การเลี้ยงกวาง

มหาวิทยาลยั เทคโนโลยีราชมงคลลา้ นนา พษิ ณโุ ลก รว่ มกับภักดีฟาร์ม จังหวดั พิษณุโลก โครงการวิจยั ย่อยท่ี 5 การพฒั นาส่อื การเรยี นรู้รปู แบบการ์ตูนแอนิเมช่ัน 3 ภาษา สาหรับการเลี้ยงกวางเชิงพาณชิ ย์ กรณศี กึ ษาภกั ดีฟารม์ ก หนังสอื สง่ เสรมิ การเรียนรู้ เชิงพาณิชย์



บทนา กวางเป็นสัตว์เศรษฐกิจตัวใหม่ที่น่าจับตามองอีกชนิดหนึ่ง ท่ีเกษตรกรไทยให้ความสนใจ เพาะเลี้ยงและขยายพันธ์ุในเชิงพาณิชย์กันมากขึ้น เน่ืองจากเป็นสัตว์เศรษฐกิจที่เล้ียงง่าย มี มูลค่าสูง สามารถใหผ้ ลผลิตท่ีหลากหลาย เชน่ การขายพ่อพันธุ์ แม่พันธ์ุ ลูกพันธ์ุ เน้ือกวาง เขา กวางอ่อนสด เขากวางอ่อนอบแห้ง เขากวางแก่ หนังกวาง เลือด รก เอ็น หาง เคร่ืองใน ตลอดจนกระดูกกวางกส็ ามารถนามาจาหน่ายในเชิงพาณชิ ย์ได้ ในอดีตการเลยี้ งกวาง ไม่สามารถนามาเพาะเลย้ี งขยายพนั ธุ์ไดอ้ ย่างเปิดเผย เพราะกวางเป็น สัตว์ป่าท่ีได้รับความคุ้มครองตามกฎหมาย จึงทาให้การเล้ียงกวางเป็นเพียงการเล้ียงเพ่ือ อนรุ กั ษ์พนั ธุส์ ตั ว์ป่าให้มจี านวนมากขน้ึ อย่างไรก็ตามในปี พ.ศ. 2535 กวางได้รับการบรรจุไว้ใน แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับท่ี 7 ให้เป็นสัตว์เศรษฐกิจ ที่สามารถเพาะเลี้ยง เพอื่ ขยายพันธใ์ุ นเชงิ พาณชิ ย์ได้ แต่ต้องทาการขอและไดร้ บั อนญุ าตจากกรมป่าไม้ก่อน คณุ ภกั ดี พานุรัตน์ เจา้ ของฟาร์มเล้ยี งกวางแห่งแรกและแห่งเดียวในจังหวัดพิษณุโลก เป็น เกษตรกรท่ีเล้ียงกวางเป็นอาชีพหลัก ซึ่งมีการเลี้ยงกวางสายพันธุ์ฟลอโล่ว์ สายพันธุ์รูซ่า สาย พันธ์ุซีก้า และสายพันธุ์ดาวินเดียร์ (กวางดาว) รวมแล้วกว่า 120 ตัว โดยดาเนินการต่อยอด ธุรกิจในรูปแบบการเลี้ยงกวางที่ครบวงจร เร่ิมต้ังแต่การทาฟาร์มกวาง ร้านอาหาร ร้านกาแฟ ร้านขายสินคา้ ที่ระลึก รีสอร์ท อกี ท้ังเปิดเป็นแหล่งท่องเท่ียวให้กับนักท่องเท่ียวทั้งชาวไทยและ ชาวต่างชาติ มูลค่าธุรกิจ โดยรวมกว่า 10 ล้านบาท ท้ังยังมีแรงบันดาลใจที่จะส่งต่อความรู้ เกี่ยวกับการเล้ียงกวางในเชิงพาณิชย์ รวมไปถึงเพ่ือเป็นช่องทางในการสร้างรายได้ให้กับ เกษตรกร หรอื บุคคลท่ีสนใจ จากประสบการณ์และความสาเร็จของคุณภักดี พานุรัตน์ ในการ ทาธุรกิจเก่ียวกับการเพาะเล้ียงกวางเชิงพาณิชย์นี้ คณะผู้จัดทา จึงได้ศึกษาและรวบรวมองค์ ความรู้ ตลอดจนทาการวจิ ัย เพื่อเปน็ ประโยชนแ์ กผ่ ูท้ ี่สนใจต่อไป คณะผ้จู ัดทา พฤศจิกายน 2562

ความรู้ทัว่ ไป 4 ภักดีฟาร์มกบั การเลย้ี งกวาง รู้จักกวาง วงจรชวี ติ ของกวาง ระบบการเลยี้ งกวาง พนั ธุ์กวางทเ่ี ล้ยี งในภักดีฟาร์ม ลองทาดู : เลีย้ ง ลักษณะพืน้ ที่ในการทาฟาร์ม แผนผงั คอกจัดการฟาร์ม อปุ กรณ์ทจี่ าเป็นสาหรบั เตรียมบ้านใหก้ วาง ถงึ เวลาผสมพนั ธก์ุ วางแล้ว การตงั้ ทอ้ งและคลอดของแม่กวาง การดูแลลูกกวาง

สารบัญ ลองทาดู : เลยี้ ง พชื อาหารสตั วแ์ ละการจัดทาแปลงหญา้ กระบวนการผลิตอาหารหญา้ แหง้ ปลอดภัยสาหรบั กวาง การพัฒนาสูตรและกระบวนการผลติ อาหารกวางผสมเสรจ็ (Total Mixed Ration: TMR) เครอ่ื งชง่ั น้าหนักและเคร่อื งให้อาหารกวางอตั โนมัติ ระบบสารสนเทศเพื่อการจดั การงานฟารม์ โรคและพยาธทิ ี่เกดิ กบั กวาง การป้องกนั โรคทเี่ กดิ ขน้ึ กับกวาง ลองทาดู: แปรรูป ผลิตภัณฑแ์ ปรรปู ท่ีได้จากกวาง

ภกั ดฟี าร์มกบั การเลยี้ งกวาง เมื่อปี พ.ศ.2546 คณุ ภักดี พานรุ ตั น์ ได้ซอ้ื ท่ีดินจานวน 39 ไร่ ใน ต.วังนกแอ่น อ.วังทอง จ.พิษณุโลก เพื่อทดลองเลี้ยงกวาง โดยนากวางสายพันธ์ุรูซ่าจากประเทศออสเตรเลีย จานวน 17 ตวั เขา้ มาเลีย้ งเป็นชนิดแรก เน่ืองจากการเล้ียงกวางสายพันธุ์น้ี ไม่ต้องมีการขอนุญาต ใด ๆ เพราะเป็นสัตว์เลี้ยงเศรษฐกิจ (สัตว์ควบคุม) ไม่ใช่สัตว์ป่าคุ้มครอง สามารถซื้อขาย แลกเปล่ียน หรือเพื่อใชใ้ นการบริโภคได้ โดยไม่ตอ้ งขออนญุ าตจากกรมปา่ ไม้ และในเวลาต่อมาก็ได้ มีการนากวางสายพันธ์ุฟอลโล่ พันธ์ุซิกก้า และพันธุ์ดาวอินเดียเข้ามาเลี้ยง ทาให้ปริมาณกวางมี จานวนเพิม่ มากข้ึน จึงไดป้ รบั เปล่ียนรูปแบบการเลี้ยงกวางเพือ่ เพาะขยายพนั ธุ์ และใชช้ ่ือว่า ถึงแมว้ า่ กวางจะเป็นสตั วท์ ี่เลีย้ งง่าย แตก่ ารท่จี ะเลย้ี งกวางใหม้ คี ณุ ภาพดีและคุ้มค่าต่อการลงทุน นน้ั เป็นเร่ืองทยี่ ากมาก เพราะธรุ กิจนใี้ ช้เงินลงทุนค่อนข้างสูง เนื่องจากพ่อพันธุ์และแม่พันธ์ุมีราคา สูง ประกอบกับต้องมีการสร้างโรงเรือนและวางระบบการเลี้ยงที่ดีและเหมาะสม ดังนั้น การทา ฟารม์ กวางจงึ ถอื เป็นการลงทุนเชิงพาณิชย์จรงิ ๆ

“….สาหรับนักธุรกิจหน้าใหมท่ ีต่ ้องการทาธุรกิจนี้ อันดบั แรก เงนิ ทุน ตอ้ งพรอ้ ม เพ่อื ชว่ ยให้ธุรกจิ มีทุนหมุนเวียน อนั ดับสอง ที่ดนิ คุณควรมีทีด่ นิ เป็นของตนเอง เพอ่ื ลดตน้ ทุนในการลงทนุ เพราะการเลย้ี งกวางจาเป็นตอ้ งใชพ้ ื้นท่ีมาก อนั ดับสาม ใจ คุณตอ้ งมีใจรักสัตว์ชนิดนี้กอ่ น อยา่ มองเค้าเปน็ แค่สตั ว์ ท่ีขายเพอื่ การคา้ อย่างเดยี ว การเล้ยี งสตั ว์ ควรมีคณุ ธรรม และจรยิ ธรรม ซึ่งผมไม่เหน็ ด้วยกบั คนทม่ี ีทุน แต่ไมม่ เี วลาเลย้ี ง คดิ ว่าเลย้ี งง่ายกาไรดี ซอื้ กวางมาแล้วจา้ งคนเล้ยี ง เจา้ ของฟารม์ รอเก็บเก่ียวผลผลติ อยา่ งเดียว ถือว่าเป็นการทาฟาร์มทีไ่ ม่ถูกตอ้ ง จะทาให้ฟาร์มขาดคณุ ภาพ ไมไ่ ด้มาตรฐาน ธรุ กจิ เสย่ี งที่จะล้มเหลวสงู …” บทสมั ภาษณ์ คุณภักดี พานุรัตน์ ภักดฟี ารม์ ฟารม์ กวางแห่งแรกในจงั หวัดพิษณโุ ลก วันท่ี 20 กรกฎาคม พ.ศ. 2562

