หนังสือ comunication

ทฤษฎีการสือ่ สารคอื อะไร ทฤษฎกี ารสอ่ื สาร คือ การอธิบายการสื่อสารในดานความหมาย กระบวนการองคป ระกอบ วิธกี าร บทบาทหนา ที่ ผล อทิ ธิพล การใช การควบคมุ แนวคิดของศาสตรต าง ๆแนวโนม อนาคต และปรากฏการณเก่ยี วกบั การส่อื สาร แตก ารอธิบายตองมกี ารอางอิงอยา งมีเหตผุ ลท่ีไดจ ากหลักฐาน เอกสาร หรือปากคาํ ของมนษุ ย เราแปลคําน้มี าจากภาษาองั กฤษที่วา communication theory ซึง่ มีความหมายครอบคลมุ กวา งขวาง รวมไปถึง theory of communication (ทฤษฎีของการส่ือสาร) theoriesin communication (ทฤษฎใี นการสือ่ สาร) theories for communication (ทฤษฎเี พ่ือการส่อื สาร) และ theories about communication (ทฤษฎเี กีย่ วกบั การสอื่ สาร) 1. ทฤษฎีเพอื่ การสอื่ สาร เกดิ ขึ้นมานานกอนท่จี ะมกี ารศึกษาในสาขาวชิ านเิ ทศศาสตร เรม่ิ ดว ยปรชั ญาพุทธและปรัชญากรกี ทว่ี า ดว ยการคิดและการพูด หลกั วิธกี ารเผยแพรศรัทธาของศาสนาคริสต ทฤษฎเี ศรษฐกจิ การเมอื งตา ง ๆ วาดวยเสรภี าพของการแสดงออกตงั้ แตกอนการปฏวิ ตั ฝิ รงั่ เศส ทฤษฎที างการแพทยและสรรี วทิ ยาทว่ี าดว ยประสาทกับการรับสารและสมรรถภาพในการสง สารของมนษุ ย ทฤษฎีจติ วเิ คราะหแ ละจิตบําบดั ของฟรอยด รวมไปถงึ หลกัและทฤษฎตี าง ๆ วา ดว ยภาษา สงั คม และวฒั นธรรม ลวนแลว แตเ ปน ทฤษฎขี องสาขาตาง ๆ ทที่ าํหนา ทเี่ ปน ทฤษฎีแนวปฏบิ ัติ เพื่อการสือ่ สารภายในบคุ คล ระหวางบคุ คล การสือ่ สารในกลมุ หรอืการสื่อสารในสงั คมใหญ แมแ ตภ ายในสาขานเิ ทศศาสตร กอ นทจี่ ะมกี ารสถาปนาเปนสาขาการศึกษาในยโุ รปและอเมรกิ าตอนตน ศตวรรษที่ 20 ความรูท ีไ่ ดม าจากการปฏิบตั ิงานวิชาชพีวารสารศาสตร กย็ งั มีบทบาทเปน ทฤษฎหี ลักเพ่อื การปฏิบัติเร่ือยมา จนกระทั่งกลายเปน หลกั สูตรระดบั ปรญิ ญาตรที ีส่ หรฐั อเมริกาขยายไปเจรญิ เตบิ โตทเ่ี อเชียตะวนั ออก เอเชยี ใต องั กฤษ และออสเตรเลีย ในชว ง 20 ป กอ นศตวรรษที่ 21 การศึกษาทางดานวารสารศาสตรท่ีแยกเปน เอกเทศในระดบั มหาวทิ ยาลัย เริม่ ตน เปน ครง้ัแรกทมี่ หาวทิ ยาลัยมสิ ซรู ่ี และมหาวทิ ยาลยั โคลัมเบยี ทน่ี วิ ยอรค จนในปจจบุ นั มีวทิ ยาลัยหรือภาควิชานเิ ทศศาสตรใ นสหรฐั อเมรกิ าประมาณ 1,500 แหง ในประเทศไทย เกดิ ข้ึนแลว ประมาณ50 แหง โดยเรม่ิ ตนที่มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตรและจฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลยั แลว ขยายออกไปสูสถาบนั การศกึ ษาทง้ั ของรฐั และเอกชน ในตอนตน ๆ การศกึ ษานเิ ทศกศ าสตรจะมุงเนน ในดานการใชท ฤษฎีเพ่ือการสือ่ สารมาประยุกตเปนเทคนิควธิ ี และทกั ษะในการประกอบอาชพี ทางดา นการสอื่ สารมวลชนในระบบการเมอื งตา ง ๆ โดยเฉพาะแบบเสรีประชาธิปไตย และระบบตลาดเสรี บนพนื้ ฐานลทั ธทิ นุ นิยม

โดยสรปุ ทฤษฎเี พื่อการส่อื สารก็คือ ทฤษฎแี นวปฏิบัติ (operational theory) หรือหลักวิชาทัง้ มวลในการปฏบิ ตั งิ านดา นการส่ือสาร โดยเฉพาะการส่อื สารมวลชนท่ีอาศยั หนงั สอื พมิ พวิทยกุ ระจายเสยี ง โทรทศั น ภาพยนตร และการสอื่ สารธรุ กจิ ท่มี ีการโฆษณา และการประชาสมั พันธเ ปน หลกั สาํ คญั 2. ทฤษฎขี องการส่ือสาร (Theory of communication) หลงั สงครามโลกครงั้ ท่ี 2มหาวทิ ยาลยั ในสหรฐั ไดพ ฒั นาการศึกษานิเทศศาสตรท เี่ นนสอนการปฏิบัตงิ านทางวชิ าชีพ(professional practice) ไปสกู ารศึกษาวิจัยเพื่อสรางทฤษฎแี นวปรชั ญาวทิ ยาศาสตร โดยแรงผลกั ดันสว นหนง่ึ จากอทิ ธิพลทางปญญา (intellectual influence) ของนกั วชิ าการที่อพยพมาจากยโุ รป อาทิ ลูอนิ และลาซารสเฟลด ทฤษฎขี องการส่อื สารจงึ เร่ิมกอ ตัง้ ขนึ้ โดยคอ ย ๆ แยกจากทฤษฎที างสังคมวทิ ยาจติ วิทยา และภาษา กลายมาเปน ศาสตรไหมในตัวของมนั เองท่ีเรยี กวา การส่อื สารมวลชน (masscommunication study) มงุ วจิ ยั ผลของสอ่ื มวลชนทีม่ ีตอการเมอื ง สงั คม และวฒั นธรรม เราเรียกทฤษฎแี นวปรชั ญาวทิ ยาศาสตรในระยะเรมิ่ แรกนวี้ า ทฤษฎีการส่ือสารมวลชน (MassCommunication Theory) ซึง่ จะเห็นไดช ดั จากผลงานของวลิ เบอร ชรามม เมลวนิ เดอเฟอร และเดนสิ แมคเควล แตกลมุ ทฤษฎรี ะบบ (Systems Theories) ของวีเนอร แชนนอน และวเี วอร (Wiener –Shannon – Weaver) และในเชิงการส่อื สารของมนษุ ย (Human Communication) ของเบอรโ ล(Berlo) รวมทัง้ ในเชงิ การสอื่ สารระหวา งบุคคล (Interpersonal Communication) ของไฮเดอรนิวคอมบ เฟสติงเกอร และออสกดู (Heider-Newcomb-Festiger-Osgood) สงผลใหการศกึ ษาดา นสอ่ื สารมวลชนขยายตัวออกไปครอบคลุมอาณาบรเิ วณของการส่อื สาร (communicationspheres) ทก่ี วางขวางข้นึ วิชาการส่อื สารมวลชนจงึ ไดป รบั ปรงุ ตนเอง และขยายตวั จากความเปน เพยี งนเิ ทศศิลป (communication art) มาเปนนเิ ทศศาสตร (Communication art and science หรือทีเ่ รยี กสั้น ๆ วา communication arts) สมบูรณใ นสองทศวรรษสุดทา ยของศตวรรษท่ี 20 ทฤษฎขี องการสอ่ื สารมิไดจาํ กัดอยเู ฉพาะทเ่ี ก่ยี วกับส่อื มวลชนเทานั้น แตจ ะครอบคลมุ การสอื่ สารทกุ ประเภทและในทุกปริบท (cintext) นบั ตง้ั แตก ารสอื่ สารภายในบุคคล (intrapersonal communication) จนไปถึงการส่อื สารของโลก (global communication) สรา งเปน องคค วามรทู ีอ่ ธบิ ายการส่ือสารทวั่ ไปในแงขององคป ระกอบ โครงสรา ง กระบวนการ บทบาทหนาที่ จดุ ประสงค (purposes)ประสิทธิผล (effectiveness) ประสทิ ธิภาพ (efficiency) และคา ประสิทธภิ าพ (cost-efficiency)

ทฤษฎขี องการสือ่ สารดังกลา ว อาจจาํ แนกแยกยอยออกเปนทฤษฎตี า ง ๆ ในการสือ่ สาร (theories in communication) เมื่อองคค วามรเู ขา ไปเกี่ยวของกับการสอื่ สารประเภทใดประเภทหน่งึ โดยเฉพาะ เชน ทฤษฎตี าง ๆ ในการสือ่ สารระหวา งบคุ คล หรือในการสอ่ื สารมวลชนเปนตน 3. ทฤษฎีเกยี่ วกับการสือ่ สาร (Theories about communication) ทฤษฎแี นวปฏบิ ตั ิในนิเทศศลิ ป และทฤษฎีแนวปรชั ญาวทิ ยาศาสตรในนเิ ทศศาสตร ไดร ว มกนั สรา งความเจริญกา วหนา ใหแ กทฤษฎีการสือ่ สารเปนอยา งยง่ิ สามารถผลติ บณั ฑติ ออกไปทาํ งานในวชิ าชพี ปละมาก ๆ เฉพาะในประเทศไทย ซง่ึ มนี ักศึกษาในสาขาน้รี วมทงั้ สน้ิ ไมต ่าํ กวาหา หมนื่ คน มีบัณฑติทีจ่ บออกไปปล ะหลายพนั คน ปญ หาท่ีบณั ฑิตสวนใหญในประเทศตา ง ๆ ตองเผชิญมีความคลายคลงึ กนั คอื ไมส ามารถนําทฤษฎไี ปใชปฏบิ ตั ิไดใ นวงการวิชาชีพทสี่ วนมากยงั มลี กั ษณะอนรุ กั ษน ยิ ม (conservatism)... อนรุ ักษน ิยมในแงท ่ีนกั วิชาชีพสว นใหญย งั มไิ ดศ ึกษาเลา เรยี นมาโดยตรง และในแงท ี่ยงั จะตองผูกพนั กบั ผลประโยชนข องธุรกิจท่เี ปน เจา ของส่ือหรอื เปน ผอู ปุ ถัมภสอ่ื โดยการใหโ ฆษณาหรอื ประชาสมั พนั ธ ชอ งวา งระหวา งวิชาการและการปฏิบัติในวิชาชพี ยิ่งขยายวงกวา งออกไป การศกึ ษาวจิ ัยสวนใหญในมหาวิทยาลัยผลกั ดนั ใหท ฤษฎโี นม เอยี งไปในทางผลประโยชนของประชาชน และในทางการสรางสรรคประชาสงั คม (civil society) มากขนึ้ ในขณะทก่ี ารปฏบิ ัตใิ นวิชาชพี สว นใหญยงั เนนสง เสรมิ ธรุ กจิ และอุตสาหกรรมในระบบทนุ นิยมเปน เสมอื นหนง่ึ พาณิชยศลิ ปอ ันเปนกลไกของตลาดเสรีที่มที นุ เปน ปจจัยหลกั ชองวา งทีก่ วา งใหญก ลายเปน ความขัดแยง ของอดุ มการณสองขวั้ (bipolar ideoloty)และนีเ่ องทเ่ี ปน จดุ เร่มิ ตน ความเติบโตของทฤษฎสี ื่อสารแนววพิ ากษ ทฤษฎเี ศรษฐกิจการเมอื ง เศรษฐกิจสังคม สงั คมจิตวทิ ยา มานุษยวิทยา จรยิศาสตร นเิ วศวทิ ยา และสนุ ทรยี ศาสตร ไดถกู นาํ มาเปน หลกั และแนวในการมองการส่อื สารมวลชน สรา งขนึ้ เปน กลมุ ทฤษฎีตา ง ๆ ท่เี กยี่ วกบั การสอ่ื สาร จดั วา เปน กลุมทฤษฎที ี่พยายามอธบิ ายเชงิ วพิ ากษต อ การสอ่ื สารทีม่ ีผลกระทบตอชีวติ และสังคม โดยสรปุ ทฤษฎีการส่อื สารกค็ อื การอธิบายการส่ือสารในดานความหมายกระบวนการ องคป ระกอบ หลกั การ วธิ กี าร บทบาทหนาที่ ผล อทิ ธพิ ล การใช การควบคุมปรากฏการณท ี่เกย่ี วกบั การส่อื สาร สภาพปญหา และแนวโนม ในอนาคต รวมทง้ั การอธิบายแนวคดิ ของศาสตรตาง ๆ ท่เี กีย่ วกับการสอ่ื สาร เราอาจจาํ แนกทฤษฎีการสอื่ สารออกไดเปน 3 ประเภทใหญ ๆ คอื (1) ทฤษฎีการสื่อสารแนวปฏบิ ตั ิ ทพี่ ฒั นามาจากทฤษฎีเพอื่ การสือ่ สาร (2) ทฤษฎกี ารสือ่ สารแนวปรัชญา

