หนังสืองานเเกะสลัก

งานแกะสลกั ผกั และผลไม้

ประวตั ิความเป็ นมา สมยั น้ันในสมยั กรุงรตั นโกสินทร์ พระบาทสมเดจ็ พระพุทธเลิศหล้า นภาลัย ทรงโปรดการประพันธย์ ่ิงนัก พระองคท์ รงพระราชนิพนธ์กาพย์ งานศลิ ปะด้งั เดิมของไทยน้ันมีอยู่มากมายหลายอย่างหลายแขนง การแกะสลักก็ แห่ชมเคร่ืองคาวหวาน และแห่ชมผลไม้ได้พรรณนา ชมฝีมอื การ เป็นงานศลิ ปะอย่างหน่ึงท่ถี ือเป็นมรดกมีค่าท่สี บื ทอดกนั มาช้านาน เป็นงานฝีมือ ทาอาหาร การปอกคว้านผลไม้ และประดดิ ประดอยขนมสวยงาม และ ท่ตี ้องใช้ความถนัด สมาธิ ความสามารถเฉพาะตัวและความละเอยี ดอ่อนมาก อร่อยท้งั หลาย ว่าเป็นฝีมืองามเลิศของสตรีชาววงั สมัยน้ัน และทรงพระ การแกะสลักผักและผลไม้ เป็นการแสดงออกทางวัฒนธรรมท่เี ป็นเอกลักษณ์ ราชนิพนธบ์ ทละครเร่ือง สงั ขท์ อง พระองค์ทรงบรรยายตอนนางจันทร์ ประจาของชาตไิ ทยเลยทเี ดียว ซ่ึงไม่มชี าติใดสามารถเทยี บเทยี มได้ แต่ส่งิ ท่นี ่า เทวี แกะสลักช้ินฟักเป็นเร่ืองราวของนางกบั พระสงั ข์ นอกจากน้ันยังมี เป็นห่วงท่สี ดุ ในปัจจุบันน้ีคงจะเป็นเร่ืองของการอนุรักษ์ ศิลปะแขนงน้ีท่มี ี ปรากฏในวรรณกรรมไทยแทบ ทุกเร่ือง เม่อื เอ่ยถึงตวั นางซ่ึงเป็นตัวเอก แนวโน้มจะสญู หายไปและลดน้อยลงไปเร่ือยการแกะสลักผักและผลไม้เดมิ เป็น ของเร่ืองว่า มคี ุณสมบตั ิของกุลสตรี เพรียกพร้อมด้วยฝีมือการปรงุ แต่ง วิชาท่เี รียนข้ันสงู ของ กุลสตรีในร้ัวในวงั ท่ตี ้องมีการฝึกฝนและเรียนร้จู นเกดิ ประกอบอาหารประดิดประดอยให้สวยงามท้งั มี ฝีมือในการประดิษฐ์งาน ความชานาญ บรรพบุรุษของไทยเราได้มีการแกะสลักกนั มานานแล้ว แต่จะเร่ิม ช่างท้งั ปวง ทาให้ทราบว่า กุลสตรีสมัยน้ันได้รับการฝึกฝนให้พิถีพิถันกบั กนั มาต้ังแต่สมัยใดน้ัน ไม่มีใครร้แู น่ชัด เน่ืองจากไม่มหี ลักฐานแน่ชัด จนถึงใน การจัดตกแต่งผกั ผลไม้ และการปรงุ แต่งอาหารเป็นพิเศษ จากข้อความ สมยั สโุ ขทยั เป็นราชธานี ในสมยั ของสมเด็จพระร่วงเจา้ ได้มีนางสนมคนหน่ึง น้ีน่าจะเป็นท่ยี ืนยันได้ว่า การแกะสลักผัก ผลไม้ เป็นศิลปะของไทยท่กี ุล ช่ือนางนพมาศ หรือทา้ วศรีจุฬาลกั ษณ์ ได้แต่งหนังสอื เล่มหน่ึงช่ือว่า ตารบั ทา้ ว สตรีในสมยั ก่อนมีการฝึกหัด เรียนร้ผู ู้ใดฝึกหัดจนเกดิ ความชานาญ กจ็ ะ ศรีจุฬาลกั ษณ์ ข้ึนและในหนังสอื เล่มน้ี ได้พูดถงึ พิธตี ่าง ๆ ไว้ และพิธหี น่ึง