ร้จู ักกวาง

กวาง เปน็ สตั ว์เลย้ี งเค้ยี วเอ้อี ง มีส่กี ระเพาะ กบี คู่ กวางส่วนใหญจ่ ะไม่มีถุงน้าดี ยกเวน้ กวางมซู สาหรบั พนั ธ์กุ วางที่นิยมเลย้ี งในเชิง พาณิชยม์ ากที่สดุ ในขณะน้ี ได้แก่ กวางสาย พันธ์ุรซู า่ ซึง่ มลี กั ษณะรปู ร่าง ดงั ภาพน้ี

กวางรูซา่ (เพศเมีย) คอยาว ต่อม ทใี่ ต้ตาของกวางจะมีตอ่ ม ประมาณ นา้ ตา น้าตาท่ีชดั เจน โดยกวางจะ ครง่ึ หน่ึงของ เอาใบหนา้ ถูต้นไม้ และใช้ ลาตวั สารคัดหลง่ั จากตอ่ มใตต้ าถู บริเวณตน้ ไม้ เพอื่ เปน็ การ คอ สื่อสารและบ่งบอกถงึ อาณา มสี ีแตกตางกัน เขตทอ่ี ยขู่ องตน ตามสายพันธุ ขนตามลาตวั จะ สะโพกมขี นาด มันเงา เรยี บ ไม่ ใหญกวาสวนอก กระด้างและตงั้ ชัน สะโพก ขน

กวางรซู า่ (เพศผ)ู้ กวางมีเขาเฉพาะตัวผู้ ยกเวน้ เขา ปลายจมกู แหลม ดา กวางเรนเดียร์ทต่ี ัวเมยี และมคี วามช่มุ ช้นื จะมีเขาดว้ ย ลกั ษณะเปน็ กระดกู งอกออกมา จมูก จากตอที่กระดกู ตา ตาโต ตาใส หน้า (ปุ่มเขา) โดยเขากวางจะ ผลัดและงอกข้นึ ใหม่ทกุ ปี หาง กวางมี 4 นิ้ว สอง นวิ้ คกู่ ลางในจะ ขนาดความ ตดิ กนั กลายเป็นกบี ยาวของหาง แตกตางกัน กบี ตามสายพันธุ

วงจรชวี ติ ของกวาง ลกู กวางแรกเกดิ ลูกกวางแรกเกิดหลังคลอดออกมา ประมาณ 20-30 นาที ลกู กวางจะสามารถยนื ขึ้นได้เอง จากนั้นจะเริ่มใช้จมูกถูบริเวณ ซี่โครงแม่กวางเพื่อหาหัวนมและดูดนมแม่ หลังจากกินนมแม่แล้วก็จะแยกตัวออกไป นอนนง่ิ ในพงหญา้ ลูกกวางสามารถลกุ วงิ่ และ เดินตามแม่กวางได้เมื่อมีอายุ 1-2 สัปดาห์ และจะหยา่ นมเม่ืออายุ 4-6 เดือนขนึ้ ไป ทั้งน้ี ขึน้ อย่กู บั ความสมบูรณ์ของลูกกวางดว้ ย การผสมพ ัน ธุ์ของกวางเพ ศผู้จ ะมี ความสัมพันธ์กับการงอกของเขา เมื่อเขา กวางในเพศผู้แข็งตวั เต็มท่บี ่งบอกถงึ เวลาท่ี กวางตัวผู้พร้อมผสมพันธุ์ โดยกวางเพศผู้ เริ่มผสมพันธุ์เมื่ออายุ 2 ปี และสมบูรณ์ เตม็ ท่ีเมื่ออายุ 3 ปี

ลูกกวาง อายุ 14-18 เดอื น ลูกกวางช่วงอายุ 14-18 เดือน หลังจากหย่า นมแลว้ ลูกกวางจะถกู จับแยกเล้ียงตามเพศ ความแข็งแรงทางร่างกาย และขนาดของ รูปร่าง กวางโตเต็มวัยตัวผูแ้ ละตัวเมยี การผสมพนั ธขุ์ องกวางเพศเมยี จะเรม่ิ เม่ือกวางเพศเมยี มอี ายุไมต่ ่ากวา่ 18 เดือน มนี ้าหนกั ตวั ไม่ต่ากวา่ 80 กิโลกรัม โดยมวี งรอบการเป็นสัด 17 วัน โดยกวาง เพศเมียจะตั้งท้องประมาณ 8-10 เดอื น และออกลูกครง้ั ละ 1 ตวั

ระบบการเลยี้ งกวาง การเลี้ยงกวางในแต่ละพ้ืนทีจ่ ะมรี ะบบในการเลยี้ งท่ีแตกตา่ งกันออกไป ขน้ึ อยูก่ บั ปัจจยั ดา้ นการ ควบคุมการจัดการฟาร์ม ขนาดของพน้ื ท่ี เงินลงทนุ และสภาพแวดลอ้ ม ระบบการเล้ียงกวางโดยทว่ั ไป แบง่ ออกเป็น 3 ระบบ ดังนี้ 1 2 ระบบการเล้ียงแบบธรรมชาติหรือการ ระบบการเลี้ยงแบบก่ึงธรรมชาติหรือ เล้ียงแบบปล่อยแปลง เป็นวิธีการเล้ียง การเลี้ยงแบบก่ึงปล่อยแปลง เป็นการ เลียนแบบธรรมชาติท่ีไม่ทาให้กวางเกิด เลี้ยงท่ีใช้พื้นที่น้อยกว่าระบบแร ก ความเครียด ใช้พ้ืนท่ีในการเลี้ยงขนาด จานวนกวางต่อพื้นที่ประมาณ 6-7 ตัว ใหญ่ โดยผู้เล้ียงจะปล่อยกวางลงในพ้ืนที่ ต่อ 1 ไร่ เป็นการเลี้ยงโดยการปล่อยให้ และให้กวางแทะเล็มหญ้าไปตามแปลง สัตว์แทะเล็มหญ้าไปตาม แปลงหญ้า หญ้าธรรมชาตหิ รือหญ้าปลูก จานวนกวาง ธรรมชาติหรือหญ้าปลูก และมีการให้ ตอ่ พ้นื ทป่ี ระมาณ 2-3 ตัวตอ่ 2 ไร่ อาหารในคอกเพ่ิมเติม ระบบการเลี้ยงแบบธรรมชาติน้ีจะใช้ ระบบการเลี้ยงแบบกงึ่ ธรรมชาติจะใช้ ต้นทุนในด้านการจัดการดูแลเลี้ยงต่า แต่ ตน้ ทนุ ในด้านการจัดการดแู ลเลี้ยงสูงกว่า ก า ร ค ว บ คุ ม ก า ร จั ด ก า ร ก ว า ง มี ระบบแรก แต่การควบคุมการจัดการ ประสทิ ธิภาพนอ้ ยกวา่ ระบบอืน่ กวางมีประสิทธิภาพดีกว่าการเล้ียงแบบ ธรรมชาติ

3 ระบบการเล้ียงแบบขงั คอก เป็นการเล้ียงกวางในพื้นที่จากัด จานวน กวางต่อพื้นท่ีประมาณ 15 ตัวต่อ 1 ไร่ การจัดการภายในคอกมีการ แบ่งแยกตามขนาดและเพศ การให้อาหารใช้วิธีการตัดหญ้าจากแปลง หญ้าธรรมชาติหรือหญ้าปลูกมาใหก้ นิ และเสรมิ อาหารข้นเปน็ ช่วง ๆ ระบบการเลยี้ งแบบขังคอกจะใชต้ น้ ทุนในด้านการจัดการดูแลเล้ียง สงู กว่า 2 ระบบแรก แต่สามารถควบคมุ จัดการกวางได้ดีทส่ี ุด ภกั ดีฟารม์ ระบบการเลยี้ งกวางของภกั ดฟี าร์ม คอื การเลี้ยงแบบกึ่งธรรมชาติหรือการเลี้ยงแบบกึ่ง ปล่อยแปลง จานวนกวางต่อพื้นที่ประมาณ 15-20 ตัวต่อ 2 ไร่ ใช้ระบบหมุนเวียนแปลง หญ้า โดยแต่ละแปลงอาจจะปล่อยกวางไว้ประมาณ 15 -20 วัน จากนั้นก็หมุนเวียนให้ไป อยู่แปลงอ่ืนและมีการใหอ้ าหารเสรมิ ในคอกควบค่ไู ปด้วย ภักดีฟารม์

