ความฉลาดทางดิจิทัล

เรอ่ื งความฉลาดทางดิจิทลั (DQ: Digital Intelligence Quotient) จดั ทำโดย นางสาวมลั ลิกา จำปาแพง รหสั นกั ศึกษา 634110018 ค.บ.2 สาขาวชิ าสังคมศกึ ษา เสนอ อาจารย์สุธดิ า ปรชี านนท์ รายงานน้ีเปน็ สว่ นหนงึ่ ของวิชา PC62506 นวัตกรรมและเทคโนโลยีสารสนเทศ เพอ่ื การสื่อสารการศึกษา ภาคเรยี นท่ี1/2564 สาขาวิชาสงั คมศึกษา คณะมนษุ ยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏหมู่บ้านจอมบึง

คำนำ รายงานฉบับนี้เป็นส่วนหนึ่งรายวิชา PC62506 นวัตกรรมและเทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อการสื่อสาร การศึกษา ภาคเรียนที่ 1 จัดทำขึ้นมามีวัตถุประสงค์เพ่ือศึกษาและเรียนรู้เรื่องความฉลาดทางดิจิทัล (Digital Intelligence Quotient : DQ)ที่จะทำใหค้ นคนหนึ่งสามารถเผชญิ กับความทา้ ทายบนเส้นทางของชีวติ ในยุคดิจิทัล และสามารถปรับตัวให้เข้ากับชีวิตดิจิทลั ได้ ความฉลาดทางดิจิทัลครอบคลุมทั้งความรู้ ทักษะ ทัศนคติและคา่ นยิ ม ที่จำเป็นต่อการใช้ชีวิตในฐานะสมาชกิ ของโลกออนไลน์ กล่าวอีกนัยหนึ่งคือ ทักษะการใช้สื่อ และการเข้าสังคมใน โลกออนไลน์ คงปฏเิ สธไม่ได้ว่าเด็กๆ ในยุคนเี้ ติบโตมากับอุปกรณด์ จิ ทิ ลั และอนิ เทอร์เนต็ ซงึ่ การรบั รขู้ ้อมูลผ่านโลก ดิจิทัลนน้ั แตกตา่ งโดยสิ้นเชิงกับยุคทีเ่ ราเตบิ โตมา เด็กในยคุ น้คี ุน้ เคยกบั การรบั ส่งข้อมลู โดยไมต่ ้องเหน็ หน้า ส่ือสาร ผ่านตัวหนังสือ และอีโมติคอน นอกจากนี้ พวกเขายังมีโลกทั้งใบอยู่ในมือ ด้วยการใช้สมาร์ทโฟนค้นหาทุกอย่างท่ี อยากรู้ ทำทุกอย่างผ่านโทรศพั ท์เพียงเครื่องเดียว แม้ว่า IQ และ EQ จะยังคงเป็นสิ่งสำคัญ แต่ DQ ก็เป็นทักษะท่ี จำเปน็ ต้องเพ่ิมเตมิ เข้ามา เพ่อื ให้เด็กๆ มคี วามสามารถอย่ใู นโลกดจิ ิทลั ได้อย่างเหมาะสม และปลอดภัย คณะผจู้ ัดทำไดเ้ ลือกหวั ข้อนี้ในการทำรายงานเพราะวา่ ได้สนใจเกีย่ วกับเน้ือหาและขอ้ มลู ของรายงานเล่ม นี้ ซึ่งในในยคุ น้ีเติบโตมากับอปุ กรณ์ดิจิทลั และอนิ เทอร์เน็ต ซึ่งการรับรขู้ อ้ มลู ผ่านโลกดิจิทัลนน้ั แตกต่างโดยส้ินเชิง กับยุคที่เราเติบโตมา เด็กในยุคนี้คุ้นเคยกับการรับส่งข้อมูลโดยไม่ต้องเห็นหน้า สื่อสารผ่านตัวหนังสือ และอีโมติ คอน คณะผู้จัดทำหวังว่ารายงานเล่มนี้จะเป็นประโยชน์แก่ผู้ศึกษา ทุกๆท่าน หากรายงานเล่มนี้มีข้อผิดพลาด ประการใด ขออภัยไว้ ณ ทีน่ ้ี ผู้จดั ทำ นางสาวมัลลกิ า จำปาแพง