ได้รับการยกย่องงานแกะสลักใช้กบั ของอ่อน สลักออกมาเป็นลวดลาย เรียกว่า พระราชพิธจี องเปรียงในวันเพญ็ เดอื นสบิ สอง เป็นพิธโี คมลอย นางนพ ต่างๆอย่างงดงาม มีสลักผกั สลักผลไม้ สลักหยวกกล้วยถอื เป็นงาน มาศได้คิดตกแต่งโคมลอยท่งี ดงามประหลาดกว่าโคมของพระสนมคนอ่นื ท้งั ปวง ช่างฝีมือของคนไทยท่มี ีมาแต่โบราณ และได้เลือกดอกไม้สตี ่าง ๆ ประดบั ให้เป็นลวดลายแล้วจึงนาเอาผลไม้ มา แกะสลักเป็นนกและหงสใ์ ห้เกาะเกสรดอกไม้อยู่ตามกลีบดอกเป็นระเบียบ สวยงามไปด้วยสสี นั สดสวย ชวนน่ามองย่ิงนัก รวมท้งั เสยี บธปู เทยี น จึงได้มี หลักฐานการแกะสลักมาต้งั แต่สมัยน้ัน

หลกั การแกะสลกั ผกั และผลไม้ ลาดบั ข้นั ตอนการแกะสลกั การแกะสลักผกั และผลไม้ถอื เป็นงานแกะสลักวัสดุเน้ืออ่อนจาแนกลักษณะ ลำดับขัน้ กำรแกะสลักผักและผลไม้ ของงานตามวธิ กี ารแกะสลัก ได้ดงั น้ี คอื 1.ออกแบบ โดยการรา่ งแบบในกระดาษ 1. รูปร่องลึก เป็นการเซาะเน้ือวสั ดุให้เป็นร่องลึกตามลวดลายหรือลักษณะงาน 2.วเิ คราะหเ์ พ่ือเลอื กผกั หรอื ผลไมใ้ นการนามาแกะสลกั ใหม้ คี วาม ท่อี อกแบบไว้ เหมาะสมตามท่ีออกแบบไว้ 2. รูปนูน เป็นการแกะสลักเน้ือวสั ดุนูนข้นึ จากพ้ืน คอื การแกะสลักพ้ืนให้ต่าลง 3.เกลาใหไ้ ดร้ ูปทรงตามท่ีออกแบบไว้ ให้ตัวลายนูนสงู ข้ึนมา 4.แกะสลกั วิธีเซาะรอ่ งใหไ้ ดร้ ูปทรงท่ีออกแบบไว้ 3. รูปลอยตวั เป็นการแกะสลักท่มี องเหน็ ได้โดยรอบทุกด้าน หลกั การแกะสลกั ผกั และผลไม้ 1. การเลือกซ้ือผกั และผลไม้ ควรเลือกชนิดท่มี คี วามสดใหม่ เพ่ือจะช่วยให้ ผลงานท่แี กะสลัก มีอายุการใช้งานได้นานข้ึน 2. นาผักและผลไม้ไปล้างนา้ ให้สะอาด 3. การเลือกมีดแกะสลัก ควรเป็นมีดสแตนเลส หรือมดี ทองเหลือง 4. ควรเลือกชนิดของผกั และผลไม้ให้เหมาะกบั ประโยชน์การนาไปใช้ 5. ควรเลือกรปู แบบหรือลวดลายท่จี ะแกะให้เหมาะกบั การนาไปใช้ประโยชน์ 6. การเลือกผัก ผลไม้ตกแต่งอาหารควรเลือกชนิดท่มี ีสสี วยงาม หลากหลาย เพ่ือจะทาให้อาหารน่ารับประทานข้ึน 7. การแกะสลักต้องพยายามรักษาคุณค่าอาหาร โดยไม่ควรแช่นา้ นานเกนิ ไป

