เอกสารประกอบการเรียนทวีปแอฟริกา

เอกสารประกอบการเรียน การตง้ั ถ่นิ ฐานและความเป็นเมือง เรอ่ื ง ทวีปยโุ รป รหสั วิชา 32105 รายวชิ าภูมิศาสตร์ 3 ระดับชนั้ มัธยมศึกษาปีท่ี 5 นางอจั ฉรา ไสยะหตุ ครผู ูส้ อน กลุ่มสาระสังคมศกึ ษาศาสนาและวฒั นธรรม โรงเรยี นบอ่ พลอยรัชดาภิเษก สังกัดสำนกั งานเขตพ้นื ท่ีการศกึ ษามัธยมศกึ ษากาญจนบรุ ี สำนกั งานคณะกรรมการการศกึ ษาข้นั พ้ืนฐาน กระทรวงศึกษาธกิ าร

หนา้ 1 ทวีปแอฟริกา ทตี่ ้ัง ทวปี แอฟริกาตั้งอยู่ระหวา่ งประมาณละติจดู 37 องศาเหนือ ถงึ 34 องศาใต้ ลองจจิ ดู 51 องศาตะวันออกถงึ 17 องศาตะวนั ตก โดยมเี สน้ ศนู ย์สูตรผา่ นกลางทวีป ทำใหค้ รึ่งหนึ่งของทวีปแอฟรกิ าอยู่ ทางซีกโลกเหนือและอีกครงึ่ หน่งึ อยู่ทาง ซีกโลกใต้ ทวีปแอฟริกา เป็นทวีปท่ีมีขนาดใหญ่ท่สี ุดเป็นอันดับ 2 ของโลกรองจากทวปี เอเชีย ท้งั ในแง่ของพื้นทีแ่ ละจำนวนประชากร ด้วยพืน้ ท่ปี ระมาณ 30.2 ลา้ นตาราง กโิ ลเมตร (11.7 ลา้ นตารางไมล)์ รวมทงั้ เกาะตา่ ง ๆ ทอี่ ยขู่ ้างเคยี ง ทวีปแอฟริกามีพื้นท่ีประมาณร้อยละ 6 ของพื้นผวิ โลกทั้งหมด และนบั เปน็ พ้ืนทปี่ ระมาณร้อยละ 20.4 ของพืน้ ดิน ทวีปแอฟรกิ า เปน็ ทวปี ทไ่ี มค่ อ่ ยมี คาบสมทุ ร และอ่าว พ้นื ที่ประมาณ 2 ใน 3 เปน็ ที่ราบสูง โดยเฉพาะทางภาคตะวันออกของทวปี เป็นทรี่ าบ สงู โดยเฉลย่ี ประมาณ 1,500 - 2,000 เมตรจากระดบั นำ้ ทะเล มแี นวภเู ขาไฟที่ดบั แล้ว มีแนวทะเลสาบ ขนาดใหญ่ แลว้ จะลาดตำ่ ไปทางตะวนั ตก มีเกาะมาดากัสการ์ ซ่ึงอยู่ทางตอนใต้ของทวีปส่วนพ้นื ท่ี ที่เปน็ ท่ี ราบอย่างแท้จริงนั้น มีอยู่น้อย มักจะเปน็ ท่รี าบแคบๆ บริเวณขอบทวีป ลักษณะภมู ปิ ระเทศ 4 เขต ดังนี้ 1.เขตภเู ขาโกง่ ตัวยุคใหม่ทางตะวันตกเฉียงเหนอื ไดแ้ กบ่ รเิ วณเทอื กเขา แอตลาสท่รี าบสงู หุบเขา และท่ี ราบชายฝง่ั ทะเลท่ีอุดมสมบูรณ์ ส่วนบริเวณด้านใต้ของเทอื กเขาแอตลาสคือทะเลทรายสะฮารา เทือกเขาแอตลาส ทะเลทรายสะฮารา 2.เขตทรี่ าบสงู ภูเขาภาคตะวันออกและภาคใต้ เขตที่ราบสงู และภูเขาสูงทางภาคตะวนั ออก เปน็ เขตทมี่ ี ความ สงู มาก เตม็ ไปด้วยภูเขาไฟท่ียังคกุ รนุ่ และดบั แล้ว มียอดเขา คิลมิ านจาโร เปน็ ยอดเขาสูงสุด ในทวีป ทางตะวนั ออกมีแอ่งแผ่นดนิ ที่ทรุดต่ำกลายเป็นทะเลสาบอยูห่ ลายแหง่ เช่นทะเลสาบวิกตอเรีย ซ่ึงเป็น ทะเลสาบนำ้ จดื ขนาดใหญ่เป็นที่ 2 ของโลก เป็นตน้

