเจา้ พมิ พสิ ารเปน็ ชาวเมอื งสาคละแหง่ แควน้ คนั ธาระ พระภทั ทาปวิ าณเี ถรกี เ็ ปน็ ชาวเมอื งสาคละเชน่ กนั อกี พระองค์ หน่ึงคือพระนางอโนชาผู้เป็นมเหสีของพระเจ้ามหากัปปินะก็ เป็นชาวแว่นแคว้นคันธาระเช่นกัน หลักฐานตรงน้ีชวนให้คิด วา่ แควน้ คนั ธาระนา่ จะรจู้ กั พระพทุ ธศาสนาตงั้ แตส่ มยั พทุ ธกาล แล้ว แตก่ ารรับรู้คงจะอยูใ่ นวงแคบเฉพาะคนชนั้ สงู และขาด การสนับสนุนจากสถาบันพระมหากษัตริย์ จึงไม่เป็นท่ีรู้จัก แพรห่ ลาย
17 หรือบางทีอิทธิพลของคติความเชื่อดั้งเดิมโดยเฉพาะ ศาสนาพราหมณ์ยังคงเป็นท่ีนิยมแพร่หลาย โอกาสที่พระ พุทธศาสนาจะแทรกตัวเข้าไปแข่งขันย่อมเป็นเร่ืองยาก เพราะการประกาศศาสนาสมัยนั้นหากขาดการสนับสนุนจาก สถาบันกษัตริย์แล้ว ย่อมเป็นเร่ืองยากเย็นแสนเข็ญยิ่งนัก เนอ่ื งจากตอ้ งปะทะกบั ความเชื่อดง้ั เดมิ แต่ธรรมดาของเมืองนักปราชญ์ น่าจะมีอาจารย์ทิศา ปาโมกขบ์ างคนนำ� วธิ กี ารและคำ� สอนของพระพทุ ธเจา้ ไปประยกุ ต์ ใช้บ้างแล้ว โดยเฉพาะวิธีการสนทนาแบบตรรกะหรือการใช้ เหตุผลสนับสนุนค�ำพูด ซ่ึงว่ากันว่าเป็นที่รู้จักแพร่หลายก่อน
18 อารยธรรมคนั ธาระแบบพทุ ธศาสนาจะเกดิ มขี นึ้ หลายศตวรรษ ใครไม่เชื่อก็ตามไปอ่านจารึกโบราณของเมืองตักกสิลาดูที จะเห็นว่ามคี วามหมายแบบตรรกะซ่อนเรน้ อยู่ แควน้ คนั ธาระรจู้ กั พระพทุ ธศาสนาเปน็ อยา่ งดสี มยั พระเจา้ อโศกมหาราช กล่าวกันว่าสมัยเป็นยุวกษัตริย์พระเจ้าอโศก ถูกส่งไปเมืองตักกสิลาเพ่ือปราบจลาจล สมัยน้ันพระองค์น่า จะรู้จักเมืองตักกสิลาเป็นอย่างดีโดยเฉพาะคติความเชื่อของ ชาวเมอื ง แตต่ อนนนั้ พระองคย์ งั ไมห่ นั มานบั ถอื พระพทุ ธศาสนา เรอ่ื งราวเกยี่ วขอ้ งกบั แควน้ คนั ธาระกบั พระพทุ ธศาสนาจงึ ไมม่ ี การกล่าวถึง คร้ันพระองค์ข้ึนเสวยราชย์และสนับสนุนคณะสงฆ์ด้วย การสังคายนาครั้งท่ี ๓ คราวนน้ั พระองค์ได้รับคำ� แนะน�ำจาก พระโมคคัลลีบุตรติสสเถระ ให้จัดส่งพระสมณทูตไปเผยแผ่ พระธรรมคำ� สอนของพระพทุ ธเจา้ ถงึ ๙ สาย สายเมอื งแคชเมยี ร์ และตกั กสลิ านน้ั ไดม้ อบภาระใหแ้ กพ่ ระมชั ฌนั ตกิ เถระ ผเู้ ขยี น เชอ่ื วา่ พระเถระรปู นคี้ งเปน็ ลกู หลานของแควน้ คนั ธาระเปน็ แน่ สงั เกตไดจ้ ากครน้ั เผยแผพ่ ทุ ธศาสนาบนมาตภุ มู ไิ มน่ าน ปรากฏ
19 ว่ามีกุลบุตรออกบวชเป็นจ�ำนวนมาก และเป็นผลให้พระ พุทธศาสนารงุ่ เรืองม่ันคงในเรว็ วัน และพระมัชฌันติกเถระน่าจะแตกฉานภาษาสันสกฤต เปน็ อยา่ งดี เพราะมหี ลกั ฐานระบวุ า่ ชาวแควน้ คนั ธาระนยิ มใช้ ภาษาสนั สกฤตเปน็ หลกั ในการสนทนาแลกเปลยี่ นความคดิ เหน็ กนั แมส้ มยั ชาวกรกี เขา้ มาครอบครองจะเปลย่ี นเปน็ ภาษากรกี ก็ตาม แต่ค�ำส่วนใหญ่ก็ล้วนผสมผสานกับภาษาสันสกฤต อย่างแยกกันไมอ่ อก อีกประการหนึง่ การเดนิ ทางไปของพระมชั ฌนั ตกิ เถระ คร้ังนี้ถือว่าเป็นตัวแทนของกษัตริย์ จึงได้รับการต้อนรับเป็น
20 อยา่ งดจี ากเจา้ เมอื งและอาณาประชาราษฎร์ ไมน่ านพระพทุ ธ ศาสนากห็ ยง่ั รากฝงั ลกึ ลงในแควน้ คนั ธาระ โดยมศี นู ยก์ ลางอยู่ ท่เี มอื งหลวงตักกสลิ า พระเจ้าอโศกมหาราชนัน้ โปรดใหส้ รา้ ง ปชู นยี สถานสำ� คญั เรยี กวา่ ธรรมราชกิ สถปู ซงึ่ ภายในประดษิ ฐาน พระบรมสารรี กิ ธาตุ หลกั ฐานยนื ยนั พระราชภารธรุ ะดา้ นศาสนา ของพระเจ้าอโศกในแว่นแคว้นคันธาระคือศิลาจารึกแผ่นหิน ท่ีเมืองซาห์บัซ ครหิ (Shahbz Garhi) และท่ีมันเซฮ์รา (Mansehra) เนอ้ื หามคี วามคลา้ ยคลงึ กนั กบั เสาอโศกอกี หลาย แหง่ ท่ัวอนทุ วปี อินเดีย ดา้ นหลกั ฐานฝา่ ยพทุ ธศาสนามหายานอา้ งวา่ สมยั สงั คายนา ครงั้ ท่ี ๓ นน้ั พระเจา้ อโศกมหาราชโปรดใหอ้ าราธนาพระสงฆ์ จากแคว้นคันธาระเข้าร่วมการสังคายนาด้วย หากหลักฐาน ดังกล่าวเป็นจริงก็แสดงให้เห็นว่า แว่นแคว้นคันธาระนับถือ พระพทุ ธศาสนามาแต่เดิมแลว้ ยง่ิ มพี ระสงฆ์ระดับนกั ปราชญ์ แตกฉานในพระไตรปิฎก และได้รับการนิมนต์จากพระเจ้า อโศกมหาราช ยง่ิ แสดงใหเ้ หน็ วา่ พระพทุ ธศาสนาในแวน่ แควน้ นร้ี งุ่ เรอื งมน่ั คงเพียงไร ตรงน้ีผิดถูกอย่างไรเป็นเร่ืองของคัมภีร์ทิพยาวทาน ผู้เขยี นน�ำมาเลา่ ต่อเท่าน้ัน
21 ตลอดระยะเวลาแห่งการครองราชย์ พระพุทธศาสนา ตลอดอาณาจกั รโมรยิ ะของพระเจา้ อโศกมหาราชรงุ่ เรอื งมน่ั คง ยงิ่ นกั แมแ้ ควน้ คนั ธาระกม็ ไิ ดแ้ ตกตา่ งกนั วา่ กนั วา่ มผี า้ กาสาว พัตร์และพระธรรมค�ำสอนของพระพุทธเจ้าดาษดื่นเต็มแคว้น คนั ธาระ ผเู้ ขยี นเหน็ วา่ เนอื่ งจากเมอื งตกั กสลิ าเปน็ มหาวทิ ยาลยั มนี กั ปราชญร์ าชบณั ฑติ เตม็ บา้ นเตม็ เมอื ง ครน้ั พระพทุ ธศาสนา เข้าไปเผยแผ่มนั่ คงแล้ว คำ� สอนของพระพทุ ธเจา้ น่าจะรุง่ เรือง มากกว่าเมืองอ่ืน เพราะค�ำสอนของพระพุทธเจ้าเข้าไปช่วย เสรมิ ความรเู้ ดมิ ของอาจารยท์ ศิ าปาโมกขใ์ หเ้ ดน่ ชดั ลมุ่ ลกึ ยง่ิ ขนึ้ ว่ากันว่าสมัยน้ันเมืองตักกสิลาเป็นศูนย์กลางการศึกษา พระพุทธศาสนา มีอารามวิหารเกิดขึ้นมากมาย มีพระสงฆ์ นักปราชญ์เป็นจ�ำนวนมาก ชื่อเสียงเป็นท่ีรู้จักแพร่หลายของ ชาววิเทศ และเนื่องจากเมืองตักกสิลาเป็นทางเชื่อมต่อกับ เอเชียกลาง จึงเป็นเหตุให้มีการปะทะกันระหว่างอารยธรรม อินเดยี กบั อารยธรรมกรีก ซง่ึ สมยั นั้นอาณาจักรบากเตรียของ ชาวกรีกก�ำลังแผ่แสนยานุภาพเข้ามาสู่บริเวณภาคเหนือของ อนทุ วีปอินเดีย ครั้นพระเจ้าอโศกมหาราชสวรรคตสิ้นแล้ว บ้านเมืองก็ แตกแยกแบง่ ฝา่ ย เฉพาะแควน้ คนั ธาระนน้ั ปกครองโดยพระเจา้
22 กนุ าละ (Kunala) วา่ กันว่าพระองคน์ ับถือลัทธิฮินดูไศวนิกาย มีอาจารย์ช่ือว่าอวธุตะ สมัยพระราชบิดายังมีพระชนม์อยู่ยัง ไม่แสดงอาการให้ปรากฏ ครั้นพระราชบิดาสวรรคตล่วงแล้ว พระองคจ์ งึ สนบั สนนุ ลทั ธฮิ นิ ดไู ศวนกิ ายอยา่ งเตม็ ที่ แตค่ รน้ั จะ ใชว้ ธิ รี นุ แรงกก็ ลวั วา่ จะเกดิ ผลเสยี หาย จงึ รบั สงั่ ใหม้ กี ารโตว้ าที แข่งกันระหว่างอาจารย์ของพระองค์กับพระสงฆ์นักปราชญ์ การโต้วาทคี ราวนน้ั จบลงด้วยความพ่ายแพ้ของชาวพทุ ธ เหตุการณ์ครั้งนี้กลายเป็นจุดเร่ิมต้นแห่งการล่มสลาย สมัยต่อมา
23 ตอนปลายราชวงศโ์ มรยิ ะพราหมณค์ นหนง่ึ ชอื่ วา่ ปษุ ยมติ ร (Pushyamitra) ไดป้ ระหารกษตั รยิ แ์ หง่ ราชวงศโ์ มรยิ ะเสยี แลว้ สถาปนาราชวงศ์สุงคะข้ึน ด้วยเหตุทพ่ี ระองค์นบั ถือลัทธิฮนิ ดู จึงมองเห็นว่าพระพุทธศาสนาได้รับอภิสิทธ์ิเหนือศาสนาแห่ง ตนมาแต่สมัยพระเจ้าอโศกมหาราช จึงรับส่ังให้ท�ำลายพระ พทุ ธศาสนาอยา่ งถงึ รากถงึ โคน โดยมคี �ำกลา่ วกนั ว่า “ศีรษะ พระสงฆ์มีค่าเท่ากับทอง” มิใช่เฉพาะพระสงฆ์เท่าน้ันที่ต้อง เผชญิ กบั ราชภยั แมอ้ ารามวหิ ารกถ็ กู เผาทำ� ลายเสยี หายยอ่ ยยบั ภายหลังพระองค์เห็นว่าเมืองปาฏลีบุตรชัยภูมิไม่เหมาะสม จงึ ใหย้ า้ ยเมอื งหลวงไปอยเู่ มอื งสาคละ (ปจั จบุ นั เรยี กวา่ Sialkot) บรเิ วณแควน้ ปญั จาบประเทศปากสี ถาน ความเกรยี้ วกราดตอ่ พระพทุ ธศาสนาของพระองคย์ งั ลามไปถงึ เมอื งตักกสลิ าดว้ ย ผเู้ ขยี นเหน็ วา่ การยา้ ยเมอื งหลวงไปอยทู่ เ่ี มอื งสาคละทาง ตอนเหนือน้ัน น่าจะเป็นเพราะกระแสการท�ำลายพระ พทุ ธศาสนาในเมอื งปาฏลบี ตุ รมากกวา่ อาจถกู ชาวพทุ ธตอ่ ตา้ น ไมย่ อมเชอื่ ฟงั พระองคค์ งเหน็ วา่ หากอยนู่ านจะกลายเปน็ ปญั หา ลกุ ลามใหญโ่ ต จงึ ตดั ปญั หาดว้ ยการยา้ ยไปอยเู่ มอื งสาคละเสยี หรอื อาจเปน็ ไปไดว้ า่ ขณะนนั้ กษตั รยิ ก์ รกี แหง่ อาณาจกั รบากเตรยี
24 ก�ำลังขยายดินแดนลงมาทางตอนเหนือของอินเดีย พระองค์ เกรงว่าจะเสียดินแดนจึงย้ายเมืองหลวงไปที่เมืองสาคละ ซึ่ง เป็นเมืองหนา้ ด่านคอยบัญชาการต่อสูก้ บั กษตั รยิ ์กรกี แต่ราชวงศ์สุงคะของพระองค์ก็ไม่แข็งแกร่งเหมือนสมัย พระเจ้าอโศกมหาราช เน่ืองจากภายหลังการสวรรคตของ พระองค์ กษตั รยิ ก์ รกี แหง่ อาณาจกั รบากเตรยี ไดบ้ กุ รกุ ยดึ ครอง บริเวณภาคเหนือของอินเดียท้ังหมด แล้วเริ่มรุกคืบลงทางใต้ ทลี ะเลก็ ละนอ้ ย เหตเุ ปน็ เชน่ นนั้ เพราะอาณาจกั รของชาวอนิ เดยี ไดแ้ ตกแยกเปน็ อาณาจกั รเลก็ อาณาจกั รนอ้ ย แตล่ ะอาณาจกั ร ตา่ งท�ำสงครามแย่งชิงดนิ แดนกนั เอง จึงเปิดชอ่ งใหอ้ าณาจกั ร ของชาวกรีกสามารถตงั้ มัน่ อารยธรรมกรกี ไดอ้ ย่างม่นั คง ผเู้ ขยี นเหน็ วา่ การแตกแยกเปน็ อาณาจกั รเลก็ นอ้ ย นา่ จะ เกิดจากขาดความประนีประนอมทางศาสนา จะเห็นได้ว่า อาณาจักรโมริยะของพระเจ้าอโศกมหาราช มีดินแดนกว้าง ใหญไ่ พศาลเพราะทรงเนน้ ความประนปี ระนอมทางศาสนา แม้ พระองค์จะยกพุทธศาสนาเป็นค�ำสอนหลักในการขับเคลื่อน บา้ นเมอื งกจ็ รงิ แตค่ ำ� สอนของศาสนาอน่ื กท็ รงใหก้ ารสนบั สนนุ เชน่ เดยี วกนั แตก่ ษตั รยิ อ์ นิ เดยี ภายหลงั พระองคท์ รงใชศ้ าสนา นำ� หนา้ การเมอื ง เมอื่ นยิ มศาสนาใดกม็ กั ยกศาสนาแหง่ ตนแลว้
25 เทยี่ วเขน่ ฆ่าท�ำลายศาสนาอน่ื เปน็ เหตใุ หศ้ าสนกิ แตล่ ะศาสนา พากนั เอาใจออกหา่ ง บางแห่งก่อการจลาจลกม็ ีใหเ้ ห็นบอ่ ย ปจั จบุ นั วนั นล้ี กั ษณะเชน่ นก้ี เ็ รม่ิ มองเหน็ ชดั ในประเทศไทย สมัยอาณาจักรบากเตรียของกรีกเข้าปกครองแคว้นคัน ธาระนนั้ ปรากฏวา่ พระพทุ ธศาสนาไดร้ บั การอปุ ถมั ภเ์ ปน็ อยา่ งดี เหตุเพราะชาวกรีกนั้นนิยมศิลปะวิทยาการ จึงเกิดการผสม ผสานกันระหว่างอารยธรรมกรีกกับอารยธรรมพุทธศาสนา เมอื งตกั กสลิ าทเ่ี คยโรยราสมยั พระเจา้ ปษุ มติ รแหง่ ราชวงศส์ งุ คะ
26 ก็ได้รับการบูรณปฏิสังขรณ์ข้ึนมาใหม่ กลายเป็นดินแดนท่ี นกั ปราชญร์ าชบณั ฑติ ตอ้ งการเดนิ ทางมาศกึ ษาเรยี นรขู้ มุ ปญั ญา การผสมผสานกนั ระหวา่ งอารยธรรมกรกี และอารยธรรม พทุ ธศาสนา เปน็ ผลใหเ้ กดิ การสรา้ งพระพทุ ธรปู ครง้ั แรกในโลก กลายเปน็ พระพุทธศาสนาแบบคนั ธาระ และสมยั พระพทุ ธศาสนาเจรญิ รงุ่ เรอื งในแควน้ คนั ธาระนน้ั นกิ ายเปน็ ทน่ี ยิ มแพรห่ ลายชอื่ วา่ สรวาสตวิ าท (Sarvastivada School) ความโด่งดังของนิกายนี้เท่าท่ีสืบค้นได้คือใช้คัมภีร์ อภธิ รรมปฎิ กเปน็ หลกั ขณะทภ่ี าษากใ็ ชภ้ าษาสนั สกฤตเผยแผ่ และบันทึกค�ำสอนของพระพุทธเจ้า ค�ำสอนของนิกายน้ีจึง ลมุ่ ลึกดว้ ยอรรถดว้ ยธรรมอยา่ งลกึ ซงึ้ หลักฐานบางแห่งอ้างว่านิกายสรวาสติวาทเดิมอยู่ที่ แควน้ มคธ ภายหลงั ตอ่ มาไดอ้ พยพโยกยา้ ยไปอยแู่ ควน้ คนั ธาระ สันนิษฐานว่าการโยกย้ายดังกล่าวน่าจะเกิดขึ้นสมัยพระเจ้า ปษุ ยมติ รแหง่ ราชวงศส์ งุ คะทเ่ี บยี ดเบยี นบฑี าพระสงฆอ์ งคเ์ ณร พระสงฆ์ที่ไม่เห็นด้วยกับความโหดร้ายของกษัตริย์พระองค์นี้ ได้พากนั หลบหนไี ปอยูแ่ ควน้ ธาระดงั กลา่ ว ส่ิงหนึ่งซึ่งสมควรกล่าวถึงคือประเพณีการโต้วาทีแบบ นกั ปราชญเ์ กดิ มขี นึ้ บนแผน่ ดนิ แควน้ คนั ธาระมานาน สนั นษิ ฐาน
