บทเรียนคำราชาศัพท์

บทเรียนอิเล็กทรอนิกส์ (E-book) กลุ่มสาระการเรียนรู้ ภาษาไทย เร่ือง คาราชาศัพท์ระดับช้ันมัธยมศึกษาปีท่ี 2 จัดทาข้ึนเพ่ือยกระดับผลสัมฤทธ์ิและคุณภาพการอ่าน เขียน ภาษาไทย หลักการใช้ภาษาไทย เพ่ือให้นักเรียนศึกษาเน้ือหา และฝึกทักษะทางภาษา เร่ืองการสอนอ่านคาราชาศัพท์ โดย คณะผู้จัดทา ร่วมกันเรียบเรียงเน้ือหาและรูปแบบกิจกรรม ผสานความเขา้ ใจลักษณะของภาษาไทย ตระหนักรับรู้ในความ งามของภาษา ภมู ปิ ัญญาทางภาษา กระบวนการคิดและการบูร ณาการ เพ่ือนาไปสู่การเรียนรู้ด้วยตนเองและกระตุ้นความ สนใจ สามารถพัฒนาทักษะทางภาษาเหมาะแก่วัย ระดับช้ัน อย่างสูงสุดเต็มตามศักยภาพ เป็นพ้ืนฐานการคิดเช่ือมโยงใน การเรียนรูก้ ลุ่มสาระการเรยี นรู้อ่ืน ปลกู ฝังวัฒนธรรมทางภาษา ความเป็นไทยรวมท้ังการนาความรู้และความคิดไปใช้เป็น แนวทางในการติดต่อส่อื สารในการดาเนินชวี ิตต่อไป ก

หัวขอ้ หน้า 1. แบบทดสอบก่อนเรยี น 1 2. ความหมายคาราชาศัพท์ 4 3. ที่มาของคาราชาศพั ท์ 5 4. การใช้ทรง 6 5. การใช้คา พระบรม/พระบรมราช, พระราช, พระ 7 6. การใช้ราชาศัพท์ในคาข้นึ ต้นและคาลงท้าย 8 7. การใช้คานามราชาศพั ท์ 9 8. การใช้คาสรรพนามราชาศพั ท์ 10 9. การใช้คาราชาศัพท์ให้ถกู ต้อง 11 10. ราชาศัพท์สาหรบั พระภิกษุ 13 11. หมวดร่างกาย 14 12. หมวดเครือญาติ 15 13. หมวดเคร่อื งใช้ 16 14. หมวดกรยิ า 17 15. หมวดสรรพนาม 18 15. หมวดคาท่ีใช้กับพระสงฆ์ 19 16. ขอ้ สังเกตเก่ียวกับการใช้คาราชาศัพท์ ระดับพระมหากษัตริย์ 20 และบรมวงศานุวงศ์ 17. ใบงานท่ี 1 – 7 21 18. แบบทดสอบหลังเรยี น 28 ข

แบบทดสอบก่อนเรยี น เร่อื ง คาราชาศพั ท์ ชน้ั มธั ยมศกึ ษาปีท่ี 2 คาชแ้ี จง ให้นกั เรยี นตอบคาถามตอ่ ไปนี้ เลือกเพยี งขอ้ เดยี ว 1.ขอ้ ใดอธบิ ายความหมายของคาราชา 5.ขอ้ ใดคือคาราชาศพั ท์หมวดเคร่อื งใช้ ศพั ท์ไดถ้ ูกต้อง ท้ังหมด ก. ถ้อยคาสภุ าพ ก.ธารพระกร บรรทม ลิขติ ข. ถอ้ ยคาที่ใชก้ ับพระมหากษัตรยิ ์ ข.น้าจันทร์ เสด็จ พระกระเจยี ก ค. ถ้อยคาท่ีไพเราะใชใ้ หเ้ หมาะสมกับ ค.ซบั พระองค์ พระยภี่ ู่ พระทวาร ฐานะของบุคคล ง.ประชวร พระอังคาร พระโลมา ง. ถกู ทกุ ขอ้ 2.ท่มี าของคาราชาศพั ทม์ าจากไหน 6.ทม่ี าของคาราชาศพั ท์มอี ยกู่ อ่ี ยา่ ง ก. รบั มากจากภาษาอ่นื ภาษาเขมร ก.1 อยา่ ง ข.2 อยา่ ง ข. รับมาจากบรรพบุรุษไทย ค.3 อยา่ ง ง.4 อยา่ ง ค. รับมาจากขา้ ราชการชน้ั สงู ง. ไมม่ ขี อ้ ถกู 3.ข้อใดคือคาราชาศพั ท์หมวดเคร่อื งใช้ 7.การใชค้ าวา่ \"ทรง\" นาหน้ามหี ลักกี่ ประการ ก.พระฉาย ข.พระโลมา ค.พระชานุ ง.พระมงั สา ก.1 ประการ ข.2 ประการ ค.3 ประการ ง.4 ประการ 4.ข้อใดไมใ่ ชค่ าราชาศพั ท์หมวด 8.ผทู้ ี่ต้องใชค้ าราชาศพั ทม์ กี ช่ี นชน้ั รา่ งกายท้ังหมด ก.1 ชนชนั้ ก.พระนาภี นา้ พระเนตร ธารพระกร ข.2 ชนชน้ั ข.พระนาสกิ พระฉวี พระราศี ค.3 ชนชน้ั ค.พระเกศา พระอุทร พระองคลุ ี ง.4 ชนชน้ั ง.พระโอษฐ์ พระเขฬะ พระศอ 1