หน้า 2 เขตภเู ขาและที่ราบสงู ภาคใต้ เปน็ ที่ราบสูงหินแกรนติ อยรู่ ะหวา่ ง แมน่ ้ำวาล และแม่นำ้ ลมิ โปโป เรียกว่า เดอะแรนด์ มเี ทือกเขาดราเกนสเบอร์ก เปน็ บรเิ วณสูงสดุ อยู่ทางตะวนั ออกเฉียงใต้ ทศิ ตะวนั ตกมี ทะเลทรายคาลาฮารี และทะเลทรายนามิบ 3.เขตท่รี าบสงู ภาคตะวนั ตก เปน็ ทีร่ าบกวา้ งใหญ่มีอาณาเขตตงั้ แต่ทะเลทรายสะฮาราถงึ อ่าวกินี เขตน้เี ป็น ท่ีราบสงู หินเก่า โดยมพี ืน้ ทผ่ี วิ ปกคลุมด้วยหนิ กรวด ปูน ทราย และดนิ ตะกอน ภเู ขาท่ีสำคญั ในเขตนีไ้ ด้แก่ ภูเขาอะฮักการท์ างตอนใตข้ องประเทศแอลจีเรยี ภเู ขาทีเบสต์ในประเทศชาด ซงึ่ เปน็ สภาพภมู ปิ ระเทศที่มี สว่ นชว่ ยให้เกดิ ฝนตกในเขตทะเลทราย ทางใต้ของเขตน้มี ีที่ราบสงู หลายแห่ง เช่น ท่รี าบสูงกินี ท่ีราบสงู จอส ท่ีราบสูงแคเมอรนู เปน็ ต้น 4.เขตที่ราบลุ่มแม่น้ำ ระหว่างท่ีราบสงู ต่างๆ จะมแี มน่ ำ้ สายสำคญั ไหลผ่าน ซึ่งสว่ นใหญจ่ ะเกิดจากที่สงู ตอน ในของทวีป และไหลลงสทู่ ะเลโดยรอบ มลี ักษณะเป็น ท่ีราบแคบๆ ลุ่มแมน่ ้ำ และบางตอนเตม็ ไปดว้ ยแก่ง หนิ และน้ำตก ทำให้กระแสน้ำ ไหลแรง ไม่มปี ระโยชนด์ า้ นการคมนาคม แตส่ ามารถใชป้ ระโยชน์ดา้ นการ ผลิต กระแสไฟฟา้ แอฟรกิ ามีทีร่ าบลุ่มแม่นำ้ ขนาดใหญ่ 4 เขต คอื 4.1 ทร่ี าบลมุ่ แม่นำ้ ไนล์ ทางตอนเหนือของทวปี สว่ นใหญ่อยใู่ นประเทศ อียปิ ต์และซดู าน แมน่ ้ำไนล์ เป็นแม่น้ำสายที่ยาวทีส่ ดุ ในโลก คือ 6,695 กิโลเมตร เกิดจากภเู ขาสงู ดา้ นตะวันออกไหลลงสู่ทะเลเมดิเตอร์ เรเนยี นทางเหนอื 4.2 ท่ีราบลมุ่ แมน่ ้ำคองโก เกิดจากเทือกเขาดา้ นตะวันออก ไหลผ่าน ตอนกลางทวปี เขตศนู ย์สตู ร ประเทศซาอีร์ คองโก มีเกาะแก่ง และนำ้ ตกมาก เนื่องจากไหลผา่ นที่ราบสูง หลายแหง่ ออกสู่มหาสมุทร แอตแลนติก มีความยาวเป็นลำดับที่ 2 ของทวีปแอฟริกา และยาวเป็นลำดับที่ 7 ของโลก 4.3 ทร่ี าบล่มุ แมน่ ำ้ ไนเจอร์ อยใู่ นเขตประเทศมาลี ไนเจอร์ และไนจเี รีย แม่นำ้ ไนเจอร์เกดิ จากภูเขา และท่ีสงู ทางตะวนั ตกเป็นแมน่ ้ำที่ไหลผา่ นทรี่ าบลุ่มอันกว้างขวาง บางตอนมีลกั ษณะเปน็ ที่ราบตำ่ มนี ้ำแชข่ ัง เป็นท่ีชื้นแฉะ ใช้เพาะปลกู ไม่ได้ มีความยาวเป็นลำดับที่ 3 ของทวปี แอฟริกา 4.4 ทีร่ าบลุ่มแม่น้ำแซมเบซี อย่ใู นเขตประเทศแองโกลาและแซมเบีย บอตาสวานา ซิมบบั เว เป็น แมน่ ้ำทางภาคใตม้ ีความยาวเปน็ ลำดับที่ 4 ของทวปี ไหลลงสมู่ หาสมุทรอนิ เดยี ทป่ี ระเทศโมซัมบกิ เป็น แมน่ ้ำทไี่ หลผา่ นทีร่ าบสงู และไหลเชย่ี วมาก ทร่ี าบลมุ่ แม่นำ้ น้ีจึงมีเป็นบริเวณแคบๆ แมน่ ำ้ ในทวปี แอฟรกิ า มักมีแก่งนำ้ ตก (Cataract) และนำ้ ตกขนาดใหญ่ กนั้ ขวางลำน้ำอยูเ่ ปน็ ตอนๆ เน่อื งจากไหลผ่านบริเวณที่ ราบสูง ทำให้เกิดการกัดเซาะได้รวดเรว็ เช่นแเม่น้ำไนล์ มีแกง่ น้ำตกก้นั ขวางลำน้ำทางตอนใต้ของประเทศ