27 ว่าน่ามีต้ังแต่สมัยเป็นเมืองแห่งการศึกษา และครั้นพวก ชาวกรีกได้เคล่ือนย้ายเข้ามาครอบครองบริเวณแถบนี้ น่าจะ เห็นว่าสามารถเข้ากับลกั ษณะนสิ ยั แห่งตนได้เปน็ อยา่ งดี จงึ มี การรกั ษาประเพณสี บื ตอ่ เรอ่ื ยมา ลักษณะการโต้วาทีแบบนักปราชญ์คือ แต่ละฝ่ายต่างมี สทิ ธินำ� เสนอหลกั ค�ำสอนแห่งลทั ธิตน ขณะเดียวกนั กส็ ามารถ หักล้างกรณีคู่ปรปักษ์กล่าวร้ายต่อค�ำสอนแห่งตน การวัดผล แพ้ชนะข้ึนอยู่กับเหตุและผล ฝ่ายไหนแพ้ต้องยอมเป็นศิษย์ ของผู้ชนะโดยไม่คัดค้านแต่ประการใด บางครั้งการโต้วาทีก็
28 สามารถส�ำเร็จเสร็จส้ินภายในเวลาอันสั้น แต่บางครั้งต้องใช้ เวลานานหลายเพลา หากผู้อ่านมองภาพไม่ออกก็ขอแนะน�ำให้ฟังพระเทศน์ สองธรรมาสน์ หรอื เรยี กวา่ เทศนโ์ จทก์ จะเหน็ วา่ ฝา่ ยหนง่ึ เปน็ ฝ่ายถามอีกฝ่ายหน่ึงเป็นฝ่ายตอบ การถามตอบเป็นลักษณะ เอ้ืออาทรกันไม่หกั ลา้ งให้แพ้จนเสยี หน้า และเรือ่ งท่ีถามตอบ มกั อยใู่ นหลกั ธรรมเปน็ พนื้ สว่ นเรอ่ื งราวในชวี ติ ประจำ� วนั เปน็ เรอื่ งผสมแทรกเขา้ มาเพอื่ ใหก้ ารถามตอบมบี รรยากาศนา่ สนใจ มากขึ้น
29 จะเห็นได้ว่าก่อนพระนาคเสนเถระจะอุบัติขึ้นในโลกนั้น พระพทุ ธศาสนาในบา้ นเกดิ เมอื งนอนของทา่ นไดห้ ยงั่ รากฝง่ั ลกึ เป็นท่ีเรียบร้อยแล้ว และตลอดดินแดนแคว้นคันธาระมี พระสงฆ์นักปราชญ์ผู้แตกฉานในพระไตรปิฎกและลุ่มลึกด้วย การปฏบิ ตั มิ เี ปน็ จำ� นวนมาก การจะแสวงหาอาจารยเ์ พอ่ื ศกึ ษา เรียนรู้พระพุทธศาสนาอย่างแตกฉานก็เป็นเรื่องง่ายส�ำหรับ สมัยน้ัน ด้วยเหตุดังกล่าว ความลุ่มลึกด้านสติปัญญาของ พระนาคเสนเถระจึงมาจากปจั จยั เหล่าน้ีฯ
30
31 ๓ พระนาคเสนเถระ สองตอนผา่ นมาผู้อ่านคงทราบ Background ความเป็น มาและคติความเช่ือของบ้านเกิดเมืองนอนพระนาคเสนเถระ เป็นที่เรียบร้อยแล้ว นับแต่นี้ไปจะได้กล่าวถึงประวัติพระ นาคเสนเถระ บอกก่อนวา่ พระนาคเสนน้นั มไิ ดเ้ กดิ ในดินแดน บา้ นปา่ เมอื งเถอื่ น แตต่ รงกนั ขา้ มสมยั ทา่ นถอื กำ� เนดิ เกดิ มานนั้ บรรยากาศเตม็ ไปดว้ ยผา้ กาสาวพสั ตรแ์ ละการแลกเปลยี่ นความ คดิ เหน็ เชงิ ปญั ญา โดยเฉพาะศลิ ปะวทิ ยาการแบบชนชาตกิ รกี ถา้ ผอู้ า่ นนกึ ภาพไมอ่ อกวา่ ศลิ ปะเปน็ เชน่ ไร แนะนำ� ใหไ้ ปสนทนา กบั อาจารยเ์ ฉลมิ ชยั โฆษติ พพิ ฒั น์ รบั รองวา่ รแู้ ทถ้ งึ แกน่ แนน่ อน ต�ำรากล่าวว่าพระนาคเสนเถระน้ันเกิดมาเพราะพุทธ พยากรณ์ พทุ ธพยากรณ์ หมายความวา่ พระพทุ ธเจา้ ทรงพยากรณ์ ดว้ ยพระองคเ์ องวา่ อนาคตกาลภายหนา้ “ยงั มภี กิ ษอุ งคห์ นง่ึ มี
32 นามชอื่ วา่ นาคเสน แสนฉลาดอาจสามารถทจ่ี ะแกอ้ รรถปญั หา ของพระเจ้ามิลินท์ให้ทรงโสมนัสยินดีได้ด้วยวิจิตรอุปมา และพระนาคเสนนั้นจะกระท�ำศาสนาของตถาคตให้ปรากฏ ถาวรตงั้ มั่นไปถ้วน ๕,๐๐๐ พระวัสสา” ตรงนผี้ เู้ ขยี น decide for sure ว่าพระพทุ ธเจ้าคงมไิ ด้ พยากรณเ์ ปน็ แน่ เหน็ จะเปน็ การแตง่ ขนึ้ ทหี ลงั เพอ่ื ใหเ้ รอื่ งราว มีน�้ำหนักเท่าน้ันเอง เหตุผลสนับสนุนคือการพูดถึงอายุ พระศาสนา ๕,๐๐๐ ปี ความจริงคติความเชื่อเช่นน้ีปรากฏ เห็นในคัมภีร์ช้ันอรรถกถาของศรีลังกา ประมาณอายุได้หลัง