พันธุก์ วางทเ่ี ลย้ี งในภกั ดีฟาร์ม กวางทีเ่ ลย้ี งในภกั ดีฟาร์มมีท้งั หมด 4 สายพันธุ์ ไดแ้ ก่ สายพันธุ์ฟลอโลว่ ์ สายพันธุ์รซู า่ สายพนั ธุ์ซีก้า และสายพนั ธด์ุ าวินเดียร์ (กวางดาว) กวางฟอลโล่ว์ ชอ่ื สามัญ: Fallow deer ช่ือวทิ ยาศาสตร์: Dama dama ความยาวขนาดลาตัว: 130-160 ซม. ความสงู วัดถงึ หวั ไหล่: 75-95 ซม. ความยาวของหาง: 14-21 ซม. นา้ หนกั : 50-100 กก. ระยะอุ้มทอ้ ง: 226-230 วัน ฤดูกาลผสมพนั ธ์ุ: กันยายน-พฤศจกิ ายน กวางรูซ่า หรอื กวางชวา ชือ่ สามญั : Rusa deer ชือ่ วิทยาศาสตร์: Cervus timorensis ความยาวขนาดลาตัว: 142-185 ซม. ความสงู วัดถงึ หัวไหล่: 110-130 ซม. ความยาวของหาง: 10-12 ซม. น้าหนัก: 65-100 กก. ระยะอมุ้ ทอง: 251 วัน ฤดกู าลผสมพนั ธ์ุ: ตลอดปี

ถิ่นกาเนิด : ยุโรปตอนใต้ และเอเชยี ไมเนอร์ ลกั ษณะรูปรา่ ง : เปน็ กวางขนาดกลาง ขนตามลาตวั จะมีสีเทาแกมเหลอื งสด มีจดุ สขี าวตามลาตัว ใน หนา้ รอ้ นขนตามลาตวั จะมสี ีเทาแกมเหลอื งสด มีจดุ สขี าวตามลาตวั ท่ีสันหลังมี แถบสีนา้ ตาลเขม้ หนา้ หนาวขนจะมีสนี ้าตาลเทา จุดสีขาวตามลาตัวจะเลือนไปเห็น ไมช่ ัด และมีขนหยาบกร้านกว่าหนา้ ร้อน เขาตัวผู้ปลายลาเขาจะเป็นแผ่นแบนกวา้ ง คล้ายพลวั่ ขุดดนิ อปุ นิสัย : ขี้ขลาดตื่นกลวั อยตู่ ลอดเวลา มกี ารระวังภัยสงู มาก ชอบอาศยั อยูต่ ามทุ่งหญ้า และปา่ โปร่งอยรู่ วมกนั เป็นฝูง กนิ หญ้าและใบไมเ้ ป็นอาหาร ถ่นิ กาเนดิ : ชวา บาหลี ติมอร์ ลักษณะรูปร่าง : เปน็ กวางขนาดกลาง หวั หมู ีขนาดเล็ก ตาโต ขายาว กีบเล็ก ขนสน้ั หยาบ โดยขน ตามลาตวั จะมีสนี า้ ตาลเทา ขนบรเิ วณใตค้ อและใตท้ อ้ งจะมีสขี าว ตัวผู้มีเขา เขาตวั ผูม้ ี 2 กงิ่ โดยกง่ิ บนด้านหนา้ จะสนั้ กว่าดา้ นหลงั มาก อปุ นิสยั : ปราดเปรียว ตนื่ ตกใจงา่ ย เมือ่ ตกใจจะวง่ิ หนแี ละสามารถกระโดดไดส้ ูงมาก ประมาณ 2 เมตร ชอบเล่นน้า วา่ ยน้าเกง่ ชอบอาศยั อยตู่ ามทุ่งหญา้ และที่ราบ หา กนิ เป็นฝูง กนิ หญา้ และใบไม้เป็นอาหาร

กวางซีกา้ ชอ่ื สามญั : Sika deer ชือ่ วิทยาศาสตร์: Cervus nippon ความยาวขนาดลาตวั : 138-18 ซม. ความสงู วัดถึงหวั ไหล่: 65-110 ซม. ความยาวของหาง: 14-21 ซม. นา้ หนัก: 50-110 กก. ระยะอุม้ ทอ้ ง: 222-240 วนั ฤดกู าลผสมพันธ์ุ: มกราคม-มิถุนายน กวางดาวินเดยี ร์ หรือกวางดาว ช่ือสามัญ: Chital deer ช่ือวิทยาศาสตร์: Axis axis ความยาวขนาดลาตวั : 110-140 ซม. ความสูงวดั ถึงหัวไหล่: 75-95 ซม. ความยาวของหาง: 20-30 ซม. น้าหนกั : 75-100 กก. ระยะอุ้มทอ้ ง: 234 วนั ฤดูกาลผสมพนั ธุ์: เมษายน-พฤษภาคม

ถิ่นกาเนิด : ทางตะวันออกและทางใตข้ องประเทศจีน เกาหลี ญ่ปี นุ่ ไต้หวัน และเวียดนาม ลกั ษณะรปู ร่าง : เปน็ กวางขนาดกลาง ขนตามลาตัวจะมสี ีเหลอื งอมน้าตาล มีจุดสขี าวกระจายอยทู่ ั่ว บริเวณลาตวั ท่สี นั หลงั มแี ถบสีน้าตาลเข้ม หางสนั้ สีนา้ ตาลอ่อน สีขนบริเวณทอ้ ง และด้านในของขา รวมไปถึงขนบรเิ วณดา้ นล่างของหางจะมสี ขี าว บรเิ วณบ้ันท้ายมี จุดสีขาวขนาดใหญ่ เขาตวั ผู้มีกงิ่ ก้านแผ่ออกมาข้างละ 4 กา้ น อปุ นสิ ยั : รกั สงบ ไมด่ รุ า้ ย ชอบอาศัยอยู่ตามทุ่งหญา้ และป่าเบญจพรรณ อยรู่ วมกันเปน็ ฝงู กนิ หญ้า ใบไม้และเมลด็ พชื เป็นอาหาร ถ่นิ กาเนดิ : ประเทศอนิ เดีย ศรลี ังกา และเนปาล ลักษณะรปู รา่ ง : เปน็ กวางขนาดเล็ก ขนสีน้าตาลแกมแดง มจี ุดสีขาวตามลาตวั ขนบริเวณใต้ลาคอ และสว่ นทอ้ งมีสีขาวท่ีสนั หลังขนจะมีสคี ่อนข้างเข้ม เขาตวั ผ้มู สี ามก่ิงโคง้ คล้ายพณิ อุปนิสัย : นิสัยดี เลยี้ งง่าย ชอบอาศัยอยู่ตามทุง่ หญ้า ปา่ ละเมาะ และป่าหญา้ ริมฝง่ั นา้ อยู่รวมกันเปน็ ฝงู กนิ หญา้ และใบไม้เป็นอาหาร

ลกั ษณะพ้นื ท่ใี นฟารม์ กวางถึงแมจ้ ะเปน็ สัตวท์ อี่ ยูง่ ่ายและเลย้ี งงา่ ย แตล่ ักษณะพื้นที่ในการอยอู่ าศยั ก็มคี วามจาเป็น เช่นเดียวกนั . ภักดีฟารม์ ตั้งอยทู่ ่ี ต.วังนกแอน่ อ.วงั ทอง จ.พิษณโุ ลก บนเนื้อที่ 39 ไร่ ซึ่งลักษณะทาง ภมู ิประเทศโดยรอบเปน็ ทร่ี าบสงู ไม่มนี ้าท่วมขงั ในชว่ งฤดูฝน และมีอากาศเย็นสบายตลอดท้งั ปี เหมาะ กบั ลักษณะนิสยั ของกวางทช่ี อบภมู ปิ ระเทศสูงๆตา่ ๆ เพราะถ้าพื้นที่เปน็ ทล่ี มุ่ และมีนา้ ทว่ มขัง จะทาให้ กวางอ่อนแอและเป็นโรคได้งา่ ย ซง่ึ การสร้างฟาร์มบนเนอื้ ท่ีขนาดใหญ่จะทาในรปู แบบของการก้นั ร้ัว ทดี่ นิ ให้เป็นแปลงขนาดใหญ่ แลว้ นากวางปล่อยเข้าไป โดยภายในจะมีการแบง่ พ้นื ทีใ่ ชส้ อยอย่างเป็น สัดส่วน

แผนผงั คอกจัดการฟารม์ ภักดฟี ารม์ ออกแบบแผนผงั ฟารม์ เปน็ รูปส่เี หลย่ี มผืนผา้ แตล่ ะแปลงมขี นาดพ้ืนที่ 2 ไร่ แบง่ ออกเป็น แปลงทางด้านซา้ ยมือ 4 แปลงแรก เป็นคอกสาหรับกวาง ถัดไปแปลงท่ี 5 เปน็ โรงเรอื นจัดการกวาง แปลงท่ี 6 เปน็ โรงเก็บหญา้ แหง้ ส่วนแปลงทางด้านขวามอื จะเป็นแปลง สาหรบั ปลกู หญ้าสดหรือพชื อาหาร จานวน 4 แปลง พืน้ ท่ใี นส่วนบริเวณตรงกลางทาเปน็ ช่องทาง เดินระหวา่ งคอกตอ่ คอก เพือ่ ให้รถและผเู้ ลยี้ งสามารถเดินทางเขา้ ออกได้สะดวก และยงั เป็นทางสาหรับวงิ่ ของกวางไปยังโรงเรอื นจดั การกวาง ทางเดิน ทางเดิน คอก A คอก B คอก C คอก D โรงเรอื น โรงเกบ็ กวางดาว กวางรูซ่า กวางรซู ่า กวางรูซ่า จัดการกวาง หญ้าแห้ง กวางซิกก้า เพศเมยี กวางฟอลโล่ว เพศผู้ เพศผู้ (ตดั เขาออ่ น) ทาง Raceway--- to ---- deer yard เขา้ -ออก แปลงหญา้ แปลงหญ้า แปลงหญ้า แปลงหญ้า ทางเดนิ ทางเดนิ