หน้า 3 อยี ิปต์ กับทางตอนเหนือของซดู าน รวม 6 แห่ง และแม่น้ำคองโกมแี กง่ น้ำตกกนั้ ขวางลำนำ้ 7 แหง่ นำ้ ตก ขนาด ใหญ่ทีม่ ชี ื่อเสยี ง ได้แก่ น้ำตกโบโยมา (นำ้ ตกสแตนลีย์) ในแม่นำ้ คองโก และน้ำตกวิกตอเรียในแมน่ ้ำ แซมเบซี ภูมอิ ากาศและพชื พรรนธรรมชาติ 1. ภมู อิ ากาศแบบปา่ ดบิ ชน้ื (Tropical Rainforest Climate) เป็นเขตทมี่ ีอากาศรอ้ นและฝนตกชุก พืชพรรณธรรมชาติเป็นป่าทึบ หรือปา่ ดงดิบ ไดแ้ ก่ บรเิ วณชายฝ่งั รอบอ่าวกนิ ี ลุ่มแมน่ ้ำคองโก เขตทส่ี ูงใน แอฟรกิ าตะวันออก และฝัง่ ตะวันตกของเกาะมาดากสั การ์ 2. ภมู ิอากาศแบบทุ่งหญา้ สะวนั นา (Savanna Climate) เปน็ เขตอากาศทม่ี ีฝนตกชกุ ในฤดูร้อน และแห้งแลง้ ในฤดหู นาว พชื พรรณธรรมชาติเป็นตน้ ไมส้ ลับท่งุ หญ้า ไดแ้ ก่ บริเวณตอนเหนือและตอนใตข้ อง แนวศูนยส์ ูตร ซึ่งอยูร่ อบๆ เขตปา่ ดิบช้ืน 3. ภูมอิ ากาศแบบทะเลทราย (Desert Climate) เปน็ เขตทม่ี ีอากาศร้อนและแหง้ แลง้ มากทส่ี ุด มี ฝนตกน้อยกว่า 10 นิว้ ต่อปี พชื พรรณธรรมชาติมอี ยู่บา้ ง เชน่ อินทผลมั ตะบองเพชร ได้แก่ บรเิ วณตอน เหนอื ของทวปี มที ะเลทรายสะฮาราและทะเลทรายลิเบีย ซ่ึงมอี าณาเขตต่อเนอื่ งกนั มเี นื้อทปี่ ระมาณ 9 ล้านตารางกิโลเมตร หรอื ประมาณรอ้ ยละ 30 ของเนอื้ ท่ีท้ังทวีป และเป็นเขตทะเลทรายท่ีกว้างใหญท่ ีส่ ดุ ใน โลก สว่ นทางตอนใตม้ ีทะเลทรายคาลาฮารี และทะเลทรายนามิบ 4. ภูมอิ ากาศแบบทงุ่ หญา้ ก่ึงทะเลทราย (Steppe Climate) เป็นเขตท่มี อี ากาศไมแ่ หง้ แล้งมาก เหมือนในเขตทะเลทราย มีฝนตกไมเ่ กิน 15 น้ิวต่อปี พชื พรรณธรรมชาติ เป็นท่งุ หญ้าสน้ั (สเตปป)์ ได้แก่ บรเิ วณตอนกลางของทวปี และตอนใตข้ องเสน้ ศนู ย์สูตรระหว่างละติจูด 10-30 องศาใต้ ด้านชายฝ่ัง ตะวันตกของทวีป 5. ภูมิอากาศแบบเมดเิ ตอรเ์ รเนยี น (Mediterranean Climate) เปน็ ภูมอิ ากาศเยน็ สบายตลอดปี ฤดรู ้อนอากาศคอ่ นข้างรอ้ นและแหง้ แล้ง มีแดดจดั ฤดหู นาวอบอนุ่ และมีฝนตกค่อนขา้ งชุก ภูมอิ ากาศแบบน้ี มีอยู่ 2 บริเวณ คือ ทางตอนเหนอื ท่ีเรียกว่า ชายฝ่ังบาร์บารี ไดแ้ ก่ บริเวณชายฝง่ั ของประเทศโมรอ็ กโก ตูนเิ ซยี กบั ทางตอนใต้ ได้แก่ คาบสมทุ รภาคใต้ของสาธารณรัฐแอฟริกาใต้ 6. ภูมอิ ากาศแบบอบอุ่นชน้ื (Humid Subttropical Climate) เป็นภมู อิ ากาศชน้ื กึง่ ร้อน เปน็ เขตท่ี มีฝนตกมากในฤดูรอ้ น ฤดหู นาวอากาศอบอุ่น เนือ่ งจากมีกระแสน้ำอุ่นโมซัมบกิ ไหลผ่าน พบในบริเวณ ชายฝ่ังตะวนั ออกเฉียงใตข้ องสาธารณรัฐแอฟริกาใต้ และภาคใต้ของประเทศโมซมั บิก

หน้า ๔ ลักษณะทางสงั คมและวฒั นธรรม 1.ประชากร 1. เช้อื ชาติ ประชากรในทีปแอฟริกาจำแนกเปน็ กลุ่มใหญ่ๆ ได้ 2 กลุ่ม คอื พวกผวิ ดำ เป็นเผ่าพนั ธุ์พ้นื เมอื งดั้งเดิมของทวปี แอฟรกิ า ท่ีเรียกว่า นิโกร และเปน็ ประชากรส่วน ใหญ่ของทวีปน้ี มลี ักษณะเด่นทผ่ี ิวสดี ำผมสดี ำและหยิกหยอย พวกนโิ กรในแอฟริกามีอย่หู ลายกลุ่มและแต่ ละกลุม่ มลี ักษณะแตกตา่ งกัน เช่น เผา่ วาตซู ี มรี ปู ร่างสงู ใหญ่ เผา่ ปกิ๊ มี เป็นเผา่ พันธม์ุ นุษยท์ เี่ ตี้ยท่สี ดุ เผ่า บุช แมน มีรปู ร่างเล็ก เป็นต้น พวกผวิ ขาว พวกผวิ ขาวท่เี ป็นเผ่าพนั ธดุ์ ง้ั เดิมของทวีปแอฟรกาส่วนใหญ่อย่ทู างตอนเหนอื ของทวปี ได้แก่พวก อาหรับและเบอรเ์ บอร์ ส่วนพวกผิวขาวกลุ่มใหม่ท่ีอพยพไปจากยโุ รปนยิ มต้ังถนิ ฐานในเขตอบอุ่น ทางตอนใตข้ องทวีป โดยเฉพาะในประเทศสาธารณรัฐแอฟริกาใต้มปี ระมาณ 7 ล้านคน นอกจากนย้ี ังมีพวก ผวิ ขาวจากปากีสถานและอนิ เดีย ซงึ่ อพยพเขา้ ไปอาศัยอยู่ทางภาคตะวนั ออกของทวปี