33 พุทธปรินิพพาน ๑,๐๐๐ ปี ฟันธงตรงน้ีว่าเน้ือความเช่นน้ี น่าจะแต่งเสรมิ ที่ประเทศศรีลังกาน้ันเอง ใครแต่งนน้ั ยากทจี่ ะ เดาคงต้องหาโหรมาจบั ยามสตี่ ากนั อีกที ว่ากันว่าเดิมนั้นพระนาคเสนเป็นเทวบุตรสถิตอยู่ใน เกตุมวดีวิมานแห่งสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ พระอรหันต์หลายล้าน รูปมีพระอัสสคุตเถระเป็นต้นเป็นประธาน เห็นว่ามีปัญญาธิ การอันสูงส่งสามารถปราบพระเจ้ามิลินท์ได้ จึงพากันไปเชิญ ให้มาเกดิ ยังมนุษยโลก โดยร้องขอว่า “ดูกรมหาเสนเทวบุตร เอ๋ย อาตมาน้เี หน็ อยู่กแ็ ตท่ า่ นผูเ้ ดยี วจะเชิดชพู ระศาสนาของ พระชนิ สหี ์ ทา่ นจงรบั คำ� รบั วาจาใหป้ ฏญิ าณทจี่ ะจตุ จิ ากวมิ าน ลงไปเกิดในมนุษยโลกเถดิ ” ตรงน้ีผู้อ่านเหน็ เหมือนผูเ้ ขียนหรอื ไม?่ เนือ้ เรอ่ื งตอนน้ีเหมือนจะ focus ไปทีพ่ ระนาคเสนเถระ แมจ้ ะปรากฏมพี ระอรหนั ตห์ ลายลา้ นรปู แตห่ ามรี ปู ใดมปี ญั ญา ธิการเสมอพระนาคเสนไม่ เร่ืองน้ีเป็นจริงอย่างน้ันหรือไม่? ผเู้ ขยี นอยากจะบอกวา่ plot ตอนนเ้ี หมอื นเทวดาผใู้ หญพ่ ากนั ไปอญั เชญิ สนั ดสุ ติ เทวบตุ รใหม้ าประสตู เิ พอ่ื ตรสั รเู้ ปน็ พระสมั มา สมั พทุ ธเจา้ อยากจะเดาเอาวา่ สมยั นนั้ วรรณะชนั้ สงู นา่ จะทรง
34 อิทธิพลสูงต่อสังคม ผู้แต่งจึงยกย่องพระนาคเสนไว้สูงเสมอ พระโพธสิ ัตว์เจา้ มหาเสนเทวบุตรครั้นรับค�ำเชิญแล้วก็จุติจากเทวโลกมา บงั เกดิ ในครรภภ์ รรยาของโสณตุ รพราหมณ์ ผเู้ ปน็ นายบา้ นแหง่ ชังคลคาม ซึ่งอยู่ใกล้เขาหิมพานต์ ไม่มีหลักฐานระบุว่าบิดา ของนาคเสนกมุ ารทำ� อาชพี อะไร สนั นษิ ฐานวา่ หากไมเ่ ปน็ พอ่ คา้ กน็ า่ จะเปน็ ปโุ รหติ าจารย์ เพราะอาชพี หลกั ของพราหมณส์ มยั นนั้ จะวนเวยี นอยกู่ บั สองอยา่ งนี้ บดิ าของนาคเสนกมุ ารเหน็ จะ รวยโขอยู่เพราะสามารถจ้างครูมาสอนบุตรถึงท่ีบ้าน ย่ิงเป็น ความรู้ชั้นสูงระดับไตรเพทยิ่งต้องเสียค่าใช้จ่ายสูง เทียบค่า สอนกบั สมยั ปจั จุบนั น่าจะซอ้ื บา้ นแถวสาทรได้หลายหลงั นาคเสนกุมารนั้นโตมากับบรรยากาศแบบพราหมณ์ เพราะเรียนเจนจบไตรเพทและศลิ ปะศาสตร์เหล่าอน่ื ว่าตาม ประวัตินาคเสนกุมารนั้นเป็นคนอยากรู้อยากเห็นช่างสงสัย เอาการอยู่ ภาษานักเขียนเรียกว่า insatiable curieux บางคำ� ถามก็เล่นเอาครูสอนถอดใจ เพราะส่ิงทตี่ นอยากรเู้ กิน ความสามารถของครูสอน พอหาค�ำตอบจากครูไม่ได้ก็ร�ำพึง ในใจว่า “ศิลปะศาสตร์ไตรเพทที่เราร�่ำเรียนมา เหมือน ลอมฟางว่างเปลา่ ไม่มีแกน่ สาร”
35 พออา่ นประโยคน้ีตรงน้ผี ูเ้ ขียนอดแปลกใจไม่ได้ ธรรมดาของผู้เกิดในสกุลพราหมณ์มักถูกหล่อหลอมให้ ศรัทธาม่ันคงในค�ำสอนลัทธิพราหมณ์ ซึ่งสอดแทรกอยู่ใน พิธีกรรมและวิถีชีวิต การที่เด็กคนหนึ่งผู้เกิดในบรรยากาศ พราหมณจ์ ะมคี วามคดิ เหน็ แบบนน้ี อ้ ยนกั คำ� สอนของพราหมณ์ เองไม่มีช่องว่างให้คิดนอกกรอบเลย มีแต่ปลูกฝังให้ศรัทธา มน่ั คงในพระเจา้ อยา่ งเหนยี วแนน่ ผเู้ ขยี นเชอ่ื วา่ บรรดาครสู อน ของนาคเสนกมุ ารนน้ั อาจจะมบี างคนแทรกคำ� สอนของพระ พทุ ธศาสนาในบทเรยี นกเ็ ปน็ ได้ อาศยั วา่ นาคเสนกมุ ารมปี ญั ญา เป็นเลศิ จงึ เปน็ เร่ืองไมย่ ากท่ีจะจับประเด็นความคดิ เหลา่ นีไ้ ด้