วทิ ยาศาสตร ทพี่ ฒั นามาจากทฤษฎีของการส่ือสาร และ (3) ทฤษฎีการส่ือสารแนววิพากษท่พี ัฒนามาจากทฤษฎีเกีย่ วกบั การส่ือสารความสาํ คัญของทฤษฎีการสื่อสาร ทฤษฎีการสอ่ื สารโดยรวมจดั วา เปน แกน หรอื องคค วามรใู นทางนิเทศศาสตรท ใี่ ชเ ปนหลักในการศกึ ษาวจิ ัย และการปฏบิ ัตงิ านทางดานนเิ ทศศาสตรโ ดยทางตรง หรือโดยทางออ ม... โดยทางตรง อาทิ การสอ่ื สารมวลชน การโฆษณา การประชาสัมพนั ธ. .. โดยทางออม อาทิ การส่อื สารภายในบุคคล (จิตวทิ ยา) การสอ่ื สารระหวา งบุคคล (จิตวทิ ยาและสังคมวทิ ยา) การส่อื สารภายในองคก ร (การบริหารองคกร) การสือ่ สารของประเทศ (รัฐศาสตร) เราอาจแยกแยะใหเหน็ ความสําคญั ของทฤษฎีการส่อื สารแนวตา ง ๆ ไดดังนี้ 1. ทฤษฎีแนวปฏิบัติ (Operational theory) ใชเปนหลกั ในการบริหารและปฏบิ ตั ิงานสอื่ สารทกุ ประเภทในสาขานเิ ทศศาสตร และสาขาอนื่ ที่เกยี่ วขอ ง สามารถนาํ มาสรา งเปนกลยทุ ธเพอื่ การเพ่ิมประสิทธผิ ลและประสิทธภิ าพของการสอื่ สารมวลชน การสอื่ สารพฒั นาการ การสื่อสารการเมอื งหรือการส่ือสารธรุ กจิ ทฤษฎีการสอื่ สารแนวปฏบิ ตั สิ ามารถนํามาใชใ นการพฒั นาคุณภาพชวี ิต ทงั้ ในดา นการศกึ ษา การพฒั นาอารมณ และจติ ใจ รวมทงั้ การพฒั นาพฤตกิ รรม อาทิ การใชส ื่อเพื่อการเรยี นรู ความเพลดิ เพลนิ ความบันเทงิ หรือจิตบําบดั นอกจากนน้ั ยังจะเปน ประโยชนตอการสอ่ื สารเพอื่ การพฒั นาการเมอื ง เศรษฐกิจ สงั คม วัฒนธรรมและสิง่ แวดลอม วิชาตา ง ๆ ในหลักสตู รปรญิ ญาตรี สาขานเิ ทศศาสตร จดั วาเปน การรวมทฤษฎแี นวปฏิบตั ิไว เพื่อสะดวกแกการศึกษาทง้ั ในเชงิ องคร วมและเชิงแยกสว น... เชิงองคร วมอยใู นวชิ าแกนบงั คบั รว มเชงิ แยกสว นอยูในวชิ าเอกบงั คบั สาขาตาง ๆ อาทิ สือ่ สงิ่ พมิ พ วทิ ยกุ ระจายเสยี งโทรทัศน ภาพยนตร การโฆษณา การประชาสัมพนั ธ 2. ทฤษฎแี นววิพากษ (Critical theory) ใชเ ปน หลกั ในการศึกษาวิจยั และวิพากษว ิจารณก ารส่ือสารภายในองคก ร การส่ือสารสาธารณะ การสอื่ สารมวลชน การสอ่ื สารระหวา งประเทศ หรือการสื่อสารของโลก สามารถใชเ ปน พ้นื ฐานความคดิ ของการสรางสมมตฐิ าน

ในงานวจิ ยั และการแสวงหาแนวหรอื ประเดน็ ในการวพิ ากษว จิ ารณส อ่ื หรือการส่อื สารโดยนักวชิ าการ หรือนกั วจิ ารณสอื่ (media critics) การศึกษาทฤษฎแี นววพิ ากษ ควรอยูในวชิ าปส ูงของระดับปริญญาตรี หรอื ในวชิ าสว นใหญของระดับปรญิ ญาโท 3. ทฤษฎแี นวปรชั ญาวิทยาศาสตร (Scientific-philosophical theory) ใชเปน หลกั ในการแสวงหา (searching) หรือพิสูจน (proving) ขอ เท็จจรงิ หรอื สจั จะ ในเชงิ วทิ ยาศาสตร เพือ่นําไปเปน พนื้ ฐานหลกั เพ่อื การพฒั นาการบริหารหรอื การปฏบิ ัติงานการสอื่ สารทุกประเภท รวมทง้ัใชเปน หลกั ในการปรับปรงุ วพิ ากษว จิ ารณสือ่ หรอื การสอ่ื สารใหม คี ณุ คา ในเชงิ สรางสรรค ปรชั ญาในทน่ี ม้ี ิไดหมายถงึ วชิ าปรัชญาท่ัวไป (general philosophy) แตห มายถงึ แนวคดิ ลกึ ซ้งึ และกวา งขวางบนพน้ื ฐานการวจิ ยั เชงิ วิทยาศาสตร สามารถนํามาใชเ ปน พนื้ ฐานในการสรา งสมมติฐานของการวิจยั และการอา งอิงในการศกึ ษาวจิ ยั ทางนเิ ทศศาสตร ทฤษฎกี ารส่อื สารแนวปรัชญาวทิ ยาศาสตรเ ปดโอกาสใหเพิ่มขยายขอบเขตของนเิ ทศศาสตรอ อกไปท้งั ในแนวดง่ิ และแนวราบ แนวดง่ิ ไดแก การศกึ ษาคน ควา ลกึ ซง้ึ ในความหมายปรัชญา วัตถปุ ระสงคบ ทบาทหนา ที่ สทิ ธเิ สรีภาพ และความรบั ผดิ ชอบของการสอื่ สารประเภทตาง ๆ แนวราบ ไดแก การศกึ ษาความสัมพันธเก่ียวโยงระหวา งนิเทศศาสตรกับศาสตรอื่นๆ อาทิ จิตวทิ ยา สงั คมวิทยา สังคมศาสตรแขนงตาง ๆ รวมทง้ั วทิ ยาศาสตรกายภาพวทิ ยาศาสตรช วี ภาพ (Life sciences) พภิ พศาสตร (Earth sciences) นอกจากนน้ั ยงั อาจนําไปสกู ารปฏริ ปู หรอื การปฏิวตั วิ ชิ าการและวชิ าชพี นเิ ทศศาสตรใหมคี ณุ ประโยชนย ง่ิ ขนึ้ ตอ ชีวติ และโลก กอใหเ กิดความคุมคา คุม ทนุ ในการใชเ ทคโนโลยกี ารส่ือสารในประเทศตาง ๆ และในโลกมนษุ ยโดยรวม ทฤษฎีไซเบอรเ นตกิ สข องนอรเบิรต วเี นอร และทฤษฎสี ารเวลาขาองสมควร กวยี ะ(เสนอที่ประชมุ ราชบัณฑิตยสถาน เม่อื วนั ท่ี 20 มีนาคม 2545) เปน ตวั อยางของทฤษฎแี นวปรชั ญาวิทยาศาสตรท ่ีขยายขอบเขตของนิเทศศาสตรอ อกไปบูรณาการกบั ศาสตรทกุ แขนงทัง้ ในทางมนุษยศาสตร สังคมศาสตร และวิทยาศาสตร สว นทฤษฎีปทสั ถานซ่งึ เร่ิมตน โดยวิลเบอรช รามมแสดงใหเ หน็ ถงึ การศึกษาเจาะลกึ ลงไปในบทบาทหนา ทห่ี รอื ภารกิจของสอื่ ในปริบทของประเทศตา ง ๆ ทม่ี ปี ทสั ถานทางการเมอื งและ

เศรษฐกิจแตกตางกนั ไดแก เสรนี ยิ ม อํานาจนยิ ม เบ็ดเสร็จนยิ ม และทฤษฎคี วามรบั ผดิ ชอบทางสงั คม โดยสรุป ทฤษฎีการสอ่ื สารทุกแนวและทกุ ระดบั มีความสําคัญอยา งยิ่งตอ การศกึ ษาทางนเิ ทศศาสตรท่จี าํ เปน ตอ การทาํ งานและการวิจยั ทเี่ กยี่ วกบั การสอ่ื สาร เชน เดยี วกบั ทฤษฎีในศาสตรทกุ แขนง ทฤษฎกี ารสอื่ สารมปี ระโยชนตอ ชวี ติ องคกร สงั คม และโลก ท้งั โดยทางตรงและทางออ ม การศกึ ษาหรอื การทาํ งานท่ีปราศจากหลักการหรือทฤษฎี ยอ มเปรยี บเสมอื นการแลน เรอืออกไปสูจดุ หมายปลายทางอีกฝง หนึ่งของมหาสมทุ ร โดยปราศจากความรทู างภูมศิ าสตร อุตุนยิ มดาราศาสตร เศรษฐศาสตร นอกจากจะขาดประสิทธผิ ล (คือแลนเรือไปไมถึงจุดหมายปลายทาง)หรือขาดประสทิ ธิภาพ (คอื แลน เรอื ไปถึงชา กวา กาํ หนด) แลวยงั มคี วามเสีย่ งตอความเสยี หาที่สําคญั สองประการคือ ความเสยี หายจากภัยอนั ตราย (เชน เรือเกยหนิ โสโครกหรือเรอื แตกเพราะพาย)ุ และความเสียหายจากการพลาดโอกาส (เชน ทองเรือวา ง ยังบรรทกุ สินคา บางประเภทไดอกีแตไ มร ูไ มส นใจความตองการ ของตลาด) ในทางนเิ ทศศาสตร ความเสยี หายจากภัยอันตราย (risk cost) เหน็ ไดชัดจากการสือ่ สารโดยไมรกู ฎหมายหรอื จรยิ ธรรมและการส่ือสารโดยไมร ูหลักจติ วทิ ยา ความเสยี หายจากการพลาดโอกาส (opportunity cost) อาจไดแก การบริหารสถานีวทิ ยหุ รอื โทรทศั นโดยขาดความรหู รอื ไมคํานงึ ถงึ ศกั ยภาพของเคร่อื งสง หรือของบคุ ลากร การไมถ ือโอกาสสอ่ื สารทาํ ความเขา ใจเมอื่ เราไดพ บบคุ คลท่ีมีปญ หาขดั แยง กบั เรา ทงั้ น้เี พราะเราไมร ไู มเขา ใจทฤษฎีความโนม เอยี งรว มของนวิ คอมบ ซงึ่ บอกวา การสื่อสารระหวา งบุคคลเปน โอกาสสาํ คญั ของการประนปี ระนอมความคดิ ความเขาใจซงึ่ กนั และกนั ความเสยี หายอนั เกดิ จากการพลาดโอกาสในทางนิเทศศาสตร อาจมีผลกระทบรุนแรงตอชีวิตและทรพั ยส นิ อาทิ การมไิ ดรายงานหรอื เตอื นภัยเก่ียวกบั สภาพอากาศใหชาวประมงทราบอาจทาํ ใหเกิดความเสยี หายอยางมหาศาลตอ ชีวติ และเรือประมง ดงั เชน กรณพี ายทุ ขี่ ้ึนฝง ภาคใตของไทย หลายคร้งั การมิไดส ื่อสารสรา งความอบอนุ ในครอบครวั อาจนาํ ไปสูการตดิ ยาของลกู หลาน หรือแมแ ตการฆา ตัวตายตามทฤษฏขี องเอมิลดูรแกง (Émile Durkheim) นักสงั คมวทิ ยาชาวฝร่ังเศสผูเขยี น “Le Suicide” (การฆา ตวั ตาย) ในป ค.ศ. 1897 ซ่ึงไดเสนอวา สาเหตุสาํ คญั อยา งหนง่ึของการฆาตวั ตาย คือความวปิ ริตผิดปกติ (anomaly) ที่มิไดม ีการระบายถายเทดว ยการสอื่ สารกับบคุ คลอนื่วิวฒั นาการของทฤษฎีการสอ่ื สาร

ยคุ กอนทฤษฎีการส่อื สาร ยุคกอ นทฤษฎี (pre-theoritical period) อาจยอนหลงั ไปหลายลา นป เมื่อสตั วประเภทหนง่ึ ไดม ีวิวฒั นาการมาสูความเปน มนษุ ยน บั กลับมาจนถงึ คริสตศตวรรษท่ี 20 ววิ ฒั นาการสามพนั หารอยลานปข องสมองชวี ิต (brain of life) ไดสรางเสรมิ ใหส มองของมนษุ ยมีสมรรถนะหลายพนั ลานเทาของสมองแบคทเี รยี และนี่เองทที่ าํ ใหมนษุ ยว านรไดววิ ัฒนาการมาเปน มนษุ ยผ ชู ํานาญในการใชม ือ (homo habills) มนุษยผ ลู ุกขน้ึ ยนื ตวั ตรง (homoerectus) มนษุ ยผฉู ลาด (homo sapiens) และมนษุ ยผ ฉู ลาดแสนฉลาด (homo sapienssapiens) อยา งทเ่ี ปน อยใู นปจ จุบัน ตลอดชวงระยะเวลาของววิ ฒั นาการสมองไดทําหนา ทเี่ ปนศนู ยก ลางของการสื่อสาร 2ระบบ คอื (1) การสือ่ สารภายในรา งกาย และ (2) การสื่อสารระหวา งรา งกายกบั ภายนอกระหวา งสงิ่ มชี วี ติ ในสปชีส (species) เดยี วกัน และกบั สง่ิ ภายนอกท่ีรับรไู ดโ ดยอาศัยชองทางหรือประสาทการสอ่ื สาร 1. การสือ่ สารภายในรางกายเปน ไปท้ังโดยมจี ติ สาํ นึก (conscious) จติ ใตสํานึก(subconscious) และจติ ไรส าํ นึก (unconscious) จติ สาํ นึกและจติ ใตสํานึกอยูเ ฉพาะภายในสมอง จติ สาํ นึกอยใู นรูปแบบของการสํานกึรแู ละการคดิ จิตใตส าํ นกึ สว นใหญ “ซอนเรน ” อยูในสว นเล็ก ๆ ของสมองทที่ าํ หนา ทเี่ ปนศนู ยเ ก็บความจาํ คอื ฮปิ โปแคมปส (hippocampus) สว นจิตไรสํานึก หมายถึง การส่อื สารระหวางสมองกบั ทกุ เซลลและทกุ อวัยวะภายในรา งกาย 2. การสอ่ื สารระหวา งสงิ่ มีชวี ติ กบั ภายนอกรา งกายของตนเอง หรอื กบั สิง่ แวดลอม สวนใหญก ระทาํ โดยจติ สาํ นกึ ทเ่ี กดิ จากการสง สาร และรับสารผา นประสาทการรบั รู แตก ม็ กี ารสือ่ สารกบั ภายนอกอกี สว นหน่ึงท่เี กดิ ขนึ้ ในระดับจติ ใตสาํ นึก เพราะในบรรดารปู รส กลน่ิ เสยี ง หรือสมั ผัส ทีผ่ า นตาม ลน้ิ จมกู หู หรือผวิ หนงั เขาสูส มองของเรานนั้ จะมเี พียงสว นเดียวที่เรารับรูใ นระบบจติ สาํ นกึ ของเรา นอกจากน้นั อาจจะผา นเขา ทางระบบจิตใตสํานกึ เชน เสยี งของทาํ นองเพลง (melody) ท่ขี ับรอ งโดยนกั รอ งเพยี งคนเดียว มกั จะผา นเขาทางระบบจติ สาํ นกึ แตเสียงประสาน (harmony) ของเครอ่ื งดนตรนี บั รอ ยชน้ิ มกั จะผา นเขา ทางระบบจิตใตสาํ นกึ กระบวนการสอื่ สารทง้ั ภายในและภายนอกเกิดข้นึ มาพรอ มกบั ส่ิงมชี วี ติ แตเ ม่ือสงิ่ มีชวี ิตไดว วิ ฒั นามาเปน มนษุ ย กระบวนการสือ่ สารกย็ ่งิ มคี วามสลบั ซบั ซอนมากขน้ึ มพี ลังสมรรถภาพและสมรรถนะเพิ่มมากข้ึน เฉพาะภายในรา งกายกไ็ ดมพี ฒั นาการของเนอื้ เยอ่ื ใหม(neocortex) ของสมองสว นบน ทที่ ําใหม กี ารเรียนรู การคดิ เกดิ ปญญา (intellignce) และภมู ิ

