ตีมีด

แหลง่ เรียนรูแ้ ละภูมิปัญญาท้องถ่นิ อาเภอชนแดน จังหวัดเพชรบูรณ์ การตีมีด นายสมพงษ์ มาอยู่

การตีมดี บ้าน เนินตาเสา หมทู่ ี่ 12 ตาบลชนแดน อาเภอชนแดน จงั หวดั เพชรบูรณ์ ชือ่ แหลง่ เรียนรู้ การตีมีด ประเภท แหล่งการเรียนร้ปู ระเภทบุคคล ขอ้ มลู พ้นื ฐานแหลง่ เรยี นรู้ กรณรี ายบุคคล ชอ่ื นายสมพงษ์ นามสกลุ มาอยู่ วันเดอื นปีเกิด 11 เมษายน 2505 ที่อยู่ปจั จุบนั (ท่สี ามารถตดิ ตอ่ ได้) บา้ นเลขท่ี 161 หมทู่ ี่ 12 ตาบลชนแดน อาเภอชนแดน จังหวดั เพชรบรู ณ์ 67150 เบอรโ์ ทรศัพท์ 087-3074166

จุดเด่นของแหลง่ เรยี นรู้ 1. เป็นแหล่งเรยี นรู้การตมี ีดแห่งแรกในตาบลชนแดน 2. ประสบการณ์ในการตมี ีดมาเป็นเวลา 38 ปี ท่มี าของแหลง่ เรียนรู้ ก่อนท่ีจะทาอาชีพตีมีด ได้มีอาชีพทาไร่ ทานา มาก่อน แล้ว ก็มีอาชีพเสริมเป็นลูกจ้างตีเหล็กที่ตลาดชนแดนร้านตาหยิบ ตลาดแม่จาเรียงชนแดน พอมีความชานาญในการเหล็กจึงหัน มาประกอบอาชีพตีมีด ต้ังตี ปี พ.ศ.2525 จนถึงปัจจุบัน รวม 38 ปี

รายละเอียดของแหลง่ เรยี นรู้ 1. เปน็ แหล่งเรียนรู้การตมี ดี ของตาบลชนแดน 2. อุปกรณ์การตีมีด 2.1 คอ้ นหวั ใหญ่ 2.2 ครมี เหล็ก 2.3 ถา่ น 2.4 เคร่ืองเปา่ ลม 2.5 มีด 2.6 เคร่ืองเจียมีด 3. ชนิดของมดี มดี ยาว มดี โต้ มีดเหน็บ ขอชักไม้ เสยี ม จอบ ฯลฯ 4. ทาน้ามนั มะพรา้ วกันสนิม เสร็จสมบูรณ์ มรี าคา ตัง้ แต่ 30 – 250 บาท แล้วแต่ขนาด

ข้ันตอนการตีมีด การเตรียมการ 1. เตรยี มคน ต้องใชค้ น 3-4 คนขนึ้ ไป โดยเฉพาะการตมี ดี ใน ขั้นตอนท่ี 1 ( การหลาบ ) ตอ้ งใชค้ นที่มีพละกาลงั ร่างกาย แข็งแกร่ง ตลอดจนตอ้ งมคี วามสามคั คแี ละมีประสบการณ์มาก 2. เตรยี มอปุ กรณ์ เปน็ อุปกรณแ์ ละเครอื่ งมือเครื่องใช้ สาหรบั ชา่ งตีมีดโดยเฉพาะ เชน่ ทั่ง ค้อน พะเนนิ คีม สบู ลม เตาเผาเหลก็ ตะไบ เหลก็ ขูด เหลก็ ไช รางนา้ ชุบมดี เขื่อนตัด เหลก็ ขอไฟ หินหยาบ-ละเอียด ท่ังขอ เถาวัลยเ์ ปรยี ง หลกั สี่ (ปากกา) กบ และเลือ่ ย เป็นตน้ 3. เตรียมวัตถุดบิ วสั ดุทส่ี าคญั ในการตีมดี เปน็ อันดบั แรก ไดแ้ ก่ เหลก็ กลา้ อนั ดบั ต่อไป คอื ถา่ นไมไ้ ผ่ ซึง่ เป็นถา่ นทม่ี ี ประสิทธภิ าพสงู ในการเผาเหล็ก ต่างจากถ่านจากไมท้ วั่ ๆ ไป และอันดบั สดุ ท้ายคอื ไม้ทใ่ี ชท้ าด้ามมีด

การดาเนนิ การผลติ มีดอรญั ญิก จะมขี ั้นตอนในการทา โดยสรุป 10 ข้ันตอน ดงั นี้ ขน้ั ตอนท่ี 1 ตัดเหล็กให้ไดข้ นาดตามความต้องการ เผาไฟให้ แดงแล้วนาออกมาจากเตาใหค้ นสามคนใชพ้ ะเนนิ ตีจนไดร้ ปู หุ่น หรอื กนู ( ชาวบา้ นเรยี กว่าการ “ หลาบ” เหลก็ ) ขั้นตอนท่ี 2 เม่ือไดห้ ุ่นหรอื กูนมดี แลว้ นาเอาเข้าเตาเผาไฟอีก ครัง้ หนึ่ง แล้วใชค้ น คนเดียวตดี ว้ ยค้อนเพ่อื ขนึ้ รปู มดี ให้ได้ตาม ความต้องการ (ชาวบ้านเรียกวา่ การ “ซ้า” )

