ระบบต่อมไร้ท่อ สุขศึกษา มัธยมศึกษาปีที่ 1

เอกสารประกอบการสอนรายวิชา สขุ ศกึ ษา มธั ยมศกึ ษาปที 1 ระบบต่อมไร้ท่อ (Endocrine System) ผจู้ ัดทํา นางสาวเพชรดา รุ่งโรจนโ์ ชตนาการ 62040111132 คบ.วิทยาศาสตร์ทวั ไป และชวี วิทยา

ระบบตอ่ มไรท้ อ่ ระบบภายในทมี่ ีหน้าที่ควบคุมการเปล่ียนแปลงของรา่ งกายและควบคุมกระบวนการต่าง ๆ ทสี่ ำคญั ภายในเซลลข์ องสิ่งมชี ีวิต ซึง่ เป็นระบบทที่ ำงานสอดประสานรว่ มกบั ระบบประสาท (Nervous System) ใน ด้านตา่ ง ๆ เช่น การควบคุมปฏกิ ิริยาเคมี หรือการขนส่งสารเข้า – ออกภายในเซลล์ ซง่ึ ส่งผลตอ่ การสรา้ งและ การใชพ้ ลงั งานของร่างกายที่นำไปสู่การเจรญิ เติบโตในดา้ นตา่ ง ๆ ทัง้ การพัฒนาของโครงสร้างอวัยวะ และ ระบบภายในอ่ืน ๆ รวมไปถงึ การรักษาสมดลุ และการตอบสนองทางด้านอารมณ์ของส่งิ มีชวี ิต โครงสร้างและหน้าท่ีของระบบตอ่ มไรท้ ่อ

โครงสรา้ งและหนา้ ท่ีของระบบตอ่ มไรท้ อ่ (ต่อ) โครงสรา้ งและหน้าที่ของระบบต่อมไรท้ ่อ ทำหน้าทใี่ นการผลิตฮอร์โมน โกรทฮอร์โมน (Growth Hormone) •ฮอร์โมนท่ีควบคมุ การเจริญเตบิ โตของร่างกายให้เป็น ปกติ ซง่ึ หากมกี ารผลติ ฮอร์โมนนมี ้ ากเกนิ ไป จะทาให้ ร่างกาย สงู ใหญ่ผดิ ปกติ แต่ถ้าหากมกี ารผลิตฮอร์โมนนี ้ น้อยเกนิ ไป จะทาให้ร่างกายเตีย้ แคระแกร็น การ เจริญเตบิ โตของอวยั วะตา่ งๆ หยดุ ชะงกั ลงได้ ทรอฟิ กฮอร์โมน (Trophic Hormone) •ฮอร์โมนท่คี วบคมุ ปฏกิ ริ ิยาของต่อมอื่นๆ ซงึ่ จะหลงั่ ออกมากต็ ่อเมือ่ ได้รับการกระต้นุ จากฮอร์โมนท่ผี ลติ จากไฮ โพทาลามสั ต่อมใต้สมองส่วนหลงั (Posterior Pituitary) ทำงานตรงกนั ข้ามกับต่อมใต้สมองสว่ นหน้า คอื จะ ไม่ผลติ ฮอรโ์ มนออกมาเอง แตจ่ ะมกี ารเก็บฮอร์โมน ออกซโิ ทซิน(Oxytocin) ทไี่ ฮโพทาลามสั ผลิตข้นึ ไดแ้ ก่ •เปน็ ฮอร์โมนที่มีผลตอ่ การไปกระตุ้นให้กล้ามเน้ือ เรียบ ของมดลกู บีบตวั เม่ือครบกำหนดคลอด และ ชว่ ยกระตุน้ การหลั่งของน้ำนมในขณะทีเ่ ด็กดดู นม วาโซเพรสซิน(Vasopressin) •เป็นฮอรโ์ มนท่ีมผี ลต่อการทำงานของไต โดย ทำ หน้าที่ในการควบคมุ ปริมาณน้ำในรา่ งกาย ระบบ ขบั ถา่ ยปสั สาวะ และช่วยเพิม่ ความดันโลหติ ต่อมไทรอยด์ (Thyroid Gland) •เปน็ ตอ่ มไร้ท่อท่มี ีขนาดใหญ่ท่ีสดุ ของร่างกายมี จำนวน 2 ต่อม อยู่ดา้ นขา้ งส่วนบนของหลอดลมตรง ลำคอบริเวณลูกกระเดอื กข้างละ 1 ต่อม โดยทำ หน้าท่ีในการผลิตฮอรโ์ มนแคลซิโทนิน (Calcitonin) ซึ่งทำหนา้ ที่ควบคุมปริมาณแคลเซียมในเลือด และ ฮอร์โมนไทร-อกซิน (Thyroxin) มาควบคมุ กระบวนการเผาผลาญสารอาหารในรา่ งกาย การ เจรญิ เตบิ โตของอวัยวะต่างๆ การแลกเปลยี่ นนำ้ และ