สารบญั หนา้ เรอื่ ง 1 ความเป็นพลเมอื งดิจทิ ลั (Digital Citizenship) 2 ความฉลาดทางดจิ ิทัลคืออะไร 2 8ทกั ษะความฉลาดทางดจิ ทิ ัล 2-3 3 ▪ ทกั ษะการรกั ษาอัตลักษณ์ที่ดีของตนเอง 4 ▪ การบรหิ ารจดั การเวลาบนโลกดิจทิ ลั (Screen Time Management) 4 ▪ การจัดการการกล่นั แกลง้ บนไซเบอร์ (Cyberbullying Management) 5-6 ▪ การจัดการความปลอดภยั บนระบบเครือข่าย (Cybersecurity Management) 6 ▪ การจัดการความเป็นส่วนตวั (Privacy Management) 6 ▪ การคิดอย่างมีวจิ ารณญาณ (Critical Thinking) 7 ▪ ร่องรอยทางดจิ ทิ ลั (Digital Footprints) ▪ ความเห็นอกเห็นใจและสร้างสัมพนั ธภาพทดี่ กี ับผอู้ น่ื ทางดจิ ิทัล (Digital Empathy) 8 บรรณานกุ รม

ความฉลาดทางดิจิทัล (DQ: Digital Intelligence Quotient) ก่อนจะทราบถึงทักษะด้านดจิ ิทัล ขอให้คำนยิ ามความหมายของประโยคทวี่ ่า \"ความเป็นพลเมอื งดิจิทลั \" ที่ ทุกประเทศทว่ั โลกคาดหวังให้เกิดขน้ึ ในประชากรของตน คอื \"พลเมอื งผูใ้ ช้งานสือ่ ดจิ ิทัลและสื่อสังคมออนไลน์อย่าง เขา้ ใจบรรทัดฐาน ของการปฏิบัติตัวให้เหมาะสม และมีความรับผิดชอบในการใชเ้ ทคโนโลยี โดยเฉพาะอย่างย่ิงการ สื่อสารในยุคดจิ ทิ ัลเป็นการสื่อสารท่ีไร้พรมแดนจำเป็นต้องมคี วามฉลาดทางดิจทิ ัล (DQ: Digital Intelligence) \" ความเป็นพลเมืองดิจิทัล (Digital Citizenship) เป็นพลเมืองที่มีความสามารถในการใช้อินเทอร์เน็ตใน การบริหารจัดการ ควบคุม กำกับตน รู้ผิดรู้ถูก และรู้เท่าทัน เป็นบรรทัดฐานในการใช้เทคโนโลยีดิจิทัลอย่าง เหมาะสม มคี วามรบั ผิดชอบ เรยี นรทู้ ่จี ะใช้เทคโนโลยอี ย่างชาญฉลาด และปลอดภยั พลเมอื งดิจิทลั จงึ ต้องตระหนัก ถึงโอกาสและความเสี่ยงในโลกดิจิทัล เข้าใจถึงสิทธิและความรับผิดชอบในโลกออนไลน์ ความเป็นพลเมอื งดิจทิ ัล