ขั้นตอนที่ 3 เมอื่ ซา้ ไดร้ ปู มดี แล้ว ทิ้งไวใ้ หเ้ ย็น แลว้ ใชค้ อ้ นตจี น เนือ้ เหลก็ เรียบเปน็ มันเพื่อให้เนื้อเหลก็ เหนียวแน่น คมบาง ตัว มดี ตรง (ชาวบ้านเรียกวา่ การ “ ลาเรยี บ หรือ ไห”่ ) ขั้นตอนท่ี 4 เมอื่ ไหไ่ ดร้ ปู มดี พอสมควรแลว้ นามาแต่งด้วยตะไบ เพื่อใหไ้ ด้รปู เล่มสวยงามข้ึน (เรยี กว่าการ “แต่ง” )

ขนั้ ตอนท่ี 5 เมอื่ แต่งด้วยตะไบไดร้ ูปแลว้ นามาขูดคมใหบ้ างโดย ใชเ้ หลก็ ขดู เพอ่ื ทาใหต้ วั มดี ขาวและบาง (เรยี กว่าการ “ขูด”) ข้ันตอนที่ 6 เมื่อขดู ได้คมบางพอสมควรแลว้ ใชต้ ะไบหยาบและ ตะไบละเอยี ดโสกตามตวั มดี เพอื่ ให้ตวั มดี ขาวเรียบร้อย และคม จะบางยิ่งขึน้ (เรยี กวา่ การ “ โสก” )

ขัน้ ตอนท่ี 7 เม่ือโสกเรยี บรอ้ ยแล้วนามาพานคม โดยใชต้ ะไบ ละเอียดพานขวางของคมมีดเพ่อื ให้คมมีดบางเฉียบ (เรียกวา่ การ “ พานคมมดี ” ) ข้ันตอนที่ 8 เมื่อพานคมแล้วก็นามาชุบ “การชุบ” เป็นเรื่อง สาคัญมาก ช่างต้องมีความชานาญเป็นพิเศษ โดยนามีดเข้าเผา ไฟในเตาจนรอ้ นแดงตามความต้องการ แล้วชุบกบั น้าคมของมีด จะกลา้ แขง็ ไม่อ่อนและไมบ่ นิ่

ข้นั ตอนท่ี 9 เมือ่ ชุบแลว้ นามาฝนหรือลบั โดยใชห้ ินหยาบและ หินละเอียดใหค้ มได้ที่ สมัยนี้ใชห้ นิ กากเพชร (เรียกวา่ การ “ลับคม” ) ขน้ั ตอนท่ี 10 เมอ่ื ฝนหรอื ลบั คมได้ที่แลว้ จึงนามาเข้าด้ามมดี แลว้ ใช้น้ามนั ทาตัวมีดเพ่อื กนั สนมิ เป็นเสรจ็ สิน้ ขั้นตอนการทา มีด

รูปแบบและลกั ษณะการถา่ ยทอด เผยแพรแ่ หลง่ เรียนรู้ (ที่สะท้อนความน่าเชื่อถือ การยอมรับผ่านบุคคล/ชุมชน/ องค์กร/รางวัล/ใบประกาศ/การจดทะเบียนลิขสิทธ์ิ ส่ือดิจิทัล/ เอกสารเผยแพร่ แผ่นพบั คลิป (VDO) ฯลฯ) - ขึน้ ทะเบียนกับวิสาหกจิ ชมุ ชน - อบต - พัฒนาชมุ ชน - กศน.

การพฒั นาต่อยอดแหล่งเรียนรู้ และ ความภาคภมู ใิ จ ต่อยอดแหล่งเรียนรู้การตีมีด ให้ลูกหลานและญาติ และ สร้างอาชีพให้คนในชุมชนมีรายได้ มีอาชีพเสริม รายได้ต่อวัน ประมาณ 3,000 บาท 20 เล่ม/วัน จากเม่ือก่อนไม่มีเครื่องตัด มีด ปัจจุบันมีเคร่ืองตีมีดที่สะดวก รวดเร็วต่อการตี ราคา 100,000 บาท



ผจู้ ดั ทา ที่ปรกึ ษา นายสมประสงค์ นอ้ ยจันทร์ ผ้อู านวยการ กศน.อาเภอชนแดน จัดเกบ็ ขอ้ มูล นางสาวมจุ ลนิ ท์ ภยู าธร ครู กศน.ตาบลชนแดน ผพู้ ิมพ/์ จัดทา E - book นางวารี ชบู ัว บรรณารกั ษ์ชานาญการ