หน้า ๕ 2. ภาษา ในทวปี แอฟรกิ ามภี าษาพูดอยู่ไมน่ ้อยกว่า 1,000 ภาษา ท้ังนีเ้ นื่องจากเป็นทวีปทมี่ ปี ระชากร อยูห่ ลายเผา่ พันธ์ุ แต่อาจแบ่งออกไดเ้ ปน็ 4 กลมุ่ 1) กลุ่มภาษาเซมิติก ไดแ้ ก่ ภาษาอาหรบั เปน็ ภาษาของคนส่วนใหญ่ในแอฟริกาเหนือ และบางส่วนใน แอฟริกาตะวนั ออก ส่วนกลุม่ ภาษาเซมติ ิกของชาวยโุ รปเปน็ ภาษาของเจา้ อาณานคิ มทเี่ ขา้ มาปกครอง เป็น ภาษท่ใี ช้กันแพร่หลายเม่อื ไมน่ านมานี้ ได้แก่ ภาษาฝรัง่ เศส ภาษาอังกฤษ และภาษาดัตช์ 2) กลุ่มภาษาซดู าน เป็นภาษาของประชากรในประเทศตา่ งๆ ซง่ึ ตง้ั อย่ใู นเขตทงุ่ หญา้ สะวันนาทางตอน ใต้ของทะเลทรายสะฮารา 3) กลมุ่ ภาษาบนั ตู เปน็ ภาษาของประชากรในประเทศต่างๆ ซง่ึ ต้งั อยทู่ างภาคกลางและภาค ตะวนั ออกของทวปี รวมท้ังบางประเทศทอ่ี ยทู่ างตอนใตด้ ว้ ย 4) กลุ่มภาษาเฮาซา เปน็ กลุม่ ภาษาทางการคา้ ของประชากรทางภาคตะวนั ตกของทวีป 3. ศาสนา ประชากรส่วนใหญใ่ นทวีปแอฟริกายงั มีความเชอื่ และปฏบิ ตั ิตามความเชอ่ื นนั้ สบื ต่อกันตั้งแตค่ รง้ั บรรพบุรุษมาหลายช่ัวอายุคน เชน่ เรือ่ งจติ วิญญาณ อำนาจของดวงดาว ภูเขา ต้นไม้ สง่ิ มหัศจรรย์ เป็นต้น ส่วนศาสนาทีน่ ับถือกนั มาก ได้แก่ ศาสนาครสิ ต์ มผี ู้นบั ถอื มากท่ีสดุ รองลงมาได้แก่ ศาสนาอิสลาม นอกจานี้ ยังมชี าวอินเดียทอี่ พยพเข้ามาใหม่นับถือศาสนาฮินดูและศาสนายิงก็มี ผู้นับถืออยบู่ า้ ง

หนา้ ๖ 4.การศกึ ษา แอฟรกิ าเป็นทวีปท่ยี ากจนและด้อยพฒั นาทางดา้ นวิทยาการสมยั ใหม่ และความก้าวหนา้ ในโลก ปจั จุบนั จะเป็นเคร่ืองกระตนุ้ ให้ประชากรและรฐั บาลของประเทศตา่ งๆต้องยกระดบั และขยายการศกึ ษาให้ ทัว่ ถงึ cต่การขาดแคลนทรัพยากรมนษุ ย์และอัตคตั ขดั สนทางด้านเศรษฐกจิ ไปเกอื บทกุ ประเทศยอ่ มเป็น อปุ สรรคสำคัญในการัฒนาการศึกษา น่ัานคือประเทศทย่ี ากจนอตั ราส่วนการรู้หนงั สอื ของประชากรจะตำ่ เช่น ประเทศเอธโิ อเปีย มาลี และไมเจอร์ซ่งึ เป็นประเทศที่ ยากจน มากมผี ู้อ่านออกเขยี นได้เพียงร้อยละ 24,25 และ 28 ตามลำดับ ขณะท่ปี ระเทศสาธารณรฐั แอฟรกิ าใต้และแทนซาเนียซ่ึงมีสภาพ เศรษฐกจิ ดีกว่าประเทศทั้ง 3 นี้ มอี ัตราส่วนของผ้รู ู้หนงั สอื สงู ถงึ รอ้ ยละ 60และ85เป็นตน้ 5. การกระจายและความหนาแนน่ ของประชากร พ.