ปญ ญา (wisdom) ทเ่ี หนอื กวา สัตวอน่ื ๆ แมในหมูสปช สี ท ค่ี ลา ยคลงึ กบั มนุษย อาทิ ลงิ ชิมแปนซีหรอื ลงิ โบโนโบ สว นดานภายนอกรางกาย มนุษยก็ไดอ าศัยสมองปญญาและมือซง่ึ เปนมรดกของมนุษยผลู กุ ขนึ้ ยนื ตัวตรง (homo erectus) สรา งเครื่องมือหรอื สวนขยายของมอื (extension ofhands) นบั ต้งั แตก อ นหนิ ไปจนถงึ สถานอี วกาศ อยา งไรกต็ าม กระบวนการสื่อสารของมนษุ ยตัง้ แตจ ุดแรกเริม่ กาํ เนดิ มนษุ ยจนถึงเอประมาณหา แสนป กย็ ังเปนไปตามธรรมชาติ เชน เดียวกบั สัตวทง้ั หลาย นนั่ คอื เปน สงิ่ ท่เี กดิ มาพรอ มกับชวี ติ และตองดาํ เนนิ ไปเพ่ือตอบสนองความตอ งการของชวี ติ เปนสงิ่ ท่ีตอ งมเี พ่อื ชีวิต(communication for life) และเปน สง่ิ ทตี่ อ งทาํ โดยอัตโนมตั ิ และไมส ามารถหลกี เลี่ยงหรอื ละเลยได (compulsory communication) การสื่อสารโดยธรรมชาตติ อบสนองความตองการทางเพศและความตองการทางสังคม เพอ่ื ทาํ ใหอตั ตา (self) ชาตพิ นั ธุ (race) และสปช ีส (species) ของตนอยูรอดปลอดภยันนั่ คอื บทบาทหนา ที่ (function) ท่เี ปน เหตุผลหลกั ของการท่ีมนษุ ยจะตอ งมกี ารสอื่ สาร สว นบทบาทหนา ทอ่ี ื่นก็เพมิ่ เสริมเขา มาเปน สว นประกอบ เพอ่ื ตอบสนองความตองการพนื้ ฐานทขี่ ยายออกมาถงึ ระดบั ชือ่ เสยี ง ความภาคภมู ิใจและอํานาจเหนือผอู ่ืน กระนน้ั กต็ าม บทบาทหนา ท่ใี นการอยูรอดปลอดภยั ของชีวิตและสงั คมกย็ งั มีความสาํ คญั เปน อนั ดบั แรกเรือ่ ยมา ยิง่ มอี นั ตรายหรืออปุ สรรคตอการอยรู อดปลอดภัยมาก มนษุ ยก็ยงิ่ มีความจําเปนทจ่ี ะตอ งพฒั นาการสื่อสารใหม ปี ระสทิ ธิผลมากขนึ้ และน่เี องทท่ี าํ ใหส มองของมนษุ ยมีพฒั นาการข้นึ ในสวนหนา ดา นซา ยของเนอื้ เยอื่ ใหม จนสามารถทาํ ใหมนุษยพ ดู เปน คาํ ไดเม่อื ประมาณ 5 แสนปก อ น การส่ือสารเปน คํา (verval communication) หรอื การพดู ทําใหสือ่ สารกนั ไดเรว็ จนสามารถ ที่จะลดหรอื ปองกนั อนั ตรายจากสตั วรายหรอื มนษุ ยก ลุมอนื่ เพราะมนั เปน ความจําเปน ที่จะตอ งตอสเู พอื่ ความอยรู อดปลอดภยั และน่เี องทีเ่ ปน จุดเริ่มตนของภาษา. จากภาษาพูดมาสภู าษาภาพ และภาษาเขยี น หลกั ฐานภาษาภาพที่ไดพ บทถ่ี า้ํ ลาสโกสแ ละถ้ําโซเวตในฝร่ังเศส ถา้ํ อลั ตามริ าในสเปน รวมทง้ั หลายแหง ในออสเตรเลีย สว นใหญมีความหมายเกยี่ วกบั อํานาจลึกลบั เหนอืธรรมชาติ ทาํ ใหเราตองสนั นษิ ฐานวา ภาษาพูดอยา งเดยี วไมเพยี งพอตอการลดหรอื ขจดั อันตรายตอความอยรู อดปลอดภัยของมนษุ ยเสยี แลว ไมว า เขาจะอยใู นทอ งถน่ิ ทวปี ใด ภยั อนั ตรายจากสตั วห รือมนุษยก ลมุ อน่ื อาจลดได ปองกนั ไดโดยการรวมตวั กนั อยา งรวดเรว็ ดว ยการใชภ าษาพดู แตยงั มภี ยั อนั ตรายอีกมากมายหลายอยา งท่มี นษุ ยต อ งตกอยูใน

สภาพจนตรอกจนใจ จนทาํ อะไรไมไ ด แมจ ะมีการรวมตัวรวมกลมุ ชว ยเหลือกนั เขมแข็งเพียงใดก็ตาม ภัยอนั ตรายจากพายุ นา้ํ ทว ม แผนดินไหว ภูเขาไฟ ฟาผา เช้อื โรค และความกลวัอันตรายทเี่ กิดจากอวชิ ชา เมอื่ ไดเ หน็ ปรากฏการณธรรมชาติ เชน สุรยิ ุปราคา จนั ทรุปราคา ดาวหาง ดาวตก ภยั อนั ตรายและความกลวั อันตรายน่เี องที่อาจทําใหมนุษยต องทาํ อะไรบางอยา งเพอื่ระบายความรสู ึกกลัว หรอื พยายามตดิ ตอ สอ่ื สารขอความเหน็ ใจจากอาํ นาจ “ลกึ ลบั ” ทอี่ าจอยูเบ้อื งหลงั อาจจะตอ งรอ ง เตน เขียนภาพ ฆา สัตว หรือฆา มนษุ ยด วยกนั เองเพอ่ื บูชายนั ต การพยายามสอื่ สารกบั “อํานาจลกึ ลบั ” กอใหเกิดศาสนาโบราณและไสยศาสตรข องชนเผา ตา ง ๆ ในทุกทวปี แตเ ม่ือประมาณสามพนั ปศาสดาผเู ปรือ่ งปราชญและทรงปญญา ไดเ สนอหลักศลี ธรรมเพอ่ื การอยูรว มกนั อยา งสขุ สนั ตขิ องเผาพันธุม นุษย ทาํ ใหเ กดิ ศาสนาตา ง ๆตอ เนือ่ งกนั มาในประวัติศาสตร ไดแ ก ฮินดู ขงจือ้ พทุ ธ คริสต อิสลาม สกิ ข (sikn) และบาไฮ การสื่อสารกลายเปน องคประกอบสําคัญของศาสนาและไสยศาสตร ทง้ั ในดา นการสถาปนาและในดานการเผยแพรล ทั ธิความเชอื่ หรือคําสอน การสถาปนาลทั ธิความเชื่อ ไดแ ก การสรางเร่ือง (story-making) การเลา เรอ่ื ง(story-telling) เกี่ยวกบั อาํ นาจลกึ ลับ เทพเจา พระเจา หรือภูตผปี ศ าจ แมศ าสนาพทุ ธนิกายมหายาน กย็ งั มงุ ใชจ ติ วิทยาการสรา งเร่ือง สรางสมมติเทพและนิทานชาดก เก่ียวกับการประสตู ิในชาตแิ ละรูปลกั ษณต า ง ๆ ของพระพทุ ธองค ทง้ั นเี้ พ่ือชกั จงูโนม นา วประชาชนใหตนื่ เตน สนใจ และเลอื่ มใสศรทั ธา อาทิ ลทั ธดิ นิ แดนบริสุทธขิ์ องจีนเช่ือวาถามีศรัทธาในอาํ นาจของอมิตาภา ซ่ึงเปน พระพทุ ธเจา ของเขตปจ ฉมิ จะไดไ ปเกิดใหมในแดนสขุ าวดีซึง่ ปราศจากความทุกขโ ดยสน้ิ เชงิ มพี ระโพธิสตั วห ลายองคท่กี ลับมาเกดิ ในหลายชาติ เพ่อืชว ยเหลอื มนษุ ยก อนท่ีจะบรรลกุ ารตรสั รูสงู สุดและกลายเปน พระพทุ ธเจา อีกพระองคหนงึ่ อวโลกิตศวร กถ็ ือกนั วา เปน พระโพธิสตั วแหงความเมตตา สงสาร ซงึ่ คนจนี เชอ่ื วาปรากฏออกมาในรางเจาแมก วนอมิ ผทู รงเมตตาและใหท านแกเดก็ คอยชว ยเหลอื ผูตกทุกขไ ดยากและนักเดนิ ทางในแดนกนั ดาร สว นในจักรวรรดิเขมร พระเจา ชัยวรมันที่ 7 ก็ไดส ลักเปน จตุรพกั ตรขน้ึ ไวท งั้ 54 ปรางค ในบรเิ วณปราสาทบายน (ไพชยนต) ในดา นการเผยแพรลัทธิความเช่อื หรือคาํ สอนไดม กี ารใชป จจยั กลยทุ ธ ท้ังในการสรา งสื่อและในการสรางสาร ศาสนาพทุ ธสื่อสารเผยแพรดว ยภาษาบาลี ซงึ่ เปนภาษาที่ชาวบา นอนิ เดียในยุคนน้ั เขา ใจงายจนสามารถเขา ถงึ หลกั การส่อื สารภายในบุคคล ระหวา งบุคคลและการส่อื สารสังคมเปนอยางดี ทกุ ศาสนามกี ารใชค ําอุปมาอุปไมย (metaphor) ที่ทาํ ใหเ ขาใจคาํ สอนไดอยางลึกซงึ้

ศาสนาคริสต นกิ ายโปรเตสแตนต ใชส ื่อสงิ่ พมิ พเผยแพรล ทั ธลิ ูเธอรอ ยา งจรงิ จงั มาต้ังแตป ค.ศ. 1536 โดยนักปฏิรูปศาสนา ฌอง กัลแวง (Jean Calvin) เรม่ิ ตนดว ยหนงั สอื เรือ่ งสถาบนั ศาสนาคริสต (“L’ Institution de la Religion Chrétianne”) ศาสนาคริสตน ิกายคาทอลกิ ตงั้ วทิ ยาลัยเผยแพรศ รทั ธา (propaganda fide) ในปค.ศ. 1622 เพอ่ื ผลิตมชิ ชนั นารเี ปน สอื่ บคุ คลออกไปสอนศาสนาในตางประเทศ นับวา เปนสถาบนั การศกึ ษาแหง แรกท่ีสอนวชิ านเิ ทศศาสตร แตกย็ ังไมมอี งคค วามรทู พ่ี อจะนบั เปน หลกัทฤษฎไี ด ในยุคกอ นทฤษฎีนี้ในชว งครสิ ตศตวรรษท่ี 19 ทางดานวทิ ยาศาสตรกไ็ ดมีการศกึ ษาเร่อื งการส่ือสาร โดยมหี ลกั ฐานแนช ัดวา ชารล ดารวนิ (Charle Darwin) เจา ของทฤษฎีววิ ฒั นาการ ไดเ ขียนหนังสอื รายงานการศกึ ษาเลม ใหญ เรอื่ ง “The Expression of Emotions inMan And Animals” (การแสดงอารมณข องมนษุ ยแ ละสตั ว) ในป ค.3ศ. 1872 โดยสรปุ ในชว งกอ นทฤษฎนี ้ี ยงั มไิ ดมกี ารศึกษาการส่ือสารอยา งจรงิ จัง ท้ังในระดบัวชิ าชพี และวชิ าการ ที่เหน็ ไดช ดั คอื ยงั ไมม กี ารเปด สอนหลกั สตู รการส่ือสารหรือนเิ ทศศาสตรเปนสาขา (discipline) ในมหาวทิ ยาลยั แมวา ไดม คี วามพยายามท่จี ะเรยี นรเู พ่ือพัฒนาการปฏบิ ตั ิงานสอ่ื สารบา งแลว ก็ตามทฤษฎกี ารสื่อสารยคุ ตน อาจเรยี กไดวา เปน ยคุ ท่ีไดมีการพัฒนาวิชาการทางดา นการสอื่ สาร สรา งเปน ทฤษฎแี นวปฏบิ ตั สิ ําหรบั สถานศกึ ษาในสถาบนั ชนั้ สงู เปน การนาํ วชิ าการสื่อสารเขาสูยุคทฤษฎีชว งแรกกอนทจี่ ะววิ ฒั นาการไปสูยุคสมยั นยิ ม จงึ อาจเรยี กยุคนีอ้ กี อยา งหน่งึ วา ยคุ กอนสมยั นยิ ม (pre-modern age) มแี นวโนม พฒั นาหลักการรายงานขา วสารในชวี ติ ประจาํ วนั ใหเปน ศลิ ปะศาสตรแขนงใหมท ี่เรยี กวา วารสารศาสตร (journalism) ยคุ นอ้ี าจแบง ไดเปน 2 ชว งคอื ชว งแรกประมาณทศวรรษ 1890 ถงึ ประมาณทศวรรษ1920 และชว งท่สี องทศวรรษที่ 1920 ถงึ ประมาณทศวรรษที่ 1940 1. มีการพฒั นาวิชาการสอื่ สาร ใน 6 ดาน คือ 1.1 วารสารศาสตรท างสอื่ สิง่ พิมพ (print journalism) มกี ารกอตง้ั โรงเรยี น หรอืสถาบนั วารสารศาสตรใ นสหรฐั อเมรกิ า โดยเร่ิมตนท่มี หาวิทยาลัยมิสซรู ี และมหาวทิ ยาลัยโคลมั เบยี (นครนิวยอรค)