อปุ กรณท์ จี่ าเปน็ สาหรับเตรียมบา้ นให้กวาง 1 ร้ัวคอกกวาง รั้วคอกกวางมีความสาคัญสาหรับผู้ที่ต้องการเริ่มเลี้ยงกวางเนื่องจากกวา งเป็นสัตว์ที่มี ความปราดเปรียว ตื่นตกใจง่าย ครั้นเมื่อกวางตกใจ กวางสามารถกระโดดได้สูงถึง 2 เมตร และอาจวิ่งพุ่งชนสิ่งกีดขวางต่าง ๆ รวมถึงรั้วรอบนอกฟาร์ม จนทาให้เกิดการ บาดเจบ็ ได้

วัสดใุ นการทารั้วที่ทางฟาร์มเลือกใช้ คือ รั้วกวางพี พีเฟ้นซ์ เป็นลวดระบบกึ่งสปริงซึ่งสานกันด้วยปมน็อต แบบ Tight lock เป็นวสั ดทุ ่ีมคี วามยดื หยุ่นสูง ไม่หย่อน เหนียว ทนสนิม ทนทานแข็งแรงต่อการชนของกวาง และไม่เปน็ อันตรายต่อสตั ว์เลี้ยง รว้ั กน้ั รอบนอกฟาร์ม มีความสงู ของรว้ั อยทู่ ่ี 1.90 เมตร และ 2.40 เมตร ความถี่ของจานวนเส้นลวดอยู่ ที่ 17 เสน้ และ 19 เส้นตามลาดับ รั้วเขตนอกมีไว้เพอ่ื ปอ้ งกนั สัตว์เล้ยี งหนอี อกไปภายนอกและป้องกันศัตรู ที่เปน็ อันตรายเลด็ ลอดเข้ามาทาร้ายกวาง โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ สุนขั รั้วกั้นคอกภายในฟาร์ม ความสูงของรั้วอยู่ที่ 1.50 เมตร ความถี่ของจานวนเส้นลวดอยู่ที่ 15 เส้น รั้วกั้นคอกภายในมีไว้เพื่อให้กวางพักอาศัย และกินหญ้า

2 เสา ใชเ้ สาคอนกรีตเสริมเหลก็ ขนาด 4 น้ิว หรือ เสาแปป๊ เหล็กขนาดเสน้ ผ่านศนู ยก์ ลาง 3 น้ิว และอุดหัวเสาด้วยปูน ความสงู ของเสาจาก ระดบั พื้นดนิ อยทู่ ่ปี ระมาณ 2-2.5 เมตร และ ลงพ้นื ดนิ ประมาณ 50 เซนตเิ มตร โดยเทปนู รองกน้ หลุม 10 เซนตเิ มตร เมอ่ื นาเสาลงหลุม แล้วใหเ้ ทปูนอกี ชนั้ หนึ่ง 3 ประตคู อก ทาแบบประตูบานพับดันเข้าไปในคอก เพื่อช่วยกัน สัตว์ไม่ให้สวนออกมาเวลาเปิด-ปิดประตู วัสดุที่ใช้ เป็นแป๊บเหล็กขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 1.5 นิ้ว กรุ ด้วยตาข่ายกึ่งสปริงซึ่งสานกันด้วยปมน็อตแน่นหนา (Tight lock) ขนาดกว้าง 2 เมตร สูง 2 เมตร

4 โรงเรอื นหรอื คอกภายใน สร้างข้ึนเพื่อช่วยกันความร้อนจากแสงแดด กันฝนและ ละอองน้าฝนที่จะเข้ามาในพื้นที่แห้งซึ่งเป็นที่พักของ กวาง โรงเรือนควรมีขนาดประมาณ 1 ต่อ 12 เท่าของ พืน้ ท่คี อกท้งั หมด ยกพื้นสูงจากระดับพ้นื ดนิ ประมาณ 3 – 3.5 เมตร ใช้กระเบื้องมุงหลังคา สร้างลักษณะเป็น เพงิ หมาแหงน สูงประมาณ 2.5 – 3 เมตร พื้นที่ส่วนใต้ หลังคาเป็นวสั ดทุ ส่ี ามารถถา่ ยเทของเหลวได้ เช่น ทราย กรวด โดยจะถมหินกรวด หรือทรายหยาบ โดยทาการ บดชัน้ ดินใหแ้ น่นให้พืน้ มีความลาดเอียง 5-6 องศา 5 รางอาหารหยาบ ทาด้วยยางล้อรถยนต์ หรือจะใช้โครงเหล็กทาเป็น กระบะสามเหลยี่ ม แขวนไว้บริเวณส่วนหน้าภายใน คอก เพ่อื สะดวกเวลาใหอ้ าหารหยาบ นอกจากนี้ยัง มกี ารเสริมหญา้ แห้งบรเิ วณโคนตน้ ไม้ดว้ ย 6 ชอ่ งทางเดินตรงกลาง มไี ว้เพ่ือใช้ต้อนกวางเปลีย่ นสลบั แปลง หรอื การจดั การ ตา่ ง ๆ ภายในฟาร์ม เรียกวา่ ทางวงิ่ ช่องทางน้ีควรมี ความกวา้ งประมาณ 4 – 4.5 เมตร

7 โรงเรือนจดั การกวางและซองหนบี สิง่ ท่จี าเปน็ ท่ีขาดไมไ่ ด้ของฟารม์ กวางอกี อยา่ งหนงึ่ นั้นก็คือ โรงเรือนจัดการและซอง หนีบ เพราะเป็นสถานทส่ี าหรบั คดั เลือก แยกฝูง ตรวจสอบ ตดิ เบอร์ ช่งั นา้ หนกั ตัดเขากวาง และเคลือ่ นย้ายกวาง ขนาดของคอกจดั การมีตั้งแต่ 3 - 5เมตร และ 10 -15เมตร ขึ้นอยู่กับจานวนของกวางที่เลี้ยงภายในฟาร์ม โดยหลักการแล้วคอก จัดการฟาร์มควรเป็นห้องทึบแสง ไม่ควรมีช่องที่แสงลอดผ่านได้ เนื่องจากถ้าเกิด เหตุการณ์ที่ทาให้กวางตกใจ กวางจะกระโดดไปยังทิศที่มีแสงส่องผ่าน ทาให้เกิด อนั ตรายต่อกวางได้

ภายในโรงเรือนจัดการจะแบ่งเป็นหอ้ งๆโดยมีประตเู ปิด-ปิดได้ง่าย และเชื่อมต่อถึงกันได้ หมด ส่วนกลางของโรงเรือนจัดการจะเป็นห้องลักษณะเป็นรูปหกเหลี่ยม หรือรูปวงกลม ดา้ นบนของโรงเรือนก็จะมที างเดินเพอื่ ใชส้ าหรบั ดูสัตว์ในการควบคุมจัดการ หากเลี้ยงกวาง จานวนน้อย ก็เพียงแค่ทาคอกจัดการขนาดเล็กภายในคอกเลี้ยง โดยใช้รั้วด้านใดด้านหนึ่ง ทาทางวิ่งขนาดความกว้าง 0.80-1.00 เมตร ความยาวของทางวิ่ง ประมาณ 100 เมตร มี หลงั คาคลุม และมีการแบง่ เปน็ หอ้ งมีประตเู ลอ่ื นก้นั ระหวา่ งห้องโดยให้ห้องสุดท้ายยาว 1.5- 2.0 เมตรห้องต่อไปขนาดความยาว 2.0-4.0 เมตร ทุกหอ้ งมีประตูดา้ นข้างเพื่อเปิดให้กวางที่ เราไม่ต้องการหรอื จัดการแลว้ ออก เพอ่ื วง่ิ กลบั เขา้ ฝงู ซองหนีบ ท าจากไม้อัดและแป๊ปเหล็ก ประกอบด้วย ผนังโค้งเข้าหากัน 2 ด้าน เมื่อผนังทั้ง 2 ด้าน หนีบเข้าหากันจะมีลักษณะคล้ายกรวย ขนาดความกว้างของ ซองหนบี สว่ นบน มีขนาดความกว้างอยู่ที่ 75 ซม. ส่วนกลางมี ขนาดความกวา้ งอยู่ที่ 30 ซม. และสว่ นทีแ่ คบสุด มีขนาดความ กวา้ งอยู่ที่ 25 ซม. ซึ่งจะอุ้มกระชับตัวกวางพอดี ส่วนพื้นซอง หนีบสามารถพลิกลงได้ เมื่อกวางเข้าไปอยู่ในซองหนีบแล้ว กวางไมส่ ามารถขยับตัวได้ ขาลอย ซึ่งสะดวกในการจัดการกับ ตวั กวาง