แบบทดสอบก่อนเรยี น เร่อื ง คาราชาศพั ท์ ช้นั มธั ยมศกึ ษาปีที่ 2 คาชแ้ี จง ใหน้ กั เรยี นตอบคาถามต่อไปนี้ เลือกเพยี งขอ้ เดยี ว 9.ถ้ามาต้อนรบั พระบาทสมเด็จพระ 13.\"เส้ือ\" ในคาราชาศพั ท์เรยี กวา่ อะไร เจ้าอยู่หวั ตอ้ งใชค้ าว่าอะไร ก.ฉลองพระองค์ ก.ถวายการตอ้ นรบั ข.ฉลองพระบาท ข.เฝา้ ฯ รับเสดจ็ ค.พระทวาร ค.ถวายความจงรักภักดี ง.พระยภ่ี ู่ ง.ประชาชนมาเฝ้ารับเสรจ็ 10.คาราชาศพั ท์ถกู แบง่ ออกเปน็ ก่ี 14. \"พระแท่นบรรทม\" หมายถึงอะไร หมวด ก.ประตู ก.5 หมวด ข.เตยี งนอน ข.6 หมวด ค.เขม็ ขดั ค.8 หมวด ง.ผา้ เชด็ ตวั ง.9 หมวด 11.คาว่า \"พระขนอง\" ในคาราชาศพั ท์ 15. \"พอ่ \" ในคาราชาศพั ท์เรยี กวา่ อะไร แปลว่าอะไร ก.พระชนก ก.นว้ิ มอื ข.พระอัยกา ข.หู ค.พระอนชุ า ค.ผา้ เชด็ หนา้ ง.พระเชษฐา ง.หลัง 12.คาวา่ \"พระราชปุจฉา\" มี ความหมายตรงกบั ขอ้ ใด ก.ถาม ข.ไปเที่ยว ค.ไหว้ ง.เขยี นจดหมาย 2

กระดาษคาตอบแบบทดสอบก่อนเรยี น ช่อื -นามสกลุ ……………………………………………………………. ช้นั ....... เลขท่ี ......... ขอ้ ก ข ค ง รวมคะแนน 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 3

คาว่า ราชาศัพท์ มีความหมายว่า ศัพท์หรือ ถ้อยคาสาหรับพระราชา ศพั ท์หลวง ศพั ท์ราชการแต่ โดยท่ัวไป หมายถึง คาสุภาพท่ีใช้ถูกต้องเหมาะสม กับฐานะหรือสถานภาพของบุคคลต่าง ๆ ได้แก่ พ ร ะ ม ห า ก ษั ต ริ ย์ ( พ ร ะ ร า ช า ) พ ร ะ ร า ช ว ง ศ์ ข้าราชการ พระภิกษุ และสภุ าพชนท่ัวไป 4

ค า ท่ี ม า ป ร ะ ก อ บ เ ป็ น ค า ร า ช า ศั พ ท์ มี ท้ั ง ค า ไ ท ย แ ล ะ ค า ท่ี ยื ม ม า จ า ก ภาษาต่างประเทศ เป็นท่ีน่าสังเกตว่า คายืมมาจากภาษาบาลีสันสกฤต และ ภาษาเขมรน้ันเป็นคาราชาศัพท์มากกว่าคาท่ียืมมาจากภาษาอ่ืน ๆ คานาม ราชาศัพท์ที่มักประกอบข้ึนจากคายืมภาษาบาลีสันสกฤต เช่น พระบรม ราโชวาท พระราชกรณียกิจ พระเนตร ส่วนคากริยาราชาศัพท์สาเร็จรูปมักจะ เป็นคายืมมาจากภาษาเขมร เช่น เสด็จ เสวย บรรทม สรง สรวล คายืมจากภาษาอิ่นที่นามาประกอบเป็นคาราชาศัพท์มีไม่มากนัก เช่น พระโธรน “โธรน” มาจากภาษาอังกฤษ “throne”หมายถึง “บัลลังก์” “พระ เก้าอี้” มาจากภาษาจีน เป็นต้น ส่วนคาไทยแท้ท่ีมักใช้ประกอบกับคาว่า “หลวง” และ “ต้น” ให้เป็นนามราชาศัพท์ เช่น ช้างหลวง เรือหลวง ลูกหลวง ช่างต้น เป็นต้น “หลวง” ใช้ประกอบกับคานามที่เป็นไปได้ท้ัง สัตว์ สิ่งของ และคน “ต้น” ใช้ประกอบคานามที่เป็นสัตว์ และส่ิงของ ไมใ่ ชก่ ับคน นามราชาศัพท์ทใ่ี ช้ “ต้น” ประกอบ จะหมายถึงดี อันดับหน่งึ เทียบไว้สาหรับพระมหากษัตรยิ ์โดยเฉพาะ เชน่ ม้าต้น ช้างต้น ส่วน ม้าหลวง ช้างหลวง น้ัน หมายถึง ม้า ของพระเจ้าแผ่นดิน ชา้ งของพระเจ้าแผ่นดิน 5