อุปกรณก์ ารแกะสลกั การเก็บรกั ษาอปุ กรณก์ ารแกะสลกั 1.มดี แกะสลัก มี2แบบ แบบด้ามกลมและด้ามแบน หลังใช้งานแล้วต้องทาความสะอาดทุกคร้ัง วัสดุท่ี 2.เขยี งไม้/เขยี งพลาสติก นามาแกะสลักบางชนิดมียาง ต้องล้างยางท่คี มมีด 3.ภาชนะใสน่ า้ ด้วยมะนาวหรือนา้ มันก่อน แล้วจงึ ล้างนา้ ให้สะอาด 4.ถาดรองรับเศษผกั และผลไม้ เชด็ ให้แห้ง เกบ็ ปลายมดี ในฝกั หรือปลอกหม่ันดูแล 5.ผ้าขาวบาง มีดแกะสลักให้มีความคมสม่าเสมอ เวลาใช้งานผัก 6.ผ้าเชด็ มือ และผลไม้จะได้ไม่ชา้ โดยหลังการใช้ต้องลับคมทุก 7.ท่ฉี ีดนา้ คร้ัง เชด็ ให้แห้งเกบ็ ใส่กล่องโดยเฉพาะ และเกบ็ ไว้ 8.จาน ถาด สาหรับจัดผักและผลไม้ท่แี กะสลักเสรจ็ แล้ว ให้พ้นมอื เดก็ 9.กล่องพลาสติกหรือถุงพลาสตกิ 10.มดี ปอกและมีดห่ัน

หลกั การเลือกซ้ ือผกั และผลไม้ -มะเขือ เลือกผลท่มี ผี วิ เรียบ ไม่มรี อยหนอนเจาะ ข้ัวสเี ขยี วสด นามาแกะเป็นใบไม้ ดอกไม้เม่อื แกะเสรจ็ ควรแช่ในนา้ มะนาวหรือนา้ หลกั การเลือกซ้ ือผกั และผลไมท้ ีใ่ ชใ้ นงานแกะสลกั มะขาม จะทาให้ไม่ดา 1.เลือกตามฤดูกาลท่มี ีจะได้ผักและผลไม้ท่มี ีปรมิ าณให้ -แตงโม เลือกผลให้เหมาะกบั งานท่อี อกแบบไว้ นามาแกะเป็น เลือกมาก มีความสดและราคาถูก ภาชนะแบบต่างๆ เม่อื แกะเสรจ็ ให้ใช้ผ้าขาวบางชุบนา้ คลุมไว้ 2.เลือกให้ตรงกบั ความต้องการหรือวัตถุประสงคใ์ นงาน -ฟักทอง เลือกผลแก่เน้ือสเี หลืองนวล นามาแกะเป็นภาชนะ แกะสลัก เช่น เพ่ือการปอก คว้าน เพ่ือการรับประทาน เพ่ือ ดอกไม้ ใบไม้ หรือสตั วต์ ่างๆ แกะเสรจ็ แล้วให้ล้างนา้ แล้วใช้ผ้าขาว การตกแต่งหรือเพ่ือเป็ นภาชนะ บางชุบนา้ คลุมไว้ 3.เลือกผักและผลไม้ท่สี ด และสวยตามลักษณะของผกั และ -เผือก เลือกหัวใหญ่กาบสเี ขยี วสดนามาแกะเสรจ็ ให้นาไปแช่ในนา้ ผลไม้ท่แี กะสลัก มะนาวหรือนา้ มะขามจะทาให้มีสขี าวข้นึ 4.เลือกให้มขี นาดและรูปทรงเหมาะสมกบั ผลงานท่จี ะ -สบั ปะรด เลือกผลใหญ่ ไม่ชา้ แกะเป็นพวงรางสาดได้สวยงาม แกะสลัก ยกตวั อยา่ ง เช่น แกะเสรจ็ ให้ล้างด้วยนา้ เยน็ และนาไปแช่เยน็ -แตงกวา เลือกผิวสดสเี ขียวปนขาวไม่เหลือง สามารถ -มะเขือเทศ เลือกผลท่มี ผี ิวสด ข้ัวสเี ขียว นามาแกะสลกั เป็น นามาแกะสลักได้หลายรูปแบบ เช่น กระเช้าใสด่ อกไม้ ดอกไม้ หรือปอกผวิ นามาม้วนเป็นดอกกุหลาบ เม่อื แกะเสร็จควร ดอกไม้ ใบไม้ เม่อื แกะเสรจ็ ให้ล้างด้วยนา้ เยน็ ใสก่ ล่องแช่ ล้างด้วยนา้ เยน็ ใส่กล่องแช่เยน็ เยน็ ไว้ หรือใช้ผ้าขาวบางชุบนา้ คลุมไว้จะได้สดและกรอบ -มนั ฝรงั่ เลือกผิวสด นามาแกะเป็นใบไม้ ดอกไม้ สตั ว์ต่างๆ -แครอท เลือกสสี ้มสด หัวตรง นามาแกะเป็นดอกไม้ เม่อื ปอกเปลือกแล้วให้แช่ไว้ในนา้ มะนาวจะได้ไม่ดา ใบไม้ สตั ว์ต่างๆ เม่อื แกะเสรจ็ ให้แช่ไว้ในนา้ เยน็ -ขิง เลือกเหง้าท่มี ลี ักษณะตามรูปร่างท่ตี ้องการ แกะเป็นช่อดอกไม้ -สม้ เลือกผลใหญ่ แกะเป็นหน้าสตั ว์ เช่น แมวเหมียว ใบไม้ สตั ว์ เม่อื นาขิงอ่อนไปแช่ในนา้ มะนาวจะเปล่ียนเป็นสชี มพู สวย