ถึงเวลาผสมพนั ธก์ุ วางแลว้ การผสมพนั ธุก์ วางให้ไดผ้ ลดแี ละมีประสิทธิภาพ นอกจากต้องดูแลเอาใจใส่เรื่อง ความสมบรู ณ์ของกวางแล้ว ยังต้องพิถพี ถิ ันเรอ่ื งการคดั เลือกพอ่ พันธ์ุแม่พันธุ์ที่พร้อม จะผสมพนั ธดุ์ ว้ ย ลกั ษณะพ่อพันธทุ์ ่ีดี กวางเพศผู้ • สีขนเขม้ มนั วาว รูปรา่ งใหญ่ สวยงาม ไหล่กว้าง สะโพกใหญแ่ ข็งแรง กล้ามเนื้อแน่น หน้าอกกว้างและลกึ • อัณฑะมีขนาดใหญ่และเท่ากนั • เขาพ่อพนั ธุ์มขี นาดใหญแ่ ละยาว • มีน้าหนกั มากกวา่ 100 กโิ ลกรมั การเจรญิ เตบิ โตดี • มีการเล้าโลมและการผสมพันธทุ์ ่ีดไี มร่ นุ แรงหรือทาร้าย • ผสมติดดีใหล้ กู แขง็ แรงและโตเร็ว • เริ่มผสมพันธ์ุ เมอ่ื อายุ 2 ปแี ละสมบูรณเ์ ตม็ ที่เมือ่ อายุ 3 ปี ลกั ษณะแมพ่ นั ธ์ุท่ีดี กวางเพศเมีย • สขี นเข้มมันวาว รปู ร่างแข็งแรง สวยงาม ลาตวั ยาว • มีน้าหนักมากกวา่ 80 กิโลกรมั การเจริญเติบโตดี • ผสมติดดีให้ลูกทกุ ปลี ูกแข็งแรงและโตเร็ว • นิสยั อ่อนโยน มคี วามเป็นแม่สูง

การผสมพันธุ์กวาง ตามธรรมชาติกวางที่เลี้ยงใน เขตร้อนจะผสมพันธุ์กันได้ตลอดทั้งปี อัตราส่วนของ พ่อพันธุ์แม่พันธุ์ในฟาร์มจะใช้ตัวผู้ 1-2 ตัวต่อตัวเมีย 20-25 ตัว โดยปล่อยพ่อพันธุ์ลงคุมฝูงแม่พันธุ์ กวาง ตัวผู้จะทาหน้าที่ตรวจการเป็นสัดของตัวเมียโดยการ ดมที่อวัยวะสืบพันธุ์ หากตัวเมียพร้อมที่จะผสมพันธ์ุ กวางตัวผู้ก็จะโดดขึ้นคร่อมเพื่อผสมพันธุ์ทั นที ระยะเวลาเป็นสัดของกวางตัวเมียมีเพียง 3-4 ชั่วโมง เท่านั้น ดังนั้น กวางตัวผู้จึงต้องคอยติดตามอย่าง ใกล้ชิดจนกว่าจะผสมพันธุ์เสร็จ จากนั้นก็ติดตามตัว อื่นในฝูงต่อไป เปน็ เช่นนี้ไปเรื่อยๆจนกว่าจะสิ้นสุดฤดู ผสมพนั ธ์ุ Question : กวางตวั เมยี ทีเ่ ป็นสัด จะแสดงพฤตกิ รรมอยา่ งไรคะ่ ? Answer : กวางตัวเมยี ทีเ่ ป็นสดั จะแสดงอาการกระวนกระวาย วิ่งเข้า ใกล้กวางตัวผู้ พรอ้ มกับทาหัวตกและแสดงอาการยอมรับการผสมพันธ์ุ โดยการปัสสาวะบอ่ ย ๆ

การตงั้ ทอ้ งและคลอดของแมก่ วาง กวางตวั เมยี ทผี่ สมตดิ จะมรี ะยะเวลาตงั้ ท้องประมาณ 8-10 เดอื น ชว่ งระยะ 3 เดือนแรก จะเป็นระยะที่กวางตั้งท้องอ่อน สังเกตได้จากกวางเริ่มกิน อาหารมากขึ้น ไม่วิ่ง ไม่ตื่น ความเปรียวน้อยลง ขนเป็นมัน ผิวพรรณมีน้ามีนวลเปล่งปล่ัง ในระยะแรกจะปลอ่ ยให้อยกู่ ับฝงู สิ่งที่ต้องระวังในช่วงนี้ คือ ไม่ควรให้ยาใดๆทั้งสิ้นและไม่ ควรทาให้กวางตนื่ ตกใจ เพราะจะทาให้แมก่ วางแทง้ ลูกได้ สิ่งที่ควรปฏิบัติในช่วงนี้ คือ ให้อาหารข้นที่มีแร่ธาตุครบ สมบูรณ์ เช่น แคลเซี่ยม คอปเปอร์ไอออน และอาหารที่มี โปรตีน 21 % กวางท้องแก่ สังเกตไดจ้ ากท้องที่ขยายใหญ่ขึ้นผิดปกติ น้าหนักตัวเพิ่มขึ้น จากเดิม กินอาหารตลอดเวลาและกินในปริมาณมาก เมื่อ ท้องแกจ่ ัด ทอ้ งจะเรมิ่ ยุบและห้อยลง แมก่ วางจะนอนพักเป็น เวลานาน ระยะนคี้ วรดแู ลอย่างใกลช้ ิด สิ่งที่ควรปฏิบัติในช่วงนี้ คือ ให้อาหารเสริมที่มีคุณค่า ทางแร่ธาตุเพมิ่ เตมิ เพอ่ื เสริมสร้างร่างกายของลกู ในทอ้ ง

ช่วงหลังคลอด แม่กวางจะนอนพักประมาณ 2-5 นาที แล้วกจ็ ะลกุ ขนึ้ มาเลียทาความสะอาดตวั ลูก น้อย เพื่อเอาน้าคร่าออก ในขณะเดียวกันก็จะกลืนกินรกเข้าไปด้วย หลังจากทาความสะอ าด ประมาณ 30 นาที ลกู กวางก็สามารถยนื ได้ และเรมิ่ ใช้จมูกถูบรเิ วณซโ่ี ครงแมก่ วางเพื่อหาหัวนมและ ดูดนมแม่ ช่วงคลอด สังเกตได้จากแม่กวางจะเข้าไปซุกตัวอยู่ ใต้พุ่มไม้ หรือรังคลอด ที่อวัยวะเพศจะบวมขยาย และมีน้าเมอื กไหล ขณะท่ีคลอดแม่กวางจะล้มนอน แล้วลุกขึ้นสลับไปมา จนถึงเวลาคลอดแม่กวางจะ กลิ้งตัวไปมาแล้วยืดตัวอย่างแรงจนสามารถเบ่งลูก ออกมาได้ ช่วงก่อนคลอดประมาณ 2-3 วนั สังเกตได้จากทอ้ งของแมก่ วางจะเร่มิ ย้อยเคล่ือนลงไปดา้ นหลัง ขาหนบี เต้านมเริ่มขยายตวั มากขึ้น แมก่ วางจะแสดงอาการกระวนกระวาย หงุดหงดิ เครียด ดรุ ้าย มักเอยี งคอ และยกเท้าหน้ากระทืบ ดิน พรอ้ มกบั สง่ เสยี งคารามบ่อยๆ ระยะนี้ควรแยกแม่กวางให้อยใู่ นคอกตัวเดยี ว จัดหาหญ้าอาหาร ใหเ้ พยี งพอ และมีพมุ่ ไมเ้ ตีย้ ๆสาหรบั ให้แมก่ วางซกุ ตัวเวลาคลอดลูก

การดูแลกวาง หลงั จากท่ีลูกกวางคลอดออกมา ประมาณ 20-30 นาที ลูกกวางจะสามารถยืนขึ้นได้ เอง จากนั้นจะเริ่มใช้จมูกถูบริเวณซี่โครงแม่กวางเพื่อหาหัวนมและดูดนมแม่ การดูดนมครั้งแรก ของลกู กวางเปน็ สัญญาณสาคญั ท่ีบอกถึงพลังของชีวิต ขณะเดียวกัน แม่กวางที่ดีหลังจากที่คลอด ลูกแล้วแม่กวางจะไม่ยอมห่างจากลูกน้อยเลย จะคอยเลียทาความสะอาดตัวลูกน้อย กระทั่งลูก น้อยยืนขนึ้ และกินนมได้ น้านมแรกคลอดหรือน้านมเหลือง มีลักษณะสี เหลืองขน้ รสชาตขิ มและมกี ลิ่นแรง น้านมแรกคลอด มีสารภูมิต้านทานโรค (Antibodies) หรืออิมมิวโน โกลบูลิน (Immunoglobulins) เป็นโปรตีนที่สาคัญ ที่สุดที่ช่วยตรวจจับและท าลายฤทธิ์ของสิ่ง แปลกปลอมที่เข้ามาในร่างกาย อีกทั้งมีคุณสมบัติ เป็นยาถา่ ยเพื่อลา้ งเอาสิง่ ที่มีอยู่ในลาไส้ หรือเรียกว่า ขี้เทา (Muconium) ในลูกแรกเกิด น้านมแรกคลอด น้จี ะมีอย่รู าว 1-2 วนั คณุ คา่ ทางสารอาหารของนมแมก่ วาง ประกอบดว้ ย ไขมัน 9.5 % แลคโตส 4.5 % โปรตนี 7 % และนา้ 78 %