วชิ าการวารสารศาสตรคอ ย ๆ ขยายออกไปครอบคลมุ การโฆษณา(advertising) และการประชาสมั พนั ธ (public relations) โดยเฉพาะเมื่อนกั หนังสอื พมิ พต องมีสว นรว มหรอื สมั ผสั กับงานการสอ่ื สารทง้ั สองแขนง เอ็ดเวริ ด แบรเ นส (Edward Bernays) หลานของซกิ มนุ ดฟรอยด (SigmundFreud) เร่ิมสรางทฤษฎีการประชาสัมพนั ธเปน กา วแรก หลังจากท่ีไอวลี ตี ั้งสาํ นกั งานประชาสมั พนั ธแ หงแรก ทนี่ วิ ยอรก ในป 1903 1.2 วชิ าการภาพยนตร คอ ย ๆ เริม่ เจรญิ เติบโตในสหรัฐอเมริกา ฝรง่ั เศส และเยอรมนี โดยเฉพาะเมือ่ มีการสถาปนาระบบดารา (star system) ขน้ึ ในฮอลลวี ูด ในป 1910 และภาพยนตรอเมริกันประสบความสาํ เร็จในการขยายอิทธพิ ลของฮอลลวี ดู ออกไปท่วั โลกตัง้ แตป1919 1.3 การปฏวิ ตั ทิ างโทรคมนาคม กอ ใหเ กิดการพัฒนาวารสารศาสตรทางวทิ ยแุ ละโทรทัศน (Broadcast journalism) การประดิษฐเครื่องสง สญั ญาดว ยคล่ืนวทิ ยุของไฮนรคิ เฮิรตส(Heinrich Hertz) นาํ มาสกู ารกําเนิดส่ือใหม คือวทิ ยุกระจายเสยี งสาํ หรับนกั วารสารศาสตรสมยั ใหม จะไดใ ชใ นการรายงานขาวสารเปน ประจําวัน เร่มิ ตั้งแตป 1920 ท่สี ถานีเชลม ฟอรดในประเทศอังกฤษและป 1921 ที่สถานหี อไอเฟล ประเทศฝรง่ั เศส 1.4 ทางดานหนงั สอื เริ่มเกิดมีวรรณกรรมมวลชน (Mass Literature) โดยการบกุ เบกิ ของนักเขยี นอเมริกนั ชอื่ เอช จี เวลส (H.G. Wells) นกั เขยี นองั กฤษชือ่ ดี เอ็ช ลอเรนซ(D.H. Lawrence) และนกั เขียนฝร่งั เศส ชื่อ จูลส เวรน (Jules Verne) มกี ารเขียนเร่อื งแนววทิ ยาศาสตรเพอื่ ปอ นสถานวี ทิ ยกุ ระจายเสยี งและภาพยนตร หนังสอื กลายเปน สอ่ื มวลชนประเภทชา (slower media) ทเ่ี ปน พนื้ ฐานสาํ คญั ของการพฒั นาส่ือมวลชนประเภทเรว็ (faster media) ที่ใชร ะบบอเิ ล็กทรอนกิ ส 1.5 ทางดานสงั คมวิทยาการสือ่ สาร (Sociology of Communication) เอมีล ดูรแกง (Émile Durkheim) นกั สงั คมวทิ ยาชาวฝรง่ั เศสทาํ การวิจัยเก่ียวกับความสมั พนั ธระหวางการส่อื สารกับการฆาตัวตาย สรา งเปน ทฤษฎอี ตั วนิ ิบาตกรรม (Théorie de Suicide 1897) ท่ีเสนอวา สังคมทีม่ ีระดับการสอื่ สารระหวา งบคุ คลตํ่าจะมอี ัตราการฆาตัวตายสูง ทฤษฎีนยี้ ํา้ ใหเหน็บทบาทและความสาํ คัญของการส่ือสารทม่ี ีตอการแกปญ หาสงั คม 1.6 ทางดา นจติ วทิ ยาการสือ่ สาร (Psychology of Communication) ซกิ มนุ ดฟรอยด (Sigmund Freud) เขียนหนงั สอื เก่ยี วกบั การตีความหมายหรอื การทาํ นายฝน (1900)และเรียงความสามเรื่องเกี่ยวกบั เรอ่ื งเพศ (1905) อาจถอื ไดวาเปน บุคคลแรกท่ไี ดศกึ ษาเกย่ี วกับการส่อื สารภายในบคุ คล (intrapersonal communication) อยา งลกึ ซงึ้ จรงิ จงั ท้งั ในดา นทฤษฎี

และการปฏบิ ตั ิ ซึ่งรจู ักกนั ทว่ั ไปในนามของจติ วิเคราะห (psychoanalysis) และจติ บาํ บัด(psychotherapy) 2. ในชว งทสี่ อง (ทศวรรษ 1920 ถงึ ทศวรรษ 1940) เปนชวงทโ่ี ลกโดยเฉพาะสหรฐั อเมรกิ าเผชิญกบั วิกฤตการณร า ยแรง คือภาวะเศรษฐกิจตกต่ํา (Depression) ในป 1929ผนวกกับความเติบโตของลทั ธนิ าซีในเยอรมนี และลัทธิฟาสชิสตใ นอิตาลี ทน่ี าํ ไปสสู งครามโลกครัง้ ทส่ี อง (1939 – 1945) ในชวงที่สองนี้ อาณาเขตของทฤษฎกี ารสอื่ สารไดขยายออกไปครอบคลุมรฐั ศาสตรของการส่ือสาร (Politics of Communication) เกิดปรากฏการณทอี่ าจวเิ คราะหเชงิ ทฤษฎีออกไดเปน 3 ปทสั ถาน คือ ทฤษฎเี สรีนยิ มแบบตะวันตก (Western Libertarianism) ทฤษฎีอาํ นาจนิยมนาซีและฟาสชสิ ต (Nazi-Fascist Authoritarianism) และทฤษฎเี บ็ดเสร็จนิยมมารก ซิสต-เลนินิสต(Marxist-Leninist Totalitarianism) 2.1 ทฤษฎอี าํ นาจนยิ มนาซแี ละฟาสชสิ ต หลักการและกลยุทธก ารสื่อสารไดถูกนาํ มาใชทง้ั เชงิ รุกและเชงิ รับ เยอรมนยี ุคฮติ เลอรและอิตาลียุคมสุ โสลนิ ี พฒั นากลไกการโฆษณาชวนเชอื่ (propaganda machine) ตงั้ แตร ะดับแผนกข้นึ ไปสรู ะดบั กระทรวง ใชส่ือสง่ิ พิมพวทิ ยกุ ระจายเสียง ละครและภาพยนตร ในการปฏิบัติการทางจติ วทิ ยา (psychological actions)โนม นา วจูงใจใหห ลงเชื่อในลัทธิถือเชอื้ ชาตผิ วิ พรรณ (racism) และการกาํ จดั ศัตรูของสังคม โจเซฟ เกิบเบลส (Joseph Goebbels) ประสบความสาํ เรจ็ สูงในการแปรกลยุทธจติ วทิ ยาการสอื่ สาร ออกมาเปน โครงสรางของรฐั ทีม่ ีประสทิ ธิภาพในการปลกุ ระดมคนเยอรมนั ใหทาํ ตามความคิดของผนู ํา (Führer) อยา งมวั เมา จนถงึ กบั รว มกนั สงั หารยวิ หลายลา นคนดว ยวธิ กี ารโหดรายทารณุ แซรจ ชาโกตนี (Serge Tchakhotine) ศาสตราจารยจ ิตวทิ ยาสงั คมแหงมหาวทิ ยาลยั ปารีส ศึกษายุทธการการโฆษณาชวนเชอื่ ของเยอรมนี เขียนเปนหนงั สือเลม สําคัญประกอบการบรรยายเรื่อง “Le Viol des Foules par la Propagande Politique” (การขม ขนื ฝูงชนดวยการโฆษณาชวนเชอื่ ทางการเมอื ง) ตพี ิมพใ นป 1940 กอ นสงครามโลกคร้งั ท่สี องเพยี งสองเดือน อีกเรือ่ งหน่ึงคอื “ปรัชญาและโครงสรา งของฟาสซสิ ตเยอรมนั ” โดยโรเบิรต เอแบรดี (Robert A. Brady) ศาสตราจารยว ชิ าเศรษฐศาสตรแ หง มหาวทิ ยาลยั แคลฟิ อรเนยี ตพี มิ พในอังกฤษป 1937 ยุทธการการโฆษณาชวนเชอ่ื ของเยอรมนี เปน ปรากฏการณทางการเมืองและสังคมทีผ่ ลกั ดนั ใหเหน็ ความสาํ คัญของการศกึ ษาวิชาการรณรงคท างการเมืองและสาธารณมติ

(Political Campaign and Public Opinion) ในสาขาจติ วทิ ยาสงั คม รัฐศาสตร และนิเทศศาสตรยคุ หลงั สงครามโลกครงั้ ทสี่ อง วอลเตอร ลิปมนั น (Walter Lipmann) นกั วารสารศาสตรอเมริกนั เขียนเร่อื ง “สาธารณมต”ิ (1922) แฮโรลด ดี ลาสเวลล (Harold D. Lasswell) ศาสตราจารยร ฐั ศาสตรอ เมรกิ ันเขยี นเรอื่ ง “เทคนิคการโฆษณาชวนเชอื่ ในสงครามโลก” (1927) และ “การโฆษณาชวนเชื่อและเผดจ็ การ” (1936) ทั้งสองนบั วาเปน ผบู ุกเบกิ คนสาํ คัญใหส าขาวชิ าการสือ่ สารการเมืองขึน้ มาเคียงขางสาขาวิชาการส่ือสารองคกรทม่ี กี ารประชาสมั พนั ธเ ปน แกนหลกั ในชวงที่สองของยุคตน น้ี นกั วชิ าการหลายคนไดรบั มอบหมายจากรฐั บาลใหท ําหนา ทว่ี ิจยั เก่ียวกับการโฆษณาชวนเชอื่ และขา วสารสรงคราม เพอ่ื ใชเ ปน กลยทุ ธก ารส่ือสารตอ ตานการโฆษณาชวนเช่ือของฝา ยอกั ษะในชว งกอนและระหวา งสงครามโลกคร้งั ท่สี อง นกัคณติ ศาสตร พอล เอฟ ลาซารส เฟลด (Paul F. Lazarsfeld) เปน คนหนงึ่ ท่ีไดรับการแตงตั้งเปนหัวหนา สํานกั งานวจิ ยั วทิ ยขุ องมลู นธิ ิรอคกี้เฟลเลอร และตอ มาเปน นกั วิจยั ท่ปี รึกษาของสาํ นกั งานสารนิเทศสงคราม เขาไดผลติ ผลงานวจิ ยั ทสี่ ําคัญหลายชน้ิ รวมท้งั การสรางสมมตฐิ านการไหลสองทอดของขา วสาร (Two-step flow hypothesis) หลายเปน คนหนง่ึ ท่ีรว มวางรากฐานการวจิ ยัเพือ่ สรา งทฤษฎีการสอื่ สารในสหรัฐอเมรกิ า ทงั้ ๆ ที่เขาเคยเปน เพียงผไู ดรับทนุ รอกกเี ฟลเลอรผา นทางมหาวทิ ยาลัยเวยี นนาทเ่ี ขาไดร บั ปริญญาเอกทางคณิตศาสตร 2.2 ทฤษฎเี สรนี ิยมแบบตะวนั ตก จากการท่จี ะตอ งเขารว มรบกบั ฝายพนั ธมิตรทั้งในแนวหนา และแนวหลงั รวมทง้ั การแกป ญ หาเศรษฐกจิ ตกต่ําภายในประเทศ ทาํ ใหประธานาธบิ ดี แฟรงคลนิ ดีโรสเวลต เองกต็ อ งหนั มาพ่ึงพากลยุทธก ารประชาสมั พนั ธ ทง้ั ในระดับประเทศและระหวา งประเทศ เขาไดสรางลัทธินิวดลี (New Deal) เพ่ือแกป ญหาความสมั พันธระหวางนายจางกับลกู จาง และระหวา งเศรษฐนี ายทนุ กบั คนจน ไดใชบ คุ ลกิ เฉพาะตนทเ่ี ต็มเปย มไปดว ยความมมี นุษยสมั พนั ธ รวมท้ังส่ือสง่ิ พมิ พแ ละวทิ ยุกระจายเสียงในการจูงใจคนอเมรกิ ันใหเ หน็ความจาํ เปนทจี่ ะตอ งเขารว มรบกบั ฝายพนั ธมิตร นบั วา เปนการนาํ หลกั การและทฤษฎกี ารประชาสมั พันธข องภาคเอกชนไปใชในภาครฐั ไดอยา งผล หลงั สงครามจงึ ไดม ีการเปด สอนวิชาการส่อื สารสาธารณะ (Public Communication) และบริการขาวสารสาธารณะ (Public informationService) ทง้ั ในอเมริกาและยุโรปกลายเปน แขนงวิชาหน่งึ ของการประชาสัมพันธในประเทศไทยที่เรยี กวา “การประชาสัมพนั ธภ าครฐั ” หรือ “การประชาสัมพนั ธข องรฐั บาล” ถอื ไดว าเปนทฤษฎกี ารส่ือสารภายในกรอบปทัสถานการเมอื งแบบเสรปี ระชาธิปไตย 2.3. ทฤษฎเี บด็ เสร็จนยิ มแบบมารก ซสิ ต- เลนนิ สิ ต สําหรบั ในสหภาพโซเวยี ตต้งั แตการปฏิวตั ริ ัสเซยี ในป 1920 เลนนิ เขยี นทฤษฎกี ารเมืองแนวสงั คมนยิ มหลายเลม ในสว นที่