เกลือแร่ การควบคุมกรดไขมันและเปล่ยี นกรดอะมิ โน (Amino acid) เปน็ กลูโคส (Glucose) ต่อมพาราไทรอยด์ (Parathyroid Gland) •เป็นตอ่ มไร้ทอ่ ที่เล็กท่สี ดุ มีจำนวน๒ คู่ อยู่ดา้ นหลัง ของต่อมไทรอยด์ ทำหนา้ ทีผ่ ลิตพาราฮอร์โมน (Para Hormone) เพ่ือไปควบคุมระดับแคลเซียม (Calcium) และฟอสเฟต (Phosphate) ในกระแส เลอื ด หากต่อมพาราไทรอยด์มี การผลิตฮอร์โมน มากเกนิ ไป จะทำให้ระดบั แคลเซียมในเลือดสูงมาก ขึน้ ซึ่งอาจทำใหเ้ กิดนิ่วในไต กระดูกพรุน ปวด กระดูกและขอ้ ได้ แต่ถ้าหากผลติ ฮอรโ์ มนน้อยเกินไป จะทำให้ระดบั แคลเซียมในเลือดตำ่ ซึง่ มผี ลต่อระบบ กล้ามเนอ้ื และระบบประสาทได้ ต่อมหมวกไต (Adrenal Gland) มี 2 ตอ่ ม อยู่ขา้ งบนและข้างหนา้ ทป่ี ลายด้านบน ของไตทง้ั 2 ข้าง : ด้านขวาจะมรี ูปร่างคลา้ ยพีระมิด : ดา้ นซา้ ยมขี นาดใหญ่และอยู่สงู กว่า มีรปู ร่าง คลา้ ยพระจันทร์เส้ียว ตอ่ มหมวกไตส่วนนอก ทำหน้าทผี่ ลติ ฮอร์โมน 2 ชนิด คอื ฮอรโ์ มนกลูโค คอร์ติคอยด์ (Glucocorticoid) มาควบคุมเมแทบอ ลิซึม และการเผาผลาญในรา่ งกาย สว่ นอกี ฮอร์โมน หนึง่ คอื ฮอรโ์ มนมเิ นอราโลคอรต์ คิ อยด์ (Mineralocorticoid) เป็นฮอร์โมนที่ช่วยควบคุม ความสมดลุ ของนาํ้ และระดับเกลือแร่ในร่างกาย หากมีการผลติ ฮอร์โมนน้อยจะทำใหร้ า่ งกายมีอาการ อ่อนเพลีย เหนอื่ ยงา่ ย คลื่นไส้ และเวียนศรี ษะ แต่ ถา้ หากผลิตฮอร์โมนมากเกินไป รา่ งกายจะขาดความ สมดลุ ของน้ําและเกลือแร่ ต่อมหมวกไตส่วนใน ทำหนา้ ทผ่ี ลิตฮอรโ์ มน อะดรีนาลนิ (Adrenalin) หรือเอพเิ นฟริน (Epinephrin) ซ่ึงเป็นฮอร์โมนฉุกเฉินท่ีมีผลมาจาก การถกู กระตนุ้ เช่น ตกใจตน่ื เตน้ เป็นต้น นอกจากนี้ ยังผลิตฮอรโ์ มนนอร์อะดรีนาลิน (Noradrenalin) หรอื นอร์เอพิเนฟรนิ (Norepinephrin) ทีม่ ี ผลทำให้ เสน้ เลือดแดงที่ไปเลีย้ งอวัยวะต่างๆ หดและบบี ตวั