ใช้ทรงนาหนา้ คานามบางคาทาใหเ้ ปน็ กริยาราชาศพั ทไ์ ด้ เช่น ทรงกีฬา (เล่นกีฬา), ทรงธรรม (ฟงั เทศน์), ทรงบาตร (ใสบ่ าตร), ทรงชา้ ง (ขช่ี า้ ง) ใช้ทรงนาหน้าคากริยาสามัญบางคา ทาให้เป็นกริยาราชาศัพท์ได้ เช่น ทรงวิ่ง , ทรงยินดี , ทรงอธิบาย , ทรงยิง , ทรงเล่น , ทรงส่งั สอน , ทรงศกึ ษา ใชท้ รงนาหนา้ คานามธรรมดา เช่น ทรงช้าง , ทรงดนตรี , ทรงศลี , ทรงธรรม , ทรง เบด็ , ทรงแซกโซโฟน ใช้ทรงนาหน้าคานามราชาศัพท์บางคา ทาให้เป็นกริยาราชาศัพท์ได้ เช่น ทรง พระราชดาริ (คิด) , ทรงพระราชนพิ นธ์ (แต่งหนงั สอื ) , ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ (กรุณา) , ทรงพระผนวช (ออกบวช) ,ทรงพระสุบิน (ฝัน) , ทรงพระประชวร (เจ็บปว่ ย) ,ทรงพระสรวล (ยมิ้ ) , ทรงพระอักษร (อ่าน, เขยี น,เรียน) ทรงมี หรือ ทรงเปน็ นาหน้าคานามธรรมดา เช่น ทรงมีเงิน ทรงมไี ข้ ทรงมีเหตุผล ทรงเปน็ ครู ทรงเปน็ ทหาร ทรงเปน็ นักปราชญ์ คากรยิ าทีเ่ ปน็ คาราชาศพั ท์อยูแ่ ลว้ ไมใ่ ช้ “ทรง” ตรสั ประสตู ิ บรรทม พระราชทาน (ให้ (พดู ) (เกิด) (นอน) โปรด เสวย ทอดพระเนตร ตกพระทัย (ชอบ) (กิน) (ตกใจ) เสด็จประพาส เสด็จนิวัติ (ด)ู (ไปเที่ยว) (กลับมา) ทรงน้า (อาบน้า) สรงพระพักตร์ (ล้างหน้า) ไม่ใช้คาว่าทรง นาหน้ากริยาราชาศัพท์สาเร็จรูป เช่น ทรง 6 เสวย ทรงโปรด เปน็ ต้น ไม่ใช้คาว่า ทรงมี หรือ ทรงเป็น นาหน้าคานามราชาศัพท์ เช่น ทรงมีพระบรมราชโองการ ทรงเปน็ พระราชโอรส เป็นต้น ให้ใช้ มี หรอื เปน็ เชน่ มีพระบรมราชโองการ เปน็ พระราชโอรส เปน็ ต้น

พร ะบร ม, พร ะบร มร า ช ใ ช้นา ห น้า คา นา มที่สา คัญที่เ กี่ย วกั บ พ ร ะ บ า ท ส ม เ ด็ จ พ ร ะ เ จ้ า อ ยู่ หั ว เ ท่ า น้ั น เ ช่ น พ ร ะ บ ร ม ร า โ ช ว า ท , พระบรมมหาราชวัง, พระบรมฉายาลักษณ์, พระปรมาภิไธย, พระบรม ราชวโรกาส, พระบรมราชโองการ พระราช ใช้กับพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว, สมเด็จพระบรมราชินี และอุปราช เช่น พระราชโทรเลข, พระราชหัตถเลขา, พระราชเสาวนีย์, พระราชปฏสิ นั ถาร พระ ใช้นาหน้าคาท่ีเรียกอวัยวะ เคร่ืองใช้ หรือคานาหน้าคาสามัญ บางคาท่ีไม่มีราชาศพั ท์ใช้ เช่น พระพักตร์, พระเศียร, พระบาท, พระเก้าอี้, พระมาลา, พระกระยาหาร 7

“ขอเดชะฝ่าละอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหม่อม ข้าพระพุทธเจ้า ลงท้ายว่า ด้วยเกล้าดว้ ยกระหมอ่ มของเดชะ” ใชใ้ นโอกาสกราบบงั คมทลู ข้ึนก่อน เปน็ คร้ังแรก “พระพุทธเจ้าข้าขอรบั ใสเ่ กล้าใส่กระหมอ่ ม ขา้ พระพทุ ธเจ้า....ลงทา้ ยว่า ดว้ ยเกล้าดว้ ยกระหมอ่ ม” ใชใ้ นโอกาสที่มพี ระราชดารสั ข้นึ ก่อน “พระมหากรุณาธิคุณเป็นล้นเกล้าล้นกระหม่อม...หรอื พระเดชพระคุณ เป็นล้นเกล้าล้นกระหม่อม..” ลงท้ายว่า “ด้วยเกล้าด้วยกระหมอ่ ม” ใช้ในโอกาส แสดงความขอบคณุ ท่ไี ดร้ ับความชว่ ยเหลือ “เดชะพระบารมีปกเกล้าปกกระหม่อม หรอื เดชะพระบรมเดชานุภาพ เปน็ ล้นเกล้าล้นกระหม่อม...” ลงท้ายว่า “ด้วยเกล้าด้วยกระหมอ่ ม” ใช้ในโอกาส แสดงว่ารอดพ้นอันตราย “พระราชอาญาไม่พ้นเกล้าพ้นกระหม่อม.. หรอื “พระราชอาญาเป็นล้น เกล้าล้นกระหม่อม...” ลงท้ายว่า “ด้วยเกล้าด้วยกระหม่อม” ใช้ในโอกาสทา ผดิ พลาด “ไม่บงั ควรจะกราบบังคมทูลพระกรุณา....หรอื ไม่ควรจะกราบบังคมทลู ใหท้ รงทราบฝ่าละอองธุลพี ระบาท....” ลงท้ายว่า ด้วยเกล้าด้วยกระหมอ่ ม ใช้ใน โอกาสท่ีจะต้องกล่าวถึงของไม่สุภาพ คากราบบังคมทูลจะต้องใช้ ฝ่าละอองธุลี พระบาท ไมใ่ ช้ ใต้ฝา่ ละองธุลีพระบาท เพราะคาว่า ใต้ฝา่ ละอองธุลีพระบาท เปน็ คาสรรพนามมคี วามหมายว่า ทา่ น เท่าน้ัน คากราบบงั คมทลู จะต้องใช้ ฝา่ ละอองธุลีพระบาท ไม่ใช้ ใต้ฝ่าละอองธุลี พระบาท เพราะคาว่า ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท เป็นคาสรรพนาม มคี วามหมาย ว่าทา่ น เท่าน้ัน 8