เกยี่ วกับการสื่อสารมวลชน เขาไดเ สนอแนวคดิ สาํ คัญทีว่ า สือ่ มวลชนจะตอ งเปน ของรัฐโดยการควบคมุ ของพรรค มีหนา ทใ่ี นการใหการศึกษาแกช นชน้ั กรรมาชีพ มิใชท าํ ธรุ กิจขายขา วเชน ในประเทศเสรีนยิ ม ซง่ึ สอื่ มวลชนมักจะกลายเปน เพยี งเคร่อื งมอื ของนายทนุ ทฤษฎพี ืน้ ฐานอดุ มทศั นม าจากทฤษฎีมารกซิสตผ สมผสานกนั ออกมาเปนทฤษฎีมารก ซสิ ต-เลนนิ สิ ต (Marxism-Leninism) ซ่งึ จะมีอทิ ธพิ ลอยา งมากตอ ประเทศคอมมวิ นสิ ตห ลงั สงครามโลกครง้ั ทีส่ อง โดยเฉพาะอยา งยิ่งในจนี และเวียตนาม มองในแงท ฤษฎปี ทสั ถาน (normative theory) ทฤษฎมี ารกซิสต- เลนนิ ิสตสรางรัฐเบ็ดเสร็จนิยม (totalitarian state) ทีร่ ฐั มอี ํานาจเต็มในการดาํ เนินงานการสื่อสารมวลชนเพอื่ ใหเปน กลไกการโฆษณาชวนเชอื่ (propaganda machine) ทจี่ ะปลุกระดมมวลชนและผลกั ดันประเทศไปสคู วามเปน สงั คมนิยมท่ีสมบรู ณ การศึกษาวารสารศาสตรส ังคมนยิ ม (socialist journalism) ในประเทศคอมมิวนิสตจ งึ ไดมงุ เนน ไปทเ่ี ปา หมายอดุ มการณน น้ี ับต้ังแตท ศวรรษ 1920 เร่ือยมาจนถงึ ครึ่งหลงัของศตวรรษ 20 คขู นานมากับวารสารศาสตรน ยิ ม (liberal journalism) ในประเทศตะวันตกและท่ีนิยมตะวันตกทฤษฎีการส่อื สารยคุ กลาง ยุคนเี้ รม่ิ ต้ังแตป ระมาณป 1945 หลงั สงครามโลกครัง้ ทส่ี องจนมาถงึ ทศวรรษ 1970 อาจเรยี กไดว าเปน ยุคโมเดริ น นิสต (modernism) มแี นวโนมสําคญั สามประการคอื (1) การวิพากษทฤษฎีการสื่อสารของกลุมอาํ นาจนยิ ม และเบด็ เสรจ็ นิยม (2) การกอเกิดทฤษฎีส่ือสารเพื่อการพัฒนา หรือนิเทศศาสตรพ ฒั นาการ (Development Communication Theory (3) การวพิ ากษลัทธิสมยั นยิ ม (modernism) ทีเ่ ปน จดุ เร่ิมตน ของลัทธหิ ลงั สมัยนยิ ม (postmodernism) (4) การพัฒนาเทคนิคและเทคโนโลยีอันเปน ทม่ี าของศาสตรแ หงการส่ือสารมวลชน 1. ในภาพรวม การวพิ ากษท ฤษฎีของกลมุ อํานาจนิยมและเบด็ เสรจ็ นยิ ม ก็คอื การวเิ คราะหเชิงมานษุ ยวทิ ยาวา เปน แนวคิดท่ขี ัดตอ หลกั สทิ ธิมนษุ ยชน ปด กั้นเสรภี าพทางการเมอื งของปจ เจกชน ใชสื่อมวลชนปฏบิ ตั ิการทางจติ วทิ ยาอยา งเขมขน เพอื่ ผลทางการเมืองของฝายเผด็จการ สือ่ มวลชนมปี ระสิทธผิ ลสงู ในเชิงการเมอื ง แตขาดคณุ คาในเชิงมนษุ ยธรรม การวพิ ากษไดกอใหเ กดิ ทฤษฎหี ลากหลายที่เกยี่ วกับผลและอทิ ธพิ ลของส่อื ในเชงิ ลบอาทิ กลุม ทฤษฎผี ลอันไมจํากัดของส่ือ (unlimited effects) ไดแ ก ทฤษฎีกระสุนปน(magic bullet theory) และทฤษฎกี ระสนุ เงิน (silver bullet theory) ซง่ึ เช่อื วา การโฆษณาชวนเชื่อ

ของสอ่ื มวลชนมีอทิ ธพิ ลตอความเช่ือและพฤตกิ รรมของมวลชนอยา งมหาศาล เชน ในกรณีที่ฮิตเลอรกระทาํ ตอ ประชาชนชาวเยอรมนั กอนสงครามโลกคร้งั ที่ 2 ทฤษฎเี ขม็ ฉดี ยา (hypodermicneedle theory) ทพ่ี ยายามแสดงใหเ หน็ วา ส่อื มวลชนสามารถอัดฉดี “สารอยา งเดยี วกนั ” แกสมาชิกทั้งหมดของสังคมมวลชนอยา งไดผ ล กลุม ทฤษฎนี ี้ตอ มาถกู “ลบลา ง” ดวยกลมุ ทฤษฎีผลทจ่ี าํ กดั ของสอ่ื (limitedeffects) ท่ีอา งปจจยั ตัวแปรตา ง ๆ ทางดา นจติ วทิ ยา สงั คมวิทยา หรือรฐั ศาสตรท ีส่ ามารถจาํ กัดผลของสอ่ื ได ทางดา นจติ วทิ ยา เชน กระบวนการเลอื กสรร (selective process) ความนา เช่ือถือของแหลง สาร (source credibility) กระบวนการยอมรับนวตั กรรม (innovation adoptionprocess) ทฤษฎีแรงเสริม (reinforcement theory) ทางดา นสังคมวทิ ยา เชน แบบจําลองการเก่ียวโยงพงึ่ พากันของผลจากสื่อมวลชน(dependency model of media effects) สมมติฐานการไหลสองทอดของการสอื่ สาร (two-stepflow of communication) แบบจาํ ลองสงั คมวัฒนธรรมและกลมุ ประเภททางสงั คมในกระบวนการโนมนาวใจ (sociocultural and social categories models of the persuasion process) ทางดา นรฐั ศาสตร เชน ทฤษฎปี ทสั ถานของการปฏบิ ตั ิงานสือ่ สารมวลชน (normativetheories of media performance) อยางไรกต็ าม การวพิ ากษผลและอิทธพิ ลของส่ือมิไดจ าํ กดั อยเู ฉพาะผลทางตรงเทานน้ั หากมงุ มองไปทผี่ ลทางออ มดว ย ทฤษฎสี าํ คญั ทยี่ งั ศึกษากนั จนถงึ ปจ จุบัน ไดแ ก ทฤษฎีคนเฝาประตู (gatekeeper theory) ซงึ่ เคริ ท ลูอนิ (Kurt Lewin) เปน ผูเ ริ่มเสนอในป 1947 วาส่อื มวลชนเปน ผูกลนั่ กรองคัดเลือกขาวใหเหลือนอยลงเพื่อการเสนอตอประชาชน แสดงใหเหน็อาํ นาจเด็ดขาดของสอื่ มวลชนทไี่ มม ใี ครเขา ไปเก่ยี วขอ งได ทฤษฎีบทบาทหนา ทใ่ี นการกําหนดวาระ (agend-setting function) โดยลาซารสเฟลด (Lazarsfeld) เรม่ิ ชใี้ หเ หน็ ตงั้ แตป 1944 วานกั การเมืองพยายามโนมนําประชามตใิ หสนใจแตวาระเรอ่ื งราวท่ีสอดคลอ งสนับสนุนจุดยืนของพรรคตน ซึ่งตอ มาแมค็ คอมบและชอว (McCombs and Shaws) ในป 1972 ไดเ สนอเปน ทฤษฎที ี่แสดงอิทธิพลทางออมของสอื่ ในการชน้ี าํ วาระทางสงั คม หรอื เร่อื งราวที่ตอ งใหความสนใจ แบบจาํ ลองการขยายวงของความเงยี บ (spiral of silence) ซึ่งโนแอล-นอยมนั น(Noelle-Neumann) เรมิ่ เสนอต้งั แตป 1974 วา ส่ือมวลชนเปน ผูสรา งบรรยากาศของความคิดเหน็(climate of opinion) ทท่ี ําใหป จเจกชนรแู นวโนมของประชามติ และมกั จะปดปากเงยี บเมอื่ รูสกึ วาประชามตไิ มต รงกับความคดิ เหน็ ของตน จาํ นวนปจ เจกชนทีป่ ดปากเงยี บจะเพิ่มข้ึนเรือ่ ยๆ ตามสัดสว นความเขมขน ของประชามตนิ น้ั

2. นอกจากแนวโนม ในการวิพากษผลและอทิ ธพิ ลของสอ่ื แลว ยคุ กลางของทฤษฎกี ารส่อื สารยังมีแนวโนม ในการเสนอแนวคดิ และแนวทางใหมเ กย่ี วกบั บทบาทหนา ทข่ี องสอ่ื มวลชนเพราะมีแรงผลักดันจากผลของสงคราม สงครามทาํ ใหเ หน็ ความสาํ คญั ของการบรู ณะฟน ฟพู ฒั นายุโรปตะวนั ตก การขยายขอบเขตการพัฒนาออกไปสูป ระเทศทย่ี งั ดอ ยพฒั นาในโลกที่สาม รวมทง้ัความสาํ คัญทจี่ ะตอ งปรบั เปล่ียนบทบาทของสอื่ มวลชนใหหนั มาเนน สนบั สนนุ การพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คมในประเทศ ตาง ๆ ทกุ ทวปี ไดเกดิ มกี ลมุ ทฤษฎที รี่ วมเรยี กวา ทฤษฎกี ารสอื่ สารเพื่อการพัฒนา หรือนิเทศศาสตรพฒั นาการ ซงึ่ สวนใหญม าจากนักวชิ าการอเมรกิ นั ทีต่ ระหนักในอาํ นาจอิทธพิ ลของส่ือ และประสงคจะใชส อื่ ในแนวทางใหมที่จะชวยแกไขปญ หาของโลก โดยเฉพาะในสว นที่ยงั ยากจนและมองเหน็ วาลา สมยั แดเนียล เลอรเ นอร (Daniel Lerner) เขียนหนงั สือเร่ือง :”The Passing of TraditionalSociety, Modernization of the Middle East” (การผานไปของสังคมประเพณดี ้ังเดมิ การทาํ ใหตะวันออกกลางทันสมยั ) ในป 1958 เสนอความคิดใหเ ปลย่ี นตะวันออกกลางจากสภาพสงั คมประเพณดี ้ังเดมิ ไปสคู วามทนั สมัย เปน หนงั สอื เลม สาํ คญั ทชี่ ธู งทฤษฎกี ารสื่อสารเพอ่ื การพัฒนาอยางกลาหาญ ทฤษฎขี องเขาไดรับการสนบั สนนุ โดยทฤษฎที างเศรษฐศาสตรของรอสตอฟ (Rostow)ทเ่ี สนอในป 1960 วา ประเทศทด่ี อ ยพัฒนาจะเจรญิ เติบโตไดก็ดวยการทาํ ใหเ ปน ประเทศอตุ สาหกรรม (industrialization) มฉิ ะนนั้ กไ็ มสามารถที่จะบินเหิน (take-off) ขึน้ ไปสูความทนั สมยั ได หลงั จากนั้นอกี สองป เอเวอเรต็ ต รอเจอรส (Everett Rogers) ทุมเทงานวิจัยและเปดฉากเสนอทฤษฎีสื่อสารนวตั กรรม (communication of innovation) ไปท่วั โลก แนวความคิดของเขามอี ทิ ธพิ ลเปนอนั มากตอ นกั นิเทศศาสตรในประเทศที่กาํ ลงั พฒั นา โดยเฉพาะแบบจําลองการยอมรบั ของชาวบา น (adoption process model of the peasants) ทยี่ ังนาํ มาประยกุ ตใชก ันอยูในปจ จุบนั ลเู ซยี นพาย (Ludien Pye) ในปเ ดยี วกนั เขยี นเร่อื ง “บทบาทของทหารในประเทศกาํ ลงั พัฒนา” แตท ีต่ อกยาํ้ ความสาํ คัญของส่ือมวลชนในการพัฒนามากเปนพิเศษจนพูดไดวา เปนจดุ เร่ิมตนของนเิ ทศศาสตรพ ฒั นาการทแ่ี ทจ รงิ ก็คอื หนงั สอื เรอ่ื ง “ส่อื มวลชนกบั การพฒั นาประเทศ” (1964) ของวลิ เบอรชรามบ (Wilbur Schramm) นกั สงั คมวทิ ยาท่ีตอ มาไดรบั การยกยอ งวา เปน นกั วชิ าการสือ่ สารมวลชนทีส่ ําคัญท่ีสดุ คนหนึ่งของโลก

ทฤษฎีเหลา นม้ี งุ เสนอใหส ่ือชวยสง เสริมสนบั สนนุ การพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คมของประเทศตาง ๆ โดยเฉพาะทย่ี ังลา หลงั โดยมองเห็นวา “การพัฒนากค็ ือการทําใหท ันสมยั ”(เลอรเนอร) “การพัฒนาคอื ความม่นั คง” (แมค็ นามารา) “การพฒั นาคือเสรภี าพ” (ฌ็องมาเออ ผอู ํานวยการยเู นสโก) “การพัฒนาคือการปฏวิ ตั ดิ ว ยเสรีภาพ” (เฮอรเ บริ ต มารแชลรัฐมนตรีตางประเทศของสหรัฐ) แตก็ถูกยอ นวพิ ากษ (reverse criticism) วา การทาํ ใหท นั สมัย (modernization) ก็คอืการทาํ ใหเปน ตะวนั ตก (westernization) ทาํ ใหเ ปน อเมรกิ นั (Americanization) เปน การหลอหลอมโนม นา วใหเ ชื่อในลัทธนิ ยิ ม (modernism) เปน เสรภี าพทนี่ าํ ไปสคู วามเปน ทาสความคดิ และวัฒนธรรมตะวนั ตก 3. การวพิ ากษลัทธสิ มยั นยิ ม (modernism) เปนจุดเรม่ิ ตน ของลทั ธหิ ลงั สมยั นยิ ม(postmodernism) นกั ทฤษฎแี นววพิ ากษจ าํ นวนมิใชน อ ยไดทมุ เทศกึ ษาวิจยั เพื่อโตแ ยงหรอืตกั เตือนใหป ระเทศกาํ ลงั พฒั นาย้งั คิดไตรต รองกอ นทจ่ี ะทุมตวั ยอมรบั ลัทธสิ มยั นยิ มจากนักวชิ าการชาวอเมรกิ นั เฮอรเ บอรต มาคค เู ซ (Herbert Marcuse) ไดว างรากฐานการวพิ ากษส ังคมไวในหนงั สอื เร่ือง มนษุ ยม ิติเดยี ว (One-dimensional Man) ซงึ่ เสนอในป 1964 วา วทิ ยาศาสตรและเทคโนโลยีไดถ กู นาํ มาเปน บรรทดั ฐานความคิดและเครือ่ งมอื สรา งความทนั สมยั ทา ยทีส่ ดุ ก็ไดล ดระดับการพดู และการคิดของมนษุ ยใหเหลอื เพยี งมติ เิ ดยี ว อาทิ การรวบความจรงิ กับการปรากฏความจริงไวด วยกนั การรวบสง่ิ ของกบั บทบาทหนา ที่ของมนั ไวดว ยกนั การรวบธนบตั รกับความสุขไวด วยกนั ทฤษฎีของเขาสรา งขึ้นตั้งแตส อนอยทู ่สี าขาปรัชญาในมหาวทิ ยาลัยฟรังเฟร ต ซงึ่ รูจักกนั ในนามของสาํ นกั แฟรงเฟร ต (Frankfurt School) มสี ว นเปน ชนวนใหน กั ศึกษาลกุ ฮอื ตอ ตา นสถาบนั ทนุ นยิ ม (capitalist establishment) และสังคมบรโิ ภค (society of consumption) ทั้งในปารสี และแคลิฟอรเนยี ในป 1968 ช่อื ของเขาถกู กลา อางวา อยใู นกลมุ สามเอม็ (3 M’s) ผูปฏวิ ตั ิสงั คม คือ Marx, Mao และ Marcuse เฮอรเ บริ ต ชิลเลอร (Herbert Schillet) แหง มหาวทิ ยาลยั ซานดิเอโก มลรัฐแคลฟิ อรเนยี เปน ผผู ลักดนั ทฤษฎีวพิ ากษอ อกไปสทู ฤษฎใี หมท ่ีอาจเรียกวา ลทั ธิจกั รวรรดินยิ มทางการสอ่ื สาร (communication imperialism) โดยการเขียนเร่ือง จักรวรรดิ์อเมรกิ ันกบั การสื่อสาร “American Empire and Communicaiton” (1969) ตามมาดว ยหนงั สอื อีกหลายเลม ท่ีเปนศนู ยร วมความคิดตอ ตา น “การรุกรานทางวฒั นธรรม” ของสหรัฐอเมรกิ า ติดตามสนบั สนนุดวยงานวจิ ยั ของ คารล นอรเ ด็นสเตรง็ (Karl Nordenstreng) ตาปโอ วารีส (Tapio Varis) จาก