36 เหตุผลส�ำคัญคือสมัยนาคเสนกุมารน้ัน แคว้นตักกสิลา รงุ่ เรอื งแพรห่ ลายดว้ ยคำ� สอนของพระพทุ ธเจา้ โดยการสง่ เสรมิ สนับสนุนของพระเจ้าอโศกมหาราชเป็นปฐม และสืบเนื่อง เรื่อยมาโดยกษัตริย์กรีกท่ีเข้ามาปกครองอาณาบริเวณเหล่านี้ อทิ ธพิ ลพระพทุ ธศาสนานา่ จะสง่ ผลตอ่ นกั คดิ นกั เขยี นสมยั นนั้ ไมม่ ากกน็ อ้ ย ตอนนม้ี าพดู ถงึ นาคเสนกมุ ารเกย่ี วพนั กบั พระพทุ ธศาสนา คัมภีร์บรรยายไว้ว่าพระโรหณเถระแห่งวัตตนิยเสนาสนะ ได้ทราบด้วยจิตว่าถึงเวลาจะชักชวนนาคเสนกุมารออกบวช แลว้ จงึ เดินทางไปสนทนากบั นาคเสนกมุ ารถึงบ้าน ความจริง คอื พระเถระรปู นไ้ี ดร้ บั มอบหมายจากคณะสงฆใ์ หเ้ ปน็ ผชู้ กั ชวน นาคเสนกมุ ารออกบวช พร้อมสอนส่ังความรู้เบอื้ งตน้ เกย่ี วกบั สมณวิสยั นาคเสนกมุ ารไมร่ จู้ กั พระสงฆม์ ากอ่ นจงึ สงสยั การแตง่ ตวั และจดุ ประสงคก์ ารบวช ครนั้ พระโรหณะตอบวา่ พระสงฆเ์ ปน็ เครือ่ งหมายของการหาทางพน้ ทกุ ข์ เทา่ น้นั เองนาคเสนกมุ าร ก็ตัดสินใจอ�ำลาบิดามารดาเพื่อค้นหาทางหลุดออกจากทุกข์
37 ทันที ดูตามเนื้อหาดูเหมือนว่านาคเสนกุมารไม่เคยเห็นพระ สงฆม์ ากอ่ น แตเ่ ปน็ ไปไดย้ ากนกั เพราะสมยั นน้ั เมอื งตกั กสลิ า เตม็ ไปดว้ ยพระสงฆเ์ ดนิ บณิ ฑบาตและสง่ั สอนธรรม คำ� ถามวา่ นี้เป็นครั้งแรกที่นาคเสนกุมารได้มีโอกาสสนทนากับพระสงฆ์ จรงิ หรอื ? ตรองดูหลายรอบแลว้ เหตผุ ลไมน่ า่ จะเพยี งพอ ตรงนที้ ำ� ใหผ้ เู้ ขยี นนกึ ถงึ พระลกู ศษิ ยห์ ลวงพอ่ ชา สภุ ทั โท หลายรูปมีประวัติชี้ว่าศรัทธาเคร่งครัดในคริสต์ศาสนามาก เพราะศาสนาตกี รอบใหเ้ ชอื่ พระเจา้ องคเ์ ดยี ว หากเปลย่ี นศาสนา จะถกู สาปตกนรกไมม่ วี นั ผดุ วนั เกดิ no way in, no way out
38 แต่ครัน้ ได้สนทนากับหลวงพ่อชา สุภทั โท เหมือนกับเปิดของ ที่ปิดและหงายของท่ีควำ�่ พากนั ตดั สนิ ใจออกบวชทันที นาคเสนกุมารกน็ ่าจะมีลกั ษณะเชน่ น้ี พระโรหณเถระน้ันคร้ันบรรพชาให้นาคเสนกุมารผู้มี อายเุ จ็ดพรรษาแลว้ กพ็ าสามเณรน้อยเดนิ ทางไปปฏบิ ัตธิ รรม หลายแหง่ ตอ่ มาครนั้ เหน็ วา่ ถงึ เวลาแลว้ จงึ สอนพระอภธิ รรมปฎิ ก คำ� ถามคือเหตใุ ดจึงเลอื กสอนพระอภิธรรมปฎิ ก? คัมภีร์บอกว่าสามเณรนาคเสนมีปัญญาเลิศล�้ำเหมาะ ส�ำหรับศึกษาพระอภิธรรม “เพราะพระวินัย พระสูตรต้ืน ไม่ลึกล้�ำเหมือนพระปรมัตถธรรม” นาคเสนสามเณรใช้เวลา ทบทวนไตรต่ รองพระอภิธรรมอยู่ ๗ เดอื น จงึ แตกฉานเปน็ ท่ี ยอมรับของพระเถราจารย์น้อยใหญ่ คัมภีร์สรรเสริญว่า “พระอรหันต์ร้อยโกฏิท่านซ่องสาธุการช่ืนบานหรรษาโสมนัส ยนิ ดวี า่ แตน่ ไ้ี ปศาสนาของสมเดจ็ พระโลกนายกเจา้ จะรงุ่ โรจน์ โชตนาการไปในกาลน้ี” ผู้เขียนเคยพูดถึงตอนท่ีแล้วว่าก่อนพระนาคเสนเถระจะ บังเกิดน้ัน เมืองตักกสิลารุ่งเรืองด้วยพระพุทธศาสนานิกาย สรวาสติวาท (Sarvastivada School) คัมภีร์ที่นิกายน้ีให้
39 ความสำ� คญั คอื พระอภธิ รรมปฎิ ก ถา้ จะบอกวา่ พระโรหณเถระ อาจารย์ของสามเณรนาคเสนสังกัดนิกายนี้ก็คงไม่เกินความ จรงิ นกั ใครเหน็ ต่างจากนก้ี ห็ าหลักฐานมายัน!!! นบั แตบ่ รรพชาจนอายยุ า่ งเขา้ สอู่ ปุ สมบทวธิ ี พระนาคเสน ทำ� หนา้ ทปี่ รนนบิ ตั อิ ปุ ชั ฌายเ์ ปน็ อยา่ งดี วนั หนงึ่ พระอปุ ชั ฌาย์ เห็นว่าสมควรแก่เวลาเพื่อศึกษาเพ่ิมเติมแล้ว จึงแจ้งสามเณร ว่า “พระเจ้ามิลินท์นั้นมีปัญญาเที่ยวโต้วาทีสมณชีพราหมณ์ จนไม่มีใครกล้าต่อกร มีแต่สามเณรเท่านั้นพอท่ีจะปราบได้