ในกรณที ีค่ นเล้ียงพยายามชว่ ยเหลือแม่กวางและลูกอ่อนแรกเกิดขณะคลอดมากเกินไปอาจ ทาใหแ้ ม่กวางไมย่ อมให้นมลูกกวาง เนือ่ งจากมีกลิ่นคนติดที่ตัวลูกกวาง จึงจาเป็นต้องแยกลูกกวาง ออกมาเล้ยี งเอง การดูแลลูกกวางแรกเกิดจะต้องมีการจัดเตรียมสถานที่ให้ร่มเงา ไม่มีความชื้น มีที่กาบังลม และฝน เพื่อให้ความอบอุ่นแก่ร่างกาย และป้องกันการตายของลูกกวางแรกเกิด ควรทาความ สะอาดคอกกวางทุกวนั และถ้าพบว่าลกู กวางปว่ ยควรรบี รกั ษา อุปกรณใ์ ห้นมสาหรับลูกกวางออ่ นแรกเกิด การใหอ้ าหารลูกกวางอ่อนแรกเกดิ อ่างใหน้ า้ หัวนมยาง • 1 เดอื นแรก ใหก้ ินนมแมห่ รือนมผง ขวดนม สาหรบั เล้ยี งทารกสตั ว์ โดยนมท่ีชงให้ลูก ขนาด 5 ซม. กวางกนิ ควรมอี ุณหภมู ิอยทู่ ี่ 37-38 °C สว่ นปลายของหวั นม การใหน้ มลูกกวางจะให้วนั ละ 3 เวลา มีรูยาว 1 ซม. • เดือนที่ 2 ให้กนิ หญ้า กล้วย อาหารข้น สลบั กับการกนิ นม เพ่ือเรง่ การ นมผงสาหรับ เจริญเติบโต เลย้ี งทารก • ก่อนหยา่ นม 1 เดอื น ควรเริ่มให้กนิ สตั ว์ อาหารข้นทม่ี ีโปรตนี 21 เปอรเ์ ซน็ ต์ และหญ้าสดในปริมาณทม่ี ากข้นึ เมอื่ ลกู กวางถงึ อายุหย่านม การให้อาหารสาหรับลูกกวางนอกเหนือจากหญ้า อาหารเสริม และ อาหารอดั เม็ดแลว้ ยังจะตอ้ งเตรียมพร้อมในเรื่องของน้าสะอาดและที่พัก สาหรับหลบแดดและฝน ไว้ด้วย

พืชอาหารสตั วแ์ ละการจัดทาแปลงหญ้า หญ้าสดเปน็ พชื อาหาร ซึ่งเป็นอาหารหลักที่ใช้ในการเลี้ยงกวาง และเป็นสิ่งที่ฟาร์มกวาง ควรใหค้ วามสาคญั เปน็ อนั ดับต้น ๆ โดยพิจารณาจาก 1) ขนาดพื้นที่ของแปลงหญ้า 2) แหล่ง น้าภายในฟาร์มและบริเวณใกล้เคียง 3) ชนิดของพันธุ์หญ้าที่ปลูกเหมาะสมกับสภาพพื้นที่ และใหผ้ ลผลิตสม่าเสมอตลอดทง้ั ปี และ 4) ปริมาณผลผลติ ของหญ้าสดต่อไร่ เป็นต้น ซึ่งโดย ปกตแิ ล้ว กวางตอ้ งการกินหญ้าสดประมาณ 8-10 กิโลกรัม/ตัว/วัน ซึ่งพื้นที่ 1 ไร่สามารถให้ ผลผลิตได้ 4,000-5,000 กิโลกรัม ทั้งนี้ต้องขึ้นอยู่กับการเตรียมพื้นที่ การเตรียมดิน การ เตรียมเมล็ดพันธุ์และมีระบบน้าที่ดี รวมถึงปริมาณการให้ปุ๋ยต่อแปลงหญ้าในอัตราส่วนท่ี เหมาะสม ชนดิ ของพันธ์ุหญ้าท่ภี ักดีฟาร์มเลอื กปลกู ได้แก่ หญ้ารูซี่ กินนี และพืชตระกูลถั่วฮามาต้า เพราะพืชเหล่านี้ ทนทานต่อสภาพแห้งแล้ง ทนทานต่อการแทะเล็มเหยียบย่าของสัตว์ได้ดี และสามารถเจรญิ เตบิ โตในดินทม่ี คี วามอุดมสมบรู ณต์ ่าได้ ซึ่งในการทาแปลงหญ้าภายในคอก จดั การจะแบ่งพื้นที่ในการปลูกหญ้าสด ทั้งหมด 8 ไร่ แบ่งออกเป็น 4 แปลง แปลงละ 2 ไร่ หญ้าหลักที่ปลูก คือ หญ้ารูซี่ผสมกับพืชตระกูลถั่วฮามาต้าในอัตราส่วน 5 : 1 เพื่อเสริม โปรตีนให้กบั กวาง และปลูกหญ้ากินนีในบรเิ วณพื้นที่รอบนอกคอกจัดการกวาง ซึ่งในการทา แปลงหญ้าทางฟาร์มจะมกี ารสลับหมุนเวียนแปลงหญ้า เพ่ือให้มีผลผลติ ไดต้ ลอดทั้งปี รหู้ รอื ไม่ ? กวางสามารถกนิ อาหารหยาบได้ทุกชนิด ทั้งใบ ยอดอ่อน ยอดไม้ และผลไม้ แต่อาหาร หยาบดังกล่าวมีคุณค่าทางอาหารไม่เพียงพอ ดังนั้นจึงจาเป็นต้องเสริมอาหารข้นและ เกลอื แร่ เพื่อชว่ ยให้กวางมอี ัตราการเจรญิ เติบโตที่ดีขนึ้

หญา้ รซู ่หี รือหญา้ คองโก เป็นหญ้าพน้ื เมอื งของแอฟรกิ า สูงประมาณ 90 ซม. ลักษณะใบนิ่มสีเขียวใบตอง มีขนที่ใบกาบ ใบ และลาต้น ลาต้นแตกกอและเติบโตได้เร็ว ทนต่อการเหยียบ ยา่ และการแทะเล็มของสัตว์ได้ดีทนต่อสภาพแห้งแล้งได้ดี แต่ไม่ ทนต่อสภาพพื้นที่น้าขัง เติบโตได้ทุกสภาพดิน นิยมปลูกด้วย เมลด็ มีโปรตีน 10-11% หญ้ากินนี ลาต้นเปน็ กอ สงู ประมาณ 1.5-2.5 เมตร ระบบ รากเป็นรากฝอย เจริญเติบโตได้ดีในสภาพที่มีร่มเงาทนทานต่อ สภาพแหง้ แลง้ และทนทานต่อการแทะเล็มของสัตว์ได้ดีกว่าหญ้า รซู ี่ ชอบดนิ ทราย ไมท่ นตอ่ สภาพพื้นที่น้าขงั มีโปรตีน 14-20% ถัว่ ฮามาตา้ ทรงพุ่มเตี้ยตั้งตรง สูงประมาณ 50 ซม. แตก กิ่งก้านคลุมพื้นที่ได้เป็นวงกว้าง ชอบขึ้นบนดินร่วนปนทราย ทนทานต่อสภาพแห้งแล้ง ทนทานต่อการแทะเล็มและเหยียบย่า ของสตั วไ์ ดด้ ี ไม่ทนต่อสภาพพนื้ ทน่ี ้าขงั มีโปรตนี 16-20%

กระบวนการผลิตอาหารหญา้ แหง้ ปลอดภยั สาหรับกวาง เนอ่ื งจากพน้ื ท่ีส่วนใหญโ่ ดยรอบของภักดีฟารม์ เป็นพื้นที่ราบสูง สภาพของดินในพื้นที่จะ เป็นดินร่วนปนทราย ประกอบกบั มีแหล่งน้าไม่เพียงพอต่อการปลูกหญ้าสด ส่งผลให้ในช่วง หน้าแลง้ ทางฟารม์ จะขาดแคลนหญา้ สดที่ใช้เป็นอาหารกวาง ทาให้ต้องมีการสั่งซื้อหญ้าแห้ง มาใช้ในการเล้ยี งกวางครง้ั ละปรมิ าณมาก เพ่ือให้เพยี งพอกับปรมิ าณกวางท่เี ลย้ี ง ลักษณะโรงเรือนเก็บหญ้าแห้งของทางฟาร์มจะเป็นโรงเรือนแบบเปิด ซึ่งส่งผลให้เกิด ความชื้นและก่อให้เกิดเชื้อราในหญ้าแห้ง และเกิดการปนเปื้อนจากเชื้อจุนลินทรีย์ที่ไม่พึ่ง ประสงค์ สง่ ผลต่อสุขภาพของกวางในฟาร์ม อกี ท้งั ในการกนิ หญา้ แห้งของกวางแต่ละครั้งทาง ฟารม์ จะตอ้ งนามาสับกอ่ น แต่การสับหญ้าที่ไม่ได้ขนาดตามมาตรฐานจะทาให้กวางเลือกกิน เฉพาะหญ้าที่มีขนาดพอดีคาเท่านั้น ทาให้เกิดการเหลือทิ้งของหญ้าแห้ง ดังนั้น จึงได้มีการ นาเอาเทคโนโลยีที่ใช้ในการผลิตหญ้าแห้งเข้ามาช่วยเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการ ผลิตหญ้า แห้งใหม้ คี ุณภาพ