ประเทศฟน แลนด สมควร กวียะ, บญุ รกั ษ บญุ ญะเขตมาลา จากประเทศไทยและนักคดินกั วชิ าการอกี หลายคนจากตะวนั ออกกลางและอเมรกิ าใตในชว งทศวรรษ 1970 ในบทความเรอ่ื ง “La Morale des Objects” (วัตถธุ รรม) ตพี มิ พใ นวารสารนิทเทศศาสตรข องฝร่ังเศส (1969) ฌอ็ ง โบดรยิ ารด (Jean Baudrillard) มีสว นรเิ ริ่มอยา งสาํ คัญในการสถาปนาทฤษฎกี ารบริโภคสญั ญะ (consumption of signs) ที่ประสมประสานแนวคิดลัทธนิ ยิ มบรโิ ภคของมารคเู ซและลัทธจิ กั รวรรดินยิ มทางการสอ่ื สารของชลิ เลอรท ฤษฎบี ริโภคสญั ญะอธบิ ายวา ในประเทศทีม่ ่งั คงั่ ฟมุ เฟอ ย (Pays de Cocagne) ดว ยลทั ธบิ รโิ ภค มนษุ ยมีความสขุ ความหวงัของชีวิตอยทู ค่ี วามเจรญิ เตบิ โตทางเศรษฐกิจทีจ่ ะทาํ ใหเ ขาไดบ ริโภควัตถุอยา งฟมุ เฟอ ย แตใ นความเปน จรงิ เขาตองบริโภค “สัญญะของวตั ถ”ุ ทม่ี าจากสอ่ื มวลชนดว ยและโดยท่วั ไป “สญั ญะ”ก็มกั จะไมตรงกบั “วตั ถ”ุ หรอื ผลิตภณั ฑ ทฤษฎที ี่วพิ ากษการบริโภคสัญญะ วเิ คราะหลทั ธิบริโภคและวจิ ารณล ทั ธิจกั รวรรดินยิ มทางการสอ่ื สาร ไดรว มกนั กระตุนเตือนอยางรนุ แรงใหโลกของนิเทศศาสตรผานจากยุคสมยันยิ ม (modernism) มาสยู ุคหลงั สมยั นยิ ม (postmodernism) ในทศวรรษ 1980 4. การพฒั นาเทคนิคและเทคโนโลยกี ลายเปนทม่ี าของวชิ าการสื่อสารมวลชนยอ นกลับมาทส่ี หรัฐอเมริกาหลงั สงครามโลกครัง้ ที่ 2 นกั คดิ นักวชิ าการไมเ พียงแตจะไดเ สนอแนวคิดทฤษฎีการสอ่ื สารเพอื่ การพฒั นาโลกท่สี าม (ประเทศดอยพฒั นาและกําลงั พฒั นา) เทานน้ัหากยงั ไดพ ยายามศกึ ษาวจิ ยั เพอื่ พฒั นาเทคนิคและเทคโนโลยกี ารสอ่ื สารของตนเองใหเพ่ิมพนูคุณคา และประสทิ ธภิ าพอยโู ดยตลอด อาจเรียกรวมแนวคดิ ทฤษฎีเหลาน้ีอยูในกลมุ พัฒนาการสอื่ สาร (communication development) ซ่งึ ตอ มายเู นสโกกไ็ ดนาํ ไปเปนพนื้ ฐานในการตั้งโครงการนานาชาติ เพื่อการพัฒนาการส่อื สาร (International Program for CommunicationDevelopment) และญ่ปี ุนกไ็ ดนาํ แนวคิดไปสรา งแผนพฒั นาระบบเครอื ขา ยสารสนเทศ(Information Network System) ท่ีเร่มิ ตน ต้งั แตป  1985-2000 ทําใหญปี่ ุน กา วเขา มาสสู ภาพสังคมสื่อสาร (cybersociety) ในตนศตวรรษที่ 21 ทฤษฎที สี่ าํ คญั และเปน รากฐานของการพฒั นาสงั คมสอื่ สารเร่อื ยมาจนถงึ ปจจุบนั ก็คอื ไซเบอรเ นติกส (Cybernetics) ซ่ึงหมายถงึ ศาสตรท ่ีวา ดว ยการสอื่ สารและการควบคมุภายในสัตวแ ละในเครอ่ื งจกั ร ซึ่งนําเสนอโดยนอรเ บิรต วีเนอร (Norber Wiener) เมอ่ื ป 1948แสดงใหเหน็ บทบาทสาํ คญั ของสารสนเทศในการเสรมิ สรา งและดํารงสงั คมมนษุ ย โดยอาศยั กลไกการปอนไปและปอนกลบั (feedforward-feedback mechanism) ภายในระบบชวี ิตและระบบสังคม ซง่ึ ถือวา มีชีวติ เชน เดยี วกนั ชีวิตและสงั คมจะเจรญิ พัฒนาไปไดก ็โดยการพฒั นาระบบการสอื่ สารทีส่ ามารถถา ยทอดแลกเปลี่ยนสารสนเทศกนั ไดอยา งมีประสิทธภิ าพ

ในปเดยี วกัน ฮาโรลด ลาสเวลล (Harold Lasswell) เสนอทฤษฎีบทบาทหนา ท่ีของส่อื มวลชน (functionalism) เสนอใหเ หน็ ชดั เจนเปน ครงั้ แรกวา บทบาทหนาทขี่ องสอื่ มวลชน คือการดํารงรักษาและบูรณาการสงั คม (social integration) จงึ จะตองมกี ารปรับปรุงพฒั นาสือ่ มวลชนมใิ หเกิดความลม เหลว (dysfunction) ในการปฏบิ ตั ิหนา ที่ของตนคือ การเฝา ระวงัสภาพแวดลอ ม การประสานสวนตาง ๆ ของสงั คมใหตอบสนองตอสภาพแวดลอม และการถายทอดมรดกทางวัฒนธรรม อีกทฤษฎหี นงึ่ แมในตอนเริ่มตน มไิ ดเกีย่ วกบั การสอื่ สารมวลชนโดยตรง แตก ถ็ กู นาํ มาประยกุ ตใ ชในการพฒั นาสอื่ มวลชน น่นั คอื ทฤษฎสี ารสนเทศ (information theory) ของ แชนนอนและวีเวอร (Shannon and Weaver) ซึง่ พฒั นาขน้ึ ในป 1949 เสนอเปน แบบจําลองทีว่ ิเคราะหก ารถา ยทอดสารนิเทศ และแสดงใหเ ห็นการสอื่ สารเปนกระบวนการทเี่ รมิ่ ตนจากแหลง สาร (source)เลอื กสาร (message) ถายทอดไป (transmitted) ในรปู แบบของสญั ญาณ (signal) ผานชอ งทางการส่ือสาร (channel) ไปยังเครอ่ื งรับ (receive) ซึง่ แปลงสัญญาณเปน สารสําหรับจดุ หมายปลายทาง (destination) ในกระบวนการน้ีอาจมีสงิ่ รบกวนหรอื แทรกแซง (noise or interference)ซึง่ ทาํ ใหส ารทส่ี ง กบั สารที่รบั แตกตา งกนั ได แบบจําลองของทฤษฎีสารสนเทศนี้ มีสว นเปน แรงบันดาลใจให เดวดิ เค เบอรโล(David K. Berlo) พัฒนาไปเปน แบบจําลองทางจิตวิทยาวา ดว ยองคป ระกอบของการส่ือสารระหวา งบคุ คลที่รูจักกนั ดีในนามของ S M C R (Source, Message, Channel, Receiver) พมิ พใ นหนงั สอื ชื่อ “The Process of Communication” (กระบวนการสื่อสาร” ในป 1960 แตอ งคป ระกอบของกระบวนการการสื่อสารทเ่ี สนอเพิ่มเติมอยา งมคี วามสําคัญจากทฤษฎสี ารสนเทศของแชนนอน-วเิ วอร ก็คอื การเขารหสั และการถอดรหัส (encoding-decoding)ของผสู งสารและผูรบั สารในแบบจําลองเชงิ วงกลมของ วลิ เบอร ชรามม และ ชารลส ออสกูด(Wilbur Schramm and Charles osgood) ทาํ ใหเหน็ วา การสอ่ื สารของมนษุ ยและของสื่อมวลชนจะมปี ระสิทธผิ ลสูงกต็ อ เมื่อการเขา รหัสถอดรหัสท่ดี ี ผสู ่ือสารทัง้ สองฝายจะตอ งมคี วามรูความสามารถในการแปลสารสนเทศ (information) เปนสาร (messgae) และแปลงสารเปนสารสนเทศไดท ั้งสองทิศทาง ทฤษฎอี ีกกลุมหนง่ึ ทนี่ ํามาประยุกตใ ชบ อยครงั้ ในการเพมิ่ ประสิทธิภาพของการสอื่ สารมวลชนกค็ อื แนวคิดของแบบจําลองการใชประโยชนแ ละการไดรบั ความพงึ พอใจ (usesand gratifications) โดยเฉพาะของเอลฮิ คู ทั ซ (Elihu Katz) และคณะ (1974) ซงึ่ เสนอวา “การใชป ระโยชนแ ละการไดร บั ความพงึ พอใจของผรู บั สารมาจากการเปด รบั สารจากสอื่ มวลชนทเี่ ขาคาดหวงั วา จะใหส ารสนเทศตามความตอ งการ อนั เกิดจากสภาวะทางจติ ใจและทางสงั คม”

จากทฤษฎนี ี้ทาํ ใหเรมิ่ ตระหนกั วา สื่อมวลชนที่ประสบความสาํ เร็จจะตองมกี ารวเิ คราะหวิจยั ใหรูความตองการสารสนเทศของประชาชน รวมท้งั สภาวะทางจติ ใจและสังคมอนัเปนทมี่ าของความตองการนนั้ อยูตลอดเวลา ทฤษฎที ีก่ ลาวขางตนมปี ระโยชนอยา งย่งิ ตอ การส่อื สารมวลชน ซงึ่ ถอื วา เปนการสอื่ สารท่ีสําคญั ทีส่ ดุ ของสังคมสมยั ใหม (modern society) ในทส่ี ดุ กก็ อใหเ กิดศาสตรใ หมที่ขยายตัวมาจากวารสารศาสตร เรยี กวา วชิ าการส่ือสารมวลชน สถาบนั การศกึ ษาหลายแหลงในสหรฐั อเมริกาไดต อเติมชอ่ื คณะหรอื สถาบนั วารสารศาสตร เรยี กเปน “วารสารศาสตรและสอ่ื สารมวชชน” (Journalism and Mass Communication)ซงึ่ ในประเทศไทยก็จะเหน็ ไดช ัดเจนจากกรณขี องมหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร ท่ีกอตงั้ ขนึ้ เปนคณะวารสารศาสตรแ ละสอื่ สารมวลชนในชวงทศวรรษ 1970 เชนเดียวกนั แตส ถาบันการศึกษาอีกสว นหนง่ึ กข็ ยายขอบเขตหลักสูตรการศกึ ษาออกไปครอบคลมุวาทะวทิ ยา และศลิ ปะการแสดง แลว เรียกรวมวานิเทศศาสตร (Communication Arts) ซง่ึ ตอ งการใหห มายถงึ ทง้ั ศลิ ปะและศาสตรของการสอ่ื สาร (Art and Science of Communication) ดงั เชน ในกรณีของคณะนิเทศศาสตร จฬุ าลงกรณม หาวิทยาลัย ในปจ จบุ นั สถาบนั การศึกษาสว นใหญใ นประเทศไทยนยิ มใชคําวา “นเิ ทศศาสตร” ยกเวน มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร มหาวิทยาลยัรามคําแหง และมหาวทิ ยาลัยเชยี งใหม ซง่ึ ตองเนนความสาํ คัญของวชิ าการทีเ่ กยี่ วกบัสอื่ มวลชน ซึ่งถอื วา เปน ส่ือหลักของสงั คมมวลชนทฤษฎีการสื่อสารยุคปจจุบัน ยุคนี้อาจแบง ไดเปน 2 ชวง คือ ชวงแรกตั้งแตป ระมาณป 1980 ถึงประมาณป 1995และชว งทสี่ องประมาณป 1990 จนถงึ ปจ จุบนั คือป 2002 1. ในชว งแรก มแี นวโนมการพัฒนาแนวคดิ ทฤษฎกี ารส่อื สารมาใน 2 ทิศทาง คือ (1)การวพิ ากษเชงิ องครวม (holistic approach criticism) ที่นาํ โลกการสอ่ื สารเขาสูยุคหลงั สมยั นยิ มและ (2) การปฏริ ูปแนวคดิ และแนวทางการพฒั นาการสือ่ สารในสงั คมใหม 1.1 การวพิ ากษเ ชงิ องคร วม หมายถงึ การทนี่ กั คิด นกั วจิ ัย จากสาขาวชิ าตา ง ๆ หันมาใชความคิดเชิงองครวม วเิ คราะหแ ละวพิ ากษก ารสื่อสารในระบบทนุ นิยมเสรขี องสงั คมเศรษฐกิจการตลาด (liberal capitalism in market economy) ในเชงิ เศรษฐกจิ การเมือง เกดิ กลุม ทฤษฎีการครอบงํากาํ หนด (determinism)ท่วี พิ ากษวา เทคโนโลยีลทั ธิสมยั นยิ ม และลทั ธกิ ารแพรกระจายของรอเจอรส (Rogers’sDiffusionism) มีอํานาจในการกําหนดชะตากรรมของประเทศ (fatalism) เทคโนโลยสี รางส่อื ให