ศ.2541 ทวีปแอฟรกิ ามีประชากรประมาณ 762.4 ลา้ นคน หรือประมาณร้อยละ 13 ของประชากรโลก แต่อาศัยอยูใ่ นดนิ แดนที่มเี นอื้ ที่ประมาณ ร้อยละ 20 ของโลกเฉลีย่ ความหนาแน่นประมาณ 25.4 คนต่อ ตารางกโิ ลเมตรเขตทม่ี ีประชากรอาศัยอยู่หนาแน่น ไดแ้ ก่ บรเิ วณทมี่ สี ภาพแวดลอ้ มธรรมชาตสิ ่งเสริมต่อการ ตั้งถน่ิ ฐานอยู่อาศยั คือ มีความช้ืนเพยี งพอ มดี ินอุดมสมบูรณ์และมีอากาศไมร่ อ้ นจดั เกินไป ไดแ้ ก่ 1) ท่รี าบลมุ่ แมน่ ้ำไนล์ ในประเทศอียปิ ต์ เป็นแหล่งทีม่ นี ้ำและดินอุดมสมบรู ณเ์ หมาะแกก่ ารเพาะปลูก 2) ท่ีราบลมุ่ แม่น้ำไนเจอรแ์ ละชายฝงั่ อา่ วกนิ ี ไดแ้ ก่ บริเวณชายฝง่ั ตงั้ แตป่ ระเทศแกมเบยี ถึงคองโก เป็น บริเวณทไี่ ด้รบั อทิ ธิพลจากทะเล อากาศจึงไม่ร้อนจัดจนเกินไป มคี วามชน้ื เพียงพอมที ีร่ าบชายฝ่งั เปน็ แนว ยาว และมที รี่ าบลุ่มแมน่ ้ำไนเจอรเ์ ปน็ แหล่งทม่ี ดี นิ อุดมสมบรู ณ์เหมาะแก่การอยู่ อาศยั และประกอบอาชีพ เกษตรกรรม

หนา้ ๗ 3) ที่ราบสูงภาคตะวันออก ได้แก่ บริเวณประเทศเอธิโอเปยี ยกู ันดา เคนยา และแทนซาเนีย เป็น เขตที่มอี ากาศไม่รอ้ นจัดเกินไปเพราะเปน็ บรเิ วณที่ราบสูง มพี ชื พรรณธรรมชาติเป็นทงุ่ หญา้ เหมาะแก่การ เลยี้ งสตั วแ์ ละอากาศอบอุ่นสบาย 4) คาบสมทุ รภาคใต้ ในเขตประเทศสาธารณรฐั แอฟริกาใต้ มีอากาศอบอนุ่ และมที รพั ยากรธรรมชาติ อดุ มสมบรู ณเ์ หมาะแกก่ ารต้ังถนิ่ ฐานอยู่ อาศัยและประกอบอาชีพ เขตท่มี ปี ระชากรอาศัยอยเู่ บาบาง ได้แก่ ดนิ แดนทที่ ุรกนั ดารและเปน็ อปุ สรรคต่อการดำรงชีพ มีอากาศแหง้ แลง้ และมอี ากาศร้อนมากตลอดปี เชน่ บรเิ วณทะเลทรายสะฮารา ทะเลทรายคาลาฮารี และเขตท่มี ีปรมิ าณน้ำฝนสูงและตกชกุ ตลอดปเี ป็นท่ีช้นื แฉะ พชื พรรณเป็นป่าดงดิบ เช่น แถบลุ่มแม่นำ้ คองโก พนื้ ท่ีชายฝ่งั อา่ วกนิ ี เปน็ ต้น ลักษณะเศรษฐกจิ 1. การเพาะปลูก การเพาะปลูกของทวปี แอฟรกิ ามีผลผลิตแต่ละปไี ดไ้ ม่เพียงพอแก่การบริโภค ภายใน ทวีป จึงต้องสง่ั เข้าจากสว่ นอ่นื ของโลก ลักษณะการเพาะปลูกมีความแตกต่างกันไปตามสภาพ ภูมิอากาศและภมู ปิ ระเทศ คือ 1) เขตร้อนชื้น ได้แก่ แอฟรกิ าตะวันตก ลมุ่ แม่นำ้ คองโกและชายฝง่ั แอฟรกิ าตะวันออกมี อากาศรอ้ นช้ืน เปน็ แหล่งเพาะปลูกพืชเมืองร้อน เช่น โกโก้ ปลกู มากท่สี ุด ประเทศกานาเปน็ ประเทศท่ีส่ง เมล็ดโกโกอ้ อกจำหน่ายมากทสี่ ดุ ในโลก พชื สำคัญอน่ื ๆ ได้แก่ เผือก มัน ปาล์มน้ำมัน กาแฟ ถ่วั ลสิ ง อ้อย ยางพารา กาแฟ โกโก๊

หน้า ๘ 2) เขตลมุ่ นำ้ ไนล์ มีอากาศร้อนและแหง้ แล้งแต่ไดร้ บั นำ้ จากการชลประทาน พืชสำคญั ได้แก่ ฝ้าย ชา อนิ ทผลมั และขา้ วฟ่าง 3) เขตเมดิเตอรเ์ รเนียน ไดแ้ ก่ ตอนเหนือสุดและใต้สดุ ของทวปี มีการปลูกพืชผลเมดิเตอร์เรเนยี น เชน่ ส้ม องุ่น มะกอก ข้าวสาลี เปน็ ตน้ 4). เขตอบอนุ่ ชน้ื ได้แก่ ทางตะวนั ออกเฉียงใต้ของทวีป มกี ารปลกู ขา้ วสาลี ข้าวโพด และไมผ้ ล 2. การเลี้ยงสัตว์ เปน็ อาชีพทีพ่ บมากท่สี ดุ เพราะแอฟรกิ าเปน็ ทวีปท่มี ีเขตทงุ่ หญา้ กว้างขวาง แตก่ าร เลี้ยงสัตวก์ ็ประสบปญั หาสำคญั คือ ทุง่ หญา้ อนั กว้างใหญท่ างตอนใต้ของทะเลทรายสะฮารามกี ารเล้ยี งสตั ว์ มากเกนิ ไป เป็นการทำลายทุง่ หญ้าอย่างรู้เทา่ ไมถ่ ึงการณ์ สว่ นในเขตร้อนทางภาคกลางของทวีปมแี มลงเซต ซี (Tsetse fly) ท่ีเป็นพาหะแพรเ่ ชือ้ โรคเหงาหลับ (Sleeping sickness) เข้าสู่สัตว์เลย้ี งจนบางแห่งไม่ สามารถเล้ียงสตั ว์ได้ สตั ว์เลีย้ งสำคัญของทวปี แอฟรกิ า ได้แก่ - โคพันธพุ์ น้ื เมอื ง เปน็ โคเขายาวท่นี ยิ มเล้ยี งกันทางภาคตะวนั ออกและภาคใต้ของทวีป การเลย้ี งโค ของชาวแอฟริกานอกจากเพอื่ ใช้แรงงานและใชเ้ นือ้ เปน็ อาหารแลว้ ยงั แสดงถึงฐานะทางสงั คมดว้ ย กล่าวคือ ผูม้ ีจำนวนโคมากแสดงถึงความมีฐานะดแี ละเปน็ ผ้มู ีหนา้ มตี าในสงั คม - โคพนั ธุต์ า่ งประเทศ เป็นโคทนี่ ำมาจากต่างประเทศเลีย้ งไว้ เพื่อใชเ้ นื้อและนม เล้ยี งกนั มากทางตอน ใต้และตอนเหนอื ของทวปี ในเขตอากาศอบอ่นุ ช้นื และเขตเมดเิ ตอรเ์ รเนียน - แพะและแกะ ชาวแอฟริกานิยมเลยี้ งแบบเร่ร่อน ซงึ่ พบในทกุ ประเทศทมี่ ีลกั ษณะอากาศแบบทุ่ง หญ้ากง่ึ ทะเลทราย - อูฐ เป็นสตั วเ์ ลย้ี งในเขตแหง้ แลง้ เพื่อใช้เป็นสตั วพ์ าหนะและใช้เน้อื เป็นอาหาร - ลา เลี้ยงไวเ้ ปน็ สตั วพ์ าหนะในเขตทงุ่ หญา้ ก่งึ ทะเลทราย

หน้า ๙ 3. การลา่ สัตว์ แอฟริกาเปน็ ทวปี ท่สี ตั ว์ปา่ ชกุ ชุมและมีมากมายหลายชนดิ ชนพ้นื เมืองดงั้ เดิมของแอฟริกา เช่น พวกปิกมี่ แถบลมุ่ แม่นำ้ คองโก และพวกบุชแมน ในเขตทะเลทรายคาลาฮารี ยงั ดำเนนิ ชวี ิตโดยการลา่ สตั วป์ า่ เอาไปขาย สนิ ค้าจากป่าแอฟริกาทต่ี ่างชาตสิ นใจ ไดแ้ ก่ งาชา้ ง และนอแรด ต่อมาต่างชาติโดยเฉพาะ ชาวยโุ รปนิยมเดนิ ทางไปลา่ สัตว์ในแอฟริกามากข้นึ จึงทำให้จำนวนสัตว์ป่าลดลงอย่างรวดเรว็ ปัจจบุ ัน ประเทศต่างๆ ในแอฟรกิ าจงึ ไดจ้ ดั ทำเขตรักษาพนั ธุส์ ัตว์แห่งชาติ เช่น ประเทศเคนยา เอธิโอเปยี เป็นต้น และเปิดโอกาสให้ชาวต่างชาตเิ ข้าชมโดยจ่ายเงินค่าธรรมเนยี มแก่รัฐบาล ท่ีรจู้ ักกันในช่อื ซาฟารี (Safari) แต่ปจั จบุ ันทกุ ประเทศต่างมนี โยบายอนุรกั ษส์ ัตวป์ า่ ทำใหซ้ าฟารีหมดความสำคญั ไป 4. การประมง การประมงไม่ได้เป็นอาชพี สำคัญของชาวแอฟรกิ าจะมีบ้าง ไดแ้ ก่ การจบั ปลาเล็กๆ นอ้ ยๆ ในแม่นำ้ ต่างๆ ส่วนการประมงนำ้ เค็มมนี ้อยมาก แหล่งจับปลาน้ำเคม็ ไดแ้ ก่ น่านนำ้ ชายฝง่ั ตะวันตกเฉียงใต้ โดยมปี ระเทศสาธารณรฐั แอฟริกาใตเ้ ป็นประเทศทจ่ี บั ปลาไดม้ ากท่ีสุดในแอฟริกา