คานามหมวดรา่ งกาย เชน่ พระพกั ตร์ พระปราง พระนาสิก พระหตั ถ์ (ดวงหน้า) (แก้ม) (จมกู ) (มอื ) พระเศยี ร พระเนตร พระกรรณ พระโอษฐ์ (ศรี ษะ) (ตา) (ห)ู (ปาก) พระกร พระทนต์ พระนขา พระโสณี (ปลายแขน) (ฟัน) (เล็บ) (ตะโพก) คานามหมวดเคร่อื งภาชนะใช้สอย และส่ิงต่าง ๆ เช่น พระสุพรรณศรี พระสุพรรณราช พระเตา้ (กระโถนเล็ก) (กระโถนใหญ่) (หมอ้ นา้ ) พานพระศรี พระเต้าทักษิโณทก ถาดพระสธุ ารส (หมากพาน) (หม้อกรวดนา้ ) (ถาดนา้ ชา คานามหมวดเคร่อื งใช้ เคร่อื งประดับ นาด้วย “ฉลอง” “พระ”เช่น ฉลองพระบาท ฉลองพระองค์ ฉลองพระหตั ถ์ส้อม ฉลองพระหตั ์ชอ้ น (รองเท้า) (เส้อื ) (ส้อม) (ชอ้ น) พระแท่น พระยภ่ี ู่ พระเขนย พระแท่นบรรทม (เตยี ง) (ทนี่ อน) (หมอนหนุน) (เตยี งนอน) พระภษู า พระกลด พระทวาร พระสนับเพลา (ผา้ นุ่ง (รม่ ) (ประต)ู (กางเกง) พระมาลา พระจุฑามณี พระมาลา ผ้าซบั พระพกั ตร์ (หมวก) (ป่ ิน) (หมวก) (ผ้าเชด็ หน้า) คานามขตั ติยตระกูล พระอยั กา (ป,ู่ ตา) พระอัยยิกา พระอยั กี (ยา่ ,ยาย) พระชนก พระบดิ ร พระบิดา (พอ่ ) พระเชษฐา (พช่ี าย) พระภคินี (พสี่ าว) พระอนุชา (น้องชาย) พระขนิษฐา (น้องสาว) พระภาคิไนย (หลาน-ลกู พส่ี าว พระนัดดา (หลาน-ลกู ของลกู ) ,น้องสาว) พระปนัดดา (เหลน) พระสัสสุระ (พอ่ ตา) พระภาติยะ (หลาน-ลูกพชี่ าย พระภสั ดา , พระสวามี (สาม)ี ,น้องชาย) พระมาตลุ า (ลงุ พขี่ องแม่) พระปติ ลุ า (ลงุ พข่ี องพอ่ ) 9

สรรพนามสาหรบั ผพู้ ดู ผู้ฟงั บุรุษท่ี 1 บุรุษที่ 2 บุรุษท่ี 3 ขา้ พระพทุ ธเจ้า พระมหากษัตรยิ ์ ใต้ฝ่าละอองธุลี พระองค์ สมเดจ็ พระบรมราชนิ นี าถ พระบาท สมเด็จพระบรมราชนิ ี สมเด็จพระบรมราชชนนี ขา้ พระพทุ ธเจ้า ใต้ฝ่าละออง พระองค์ สมเดจ็ พระบรมโอรสาธิราชฯ พระบาท สยามมกุฎราชกมุ าร สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดาฯ ขา้ พระพทุ ธเจ้า ใต้ฝ่าพระบาท พระองค์ สยามบรมราชกมุ ารี ฝ่าพระบาท พระองค์ เกล้ากระหม่อม ฝ่าพระบาท ท่าน สมเดจ็ เจ้าฟา้ (ชาย) เกลา้ กระหมอ่ มฉัน พระองค์เจ้า (หญงิ ) สมเดจ็ พระสงั ฆราช กระหมอ่ ม(ชาย) หมอ่ มเจ้า หม่อมฉัน(หญงิ ) 10

ใช้ เฝ้าฯ รบั เสด็จ หรือ รบั เสด็จ ไมใ่ ช้ ถวายการต้อนรบั ใช้ มคี วามจงรกั ภักดี หรอื จงรกั ภักดี ไมใ่ ช้ ถวายความจงรกั ภักดี อาคันตุกะ หมายถึง แขกที่มาหาน้ันเป็นแขกของประธานาธิบดี หรือแขกของ บุคคลอ่ืนท่ีไม่ใชพ่ ระมหากษัตริย์ประเทศใดประเทศหน่งึ ราชอาคันตุกะ, พระราชอาคันตุกะ หมายถึง แขกของพระมหากษัตริย์ประเทศ ใดประเทศหน่งึ ขอบใจ ใช้สาหรับสุภาพชนเสมอกัน ผู้ใหญ่ใช้กับผู้น้อย พระราชวงศ์ ทรงใช้กับ คนสามัญ และพระราชาทรงใช้กับประชาชน ขอบพระทัย ใช้สาหรับคนสามัญกล่าวกับพระราชวงศ์, พระราชวงศ์ทรงใช้กับ พระราชวงศห์ รือพระราชาทรงใชก้ ับพระราชวงศ์ ในการถวายของแด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชนิ นี าถ ถ้าเปน็ ของเล็ก ใชค้ าว่า ทลู เกล้าฯ ถวาย อ่านว่า ทูลเกล้าทูลกระหม่อม ถวาย ถ้าเปน็ ของใหญ่ ใชค้ าว่า น้อมเกล้าฯถวาย อ่านว่า นอ้ มเกล้านอ้ มกระหมอ่ มถวาย 11

ไ ท ย เ ร า มี ค า พู ด ที่ ใ ช้ กั บ พ ร ะ ภิ ก ษุ โ ด ย เ ฉ พ า ะ อ ยู่ ป ร ะ เ ท ศ ห น่ึ ง บ า ง ที ก็ เ ป็ น ค า ที่ พระภิกษุเป็นผู้ใช้เอง ซ่ึงคนไทยส่วนใหญ่จะรู้จักกันหมดแล้ว เช่น คาว่า อาตมาภาพ หรือ อาตมา มีความหมาย เท่ากับ ฉัน บางคาก็ท้ังท่านใช้เองและเราใช้กับท่าน เช่น คาว่า ฉัน หมายถึง กิน การพดู กับพระภิกษุต้องมีสมั มาคารวะ สารวม ไม่ใช้ถ้อยคาที่เปน็ ไปในทานองพูด เล่นหรือพูดพล่อย ๆ ซ่ึงจะเป็นการขาดความเคารพไปสาหรับพระภิกษุ เราจาเป็นต้อง ทราบราชทินนาม เรียกพระภิกษุผู้ทรงสมณศักดิ์ ของพระภิกษุเรียงลาดับได้ดังน้ี เพ่ือท่ีจะ ได้ใชไ้ ด้อย่างถกู ต้อง 1. สมเด็จพระสงั ฆราช 2. สมเด็จพระราชาคณะ หรือ ช้ันสุพรรณปัฏ คือ พระภิกษุท่ีมีราชทินนาม นาหน้าด้วยคาว่า “สมเด็จพระ” 3. พระราชาคณะช้นั รอง 4. พระราชาคณะช้ันธรรม พระราชาคณะช้ันนมี้ ักมคี าว่า “ธรรม” นาหน้า 5. พระราชาคณะช้นั เทพ พระราชาคณะช้นั นมี้ ักมคี าว่า “เทพ” นาหน้า 6. พระราชาคณะช้ันราช พระราชาคณะช้ันนม้ี กั มคี าว่า “ราช” นาหน้า 7. พระราชาคณะช้นั สามัญ 8. พระครูสญั ญาบัติ, พระครูช้ันประทวน, พระครูฐานานุกรม 9. พระเปรยี ญต้ังแต่ 3 – 9 การใชค้ าพูดกับพระภิกษุทรงสมณศักดิ์ ท่ีผิดกันมากคือ ช้ันสมเด็จพระราชาคณะ เห็นจะเปน็ เพราะมีคาว่า “สมเด็จ” นาหน้าจึงเข้าใจว่าต้องใช้คาราชาศัพท์ ซ่ึงผิด ความจริง แล้ว พระภิกษุทรงสมณศักดิ์ท่ีต้องใช้ราชาศัพท์มีเฉพาะเพียงสมเด็จพระสังฆราชเท่าน้ัน เว้นแต่พระภิกษุรูปน้ัน ๆ ท่านจะมฐี านันดรศักดิ์ทางพระราชวงศอ์ ยู่แล้ว 12

ไ ท ยเ ร า มี ค า พู ด ที่ ใ ช้ กั บ พ ร ะ ภิ ก ษุ โ ด ยเ ฉ พ า ะ อ ยู่ ป ร ะ เ ท ศ ห น่ึ ง บ า ง ที ก็ เ ป็ น ค า ที่ พระภิกษุเป็นผู้ใช้เอง ซ่ึงคนไทยส่วนใหญ่จะรู้จักกันหมดแล้ว เช่น คาว่า อาตมาภาพ หรือ อาตมา มีความหมาย เท่ากับ ฉัน บางคาก็ท้ังท่านใช้เองและเราใช้กับท่าน เช่น คาว่า ฉัน หมายถึง กิน การพูดกับพระภิกษุต้องมสี ัมมาคารวะ สารวม ไม่ใช้ถ้อยคาที่เป็นไปในทานองพูด เล่นหรือพูดพล่อย ๆ ซ่ึงจะเป็นการขาดความเคารพไปสาหรับพระภิกษุ เราจาเป็นต้อง ทราบราชทินนาม เรียกพระภิกษุผู้ทรงสมณศักด์ิ ของพระภิกษุเรียงลาดับได้ดังนี้ เพ่ือท่ีจะ ได้ใชไ้ ด้อย่างถกู ต้อง 1. สมเด็จพระสงั ฆราช 2.สมเด็จพระราชาคณะ หรือ ช้ันสุพรรณปัฏ คือ พระภิกษุ ท่ีมีราชทินนาม นาหน้าด้วยคาว่า “สมเด็จพระ” 3. พระราชาคณะช้นั รอง 4. พระราชาคณะช้ันธรรม พระราชาคณะช้ันนมี้ กั มคี าว่า “ธรรม” นาหน้า 5. พระราชาคณะช้ันเทพ พระราชาคณะช้นั นม้ี กั มคี าว่า “เทพ” นาหน้า 6. พระราชาคณะช้นั ราช พระราชาคณะช้ันนมี้ กั มคี าว่า “ราช” นาหน้า 7. พระราชาคณะช้ันสามัญ 8. พระครูสัญญาบัติ, พระครูช้นั ประทวน, พระครูฐานานุกรม 9. พระเปรยี ญต้ังแต่ 3 – 9 การใชค้ าพูดกับพระภิกษุทรงสมณศักด์ิ ที่ผิดกันมากคือ ช้ันสมเด็จพระราชาคณะ เหน็ จะเปน็ เพราะมีคาว่า “สมเด็จ” นาหน้าจึงเข้าใจว่าต้องใช้คาราชาศัพท์ ซ่ึงผิด ความจริง แล้ว พระภิกษุทรงสมณศักด์ิท่ีต้องใช้ราชาศัพท์มีเฉพาะเพียงสมเด็จพระสังฆราชเท่าน้ัน เว้นแต่พระภิกษุรูปน้ัน ๆ ท่านจะมฐี านนั ดรศักดิ์ทางพระราชวงศ์อยแู่ ล้ว 13