เปนพระเจา (dei ex machina) และ “เปด โอกาสใหชนช้ันนาํ มีอาํ นาจเหนือความรแู ละการตัดสินใจของประชาชน” ตามทัศนะของ ฌอ็ ง ฟรอ็ งซัวส ลโี อตารด (Jean Francois Lyotard) ในหนงั สอื เรือ่ ง “La Condition Postmoderne” (1979) มองลกึ และกวา งไปในปรัชญาเชิงองคร วม ฌาคสแดริดา (Jacques Derrida)และมิแชล ฟูโกลต (Michel Foucault) สนบั สนุนแนวคดิ เชงิ วพิ ากษของลีโอตารด และเสริมตอ วาในยุคสอ่ื หลากหลาย รฐั บาลและชนชน้ั นาํ ยงั ไดใ ชเ ทคโนโลยกี ารส่ือสารควบคมุ พฤติกรรมสังคมแบบตามจาํ ลอง “กวาดดโู ดยรอบ” (panopticon) ซง่ึ ถือวา เปน การละเมดิ สทิ ธแิ ละคุณคาความเปนมนุษยของประชาชน ทง้ั สามนกั วิชาการจงึ ไดเสนอแนวคิดใหมท ีเ่ รยี กวา ลทั ธหิ ลงั สมยั นยิ ม(postmodernism) ถอื วา ในสังคมใหม เอกชนตอ งเขามามบี ทบาทในการสรางระบบสารสนเทศเสรี (free flow of information) ทง้ั ในองคกรและในสงั คม สมควร กวียะ เสนอแนวคดิ ไวเ มอ่ื ป 1986 วา มองในแงอ ํานาจอทิ ธพิ ลของเทคโนโลยี เราอาจแบง ประเทศในโลกออกไดเ ปน 2 กลมุ คอื กลุม ประเทศท่ีกาํ หนดเทคโนโลยีและกลมุ ประเทศท่ถี กู กาํ หนดโดยเทคโนโลยี กลมุ แรกสรางเทคโนโลยเี พื่อตอบสนองความตอ งการของสงั คม กลมุ ท่ีสองถูกเทคโนโลยจี ากกลมุ แรกเขามากาํ หนดวถิ ชี ีวติ และระบบเศรษฐกิจสังคมของประเทศ กอ ใหเกดิ ความเสียเปรยี บทัง้ ดา นเศรษฐกจิ การเมอื ง และสงั คมวฒั นธรรม ประเทศจะตอ งใชเงนิ มหาศาล เปน ตน ทนุ ของการทําเผอื่ ทําเกินอยา งฟมุ เฟอ ยโดยไมจ ําเปน (redundancycost) รวมทง้ั ตน ทนุ ของการสูญเสยี โอกาสในการผลติ เทคโนโลยีของตนเอง (opportunities cost) วิสาหกจิ หรือการประกอบการ (entreprise) ในทศวรรษ 1980 มลี ักษณะเปนนามธรรม และหลากหลายรปู แบบเต็มไปดวยภาษาสัญลักษณ และกระแสการสอื่ สารที่เปน บอเกิดของการปรบั โครงสรา ง และลาํ ดบั ชนั้ ของการพงึ่ พาอาศยั กนั ในระดบั โลก แตการตอ สแู ขง ขนั ท่ีขยายขอบเขตและเพิ่มความเขมขนไดบบี บงั คบั ใหเ จา ของกจิ การและผบู รหิ ารตองนาํ ความรนุ แรงและความวจิ ิตรวิตถาร (violence and hardcore fantasy) ของศิลปะประยกุ ตม าใชในการส่ือสารและวิทยายทุ ธการบรหิ ารองคก ร วัฒนธรรมการโฆษณาและการโฆษณาชวนเชื่อแอบแฝงตามแบบฮอลลีวดู(Hollywoodian hidden propaganda) แทรกซมึ เขา ไปสูว ิถีและวธิ ีการสื่อสารของมนษุ ยใ นสงั คมหลงั สมยั ใหม จนถงึ ขนาดทอ่ี าจมสี วนในการสรา งวฒั นธรรมสงครามเย็นหรอื แมส งครามยิง 1.2 แนวโนมทีส่ องในชวงแรกของทฤษฎกี ารสอ่ื สารยคุ ปจจุบัน คือการปฏริ ปู แนวคิดและแนวทางของการพฒั นาการสอื่ สารในสงั คมใหม สังคมใหมตองอาศยั สารสนเทศเปนปจจยั หลกั ของการสรางและธาํ รงพฒั นาสงั คม จงึ ตองสรางและพฒั นาระบบสารสนเทศ ทงั้ ในองคกรและในสงั คม

บนพนื้ ฐานแนวคดิ จากรายงานเร่ือง L’ Informatisation de la Societe (การสรา งสังคมใหเ ปนระบบสารสนเทศ) ของซมิ องโนรา และอะแลงแมงก (Simon Nora และ AlainMinc) ท่เี สนอตอ รัฐบาลฝรง่ั เศส ในป 1978 องคก รกลายเปนองคก รสารสนเทศ (InformationOrganization) สังคมกลายเปน สงั คมสารสนเทศ (Information Society) ตอ งอาศัยการสนบั สนนุทางเทคโนโลยีจากระบบคอมพวิ เตอร ซงึ่ เปน ปจ จัยหลกั ของการสรางระบบสารสนเทศ(Informationization) สหรฐั อเมรกิ า ยุโรปตะวนั ตก และญ่ีปนุ จงึ เริ่มวางแผนพฒั นานทิ ศทางนม้ี าตั้งแตตนทศวรรษ 1980 แผนของญ่ีปนุ ดาํ เนินงานโดยบรรษัทโทรเลขและโทรศพั ทแ หง ชาติ (NTT)ภายใตโครงการ 15 ป เพอ่ื พัฒนาระบบเครอื ขา ยสารสนเทศ (Information Network System)กลายเปน แมแบบสําคญั สําหรับสาธารณรัฐเกาหลี มาเลเซยี และประเทศกําลงั พฒั นาอกี หลายประเทศ จดุ มงุ หมายก็เพ่อื นาํ เทคโนโลยขี องชาตมิ าสรา งสงั คมสารสนเทศทพ่ี ่งึ ตนเองได ตอ มาภายหลงั ความหมายของคํา “สังคมสารสนเทศ” ไดขยายครอบคลุมมาถงึ คาํ “สงั คมความร”ู (Knowledge Society) และ “สังคมส่อื สาร” (Cyber หรือCommunication Soiety) สงั คมความรู หมายถงึ สงั คมสารสนเทศทเ่ี นนสารสนเทศประเภทความรูสําคญั กวา ประเภทอืน่ เพราะเชอ่ื วา ความรูคือสารสนเทศทพี่ สิ ูจนสรปุ แลววาเปน ความจรงิ และมีสาระพรอมจะนาํ ไปใชเ ปน ประโยชนต อ ชวี ติ และสงั คม สังคมสือ่ สาร คอื สงั คมสารสนเทศทปี่ ระชากรสวนใหญม ีเคร่อื งมือส่อื สารหรอืเทคโนโลยสี ารสนเทศ (Information Technology) พรอ มท่ีจะสื่อสารกนั ไดอ ยา งรวดเร็วและกวา งขวาง อาณาบริเวณของการส่ือสาร ครอบคลุมทุกทอ งถนิ่ ของสังคม และสามารถขยายออกไปไดทั่วโลกในยุคโลกาภิวตั น (globalisation) ทฤษฎโี ลกาภวิ ัตนถอื กําเนดิ ขึน้ ในบทความเรื่อง Globalization ท่ีศาสตราจารยธ โี อดอร เววติ ต (Theoder Levitt) เสนอในวารสาร “Harvard Business Review”เมื่อป 1983 แมว ากอนหนา น้นั ในชวงหลงั สงครามโลกครงั้ ที่สอง มกี ารใชคํานี้กนั แลวในทางดานการเงนิ (financial globalization) มีความหมายถงึ การคา ขามพรมแดนในระบบการเงนิ ระหวางประเทศ 2. ในชว งที่สองของทฤษฎกี ารสอ่ื สารยุคปจ จุบัน ซึ่งเร่ิมตัง้ แตป ระมาณกลางทศวรรษ1990 มาถึงป 2002 นับวา เปน ชว งวกิ ฤตทางทฤษฎี (Theoritical Crisis) ท่ีสาํ คญั มากอกี คร้งั หนง่ึในประวัตศิ าสตรท ฤษฎกี ารสือ่ สาร ทง้ั นเี้ พราะถงึ แมโ ลกจะมีเทคโนโลยีสารสนเทศ โดยเฉพาะระบบอินเตอรเน็ตท่สี ามารถทําใหทกุ องคกรและทุกสังคมตดิ ตอเช่อื มโยงกนั ไดใ นอาณาจกั รไซ

เบอร (Cyberspace) หรือโลกไซเบอร (Cyberworld) แตโลกภายใตการบรหิ ารจดั การขององคกรโลก หรอื สหประชาชาตกิ ย็ งั อยูในสภาพไรร ะเบียบและแตกแยกจลาจลกันจนถงึ ขนั้ ทาํ ศกึ สงคราม รายงานการศกึ ษาปญ หาการสอื่ สารของโลก โดยคณะกรรมาธิการ “แมค็ ไบรด” ของยูเนสโก ไดพบมาตงั้ แตป  1978 วา ในโลกหนง่ึ เดียวนี้มหี ลายความคดิ หลายความเชอ่ื หลายความเหน็ (“Many Voices, One World” ชือ่ ของรายงานทพี่ มิ พเปนหนงั สอื ในป 1979) แตท โ่ี ลกมีปญ หากเ็ พราะวา ประเทศตา ง ๆ และสงั คมวฒั นธรรมตา ง ๆ ไมพ ยายามสือ่ สารทาํ ความเขา ใจและประนีประนอมยอมรับกนั ทง้ั น้ีเพราะมีทฐิ ใิ นลทั ธคิ วามเชือ่ ของตน หรือมีผลประโยชนข ดั แยงกันในทางเศรษฐกิจการเมือง จนกระท่งั ทศวรรษสุดทายของศตวรรษที่ 20 ทฐิ หิ รอื ความขดั แยง เหลา นน้ั กย็ งั ไมบรรเทาเบาบาง แตก ลบั ยงิ่ รนุ แรงจนกลายเปน ความตงึ เครียดระหวางภมู ิรัฐศาสตร (geopolitics)ภมู เิ ศรษฐศาสตร (geoeconomics) และภูมิสังคมวัฒนธรรม (geosocio-culture) อาณาจกั รทางเศรษฐกจิ ของโลกขยายเขาไปกาวกายแทรกซอ นกบั อาณาจกั รทางการเมอื ง การปกครอง ซงึ่ มีความเหลือ่ มลา้ํ กันอยแู ลวกบั อาณาจักรทางสงั คมวฒั นธรรม ความตงึ เครยี ด (tension) กลายเปนความเครียดของโลก (world stress) ทีบ่ ่นั ทอนท้งั สขุ ภาพกายและจติ ของประชากร การทาํ ศกึ สงคราม การกอการรา ย การตอสูเชงิ กลยุทธเ ศรษฐกิจ หรือแมแตการแขง ขนั กนั ในเชงิ อุตสาหกรรม กลายเปน สงิ่ ท่บี อ นทาํ ลายคุณภาพชวี ติ คุณภาพของสิ่งแวดลอมหรอื ระบบนิเวศ โดยเฉพาะอยางยงิ่ ขวญั กําลงั ใจ และศักด์ิศรเี กยี รติภูมิของมนษุ ยชาติ ทา ยท่ีสุดความขัดแยง ในความเปน จริงกน็ าํ มาสคู วามรสู กึ ขัดแยงในเชงิ ทฤษฎี เขาทาํ นอง “ส่ือย่งิ มาก การสอ่ื สารยงิ่ นอย” (The more the media, the less the communication)ซ่ึงอาจจะเปน เพราะวา ส่ือสว นใหญมกั ถกู ใชเพ่ือสรา งสังคมบริโภคที่มนษุ ยแขง ขนั กนั ดวยการโฆษณาสนิ คาฟมุ เฟอย หรือโฆษณาชวนเชือ่ ลทั ธิเศรษฐกิจการเมืองทไ่ี มคํานงึ ถึงสทิ ธิเสรภี าพและคุณคาของความเปน มนษุ ย ส่อื สวนนอยเทาน้ันที่ถกู ใชเพื่อสรางสงั คมสารสนเทศหรอื สงั คมความรทู แ่ี ทจรงิ ซง่ึ มนษุ ยอ ยรู วมกันดว ยสตปิ ญญาและคณุ ธรรมความรบั ผิดชอบรวมกนั แตเหตผุ ลทแี่ นนอนกค็ ือ ทฤษฎกี ารส่อื สารตั้งแตกอนยคุ ทฤษฎี ยคุ สมัยนยิ ม ยุคหลังสมัยนยิ ม แมม กี ารวพิ ากษว ิจารณ และปรับปรงุ พฒั นามาแลว เพยี งใด ทฤษฎีการสอ่ื สารกย็ งั อยูในกรอบของปรัชญาตะวันตกทเี่ นน เทคนิคนิยม (technism) มากกวา มนษุ ยนิยม (humanism)และเปนการส่อื สารทางเดยี วมากกวา การส่ือสารสองทาง ทง้ั นเ้ี พราะปรชั ญาตะวนั ตกมรี ากฐานมาจากลัทธเิ ทวนิยมแนวศาสนาครสิ ต (Christian theism) ซ่ึงถอื วา พระเจา องคเดียวมีอาํ นาจเหนือมนุษย ถา ยทอดมาเปน กระบวนทศั นก ารสื่อสารเบอื้ งบนสูเบอ้ื งลา ง (top-downcommunication) จากผนู าํ ถงึ ประชาชน จากคนรวยถงึ คนจน จากคนมีถงึ คนไมม ี (have tohave-not) จากนายทนุ ผผู ลติ ถงึ ประชาชนผูบ ริโภค จากผูม อี ํานาจทางเศรษฐกจิ หรือการเมอื งถงึ