หน้า ๑๐ 5.การทำป่าไม้ เขตทีม่ คี วามสำคญั ในการทำปา่ ไมแ้ อฟริกา คอื บรเิ วณทางชายฝัง่ อา่ วกนิ ี และบริเวณลุ่ม แม่น้ำคองโก เป็นแหล่งทมี่ ีปา่ ไม้อยู่มากและอย่ใู กล้ทะเล ซงึ่ สามารถขนส่งได้ง่าย กบั เขตท่ีราบสงู ของ แอฟริกาตะวันออก 6. การทำเหมอื งแร่ แรท่ ี่สำคญั ของแอฟรกิ า ได้แก่ เพชร ทองคำ ยูเรเนยี ม ถา่ นหนิ ใยหนิ เหล็ก แมงกานสี ทองแดง ดีบกุ บอกไซต์ และฟอสเฟต มีแหลง่ ผลติ ดงั น้ี 1) เพชร แหลง่ เพชรทีส่ ำคัญ ได้แก่ สาธารณรฐั แอฟรกิ าใต้ นามิเบีย บอตสวานา ซมิ บบั เว และ โมซัมบกิ 2) ทองคำ ประเทศสาธารณรัฐแอฟรกิ าใต้ ซิมบบั เว กานา ผลิตทองคำไดม้ ากกวา่ คร่งึ หนง่ึ ของโลก แหลง่ สำคญั อยู่ท่วี ิตวอเตอรส์ แรนด์ในสาธารณรฐั แอฟริกาใต้ 3) ถา่ นหนิ มีในรัฐทรานสวาล และนาทาลในสาธารณรัฐแอฟริกาใต้ เป็นแหล่งสำคัญทส่ี ุดใน แอฟรกิ า 4) น้ำมนั ดิบและแกส๊ ธรรมชาติ มีในเขตทะเลทรายสะฮารา ไดแ้ ก่ ลเิ บีย ไนจเี รีย แอลจีเรีย อยี ปิ ต์ 5) เหล็ก พบมาในเขตที่ราบสงู มาลาวี ซมิ บบั เว โมรอ็ กโก แต่มีปรมิ าณไม่มาก 6) ทองแดง พบมากในแควน้ คาดังกา ประเทศซาอีร์ ผลิตได้มากทส่ี ดุ ในแอฟริกา 7) การอตุ สาหกรรม แอฟรกิ าเป็นทวีปท่ีมคี วามลา้ หลังทางด้านอตุ สาหกรรม ประเทศทม่ี ี ความกา้ วหน้าทางอตุ สาหกรรม คือสาธารณรัฐแอฟริกาใต้ ประเทศทมี่ ีผลผลิตทางด้านอุตสาหกรรมทำ รายได้เขา้ ประเทศบา้ ง ได้แก่ ซมิ บบั เว สวาซแิ ลนด์ โมรอ็ กโก เซเนกัล ส่วนประเทศท่เี ป็นแหลง่ อตุ สาหกรรมทอ่ งเทยี่ ว ได้แก่ ตนู ิเซีย โมร็อกโก อยี ปิ ต์ เคนยา แอลจเี รีย 8)การค้ากับตา่ งประเทศ การค้าระหว่างประเทศต่างๆ ในแอฟรกิ ากับภูมิภาคอื่นของโลก ส่วนใหญ่ เป็นฝา่ ยเสยี เปรียบดุลการคา้ จะมีประเทศท่ไี ดเ้ ปรียบดุลการคา้ บ้างกเ็ ฉพาะประเทศผู้ผลตนิ ำ้ มนั และแก๊ส ธรรมชาติ กบั ประเทศโกตดวิ ัวรแ์ ละรวันดาเทา่ นัน้ ที่ไดด้ ลุ การคา้ ในการคา้ ขายกับตา่ งประเทศ ลักษณ การค้ากบั ตา่ งประเทศ ดังนี้ 1. สนิ คา้ ออก ทีส่ ำคญั ไดแ้ ก่ นำ้ มนั ดบิ แก๊สธรรมชาติ อาหาร ยาสูบ และวัตถดุ บิ ต่างๆ ตลาดรบั ซ้ือสินคา้ จากแอฟรกิ า ได้แก่ กลุ่มสหภาพยุโรป สหรฐั อเมริกา และประเทศต่างๆในยุโรปตะวนั ออก

หน้า ๑๑ 2. สนิ คา้ เข้า ทีส่ ำคญั ไดแ้ ก่ เครอื่ งจกั รกล ยานยนต์ อปุ กรณก์ ารขนส่งสินค้าจากโรงงานอตุ สาหกรรม น้ำมันดิบ และแก๊สธรรมชาติ แหล่งที่สง่ สนิ ค้าเข้าสู่แอฟรกิ า ไดแ้ ก่ กล่มุ สหภาพยโุ รป กลุ่มโอเปค สหรัฐอเมริกา และญีป่ ุน่ 9)การคมนาคม ทวีปแอฟรกิ าเป็นทวปี ทีม่ ีความล้าหลังทางการคมนาคมขนสง่ มากกวา่ ทกุ ทวปี ท้ังเพราะ ประเทศ ส่วนใหญย่ ากจน ไม่มีเงนิ ทุนเพยี งพอท่จี ะนำมาพัฒนาในดา้ นนี้ และนอกจากนี้ทวีปแอฟริกายังมี ลกั ษณะภูมปิ ระเทศและสภาพแวดลอ้ มตา่ งๆ ทเ่ี ป็นอปุ สรรคต่อการคมนาคมขนสง่ ด้วย 1) ทางบก นอกจากความขาดแคลนทางด้านเศรษฐกจิ แลว้ แอฟริกายงั มพี ้นื ท่สี ่วนใหญเ่ ปน็ อปุ สรรคตอ่ การสรา้ งถนนและทางรถไฟ เพราะภูมิประเทศเป็นที่ราบสงู และมีเขตทะเลทรายอนั กวา้ ง ขวางทางตอนเหนอื