นับเป็นมาตรฐานหนึ่งด้านทางเทคโนโลยีการศึกษาที่เสนอโดยสมาคมเทคโนโลยีการศึกษานานาชาติ (ISTE : International Society for Technology in Education) เพื่อให้ผู้เรียนสามารถแสดงความเข้าใจประเด็นทาง สังคม วัฒนธรรม และความเป็นมนุษย์ ที่เกี่ยวข้องกับเทคโนโลยีสารสนเทศ และปฏิบัติตนอย่างมีจริยธรรมและ ตามครรลองกฎหมายใหใ้ ชข้ ้อมลู ข่าวสารได้อย่างปลอดภัย ถูกกฎหมาย ซงึ่ มคี วามสำคัญในทักษะแหง่ การเรียนรู้ใน ศตวรรษที่ 21 ทักษะสำคญั ที่จะทำให้เปน็ พลเมืองดิจทิ ัลทสี่ มบรู ณ์ ความฉลาดทางดจิ ิทัล เป็นผลจากศึกษาและพัฒนาของ DQ institute หน่วยงานที่เกดิ จากความรว่ มมอื กันของภาครัฐและเอกชนทั่วโลกประสานงานร่วมกับ เวิลด์อีโคโนมิกฟอรั่ม (World Economic Forum) ที่มุ่งมัน่ ให้เด็ก ๆ ทุกประเทศได้รับการศึกษาด้านทักษะพลเมืองดิจิทัลที่มีคุณภาพและใช้ชีวิตบนโลกออนไลน์อย่าง ปลอดภัยด้วยความก้าวหน้าของเทคโนโลยีสมัยใหม่ ความฉลาดทางดิจิทัล เป็นกรอบแนวคิดที่ครอบคลุมของ ความสามารถทางเทคนิคความรู้ความเข้าใจและความคิดทางสังคมที่มีพื้นฐานอยู่ในค่านิยมทางศีลธรรมที่ช่วยให้ บุคคลที่จะเผชิญกับความท้าทายทางดิจิทัล ความฉลาดทางดิจิทัล มีสามระดับ 8 ด้าน และ 24 สมรรถนะท่ี ประกอบดว้ ย ความรู้ ทกั ษะ ทัศนคตแิ ละคา่ นยิ ม โดยบทความนจ้ี ะกล่าวถึงทักษะ 8 ด้านของความฉลาดดิจิทัลใน ระดบั พลเมืองดิจิทลั ซง่ึ เป็นความสามารถในการใชเ้ ทคโนโลยดี ิจิทัลและสื่อในรปู แบบท่ีปลอดภัยรับผดิ ชอบ และมี จริยธรรม ดังน้ี 1. ทักษะการรักษาอัตลักษณ์ที่ดีของตนเอง : อัตลักษณ์ คือ ลักษณะเฉพาะบุคลที่บ่งบอกความเป็นตัวตน ของคนๆ น้นั ซงึ่ ไม่ว่าจะอยใู่ นโลกออนไลนห์ รอื ในชีวติ จรงิ ก็ควรมีอตั ลกั ษณเ์ ชิงบวก มีวจิ ารณญานในการ รับสง่ ขา่ วสารและแสดงความคิดเห็น รบั ผิดชอบต่อการกระทำ ไมล่ ะเมิด คกุ คามผู้ใช้งานออนไลน์คนอื่นๆ พ่อแมช่ ว่ ยลกู สร้างอตั ลักษณท์ ีด่ ีไดโ้ ดย • สร้างความมั่นคงทางอารมณ์ให้ลูก ให้เขาเห็นคุณค่าในตนเอง เพราะการเห็นคุณค่าในตนเองจะช่วย พฒั นาอตั ลักษณ์ที่ดแี ละม่นั คงได้