คาสามญั คาราชาศพั ท์ คาสามญั คาราชาศพั ท์ แขน พระพาหา, เงา พระฉายา เขย้ี ว พระพานุ ดวงตา พระเนตร,พระจกั ษุ หนา้ พระทาฐะ คอ พระศอ,พระกณั ฐา น้ิวมอื พระพกั ตร์ หู พระกรรณ แข้ง พระองคลุ ี เล็บ พระนขา,พระกรชะ แก้ม พระชงฆ์ หนวด พระมสั สุ ศรี ษะ พระปราง บา่ ,ไหล่ พระอังสา น้านม พระเศยี ร เข่า พระชานุ หนา้ ผาก พระกษีธารา หลัง พระปฤษฎางค,์ พระ เหงอื ก พระนลาฎ หวั ใจ ขนอง กระดกู พระมทุ ธา ค้ิว พระหทัย ลิ้น พระอัฐิ สะดือ พระขนง ปอด พระชวิ หา ขน พระนาภี คาง พระปัปผาสะ ท้อง พระโลมา ตาตมุ่ พระหนุ ฟนั พระอุทร จมกู พระโคปผกะ ปาน,ไฝ พระทนต์ รา่ งกาย พระนาสกิ มอื พระปีฬกะ พระวรกาย พระหัตถ์ 14

คาสามญั คาราชาศพั ท์ คาสามญั คาราชาศพั ท์ นอ้ งสาว พระสวามี พส่ี าว พระขนษิ ฐา สามี พระมเหสี นอ้ งชาย พระราชปิตลุ า พช่ี าย พระเชษฐภคนิ ี ภรรยา พระปิตจุ ฉา พอ่ พระมาตลุ า แม่ พระอนชุ า ลงุ ,อา พระมาตจุ ฉา ลกู ชาย พระอัยกา ลกู สาว พระเชษฐา ปา้ ,อา พระอัยกี พระชนก ลงุ ,นา้ พระชนนี ป้า,นา้ พระโอรส ปู่,ตา พระธิดา ยา่ ,ยาย 15

คาสามญั คาราชาศพั ท์ คาสามญั คาราชาศพั ท์ แก้วนา้ ฉลองพระบาท ผา้ เชด็ หนา้ แก้วเสวย รองเท้า พระคฑา ฟูก พระสาง ยารกั ษาโรค ผา้ ซบั พระพักตร์ ไมต้ ะบอง คลุมบรรทม ชอ้ น พระแท่นบรรทม ส้อม พระยภ่ี ู่ หวี พระอู่ ผา้ เชด็ มอื ผา้ ซับพระองค์ น้าชา พระโอสถ ผา้ ห่มนอน เคร่อื งทรง น้าด่ืม เตยี งนอน พระป้ ันเหนง่ ขา้ ว ฉลองพระหตั ถ์ เปล พระธามรงค์ อาหาร ชอ้ น ผา้ เชด็ ตัว ฉลองพระองค์ จดหมาย ฉลองพระหตั ถ์ พระราชอาสน์ ประตู ส้อม ลาดพระบาท ผา้ เชด็ พระหตั ถ์ พระสธุ ารสชา เคร่อื งแตง่ ตวั พระสุธารส หวั เข็มขดั พระกระยาเสวย แหวน พระกระยาหาร เส้ือ พระราชหัตถเลขา ท่นี ่งั พระทวาร พรมทางเดนิ 16

คาสามญั คาราชาศพั ท์ คาสามญั คาราชาศพั ท์ หัวเราะ ไอ ทรงพระสรวล ดู ทอดพระเนตร จาม มคี รรภ์ ทรงพระกาสะ ลงช่อื ลงพระปรมภไิ ธย น่ัง อาบนา้ ทรงพระปนิ าสะ ล้างมอื ชาระพระหัตถ์ พดู ยนื ทรงพระครรภ์ สบาย ทรงพระสาราญ พระบรมราช ประทับ คาส่งั โองการ ทรงพระราชดาริ สรงน้า คิด พระราชดาเนิน ตรสั เดิน ประสูติ ทรงยนื เกิด 17

คาทใี่ ช้แทน สรรพนาม ใช้กับ ข้าพระพุทธเจ้า พระมหากษัตรยิ ์ แทนช่ือผู้พดู (บุรุษท่ี 1) กระผม,ดิฉัน ผูใ้ หญ่,พระสงฆ์ แทนผ้พู ดู ด้วย (บุรุษที่ 2) ใต้ฝ่าละอองธุลพี ระ พระมหากษัตรยิ ์ บาท สมเด็จพระบรมราชินี สมเด็จพระ ใต้ฝ่าละอองพระ กนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จ พระเทพ บาท รตั นราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ฝ่าพระบาท เจ้านายช้ันสงู พระคณุ เจ้า พระสงฆ์ผทู้ รงสมณศกั ดิ์ พระคุณท่าน พระภิกษุสงฆ์ท่ัวไป พระเดชพระคณุ เจ้านาย,พระภิกษุสงฆ์ทนี่ ับถือ พระองค์ ท่าน พระราชา,พระพุทธเจ้า,เทพผู้เป็นใหญ่ แทนผทู้ พ่ี ดู ถึง (บุรุษท่ี 3) เจ้านาย, ขุนนางผูใ้ หญ่, พระภิกษุ และ ผูใ้ หญ่ทน่ี ับถือ 18

คาสามญั คาราชาศพั ท์ คาสามญั คาราชาศพั ท์ แต่งตวั นอน ครองจวี ร,ห่มจวี ร คาเรยี กผหู้ ญงิ สกี า กินยา ปว่ ย จาวดั คาเรยี กคสู่ นทนา โยม ไหว้ เชญิ ฉันยา คาพูดแทนตัวเอง อาตมา ถวาย โกนผม อาพาธ อาหารเชา้ จงั หัน โกนหนวด อาบนา้ นมสั การ อาหารกลางวัน เพล สวดมนต์ นิมนต,์ อาราธนา รบั ประทาน ฉัน ประเคน ตาย มรณภาพ ปลงผม เงิน ปจั จัย ปลงหนวด ท่ีน่ัง อาสนะ สรงนา้ ทอ่ี ยู่ กุฏิ ทาวตั ร จดหมาย ลิขติ 19