40 แตเ่ หน็ ควรศกึ ษาเพม่ิ เตมิ ใหแ้ ตกฉานในคำ� สอนของพระพทุ ธเจา้ เสยี กอ่ น” นเี้ ปน็ เหตผุ ลทพี่ ระอปุ ชั ฌายส์ ง่ สามเณรไปศกึ ษากบั พระอัสสคุตเถระ พระนาคเสนเถระพำ� นกั อยกู่ บั พระอสั สคตุ เถระหนง่ึ พรรษา ไมไ่ ดศ้ กึ ษาเลา่ เรยี นอนั ใด นยั วา่ พระอสั สคตุ เถระไมไ่ ดแ้ ตกฉาน ในพระไตรปฎิ ก เปน็ แตพ่ ระอรหนั ตบ์ รรลมุ รรคผลเทา่ นนั้ ตลอด พรรษานั้นพระนาคเสนเถระจึงมิได้เกิดมรรคผลอันใด ตรงนี้ ตีความได้ว่าพระนาคเสนเถระเรียนจบพระอภิธรรมปิฎกจาก ส�ำนักอาจารย์แห่งตนคงจะมีทิฐิไม่น้อย การพ�ำนักอยู่กับ พระอสั สคตุ เถระนา่ จะเปน็ การทรมานเพอื่ ลดทฐิ ิ แลว้ สง่ ตอ่ ให้ พระเถระอีกรปู หนึ่งทำ� หนา้ ทีต่ อ่ ไป คร้ันปวารณาออกพรรษาแล้ว พระอัสสคุตเถระได้ส่ง พระนาคเสนเถระไปยงั สำ� นกั พระธรรมรกั ขติ เถระแหง่ อโศการาม เมอื งปาตลบี ตุ ร ซง่ึ เปน็ เมอื งหลวงเกา่ สมยั พระเจา้ อโศกมหาราช ระหว่างเดินทางได้อาศัยพ่อค้าเกวียนถวายการอุปัฏฐากด้วย ภัตตาหาร ว่ากันว่าตลอดเดินทางพ่อค้าสนทนากับพระนาค เสนเถระดว้ ยอภธิ รรมกถา จนพากนั บรรลุโสดาบัน ตรงนช้ี ใ้ี หเ้ หน็ วา่ สมยั นน้ั พระอภธิ รรมปฎิ กเปน็ ทร่ี จู้ กั แพร่ หลายจรงิ
41 พระนาคเสนเถระเรียนพระไตรปิฎกในส�ำนักของพระ ธรรมรักขติ เถระเป็นเวลา ๖ เดือน แตกฉานในพระไตรปฎิ ก เป็นอย่างดี จากน้ันได้เรียนวิธีการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน ไม่นานพระนาคเสนเถระก็บรรลุพระอรหันต์พร้อมด้วยปฏิ- สัมภทิ า คมั ภรี บ์ อกวา่ คราวเมอ่ื พระนาคเสนเถระบรรลอุ รหนั ตน์ น้ั พระอรหนั ตห์ ลายลา้ นรปู เหลา่ เทวดานอ้ ยใหญ่ และชาวบา้ น ต่างแซ่ซ้องสาธุการ อยากจะตีความตรงน้ีว่าการบรรลุพระ อรหนั ตข์ องพระนาคเสนเถระนา่ จะเปน็ ทรี่ จู้ กั แพรห่ ลาย คนท่ี
42 แจง้ ขา่ วคงไมใ่ ชใ่ ครอน่ื นอกจากชาวพทุ ธนน่ั เอง ลำ� พงั พระทา่ น คงไม่กล้าเอ่ยปากบอกกันหรอกเพราะมีวินัยห้ามไว้ ยกเว้น บางรูป!!! ครั้นบรรลุอรหันต์ได้ไม่นานงานก็เข้าพระนาคเสนเถระ กล่าวคือพระอรหันต์น้อยใหญ่พากันไปรายงานพระเถระว่า “ดูกรอาวุโส บัดนี้สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ปิ่นสาคลนครนั้น เบียดเบียนพระอรหันต์และพระภิกษุทั้งหลายนัก ตั้งแต่จะ เท่ียวซักถามปริศนาและหาบุคคลผู้ใดจะพยากรณ์กล่าวแก้ ไมไ่ ด้ กอ็ าวโุ สจงไปแกไ้ ขปรศิ นา ทรมานพระเจ้ามิลินทใ์ หเ้ สีย พยศอน้ รา้ ยเสียเถิด”
43 เรือ่ งราวของพระนาคเสนเถระนบั แต่ตน้ เรื่องมาถงึ ตรงน้ี จดุ หมายคือปราบพระเจา้ มิลินท์ ผู้เขียนอยากจะบอกว่าเรื่องราวของพระนาคเสนเถระ ตามคมั ภรี น์ ัน้ สาระแท้จรงิ อาจจะมไี มม่ าก ส่วนเสริมเพ่มิ เติม นา่ จะมากกว่าเรอ่ื งเดิม ผแู้ ตง่ อาจตอ้ งการให้เนือ้ เรอื่ งสมบูรณ์ ลงตัวมากข้ึน หากพิจารณาเนื้อหาอย่างละเอียดจะเห็นว่า หลายแห่งคล้ายกับเรื่องของพระอุปคุตเถระและพระโมค คัลลีบุตรติสสเถระ โดยเฉพาะเร่ืองเกิดบนสวรรค์และการ เกิดในตระกลู พราหมณ์ ตรงน้ไี มท่ ราบว่าใครลอกใคร!!! ผเู้ ขยี นเหน็ วา่ สารตั ถะของเรอ่ื งพระนาคเสนเถระนา่ จะอยู่ ทกี่ ารศกึ ษาของพระเถระเปน็ สำ� คญั จะเหน็ ไดว้ า่ พระนาคเสน เถระบวชเพราะตอ้ งการออกจากทกุ ข์ แตต่ อ้ งศกึ ษาพระไตรปฎิ ก ถึง ๒๐ ปี โดยผ่านสำ� นกั อาจารย์ถึง ๓ สำ� นกั คร้ันแตกฉาน ช�ำนาญในพระไตรปิฎกแล้วจึงมุ่งหน้าสู่การปฏิบัติวิปัสสนา กรรมฐานเป็นปลายทาง ตรงกันข้ามกับสมัยพุทธกาลท่ี พระสาวกนอ้ ยใหญเ่ นน้ ปฏบิ ตั วิ ปิ สั สนากรรมฐานเปน็ เบอ้ื งตน้ ผู้เขียนเชื่อว่าลักษณะเช่นนี้น่าจะเป็นคตินิยมของนิกายสรวา