• สนับสนุนให้ลูกเข้าใจบทบาทหน้าที่ของตนเองในชีวิตจริง เพื่อให้เขาเรียนรู้การรับผิดชอบตามบทบาท หน้าทขี่ องตน ซ่ึงจะสง่ ผลตอ่ อตั ลักษณ์ทีด่ ใี นโลกออนไลนไ์ ด้ • ไมเ่ ปรียบเทียบหรือทำให้ลกู สญู เสยี ความมั่นใจ เด็กๆ ทีถ่ กู เปรียบเทยี บ ไม่มนั่ ใจในตนเอง มีแนวโน้มที่จะ สร้างอตั ลกั ษณป์ ลอมในโลกออนไลน์ได้ 2. การบริหารจัดการเวลาบนโลกดิจิทัล (Screen Time Management) การบริหารจัดการเวลาบนโลกดิจิทัล เป็นความสามารถควบคุมตนเอง ความสามารถในการ จัดสรรเวลาในการ ใช้งานอุปกรณ์ดิจิทัลและอุปกรณ์เทคโนโลยีได้อย่างมีประสิทธิภาพ รวมถึงการใช้งาน สื่อสังคม (Social Media) และเกม ออนไลน์ (Online Games) ด้วยความรับผิดชอบต่อตนเอง สามารถ บริหารเวลาที่ใช้อุปกรณ์ยุคดิจิทัล รวมไปถึงการควบคุมเพื่อให้เกิดสมดุลระหว่างโลกออนไลน์ และโลก ความเป็นจริง อีกทั้งตระหนักถึงอันตราย และสุขภาพจากการใช้เวลาหน้าจอนานเกินไป และผลเสียของ การเสพตดิ สอื่ ดิจิทลั

3. การจัดการการกลน่ั แกลง้ บนไซเบอร์ (Cyberbullying Management) การจัดการการกลั่นแกล้งบนไซเบอร์ เป็นความสามารถในการป้องกันตนเอง การมีภูมิคุ้มกันใน การรบั มอื และจัดการกบั สถานการณก์ ารกลั่นแกลง้ บนอินเทอร์เนต็ ได้อย่างชาญฉลาด การใชอ้ ินเทอร์เน็ต เป็นเครื่องมือหรือช่องทางเพื่อก่อให้เกิดการคุกคามล่อลวงและการกลั่นแกล้งบนโลกอินเทอ ร์เน็ตและสอื่ สังคมออนไลน์ โดยกลุ่มเป้าหมายมักจะเป็นกลุ่มเด็กจนถึง เด็กวัยรุ่น การกลั่นแกล้งบนโลกไซเบอร์ คล้ายกันกับการกลั่นแกล้งในรูปแบบอื่น หากแต่การกลั่นแกล้งประเภทนี้จะกระทำผ่านสื่อออนไลน์หรือ สื่อดิจิทัล เช่น การส่งข้อความทางโทรศัพท์ ผู้กลั่นแกล้งอาจจะเป็นเพื่อนร่วมชั้น คนรู้จักในสื่อสังคม ออนไลน์ หรอื อาจจะเปน็ คนแปลกหนา้ ก็ได้ แต่สว่ นใหญผ่ ู้ทกี่ ระทำจะรจู้ ักผูท้ ีถ่ ูกกลัน่ แกลง้ รปู แบบของการ กลั่นแกล้งมักจะเป็นการว่าร้าย ใส่ความ ขู่ทำร้าย หรือใช้ถ้อยคำหยาบคาย การคุกคามทางเพศผ่านสื่อ ออนไลน์ การแอบอ้างตัวตนของผู้อื่น การแบล็กเมล์ การหลอกลวง การสร้างกลุ่มในโซเชียลเพื่อโจมตี โดยเฉพาะ 4. การจดั การความปลอดภัยบนระบบเครอื ข่าย (Cybersecurity Management) การจัดการความปลอดภัยบนระบบเครือข่าย เป็นความสามารถในการสำรวจ ตรวจสอบ การ ป้องกัน และ การรักษาความปลอดภัยของข้อมูลในระบบเครือข่าย ป้องกันข้อมูลด้วยการสร้างระบบ ความปลอดภัยที่เข้มแข็ง และป้องกันการโจรกรรมข้อมูลหรือการถูกโจมตีออนไลน์ได้ มีทักษะในการ รักษาความปลอดภัยของตนเองในโลกออนไลน์การรักษาความปลอดภัยของตนเองในโลกไซเบอร์ คือการ