คานาม ใช้คา “พระบรม” หรือ “พระบรมราช” นาหน้าคานามที่สาคัญซ่ึง สมควรจะเชิดชูให้เป็นเกียรติ ตัวอย่าง พระบรมราชโองการ, พระบรมราชูปถัมภ์, พระบรมมหาราชวัง ใช้คา “พระราช” นาหน้าคานามท่ีใช้เฉพาะพระมหากษัตริย์ซ่ึง ต้องการกล่าวไม่ให้ปนกับพระบรม วงศานุวงศ์ ตัวอย่าง พระราชลัญจกร, พระราชประวัติ, พระราชดาริ, พระราช ทรัพย์ ใช้คา “พระ” นาหน้าคานามท่ัวไปเพ่อื ให้แตกต่างจากสามญั ชน ตัวอย่าง พระเก้าอ้ี, พระชะตา, พระโรค, พระตาหนัก ใช้คา “พระ” นาหน้าคานามท่ัวไปเพ่อื ให้แตกต่างจากสามญั ชน ยกเว้นบางคา เช่น คาสามญั คาราชาศพั ท์ คาสามญั คาราชาศพั ท์ รองเท้า ฉลองพระบาท รถ รถพระท่ีนงั่ แปรงสฟี ัน แปรงชาระพระทนต์ จาน จานเสวย 20

ช่อื -นามสกลุ ……………………………………………………………. ช้นั ....... เลขท่ี ......... 21

ช่อื -นามสกุล ……………………………………………………………. ช้นั ....... เลขท่ี ......... คาชแี้ จง : จงจับค่คู าสามญั กับคากรยิ าราชาศพั ท์ใหถ้ กู ต้อง กริ้ว ตรสั เสด็จพระราชดาเนิน เสวย ทรงมา้ ทรงปนื ทรงถือ ทรงพระเมตตา ประชวร ทรงศกึ ษา 1. ถือ 2. พดู 3. ขม้ี ้า 4. เมตตา 5. ป่วย 6. ไป 7. โกรธ 8. กิน 9. เรยี น 10. ยิงปืน 22

ช่อื -นามสกลุ ……………………………………………………………. ชน้ั ....... เลขท่ี ......... คาชแี้ จง เขยี นคาราชาศพั ท์ใหส้ มั พนั ธก์ ับคาสามัญท่ีกาหนดให้ คาสามญั คาราชาศพั ท์ 1. ผม 2. ตา 3. คอ 4. ไหล่ 5. ต้นแขน 6. หน้าอก 7. แขน 8. มอื 9. หัวเข่า 10. เทา้ 11. ยา 12. กาไลขอ้ มอื 13. แหวน 14. หมวก 15. รองเทา้ 16. พานหมาก 17. แว่นตา 18. อาวุธ 19. ผา้ เชด็ ตัว 20. กางเกง 23

ช่อื -นามสกุล ……………………………………………………………. ช้นั ....... เลขท่ี ......... คาชแ้ี จง จงนาคาราชาศัพท์ทางขวามือ ใสล่ งในช่องว่างหน้าความหมายทาง ซ้ายมอื ให้ถูกต้อง 1. ............................... ท้อง ก. พระหัตถ์ 2. ............................... มอื ข. พระกร 3. ............................... ศอกถึงขอ้ แขน ค. พระอุระ 4. ............................... อก ง. พระอุทร 5. ............................... น้ิว จ. พระองคุลี 6. ............................... เท้า ฉ. พระฉวี 7. ............................... เหง่ือ ช. พระบาท 8. ............................... ผวิ ซ. พระเสโท 9. ............................... เล็บ ฌ. พระนขา 10. ...............................ใจ ญ. พระหทัย 24

ช่อื -นามสกลุ ……………………………………………………………. ช้นั ....... เลขที่ ......... คาชแี้ จง จงเขยี นความหมายของคาราชาศัพท์ต่อไปน้ี 1. ฉลองพระองค์ หมายถึง .................................................... 2. พระสนับเพลา หมายถึง .................................................... 3. พระธามรงค์ หมายถึง .................................................... 4. พระบรมฉายาลักษณ์ หมายถึง .................................................... 5. พระบรมสาทิสลักษณ์ หมายถึง .................................................... 6. พระมาลา หมายถึง .................................................... 7. พระแสง หมายถึง .................................................... 25

ช่อื -นามสกุล ……………………………………………………………. ชน้ั ....... เลขท่ี ......... คาชแ้ี จง จงเติมคาราชาศพั ท์ลงในช่องว่างให้ถูกต้อง 1. พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูห่ ัว....................................................ในวันที่ ๕ ธนั วาคม พ.ศ. ๒๔๗๐ 2. วันปิยมหาราชเป็นวันคล้ายวัน.....................................................ของ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯ 3. สมเด็จพระเทพรัตนราชสดุ าฯ....................................................ปรญิ ญาบัตร แก่ผสู้ าเรจ็ การศกึ ษา 4. สมเด็จพระบรมราชินีนาถ....................................................ส่พู ระอุโบสถ 5. พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูห่ ัวสนพระทัย...................................ผลงานทาง วิชาการด้านวิศวกรรมด้วยความ 6. พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูห่ ัว....................................................เพลงสายฝน 7. เจ้าฟ้าหญงิ จุฬาภรณ์ลัยลักษณ์ฯ ได้.....................................................ใน มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ 8. พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูห่ ัว....................................................ให้ชาวไทยอยู่ อยา่ งรม่ เยน็ เป็นสุข 26