และตอนใต้ เปน็ บรเิ วณที่ไมม่ คี า่ ทางเศรษฐกิจและแทบไมม่ ปี ระชากรอาศัยอยู่ การสรา้ ง เสน้ ทางคมนาคมในเขตนีจ้ งึ ไมค่ ุม้ คา่ กบั การลงทนุ ส่วนเขตแมน่ ำ้ คองโกทางภาคกลางเปน็ เขตทีร่ าบลุ่มท่ปี ก คลมุ ดว้ ยป่าดบิ อนั กว้าง ขวาง ก็เปน็ อุปสรรคตอ่ การกอ่ สร้างเส้นทางคมนาคมขนส่ง ทง้ั ยังประชากรอาศัยอยู่ เบาบางมาก พื้นท่ดี งั กล่าวจึงแทบไมม่ ีถนนอยู่เลย แอฟริกาเปน็ ทวปี ท่ีไม่มถี นนหรือทางรถไฟสายยาวข้าม ทวีปเหมอื นทวปี อนื่ ๆ บริเวณทม่ี เี ส้นทางคมนาคมขนสง่ ทางบกอยู่บา้ ง กม็ กั เป็นเสน้ ทางสายสัน้ ๆ ไดแ้ ก่ ประเทศต่างๆทต่ี ั้งอยใู่ กล้ชายฝง่ั ทะเลโดยเฉพาะสาธารณรัฐแอฟรกิ าใต้ มีเสน้ ทางคมนาคมขนสง่ หนาแน่น กวา่ ทกุ ประเทศ

หนา้ ๑๒ 2) ทางนำ้ เส้นทางคมนาคมทางทะเลมีความสำคญั ตอ่ แอฟริกามาก ทั้งนเี้ พราะแอฟริกาต้งั อยู่ในเสน้ ทาง เดนิ เรือระหวา่ งทวีปยโุ รปกบั ทวีป เอเชีย และทวีปยุโรปกับทวปี ออสเตรเลีย หลายประเทศในทวปี นี้ ได้มี การปรบั ปรงุ เมืองทา่ น้ำลกึ ใหเ้ รือสินคา้ และเรือเดนิ สมุทรเขา้ เทียบทา่ ได้ และกลายเปน็ เมืองท่าขนาดใหญ่ หลายเมือง เชน่ อะเล็กซานเดรยี ในอียปิ ต์ เคปทาวน์ในสาธารณรัฐแอฟริกาใต้ คาซาบลังกาในโมรอ็ กโก มันโรเวยี ในไลบีเรีย เปน็ ต้น 3) ทางอากาศ แอฟรกิ าเปน็ ทวีปมสี ายการบนิ ทใี่ ช้ตดิ ตอ่ กนั ทง้ั ภายในทวปี และระหว่างทวปี ศูนยก์ ลาง คมนาคมทางอากาศ ได้แก่ ไคโรในอยี ปิ ต์ คารท์ ูมในซูดาน แอลเจยี ร์ในแอลจเี รีย ไนโรบีในเคนยา ลากอสใน ไนจีเรยี โจฮันเนสเบริ ก์ และเคปทาวนใ์ นสาธารณรัฐแอฟริกาใต้

หนา้ ๑๓ • ทวปี แอฟริกา เขตทะเลทรายสะฮารา เป็นบริเวณที่มีการต้งั ถ่ินฐาน ที่ราบสูงดา้ นตะวนั ออก เบาบาง เพราะเป็นเขตทุรกนั ดาร อยใู่ นเขตอากาศอบอุ่น มีอากาศร้อน และแหง้ แลง้ เป็ นแหล่งทุ่งหญา้ บริเวณที่ราบลมุ่ แมน่ ้าไนล์ เหมาะแก่การเล้ียงสัตว์ เป็นแหลง่ อารยธรรมโบราณ แก่การเล้ียงสัตว์ คอื อารยธรรมอียปิ ต์ เมืองที่มี บริเวณท่ีราบลมุ่ แมน่ ้าไนเจอร์ ประชากรหนาแน่นเป็ นบริ เวณ และชายฝั่งอ่าวกินี เป็นบริเวณ ท่ีมีดินและน้าอุดมสมบรู ณ์ ที่ไดร้ ับอิทธิพลความช้ืนจากทะเล มีอากาศไม่ร้อนจดั มีดินและน้า คาบสมุทรทางตอนใตม้ ี อุดมสมบูรณ์ เหมาะแก่การ ทรัพยากรอุดมสมบูรณ์ เพาะปลกู แผนที่การกระจายและความหนาแน่นของปรซะูดชานกรในทวปี แอฟคราิกรา์ทูม เหมาะแก่การต้งั ถิ่นฐาน อแียลปิ ะตเป์ ็นเมืองท่าทางเศรษฐกิจ เขตทะเลทรายสะฮารา ล่มุ แมน่ ้าไนล์ กามา อกั กรา การกระจายของ ไบนรลิเเุ่มวจณอแมรท์แน่ ่ีรล้าาะไบชนลาล่มุ ย์ แฝม่ังน่ ้า นีอาเม ประชากรใน ทะเลทรายคาลาฮารี เบาบาง หนาแน่น ทวปี แอฟริกา อา่ วกินี ไนเจอร์ ท่ีราบสูง คาบสมุทร พริทอเรีย เคนยา ดา้ นตะวนั ออก ทางตอนใต้ ยกู นั ดา โมซมั บิก แอฟริกาใต้ ไนโรบี