ปกป้องอุปกรณ์ดิจิทัลข้อมูลที่จัดเก็บและข้อมูลส่วนตัวไม่ให้เสียหาย สูญหาย หรือถูกโจรกรรมจากผู้ไม่ หวงั ดีในโลกไซเบอร์ 5. การจดั การความเป็นส่วนตวั (Privacy Management) การจดั การความเป็นส่วนตวั เป็นความสามารถในการจัดการกับความเปน็ สว่ นตัวของตนเองและ ของผู้อ่นื การใช้ขอ้ มูลออนไลน์ร่วมกนั การแบง่ ปันผา่ นสอื่ ดจิ ิทลั ซง่ึ รวมถึงการบรหิ ารจัดการ รู้จักป้องกัน ข้อมลู สว่ นบคุ คลของตนเอง เช่น การแชร์ข้อมลู ต่าง ๆ ด้วยเครอื่ งมอื ดจิ ทิ ลั การขโมยข้อมลู อตั ลักษณ์ เป็น ตน้ โดยตอ้ งมีความสามารถในการฝึกฝนใช้เคร่ืองมือ หรือวิธกี ารในการป้องกนั ข้อมลู ตนเองได้เป็นอย่างดี รวมไปถึงปกปิดการสืบค้นข้อมูลต่างๆ ในเว็บไซต์ เพื่อรักษาความเป็นส่วนตัวความเป็นส่วนตัวในโลก ออนไลน์ คือสทิ ธิการปกป้องขอ้ มูลความส่วนตัวในโลกออนไลน์ของผใู้ ชง้ านที่บุคคลหรอื การบริหารจัดการ ข้อมลู ส่วนตวั รวมถงึ การใช้ดุลยพินิจปกปอ้ ง ขอ้ มูลส่วนบคุ คลและข้อมูลทเ่ี ปน็ ความลบั ของผูอ้ ่ืน

6. การคิดอย่างมีวจิ ารณญาณ (Critical Thinking) การคิดอยา่ งมีวจิ ารณญาณ หมายถึง ความสามารถในการตดั สนิ ของบุคคลว่าควรเชื่อ ไม่ควรเชื่อ ควรทำ หรือไมค่ วรทำบนความคิดเชิงเหตุและผล มคี วามสามารถในการวเิ คราะห์แยกแยะระหวา่ งข้อมูลท่ี ถูกต้องและข้อมูลที่ผิด ข้อมูลที่มีเนื้อหาเป็นประโยชน์และข้อมูลที่เข้าข่ายอันตราย ข้อมูลติดต่อทาง ออนไลน์ที่น่าตั้งข้อสงสัยและน่าเชื่อถือได้ เมื่อใช้อินเทอร์เน็ต ทราบว่าเนื้อหาใดมีประโยชน์ รู้เท่าทันส่ือ และสารสนเทศ สามารถวิเคราะห์และประเมิน ข้อมูลจากแหล่งข้อมูลที่หลากหลายได้ เข้าใจรูปแบบการ หลอกลวงตา่ ง ๆ ในส่ือดจิ ทิ ลั เช่น ขา่ วปลอม เว็บไซตป์ ลอม ภาพตดั ตอ่ ข้อมลู อนั ที่เท็จ เป็นต้น 7. ร่องรอยทางดจิ ิทัล (Digital Footprints) ร่องรอยทางดิจิทัล เป็นความสามารถในการเข้าใจธรรมชาติของการใช้ชีวิตในโลกดิจิทัลว่าจะ หลงเหลือร่องรอยขอ้ มูลทิ้งไว้เสมอ ร่องรอยทางดิจิทลั อาจจะส่งผลกระทบในชวี ติ จรงิ ที่เกิดจากรอ่ งรอย ทางดิจิทลั เขา้ ใจผลลัพธ์ทอ่ี าจเกดิ ขึน้ เพือ่ นำมาใช้ในการจดั การกบั ชีวิตบทโลกดิจิทัลด้วยความรับผิดชอบ ข้อมูลร่องรอยทางดิจิทัล เช่น การลงทะเบียน อีเมล การโพสต์ข้อความหรือรูปภาพ ไฟล์งานต่าง ๆ เมื่อ ถูกส่งเข้าโลกอินเทอร์เน็ตแล้ว จะทิ้งร่องรอยข้อมูลส่วนตัวของผูใ้ ช้งานไว้ ให้ผู้อื่นสามารถติดตามได้ และ จะเปน็ ข้อมูลที่ระบตุ วั บุคคลไดอ้ ยา่ งงา่ ยดาย