44 สตวิ าท ถอื วา่ เปน็ การบม่ ความรใู้ หแ้ ตกฉานกอ่ นทจี่ ะวจิ ยั ธรรม ในบน้ั ปลาย หรืออาจเป็นไปได้ว่าเป้าหมายของพระเถราจารย์คือ เฟ้นหาผู้โต้วาทีกับพระเจ้ามิลินท์ผู้ทรงปราชญ์ จ�ำต้องจับ พระนาคเสนเถระเคยี่ วเรอ่ื งพระธรรมคำ� สอนเสยี กอ่ น ครนั้ เหน็ วา่ ฉลาดสามารถพอแลว้ จงึ สอนวปิ สั สนากรรมฐานทหี ลงั อยา่ งไรกต็ าม กระบวนการทพี่ ระเถราจารยล์ งมอื ประสบ ความส�ำเร็จดังคาด พระนาคเสนเถระกลายเป็นผู้มีปัญญา เลศิ ลำ้� มพี ระธรรมอนั แตกฉาน พรอ้ มบรรลอุ รหนั ตป์ ฏสิ มั ภทิ า
45 ยากที่จะหาใครในปฐพีต่อกรได้ การพบกับพระเจ้ามิลินท์จึง มใิ ชก่ ารโตว้ าทเี พ่ือเอาชนะ แต่เป็นการอธิบายธรรมของพระ สัมมาสมั พุทธเจา้ ให้พสิ ดารเทา่ นนั้ นา่ เสยี ดายครอู าจารยส์ มยั พระนาคเสนเถระไมร่ ะบหุ ลกั สตู ร สรา้ งนกั โตว้ าทไี วอ้ ยา่ งชดั เจน เรอื่ งราวทอี่ า้ งไวก้ วา้ งขวางมาก เกนิ ไป หากเราไดห้ ลกั สตู รนนั้ มาจดั การเรยี นการสอนในปจั จบุ นั นา่ จะสามารถสรา้ งพระนกั เทศนน์ ามอโุ ฆษไดอ้ กั โข โดยไมต่ อ้ ง มาเถยี งกนั หนา้ ดำ� หนา้ เขยี ววา่ สำ� นกั ไหนถกู ผดิ ตดั สนิ กนั ดว้ ย หลกั ธรรมคำ� สอนของแทก้ นั เลย เพราะผจู้ บหลกั สตู รลว้ นบรรลุ อรหนั ตก์ นั ทกุ รปู ไมใ่ ชเ่ ปน็ พระประเภทหนั หนา้ หนั หลงั เหมอื น เมอื งไทยตอนนี้
46
47 ๔ การโตว้ าทขี องสองปราชญ์ หลายตอนผ่านมาผ้เู ขียนเลา่ ให้ฟงั แล้วว่า debate หรือ การโตว้ าทนี นั้ เปน็ ประเพณเี กา่ แกข่ องชาวอารยนั ไมว่ า่ จะเปน็ อารยนั ชาวยโุ รป หรอื อารยนั แบบเปอรเ์ ซยี หรอื วา่ อารยนั ตาม สไตล์อินเดีย และลักษณะการโต้วาทีน้ันเน้นการใช้เหตุผล เป็นหลัก กล่าวคือใช้แนวความคิดหรือหลักค�ำสอนของตน หักลา้ งฝา่ ยตรงกันข้ามด้วยเหตุผล สว่ นหัวข้อทย่ี กมาถกเถยี ง กันมีความหลากหลายแล้วแต่คู่สนทนาจะตกลงกัน แต่ส่วน ใหญ่ไม่พ้นเร่อื งการเมอื ง ศาสนา และปรชั ญา น่าแปลกไม่เห็นมีเรื่องกัญชาเหมือนไทยแลนด์บ้านเรา ตอนน้ี !!! กล่าวเฉพาะการโต้วาทีระหว่างพระนาคเสนเถระและ พระเจา้ มลิ นิ ทน์ น้ั แมเ้ นอ้ื หาหลกั จะเนน้ ดา้ นหลกั ธรรมคำ� สอน
48 ของนกั ปราชญส์ มยั นน้ั focus on พระพทุ ธเจา้ กจ็ รงิ แตห่ าก วิเคราะหใ์ ห้ละเอียดจะพบวา่ มีเร่ืองการเมืองและคตคิ วามเชอ่ื สมยั นนั้ ผสมแทรกอยดู่ ว้ ย อาจเปน็ ไปไดว้ า่ คสู่ นทนาทง้ั สองได้ ท�ำสัญญากันแต่เบื้องต้นแล้วว่าไม่เน้นการเมือง เศรษฐกิจ หรอื ดา้ นวเิ ทโศบาย ไมเ่ ช่นนั้นเราอาจเหน็ หน้าตาของหนังสอื มลิ นิ ทปัญหาอกี แบบหนึง่ การสนทนาของสองปราชญ์คร้ังนั้นคงต้องใช้เวลาหลาย สปั ดาห์ เพราะเน้ือหาการถามตอบกนั นั้นมีจำ� นวนเกิน ๑๐๐ คำ� ถาม พิมพเ์ ปน็ หนงั สอื ไทยเกอื บ ๑,๐๐๐ หนา้ น่าเสียดาย ไม่สามารถบอกได้ว่าพระเจ้ามิลินท์คิดค�ำถามมาก่อนหรือไม่ หรอื ดน้ สดตอนนน้ั เลย แตถ่ า้ ใหผ้ เู้ ขยี นพเิ คราะหพ์ ระเจา้ มลิ นิ ท์ น่าจะถามสดตอนนั้นเป็นแน่ เพราะธรรมดาการสนทนาถาม ตอบกนั นน้ั หากสนใจประเดน็ ใดทเ่ี กย่ี วขอ้ งมกั ตอ้ งรบี ถามตอ่ ทันที เรยี กภาษานกั เทศนว์ ่าไหลไปตามจงั หวะ มเิ ชน่ นนั้ คำ� ถามจะฝงั อยใู่ น subconscious แลว้ วนถาม เวยี นหาคำ� ตอบร่ำ� ไป หากอา่ นเนอ้ื หาตลอดทงั้ คมั ภรี ม์ ลิ นิ ทปญั หา คำ� ถามยอด ฮิตท่ีพระเจ้ามิลินท์ถามพระนาคเสนเถระคือตัวตนเกี่ยวกับ
Search