ประโยชนข์ องการแกะสลกั หลกั การดูแลรกั ษาผกั และผลไม้ ก่อนและหลงั การแกะสลกั 1. เพ่ือใชใ้ นชีวติ ประจาวนั 1.1จดั ตกแต่งผกั และผลไมใ้ หส้ วยงามน่ารบั ประทาน ผกั และผลไม้ท่ใี ช้ในงานแกะสลักมีคุณสมบัติแตกต่างกนั ไป จงึ 1.2จดั แต่งใหส้ ะดวกแก่การรบั ประทาน ควรได้รับการดูแลรักษาอย่างดี ต้ังแต่ข้ันตอนก่อนแกะสลัก ใน 2. เพ่ือใชใ้ นโอกาสพิเศษ ระหว่างการแกะสลักและหลังการแกะสลัก เพ่ือให้มสี ภาพท่นี ่า 2.1งานประเพณีต่างๆ นิยมจดั ตกแตง่ อาหารคาวหวานใหส้ วยงาม รับประทาน ตลอดจนสงวนคุณค่าทางโภชนาการไว้ได้ ซ่ึงมี เพ่ือเลยี้ งพระหรอื รบั รองแขก เชน่ งานบวชนาค งานแต่งงาน งาน วิธีการดูแลรกั ษาดงั น้ี วนั เกิด งานฉลองแสดงความยนิ ดี 1.ผกั และผลไม้ท่ซี ้ือมาต้องล้างให้สะอาดก่อนนาไปแกะสลกั ไม่ 2.2งานวนั สาคญั เชน่ งานปีใหม่ หรอื แกะสลกั ผลไมเ้ ช่ือม/แชอ่ ่ิม ควรแช่ผักผลไม้ไว้ในนา้ นานเกนิ ไป เพราะจะทาให้ผกั และผลไม้ ใสภ่ าชนะท่ีเหมาะสมใชเ้ ป็นของขวญั ของฝาก ไปกราบญาติ เน่าและชา้ ง่าย เม่อื แกะสลักเรียบร้อยแล้ว ควรแยกผักและ ผใู้ หญ่ท่ีเคารพนบั ถือ ผลไม้ท่เี กบ็ ไว้เป็นประเภท 2.3งานพระราชพิธีตา่ งๆ 2.การป้ องกนั ผกั และผลไม้ท่มี ลี ักษณะรอยดาหรือเป็นสนี า้ ตาล 3.เพ่ือใชใ้ นการประกอบอาชีพ เช่นเป็นช่างแกะสลกั ผกั และผลไม้ ตามกลีบท่ถี ูกกรีด อาจจุ่มนา้ เปล่าท่เี ยน็ จัด นา้ เกลือเจือจาง หรือ ตามรา้ นอาหารภตั ตาคารโรงแรมหรอื บนสายการบนิ ระหว่าง นา้ มะนาว เพ่ือช่วยชะลอการเกดิ รอยดาหรือสนี า้ ตาล ประเทศ 3.ผกั และผลไม้ท่แี กะสลักเรียบร้อยแล้วควรล้างนา้ เยน็ จัด แล้ว 4. เพ่ือเป็นแนวทางในการดารงไวซ้ ่งึ เอกลกั ษณไ์ ทย จึงนาไปจัดตกแต่งหรือนาไปถนอมอาหารเพ่ือใช้ในโอกาสต่อไป 5. เพ่ือเผยแพรศ่ ิลปวฒั นธรรมไทย ถ้ายังไม่ใช้งานควรเกบ็ ใส่ถุงพลาสติก ปิ ดปากถุง หรือเกบ็ ใส่ 6.เพ่ือใหเ้ กิดความคดิ รเิ รม่ิ สรา้ งสรรค์ กล่องปิ ดฝาให้สนิท นาไปเกบ็ ในตู้เยน็ 7.ทาใหผ้ แู้ กะสลกั เกิดความภาคภมู ใิ จในผลงานและไดร้ บั การยก 4.เม่อื จัดงานแกะสลักใสภ่ าชนะเรียบร้อยแล้ว ให้คลุมด้วย ยอ่ งสรา้ งงานและรายได้ พลาสตกิ ห่ออาหารแล้วนาไปเกบ็ ในตู้เยน็