ช่อื -นามสกลุ ……………………………………………………………. ชน้ั ....... เลขท่ี ......... คาชแ้ี จง จงเติมคาราชาศัพท์ลงในช่องว่างให้ถกู ต้อง 1. พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูห่ ัวเป็น………………….. และสมเด็จ พระบรมราชินีนาถเป็น………………………………ของพระองค์เจ้าพัชรกิตติยา ภา และพระองค์เจ้าพัชรกิติยาภาเป็น………………………………. ของท้ังสอง พระองค์ 2. พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูห่ ัวเป็น…………………………………….ของ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอนันทมหิดล และพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูห่ ัว อานันทมหิดลเป็น……………………………………….. .ของพระบาทสมเด็จ พระเจ้าอยูห่ ัว 3. พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมี……………………………………. ๑ พระองค์ และ………………………………………….. 4. สมเด็จพระนางเจ้าสทุ ิดา พชั รสุธาพิมลลักษณ พระบรมราชินี เป็น…………………………………………….. ในพระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว 27

แบบทดสอบหลังเรยี น เร่อื ง คาราชาศพั ท์ ช้นั มธั ยมศกึ ษาปีท่ี 2 คาชแี้ จง ใหน้ ักเรยี นตอบคาถามตอ่ ไปนี้ เลือกเพยี งขอ้ เดยี ว 1.ขอ้ ใดอธบิ ายความหมายของคาราชา 5.ขอ้ ใดคือคาราชาศพั ท์หมวดเคร่อื งใช้ ศพั ท์ไดถ้ กู ต้อง ท้ังหมด ก. ถ้อยคาสภุ าพ ก.ธารพระกร บรรทม ลิขติ ข. ถอ้ ยคาที่ใชก้ ับพระมหากษตั รยิ ์ ข.นา้ จันทร์ เสดจ็ พระกระเจยี ก ค. ถอ้ ยคาท่ีไพเราะใชใ้ หเ้ หมาะสมกับ ค.ซบั พระองค์ พระยภี่ ู่ พระทวาร ฐานะของบุคคล ง.ประชวร พระอังคาร พระโลมา ง. ถกู ทุกขอ้ 2.ที่มาของคาราชาศพั ท์มาจากไหน 6.ทมี่ าของคาราชาศพั ท์มอี ยกู่ อี่ ยา่ ง ก. รับมากจากภาษาอ่นื ภาษาเขมร ก.1 อยา่ ง ข.2 อยา่ ง ข. รบั มาจากบรรพบุรุษไทย ค.3 อยา่ ง ง.4 อยา่ ง ค. รับมาจากขา้ ราชการชนั้ สงู ง. ไมม่ ขี อ้ ถกู 3.ขอ้ ใดคือคาราชาศพั ท์หมวดเคร่อื งใช้ 7.การใชค้ าวา่ \"ทรง\" นาหน้ามหี ลักกี่ ประการ ก.พระฉาย ข.พระโลมา ค.พระชานุ ง.พระมงั สา ก.1 ประการ ข.2 ประการ ค.3 ประการ ง.4 ประการ 4.ข้อใดไมใ่ ชค่ าราชาศพั ทห์ มวด 8.ผทู้ ่ตี อ้ งใชค้ าราชาศพั ทม์ กี ช่ี นชน้ั รา่ งกายท้งั หมด ก.1 ชนชน้ั ก.พระนาภี นา้ พระเนตร ธารพระกร ข.2 ชนชนั้ ข.พระนาสกิ พระฉวี พระราศี ค.3 ชนชน้ั ค.พระเกศา พระอุทร พระองคลุ ี ง.4 ชนชน้ั ง.พระโอษฐ์ พระเขฬะ พระศอ 28

แบบทดสอบหลังเรยี น เร่อื ง คาราชาศพั ท์ ชน้ั มธั ยมศกึ ษาปีที่ 2 คาชแ้ี จง ใหน้ ักเรยี นตอบคาถามต่อไปนี้ เลือกเพยี งขอ้ เดยี ว 9.ถ้ามาต้อนรบั พระบาทสมเดจ็ พระ 13.\"เส้ือ\" ในคาราชาศพั ท์เรยี กวา่ อะไร เจ้าอยูห่ วั ตอ้ งใชค้ าว่าอะไร ก.ฉลองพระองค์ ก.ถวายการตอ้ นรบั ข.ฉลองพระบาท ข.เฝ้าฯ รับเสด็จ ค.พระทวาร ค.ถวายความจงรักภักดี ง.พระยภี่ ู่ ง.ประชาชนมาเฝา้ รบั เสรจ็ 10.คาราชาศพั ท์ถกู แบง่ ออกเป็นกี่ 14. \"พระแท่นบรรทม\" หมายถึงอะไร หมวด ก.ประตู ก.5 หมวด ข.เตยี งนอน ข.6 หมวด ค.เขม็ ขดั ค.8 หมวด ง.ผา้ เชด็ ตวั ง.9 หมวด 11.คาว่า \"พระขนอง\" ในคาราชาศพั ท์ 15. \"พอ่ \" ในคาราชาศพั ท์เรยี กวา่ อะไร แปลวา่ อะไร ก.พระชนก ก.นว้ิ มอื ข.พระอัยกา ข.หู ค.พระอนชุ า ค.ผ้าเชด็ หนา้ ง.พระเชษฐา ง.หลัง 12.คาวา่ \"พระราชปุจฉา\" มี ความหมายตรงกบั ขอ้ ใด ก.ถาม ข.ไปเท่ียว ค.ไหว้ ง.เขยี นจดหมาย 29

กระดาษคาตอบแบบทดสอบก่อนเรยี น ช่อื -นามสกุล ……………………………………………………………. ช้นั ....... เลขท่ี ......... ข้อ ก ข ค ง รวมคะแนน 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 30