เครอื่ งสับด้วยระบบควบคมุ ขนาดหญ้าและชุดลับใบมีด คุณสมบตั ิ สบั หญา้ อาหารให้มีขนาดท่เี หมาะสมสาหรบั สัตว์ เคยี้ วเออื้ ง (กวาง) สามารถปรับระดบั การตัดหญ้าแหง้ ได้ 5 ระดับ และมีระบบกลไกการลบั มีดในตัวโดยไมจ่ าเปน็ ต้อง ถอดใบมดี ออกมาลับ ที่มา: โครงการวิจัยเรื่อง การประยุกต์ใช้กระบวนการ ทางด้านวิศวกรรมในการผลิตอาหารแห้งปลอดภัย สาหรับ ธุรกิจการผลติ กวางเชิงพาณิชย์ เครอื่ งอบแหง้ ดว้ ยคลนื่ ไมโครเวฟร่วมกับระบบลมรอ้ น คณุ สมบตั ิ ลดความชน้ื ของหญา้ อาหารสัตวด์ ้วยคล่นื ไมโครเวฟ ร่วมกับระบบลมรอ้ น เพือ่ ลดระยะเวลาในการอบหญ้าแหง้ ท่ีมี คณุ ภาพ ที่มา: โครงการวิจัยเรื่อง การประยุกต์ใช้กระบวนการ ทางด้านวิศวกรรมในการผลิตอาหารแห้งปลอดภัย สาหรับ ธรุ กจิ การผลติ กวางเชิงพาณชิ ย์ เคร่อื งฆา่ เชอ้ื ด้วยระบบพลาสมา คณุ สมบัติ ฆ่าเชื้อก่อโรคในหญ้าอาหารสัตว์ เพื่อยกระดับ คุณภาพและความปลอดภัยในหญ้าอาหารสัตว์ ที่มา: โครงการวิจัยเรื่อง การประยุกต์ใช้กระบวนการ ทางด้านวิศวกรรมในการผลติ อาหารแห้งปลอดภัย สาหรับ ธุรกิจการผลิตกวางเชงิ พาณชิ ย์

การพัฒนาสตู รและกระบวนการผลติ อาหารกวางผสมเสร็จ (Total Mixed Ration: TMR) อาหารข้น เปน็ อาหารท่ชี ่วยเรง่ การเจริญเตบิ โตและฟน้ื ฟูสมรรถภาพรา่ งกายของกวาง ดงั นนั้ การพัฒนาสูตรและกระบวนการผลิตอาหารกวางผสมเสร็จ(Total Mixed Ration: TMR) ถือ เป็นอีกหนึ่งทางเลือกในการช่วยแก้ไขปัญหาขาดแคลนพืชอาหารสัตว์ของการทาธุรกิจฟ าร์ม กวางเชิงพาณชิ ย์ เนอ่ื งจากภักดีฟาร์มประสบภาวะขาดแคลนหญ้าสดในช่วงหน้าแล้ง ทาให้ต้อง ใช้หญ้าแห้งและอาหารเม็ดในการเลี้ยงกวาง ประกอบไปด้วย อาหารโคนมซึ่งมีโปรตีน 12-15 เปอรเ์ ซ็นต์ ในอตั ราสว่ น 1-1.5 กิโลกรัมต่อตวั ต่อวนั โดยผสมกับหญา้ แห้งสับ มันเส้น ใบกระถิน ใบมนั โมลาส น้าตาล และยูเรีย แต่พบว่าการเจริญเติบโตของกวางในช่วงที่เลี้ยงด้วยหญ้าแห้ง และอาหารเม็ดไม่ดีเท่าที่ควร ดังนั้น เพื่อเป็นการเพิ่มประสิทธิภาพในการใช้ประโยชน์จาก อาหาร จงึ มกี ารพฒั นาเครือ่ งอัดเมด็ อาหารที่สามารถสับบดหญ้าแห้งผสมกับอาหารข้นในเครื่อง เดียวกนั พรอ้ มกับการพฒั นาสตู รอาหารกวางผสมเสร็จที่สามารถเร่งการเจริญเติบโตและทาให้ เน้อื กวางมคี ุณภาพดี

เครื่องอดั อาหารเม็ดกวางผสมเสรจ็ (Total Mixed Ration: TMR) เครือ่ งอดั เม็ดอาหารผสมเสรจ็ (Total Mixed Ration: TMR) ที่มา: โครงการวจิ ัยเรือ่ ง ศักยภาพการผลติ อาหารสัตว์อยา่ งยั่งยืนตอ่ การเลี้ยงกวางเชิงพาณชิ ย์ ในพื้นทจี่ งั หวัดพิษณโุ ลก

เครื่องชง่ั น้าหนกั และเครอ่ื งให้อาหารกวางอัตโนมตั ิ เครื่องช่งั น้าหนกั และเครอ่ื งให้อาหารกวางอัตโนมัติ เป็นอุปกรณ์ที่จาเป็นที่ต้องมีควบคู่กันไป เนือ่ งจากนา้ หนกั ตัวของกวางและปริมาณอาหารที่ให้ควรมีความสัมพันธ์กัน กล่าวคือ โดยปกติ ปริมาณอาหารที่กวางได้รับควรอยู่ที่ร้อยละ 10 ของน้าหนักตัว แต่พบว่า กวางบางตัวได้รับ ปริมาณอาหารไม่เหมาะสมกบั ความตอ้ งการ ซึ่งมีผลต่อการเจริญเติบโต คุณภาพเนื้อกวาง การ พัฒนาเขากวางอ่อนและเสี่ยงต่อการเกิดโรค ดังนั้น เพื่อให้กวางได้รับอาหารในปริมาณ ที่ เหมาะสมกบั นา้ หนักตัว จึงมีการพฒั นาเครอื่ งช่ังนา้ หนกั และเคร่อื งใหอ้ าหารกวางอัตโนมัติ เครือ่ งช่งั นา้ หนัก เครื่องชัง่ น้าหนกั **** รอรปู จรงิ **** คุณสมบัติ วัดค่าน้าหนัก โดยจะแสดงผลค่า น้าหนักไปยังหน้าจอ LCD เครื่องชั่งนี้จะส่ง เคร่อื งให้อาหารกวางอัตโนมัติ แบบ 4 ชอ่ ง ขอ้ มูลน้าหนักตวั กวางเข้าไปในระบบสารสนเทศ คุณสมบัติ สามารถตั้งโปรแกรมเพื่อ เพอื่ การจดั การงานฟารม์ ได้ กาหนดเวลาการให้อาหาร และกาหนดปริมาณ ในการใหอ้ าหารแต่ละครง้ั ไดด้ ้วยระบบอัตโนมัติ เครือ่ งใหอ้ าหารกวางอตั โนมัติ และระบบปกติ **** รอรปู จรงิ **** ข้อดี ลดเวลาในการใหอ้ าหารสัตว์ และสามารถ กาหนดปริมาณอาหารได้เหมาะสมกับความ ต้องการของกวาง ท่มี า: โครงการวจิ ัยเร่อื ง การพัฒนาโปรแกรมให้อาหารกวางอัตโนมัติ สาหรับระบบธรุ กจิ กวางเชิงพาณิชย์

ระบบสารสนเทศเพอื่ การจัดการงานฟารม์ ระบบสารสนเทศเพื่อการจัดการงานฟาร์ม ถูกพัฒนาขึ้นเพื่อช่วยในการจัดเก็บข้อมูลของ กวางแตล่ ะตัวภายในภักดีฟาร์ม อาทิ เช่น ข้อมูลกวาง (รหัสกวาง, สายพันธุ์, วันเดือนปีเกิด, พอ่ พันธ์ุ, แม่พนั ธ์ุ), ขอ้ มลู การเจริญเตบิ โต, ข้อมูลการตัดเขา, ขอ้ มูลการฉีดวัคซีน, ข้อมูลการ รกั ษา เป็นตน้ ระบบงานนส้ี ามารถทจี่ ะออกรายงานเตือนการทางานได้ เช่น รายงานเตือนให้ ทราบวา่ ถึงเวลาท่กี วางตวั ใดตอ้ งตัดเขา และ ทราบได้ว่ากวางตัวใดที่ตัดเขาไปแล้วกี่ครั้ง เป็น ตน้ โดยระบบจดั การงานฟาร์มน้จี ะเกบ็ ข้อมูลไว้บนคลาวด์ซึ่งต้องมีการเช่าพื้นที่และจดโดเมน เพื่อจัดเกบ็ ขอ้ มูล และรองรบั การใชง้ านเวบ็ ไซตป์ ระชาสัมพนั ธภ์ ักดฟี าร์มด้วย ระบบสารสนเทศเพ่อื การจัดการงานฟารม์ ทีม่ า: โครงการวิจยั เรื่อง การพฒั นาโปรแกรมใหอ้ าหารกวางอตั โนมัติสาหรบั ระบบธรุ กิจกวางเชิงพาณิชย์