8. ความเห็นอกเหน็ ใจและสร้างสมั พนั ธภาพท่ีดีกับผู้อืน่ ทางดิจทิ ลั (Digital Empathy) ความเห็นอกเห็นใจและสร้างสัมพันธภาพที่ดีกับผู้อื่นทางดิจิทัล เป็นความสามารถในการเข้าใจ ผู้อื่น การตอบสนองความต้องการของผู้อื่น การแสดง ความเห็นใจและการแสดงน้ำใจต่อผู้อื่นบนโลก ดิจิทัลได้อยา่ งเหมาะสม มีปฏิสัมพันธอ์ ันดีต่อคนรอบขา้ ง ไม่ว่าพ่อแม่ ครู เพื่อนทั้งในโลกออนไลน์และใน ชีวิตจริง ไมด่ ่วนตัดสนิ ผู้อ่ืนจากข้อมูลออนไลน์แต่เพยี งอย่างเดียว และจะเป็นกระบอกเสียงให้ผู้ที่ต้องการ ความช่วยเหลือในโลกออนไลน์

บรรณานุกรม บทความเรื่อง “พลเมอื งดจิ ทิ ัล (Digital Citizenship)” โดย Phichitra Phetparee| เผยแพร่บนเว็บไซต์ สสส. (วันที่ 27 มีนาคม 2562) เอกสารวชิ าการออนไลนเ์ รือ่ ง “ค่มู ือพลเมืองดจิ ิทัล” โดย วรพจน์ วงศ์กิจร่งุ เรือง เผยแพรค่ ร้งั แรก: มิถนุ ายน 2561 Retrieved from https://www.ops.go.th/main/index.php/knowledge-base/article-pr/1355-goto- citizens21st?fbclid=IwAR0Kr8O2K2QtUZmds3HKm_Gkkl_FmweoQDrC9IhfvHNGLt4OPHhq8xPSK20 สบื คน้ เมือ่ วนั ที่15 สิงหาคม 2564 สถาบันสอ่ื เด็กและเยาวชน. (2561). การจัดทำ Fact Sheet‘ความฉลาดทางดจิ ิทัล’ (Digital Intelligence : DQ) และการศึกษาการรงั แกกนั บนโลกไซเบอร์ของวยั รุน่ . กรงุ เทพมหานคร : สถาบนั ส่ือเด็กและ เยาวชน สถาบนั สอ่ื เด็กและเยาวชน. (2561). ความฉลาดทางดจิ ิตอล (Digital Intelligence: DQ) และการศกึ ษาการ รังแกกนั บนโลกไซเบอร์ของวัยรนุ่ . สืบค้นเมอื่ 21 เมษายน 2562, จาก http://cclickthailand.com/contents/research/A2.-final.pdf. สถาบันส่อื เด็กและเยาวชน. (2562). การพฒั นาพลเมือง MILD จุดเนน้ ตามชว่ งวัย. สืบค้นเมอื่ 21 เมษายน 2562, จาก http://cclickthailand.com/ชุดความรู้สำหรับครู/ความร/ู้ การพัฒนาพลเมือง-midl-จุดเน้นตามชว่ งวยั . ปณิตา วรรณพริ ุณ. (2560). “ความฉลาดทางงดจิ ิทลั ,” พฒั นาเทคนิคศึกษา. 29 (102), 12-20. Retrieved from https://www.scimath.org/article-technology/item/10611-digital- intelligence?fbclid=IwAR2raRu_dZ5eRuItwd8Z4Bgmqj5svRdE8n9pRSdE6sGomT9kGZ3y2OvjmkM สืบคน้ เม่ือวนั ท่ี15 สิงหาคม 2564