การแกะสลกั -การจกั หมายถึง การทาวัสดุให้เป็นแฉกหรือฟันเล่ือย โดยใช้มดี แกะสลักกดลงบนสว่ นกลางของวัสดุน้ัน ให้แยกออกจากกนั หรือ -การแกะสลกั หมายถึง การทาวสั ดุส่งิ ใดส่งิ หน่ึงออกจากกนั หรือใช้ ใช้เคร่ืองมือแหลมแทงตรงท่ตี ้องการ เช่นการจักหอมหัวใหญ่ การ เคร่ืองมอื ท่แี หลมคม กดทางคมลง บนวัตถุน้ันตามความประสงค์ จักละมุด เป็นลวดลายสวยงามต่างๆ หรือการใช้เลบ็ มือค่อยๆแกะเพ่ือให้หลุด -การเซาะ หมายถงึ การทาให้เป็นรอยลึกหรือรอยกว้าง เช่น เซาะ ออก เป็นรอยตามประสงค์ โดยใช้มือข้างหน่ึงจับวสั ดุน้ัน แล้วใช้มืออกี -การปอก หมายถงึ การทาวัสดุท่มี ีเปลือก ต้องการให้เปลือกออก ข้างหน่ึงจับมีด ให้ทางคมกดกบั วัสดุน้ัน ไถไปด้วยความเรว็ เพ่ือให้ ด้วยมอื หรือใช้มดี แล้วแต่ชนิดวสั ดุ เช่น ใช้มือปอกกล้วยหรือส้ม ถ้า วัสดุขาดและเรียบ เป็นของท่ใี ช้มดี กจ็ บั มีดมือหน่ึง อกี มอื หน่ึงจบั ของท่จี ะปอก แล้วกด -การเจียน หมายถึง การทาให้รอบนอกของวัสดุส่งิ ใดส่ิงหน่ึง มดี ลงท่เี ปลือกให้คมมดี เดินไปตามเปลือกเร่ือยไปจนสดุ เปลือกของ เรียบไม่ขรขุ ระ หรือเป็นรปู ทรงต่างๆ ส่งิ น้ันๆ เช่นปอกมะเขือเทศ ปอกแตงโม เป็นต้น -การฝาน หมายถงึ การทาวัสดุส่งิ ใดส่งิ หน่ึงให้เป็นแผ่นหรือช้ิน -การตดั หมายถงึ การทาส่งิ ใดส่งิ หน่ึง ซ่ึงต้องการให้เป็นทอ่ นส้นั บาง โดยใช้มอื จบั ของไว้ในฝ่ ามอื หรือวางบนเขียง แล้วใช้อกี มือ ยาวตามต้องการ โดยใช้มือหน่ึงจับมีด และอกี มอื หน่ึงจับวัสดุวางบน หน่ึงจบั มดี กดลงบนของน้ันให้ตรง มคี วามบางมากหรือน้อยตาม เขียง แล้วกดมีดลงบนวัสดุให้ขาดออกจากกนั ต้องการ -การเกลา หมายถงึ การตกแต่งวสั ดุท่ยี ังไม่เกล้ียงให้เรียบร้อยย่ิงข้ึน -การควา้ น หมายถึง การทาวัสดุซ่ึงมีสว่ นเป็นแกนหรือเมลด็ ให้ โดยใช้มีดนอนหันคมออก ฝานรอยท่ขี ้ึนเป็นสนั และขรุขระให้เกล้ียง ออกจากกนั โดยใช้เคร่ืองมือท่มี ปี ลายแหลมและคมแทงลงตรงจุด -การกรีด หมายถึง การทาวสั ดุส่งิ ใดส่งิ หน่ึง ให้เป็นรอยแยก หรือ ท่ตี ้องการคว้าน แล้วขยับไปรอบๆ จนแกนหลุดค่อยๆ แคะหรือ ขาดออกจากกนั โดยใช้ของแหลมคมกดลงบนวัสดุน้ัน แล้วลากไป ดุนออก เช่นการคว้านเงาะ ตามความต้องการ