โรคและพยาธิที่เกดิ กบั กวาง กวางถึงแมว้ า่ จะเป็นสัตว์ท่ที นทานและไม่ค่อยพบวา่ เป็นโรค แตถ่ ้ามกี ารเลยี้ งกวางอย่างหนาแนน่ เกนิ ไปกอ็ าจจะมีความออ่ นแอและทาใหเ้ กิดโรคต่างๆได้ สาหรบั โรคท่ีเกิดขน้ึ กบั กวางมีทง้ั โรคที่เกิด จากเชื้อแบคทีเรยี โรคท่ีเกดิ จากเชื้อไวรสั และโรคพยาธิ วณั โรค เกดิ จากการติดเชื้อแบคทีเรียMycobacterium bovis ที่ บริเวณปอดและต่อมน้าเหลือง ในช่องอกและที่เต้านม กวางจะมี อาการเบื่ออาหาร ซูบผอม ระบบทางเดินหายใจผิดปกติ หายใจขัด และไอ โรคแทง้ เกดิ จากการติดเชื้อแบคทีเรีย Brucella spp. ทาให้กวาง แท้งลูก ลูกตายขณะคลอด ผสมไมต่ ดิ รกค้าง ถุงอัณฑะอักเสบ ข้อขา บวม และขากะเผลกอย่างรนุ แรง โรคท้องเสยี เกิด จากการติดเช้ือแบคทีเรีย Sallmonella spp. ตดิ ต่อทางอุจจาระสู่ปาก กวางจะมีอาการโลหิตเป็นพิษอย่างรวดเร็ว และลาไส้อกั เสบเฉยี บพลนั โรคไขม้ าลกิ แนนต์แคทารร์ ัล เกดิ จากการติดเชอ้ื ไวรั Herpesvirus โดยสัตว์ที่เป็นพาหะคือ แกะกวางสามารถรับเชื้อได้จากกระแสลมที่ พัดผ่านทุ่งหญ้าที่ปนเปื้อนเชื้อ กวางจะมีอาการ ถ่ายเป็นเลือด ปัสสาวะสีเข้ม ซึม ออ่ นเพลียมาก และตายภายใน 48 ชวั่ โมง

โรคปากและเทา้ เปอ่ื ย เกิดจากการติดเชื้อไวรสั Aphthovirus กวางจะมอี าการเกดิ ตมุ่ ใสในปาก นา้ ลายฟมู ปาก ซมึ เดนิ กะเผลก มีแผลหลุมบนเยือ่ เมอื กปาก และอาจตายได้ โรคพยาธิใบไมใ้ นตับ เกดิ จากพยาธใิ บไม้ Fasciola hepatica และ Fascioloides magna โดยมีหอย Lymnaea เป็นพาหะนาโรค กวางจะมีอาการโลหติ จางผอม โรค Theileriosis สาเหตุจากเชือ้ โปรโตซวั Theileria spp. โดยมีเห็บเป็นพาหะนาโรค กวางจะมอี าการไข้ตา่ ๆ และโลหติ จางเลก็ นอ้ ย โรค Trypanosomosis เกิดจากเชื้อโปรโตซวั Trypanosoma evansi ทม่ี ีอย่ใู นกระแสเลือดของสตั ว์เค้ียวเอื้อง โดย จะมีเหลือบและแมลงวันคอกเป็นพาหะนาโรค กวางจะมีอาการไข้สูง โลหติ จาง ดีซา่ น บวมนา้ ตามลาคอ เบื่ออาหาร

การป้องกันโรคทีเ่ กิดข้ึนกับกวาง เม่อื เขา้ ใจถึงสาเหตขุ องโรคต่างๆ ที่เกิดข้นึ กบั กวางแลว้ เรามาเรยี นรวู้ ิธีการปอ้ งกันโรค เพื่อลดความสูญเสยี ของฟาร์มกวางอนั เนอ่ื งมาจากโรคดังกลา่ วกันเถอะ การปอ้ งกนั ก่อนเกิดโรค • หากพบกวางปว่ ย ควรแยกออกจากฝูง และปรกึ ษาสัตวแพทย • สมาชิกใหมข่ องฟาร์ม ควรมกี ารกักบริเวณไว้ประมาณ 1 เดือน เพอ่ื ตรวจดอู าการกอ่ นปล่อยรวมอย่กู บั ฝูง • รักษาความสะอาดโรงเรอื น รางอาหารและนา้ เปน็ ประจา • รักษาความสะอาดโรงเรือน รางอาหารและนา้ เปน็ ประจา • ให้อาหารที่มคี ุณภาพ ทาวัคซีนและถ่ายพยาธิ • ตรวจหาเชือ้ วัณโรคปีละครงั้ การป้องกันเห็บ หมัดในกวาง ภักดีฟาร์มใช้วิธีธรรมชาติบาบัด โดยการเลี้ยงไก่ในคอก กวาง เพือ่ ใหไ้ กช่ ว่ ยกาจัดเหบ็ และหมัด

กวางปว่ ยจะสงั เกตอาการปว่ ยอยา่ งไร....... • กวางมอี าการหงอยซึม หวั หอ้ ย หูตก เดินตวั แขง็ ทื่อ ขากะเพลก ปลกี ตวั แยกออกจากฝงู หรือถ้านอนก็จะไม่ลุกหนีเมือ่ มีคนหรือสัตว์เข้าใกล้ และมกั ถกู กวางตวั อ่ืนทาร้าย • กวางจะมไี ข้สงู ตวั รอ้ น หายใจหอบถ่ี มีขต้ี าเกรอะกรงั จมูกแห้ง นา้ ลาย นา้ มูกไหล ไอ ตาเหลอื ง ตาโปน เบ่อื อาหาร มฝี า้ ในปาก ผิวหนังมีต่มุ แดง เป็นหนอง ขนหยาบกร้าน และหลดุ รว่ ง • กวางจะถ่ายอุจาระเหลว บางคร้ังมมี กู เมือกหรอื มเี ลอื ดออกมาด้วย ปัสสาวะสีเข้ม หรอื ปัสสาวะกะปรบิ กระปอย

ผลติ ภัณฑแ์ ปรรูปจากเขากวาง เขากวางออ่ น แบ่งออกเป็น 3 ส่วน คือ สว่ นยอดสดุ หรือ สว่ นปลายสดุ ของเขา มสี รรพคุณเปน็ ยาอายวุ ัฒนะบารุงร่างกายและเพมิ่ สมรรถนะทางเพศ จึงเป็นสว่ นท่มี ีราคาแพงท่ีสุด เขากวางออ่ นส่วนกลาง มีสรรพคณุ ช่วยในการ รกั ษาโรคหัวใจ รกั ษาโรคไขข้ออักเสบ ส่วนเขา กวางอ่อนส่วนล่างสุดมีแคลเซยี มสูง ใชส้ าหรับ ผสู้ ูงอายุทขี่ าดแคลเซยี ม โดยราคาของเขากวาง ออ่ นอยู่ที่ 9,000-9,500 บาท/กก.

เขากวางออ่ นอบแห้ง นยิ มนาไปบดเปน็ ผง บรรจุแคปซลู หรือนาไปตนุ๋ กบั ยาจนี หรือนาไปดอง เหลา้ ราคาของเขากวางอบแหง้ อยู่ท่ี 12,000 บาท/กก. ส่วนราคาเขากวางผงบรรจุแคปซูล 900 บาท/ขวด เขากวางแก่ นยิ มนาไปแปรรูป เปน็ เคร่ืองประดับ เช่น หัวแหวน สร้อยคอ กาไรข้อมือ เป็นต้น โดยราคาเฉลี่ย ประมาณ 5,000-7,000 บาท/ชิ้น รหู้ รือไม่ ? การตดั เขากวางออ่ น เริ่มตดั ต้งั แต่กวางอายุ 2 ปีขึ้นไป โดยปกติจะตัดเขา ได้เพียงปลี ะ 1 ครัง้ เทา่ น้ัน การสังเกตอายุของเขากวางดูได้จาก “เม็ดมะระ” ซึ่งมีลักษณะเป็น เมด็ ตะป่มุ ตะป่า ถ้ามมี ากเกินไปแสดงวา่ เขาคอ่ นขา้ งแก่

หนงั กวาง ทผี่ า่ นการฟอกแล้ว นยิ มมาทาเปน็ เคร่ืองใช้ ในรปู แบบตา่ ง ๆ เช่น เสอื้ กก๊ั รองเทา้ กระเปา๋ เขม็ ขัด โดยราคาเฉลี่ยประมาณ 2,000-6,000 บาท/ชิน้ รหู้ รอื ไม่ ? หนังกวางที่ผ่านการฟอกแล้ว เป็นหนังที่มีคุณภาพสูง มีความเหนียว ยืดหยุ่น และมีความทนทาน จึงนิยม นามาตดั เย็บเป็นเสอ้ื ผา้ และเครื่องแตง่ กาย

ผลิตภณั ฑ์แปรรูปแบบอืน่ ทไี่ ด้จากกวาง เน้อื กวาง มลี ักษณะพิเศษเฉพาะตัว คือ เป็นเนื้อที่มีโปรตีนสูง ไขมนั และคอเลสเตอรอลตา่ มกี รดไขมันชนิดที่จาเป็นต่อร่างกาย ในปรมิ าณทสี่ งู เนื้อกวางสด ราคาโดยเฉลี่ยประมาณ 500-600 บาท/กก. ถ้า เป็นสเต็กกวางเนอ้ื สนั ใน ราคาจะอยทู่ ี่ 600 บาท/จาน

บรรณานกุ รม