ต่อมไพเนียล (Pineal Gland) •ตอ่ มเลก็ ๆ ที่ช่วยสรา้ งฮอร์โมนเมลาโทนนิ (Melatonin) ทำหน้าทีย่ บั ยัง้ การเจรญิ เติบโตของ ตอ่ มเพศในชว่ งระยะกอ่ นวัยหนุ่มสาว •เมือ่ เขา้ สู่ชว่ งวยั รนุ่ อาจมีผลต่อการตกไข่ และ ประจำเดือนในเพศหญิง •หากต่อมไพเนยี ล มีการผลิตฮอร์โมนออกมามาก เกนิ ไป จะส่งผลทำใหเ้ ปน็ หนุ่มเปน็ สาวช้ากว่าปกติ •หากต่อมไพเนียลถูกทำลาย เชน่ เกิดเนื้องอกใน สมองกจ็ ะทำให้เปน็ หนุ่มเป็นสาวเรว็ กว่าปกติ ตอ่ มไทมสั (Thymus Gland) •อยบู่ รเิ วณดา้ นหนา้ ทรวงอก ซ่งึ มีขนาดเปล่ียนแปลง ไปตามอายุ •ในระยะท่ีทารกอยใู่ นครรภม์ ารดาตอ่ มนี้จะมีขนาด ใหญม่ าก และจะมีขนาดใหญ่ทสี่ ุดเม่อื อายุ 6 ปี จากนน้ั จะเจริญเติบโตอย่างช้าๆ และค่อยๆ หายไป ตับอ่อน (Pancreas) ต่อมขนาดใหญ่ ซงึ่ สามารถเป็นได้ท้งั ต่อมมที ่อ และ ตอ่ มไร้ทอ่ ต่อมมีท่อ ทำหนา้ ทีส่ รา้ งนำ้ ย่อยขนึ้ มาเพอื่ ใชย้ ่อยอาหาร ตอ่ มไรท้ ่อ ต่อมทสี่ ร้างฮอรโ์ มนของตับอ่อน ไดแ้ ก่ ฮอร์โมน อนิ ซลู นิ (Insulin) และกลูคากอน (Glucagon) ออกมา ต่อมเพศ (Gonad) เพศชาย : อัณฑะ (Testic) ทำหน้าท่ีสรา้ งตัวและผลิตฮอรโ์ มนของเพศชาย ออกมาคือ เทสโทสเตอโรน (Testosterone) ทำให้ เกดิ การเปล่ียนแปลงของเพศชายในชว่ งวยั ร่นุ ขนึ้ เช่น มเี สยี งหา้ ว มีหนวดเครา กลา้ มเน้อื เป็นมดั มีขน ขึ้นตามแขน ขา รกั แร้ อวัยวะเพศ และมีความรสู้ ึก ทางเพศ เพศหญงิ : รังไข่ (Ovary) ทำหน้าที่สร้างไข่ และผลิตฮอรโ์ มนของเพศหญิง คอื

เอสโตรเจน (Estrogen) และโพรเจสเทอโรน (Progesterone)ทำใหเ้ กิดการเปลยี่ นแปลงของเพศ หญิงเมือ่ เข้าสูว่ ยั รุ่น เช่น เสียงแหลม เต้านม เจริญเตบิ โต สะโพกผาย ผิวพรรณเปลง่ ปล่ัง มีขน บริเวณรกั แร้และอวัยวะเพศ มปี ระจำเดือนและมี ความรูส้ ึก ทางเพศ ความสาคญั ของระบบต่อมไร้ท่อท่มี ีผลต่อสุขภาพ การเจรญิ เตบิ โตและพัฒนาการของวัยรุ่น ระบบต่อไร้ท่อท่ีมผี ลต่อการเจริญเตบิ โตของร่างกาย กระตนุ้ การใช้สารอาหารและผลิตพลงั งานภายในร่างกายเพือ่ การเจรญิ เติบโต •ทำใหอ้ วัยวะต่างๆ ภายในร่างกายนน้ั ไดร้ ับสารอาหารอยา่ งเพียงพอ และก่อให้เกดิ พลงั งานในการดำเนินชวี ติ ซ่ึงจะช่วยใหก้ ารเจริญเติบโตของรา่ งกายเป็นไปตามวัย กระตุ้นการเจริญเติบโตของร่างกาย

•ระบบต่อมไรท้ ่อจะมหี น้าท่ีในการผลิตฮอรโ์ มนท่ีเรียกวา่ โกรทฮอรโ์ มน ซึ่งมหี นา้ ท่ีช่วยในการเจรญิ เติบโตของ รา่ งกาย กระต้นุ การเจริญเตบิ โตทางเพศ •ตอ่ มเพศมหี น้าทส่ี ำคัญในการกระต้นุ การเจริญเตบิ โตของอวยั วะทมี่ ีความเกี่ยวข้องกบั การสบื พันธใุ์ ห้มีการ เจริญเติบโต การดแู ลรักษาระบบต่อมไร้ท่อให้ทางานตามปกติ - หมัน่ สำรวจและดูแลสขุ ภาพตนเองอยา่ งสม่ำเสมอในการวัดอัตราการเจรญิ เตบิ โตของรา่ งกายใหเ้ ปน็ ไปตาม เกณฑ์มาตรฐาน - ออกกำลงั กายอยา่ งสม่ำเสมอ เพื่อช่วยทำใหร้ ่างกายแขง็ แรง - เลอื กรับประทานอาหารทมี่ ีประโยชนต์ ่อร่างกาย และไดส้ ัดส่วนท่ีเหมาะสม - ควรด่ืมน้ำสะอาด วนั ละ 6-8แกว้ และนำ้ ผลไม้ แทนเครื่องดมื่ ประเภทน้ำอัดลม - พักผ่อนอย่างเพยี งพอด้วยการนอนหลับ - ในกรณีทเ่ี กิดความผิดปกติของร่างกาย ควรรีบไปพบแพทย์และปรึกษาแพทยท์ ันที