ผบู ริโภคสญั ญะ ซง่ึ หมายถึงผูจา ยเงนิ สว นหนง่ึ ซือ้ ความเปน นามธรรมทไ่ี มม ีตวั ตนของสินคา หรืออุดมการณ การแสวงหากระบวนทัศนใ หมจงึ คอ ย ๆ เรมิ่ ขน้ึ ในตอนตนทศวรรณ 1990 และคอยทวีความเขม ขน จริงจังในคร่ึงหลงั ของทศวรรษนี้ รฐั ธรรมนูณฉบบั 2540 ของประเทศไทยไดร บั ทฤษฎสี ่อื มวลชนประชาธิปไตยมาเปนแนวทางของรฐั ในการปฏริ ปู การส่อื สารมวลชนใหมหี ลกั ประกันเสรภี าพ อสิ รภาพ ความเสมอภาค ความรับผดิ ชอบ และประสิทธิภาพเพอื่ สาธารณประโยชน และเพอ่ื สังคมตามทบี่ ัญญัติในมาตรา 39, 40 และ 41 อมาตยา เสน (Amatya sen) นกั เศรษฐศาสตรผูไดรบั รางวลั โนเบล ในป 1996 เสนอทฤษฎกี ระแสเสรีของขาวสารเพ่อื พัฒนาเศรษฐกจิ (free flow of information for economicdevelopment) ชใ้ี หเ หน็ วาความเปด กวา งของขาวสาร (informational openness) จะสง เสรมิระบอบประชาธปิ ไตยและระบอบประชาธปิ ไตยจะสงเสริมการพฒั นาเศรษฐกิจทแ่ี ทจ ริงและยง่ั ยืนเพราะผนู าํ ในระบอบนี้จะรบั รขู อ มลู ขา วสารทถี่ กู ตอ งเพอ่ื การรเิ ร่ิมและดําเนนิ โครงการพัฒนาอยา งมีประสทิ ธิภาพ โจเซฟ สติกลทิ ซ (Joseph Stiglitz) นักเศรษฐศาสตรอ ีกคนหนึ่งทไี่ ดร ับรางวัลโนเบลในป 2000 เสนอทฤษฎีสารสนเทศอสมมาตร (Asymetric Information) แสดงเปน สมการวา ความแตกตา งทางสารสนเทศทาํ ใหเ กดิ ความแตกตางระหวา งกลมุ คนรวยกบั คนจน เชน การรับรูข าวสารเร่ืองสมั ปทานของรัฐเรว็ กวา หรอื ดีกวา ยอมไดเ ปรียบในการยนื่ ซองประกวดราคา ทาํ ใหม โี อกาสดีกวาในการไดม าซึ่งสัมปทาน ทาํ ใหมโี อกาสทจี่ ะเพิม่ ความรํ่ารวยยงิ่ กวาคนทมี่ ิไดรบั รูข า วสารเก่ียวกับสมั ปทาน ทฤษฎนี ย้ี นื ยนั ถึงบทบาทสําคญั ของการเผยแพรสารสนเทศเพอื่ การพฒั นาเศรษฐกจิและสงั คม ทวา การเผยแพรส ารสนเทศนน้ั จะตองยึดหลกั ความโปรงใส ความเสมอภาค และความรบั ผิดชอบตอ สงั คมโดยรวม ไมว า จะเปน การเผยแพรสารสนเทศของสื่อประเภทใด การทาํ งานบนพื้นฐานอดุ มการณด ังกลาว จงึ ตองมีอสิ รภาพในทางวิชาชีพ (professional independence) ซง่ึถอื วาเปน จรยิ ธรรมทสี่ าํ คัญ ในชวงเวลาเดยี วกนั สมควร กวยี ะ ไดนาํ เอาทฤษฎีความรับผดิ ชอบตอสังคมมาปฏิรูปการประชาสัมพนั ธแบบดงั้ เดิม สรา งเปนทฤษฎกี ารประชาสัมพนั ธใ หมทเี่ รยี กวา การสือ่ สารองคก รเชงิ บรู ณาการ (Integrated Oraganizational Communication) ทฤษฎนี ี้เสนอวา องคกรจะตอ งปรับเปลย่ี นปรัชญา (1) จากการสือ่ สารมิติเดียวมาเปน การส่ือสารหลายมิติ (multi-dimensional communication) ใชห ลายสอ่ื หลายทิศทาง และมวี ัตถุประสงคเ พ่ือสง เสริมทัง้องคก รและสงั คมอยางเปนธรรม (2) จากการสื่อสารถงึ สาธารณชนหรอื มวลชนมาเปน การส่ือสาร

กับสมาชกิ ของสงั คม เนน สงั คมภายในองคกรและชุมชนรอบองคก ร กอ นขยายขอบเขตออกไปสูองคก รอน่ื และสงั คมมวลชน (3) จากการสื่อสารโนม นา วใจใหคลอยตามมาเปนการส่อื สารเพอ่ืสรา งความเปน หนงึ่ เดยี วบนพนื้ ฐานความแตกตา ง (oneness of differences) ของความรูความคิด และบทบาทหนา ที่ (4) จากการสอ่ื สารเพ่อื สรา งเสริมภาพลกั ษณ (mind image) ขององคก รเพียงดา นเดยี วมาเปน การสือ่ สารเพ่ือสงเสริมภาพจริง (real image) ท่แี สดงความรบั ผดิ ชอบขององคกรตอสงั คมตอ โลกและตอ ชวี ิตของเพ่ือนมนุษย ไมว า จะเปน ลกู คา หรือกลมุ เปา หมายขององคกรหรือไม แตการเปลย่ี นกระบวนทศั น (paradingm shift) ทมี่ คี วามหมายความสําคัญมากเรมิ่ ตนโดย ฟรติ จอฟ คาปรา (Fritjof Capra) นักวิจยั สาขาฟสิกส จากมหาวทิ ยาลยั เวียนนา ซง่ึตอมาไดเ ปนผอู ํานวยการศูนยน ิเวศศึกษา (Ecoliteracy) ที่มหาวทิ ยาลยั เบริ กเลย แคลฟิ อรเนีย ในป 1975 เขาจดุ ประกายกระบวนทัศนใ หมเ ชิงปรัชญาฟส ิกสใ นหนงั สอื เรือ่ ง The Tao of Physics(เตาแหงฟส กิ ส) โดยการประยุกตทฤษฎแี นวปรัชญาตะวันออกโดยเฉพาะฮนิ ดู พทุ ธ และเตาเขา บูรณาการกับสัจธรรมทางวทิ ยาศาสตรท ่คี นพบใหมใ นศตวรรษท่ี 20 อาทิ ทฤษฎคี วอนตัม(Quantum Theory) และทฤษฎจี ักรวาลวทิ ยาตา ง ๆ (Cosmological Theories) เสนอใหเหน็คณุ คา เชงิ วทิ ยาศาสตรของปรัชญาตะวนั ออกท่สี มควรจะนาํ มาปฏิรปู สังคมที่ไดถ กู กระทาํ ใหเปนทาสความคิดของตะวนั ตกตลอดมา ป 1982 เขาเสนอปรัชญาสงั คมแนวใหมเชงิ องครวมในหนงั สือเรอ่ื ง “The TurningPoint” (จดุ เปลยี่ นแปลงแหง ศตวรรษ) เสนอใหใชการคิดเชงิ องคร วม (holistic thinking) ในการแกปญหาของสังคมและของโลก โดยเฉพาะอยางยงิ่ ใหส อ่ื มวลชนคาํ นงึ ถงึ สง่ิ แวดลอม มจี ิตสาํ นกึ ท่ีจะทาํ ความรูจัก เขาใจ ชว ยอนุรกั ษระบบนเิ วศ และสง เสริมการพัฒนาทีย่ งั่ ยนื ในป 1996 หนงั สอื เร่อื ง “The Web of Life” (ใยแหง ชวี ิต) ของเขา ปฏิรูปปรชั ญาวทิ ยาศาสตรบ นพน้ื ฐานทฤษฎีระบบ (Systems Theories) ทฤษฎไี ซเบอรเนติกส และทฤษฎเี กยา(Gaia Theory) ของเจมส เลฟิ ลอ ก (James Lovelock) ทเ่ี สนอวา โลกก็เปน สง่ิ มชี วี ติ เปน อภิชีวิต(Superbeing) ทช่ี วี ิตทั้งหลายอยรู วมกนั เปนสหชวี ติ (symbiosis) เชนเดียวกบั ท่ีแบคทเี รียนบั แสนลานมีชวี ิตรวมกนั กบั รา งกายมนษุ ย สรุปใหเหน็ วา การสอื่ สารหรือสนั นธิ านกรรม(communication) คือความเชอื่ มโยงระหวา งกนั (interconnectedness) ของทกุ ระบบ ระบบชวี ติระบสังคม ระบบโลก เปน กระบวนการเชอื่ มโยงดว ยสารสนเทศในรปู แบบของปฏิสมั พันธร ะหวางการปอนไปและการปอ นกลบั (feed forward – feedback interacfion) ทาํ ใหท กุ สว นของระบบติดตอเชอ่ื มโยงกนั ตามหลักปรัชญาของนเิ วศวิทยาแนวลึก (deep ecology)

จากพ้ืนฐานแนวคิดหนงั สือสามเลม ของฟรติ จอฟ คาปรา สมควร กวยี ะ พยายามนํามาสรางเปน กระบวนทัศนใ หมของการส่ือสารมวลชน ในหนังสือเรอ่ื งนิเวศนิเทศ (Eco-communication) ในป 1997 นิเวศวิทยาเปน แนวคิดการส่อื สารเชงิ นิเวศวทิ ยา (Ecological Communication) ที่เสนอใหส่อื มวลชนเปล่ียนมโนทศั นของการทาํ งาน จากการเสนอขาวสารตามกระแสในรูปแบบดั้งเดมิ ของวารสารศาสตรอ เมริกนั (American journalism) ซง่ึ วางรากฐานหย่ังลกึ มาตัง้ แตต นศตวรรษมาเปน การเฝา ติดตามสืบสวนสอบสวนพฤติกรรมและผลกระทบของอุตสาหกรรมเชงิ ลบ(negative industry) ที่มตี อระบบนเิ วศ ดนิ น้ํา อากาศ อาหาร ชวี ติ และโลก สื่อมวลชนใหมจะตองมจี ิตสาํ นกึ รับผิดชอบอยางลกึ ซงึ้ ตอ ความเสื่อมโทรมของชวี ิตโลก และหลกี เล่ยี งการโฆษณาสนบั สนนุ ผลติ ภณั ฑท กี่ าํ ลงั กอใหเกิดผลกระทบเชงิ ลบระยะยาวตอ พิภพ (The Earth) ซง่ึเปนทีอ่ ยแู หง เดยี วและอาจจะเปน แหลง สุดทา ยของมนุษยชาติ สําหรับกระบวนทศั นใ หมท เี่ กย่ี วขอ งกบั การสื่อสารภายในบคุ คล และการสือ่ สารระหวา งบุคคล มีความเคลอื่ นไหวทน่ี าสนใจในการเสนอทฤษฎีปญญาแหงจิตวญิ ญาณ (SpiritualIntelligence Quotient หรอื SQ) ในสหรฐั อเมรกิ า โดยไมเคลิ เพอรซ ิงเกอร (Micheal Persinger)นักจติ ประสาทวทิ ยา เร่มิ ตน ในป 1990 แตม ีการขยายความคดิ โดย วีเอส รามจันทรัน (V.S.Ramachandran) แหง มหาวทิ ยาลยั แคลฟิ อรเนีย ในป 1997 และเปนทยี่ อมรบั กวา งขวางในป2000 เมอื่ มิเชล เลวนิ (Michel Levin) เขียนหนังสอื เรอื่ ง “Spiritual Intelligence Awakening thePower of Your Spirituality and Intuition” เสนทางเดนิ ของปญ ญาแหง จติ วิญญาณ (Paths of SQ) มี 6 ประการคือ การรจู ักหนา ท่ี (Duty) การรจู ักทะนถุ นอม (Nurturing) การแสวงหาความรู (Knowledge) การปรับเปลย่ี นลกั ษณะตน (Personal Transformation) การสรางภราดรภาพ (Brotherhood) และการเปน ผนู าํ แบบบรกิ าร (Servant Leadership) ทฤษฎปี ญญาแหงจติ วญิ ญาณ เปน แนวคดิ ใหมใ นการพฒั นาการสือ่ สารของมนษุ ยคลา ยทฤษฎีเสนทางทป่ี ราศจากกาลเวลา (The Timeless Way) ของดปี ก โชปรา (DeepakChopra) ในหนงั สอื “Ageless Body, Timeless mind” (1993) ท่ีเสนอวา มนษุ ยจ ะตอ งรจู ักใชธรรมะหรือพลงั แหงววิ ฒั นาการ (power of evolution) มาเปน พลงั สรา งสรรคร างกายและจิตใจโดยปฏบิ ตั ิตนในเสน ทางท่ีปราศจากกาลเวลาหรือความเส่ือมโทรมตามอายุขัยท่ีเร็วเกินควร คือ(1) รูจักชื่นชมกบั ความเงยี บ (silence) (2) รจู ักความสมั พันธเ ชงิ บวกของตนกับธรรมชาติ (nature)(3) ไววางใจในความรสู กึ ของตนเอง (trust in own feeling) (4) มคี วามมนั่ คงในทา มกลางความสบั สนวนุ วาย (self – centered amid chaos) (5) รูจกั เลน สนกุ สนานเหมอื นเด็ก (childlikefantasy and play) (6) มน่ั ใจในสติสัมปชัญญะของตน (trust in own conscionsness) และ (7)

ไมย ึดตดิ ความคิดดง้ั เดมิ แตส รางเสรมิ ความคิดสรา งสรรคต ลอดเวลา (non – attachment butopenness to won creativity) ท้ังทฤษฎปี ญญาแหงจติ วิญญาณ (SQ) และทฤษฎีเสน ทางทป่ี ราศจากกาลเวลา(Timeless Way) นับวา เปน พฒั นาการมาสูกระบวนทศั นใ หมของทฤษฎกี ารสอื่ สารภายในบคุ คลที่เริ่มตน โดยซกิ มุนดฟ รอยด และทฤษฎีการสอื่ สารระหวา งบคุ คลทเ่ี รม่ิ ตน โดยฟริตซไ ฮเดอร เปนการนาํ เอาจรยิ ศาสตรมาผสมผสานเปน จรยิ ธรรมการสอื่ สารของมนษุ ย (Ethics of HumanCommunication) ที่ถกู ทาํ ใหเ สือ่ มโทรมมาหลายทศวรรษ โดยลทั ธบิ รโิ ภค และกระแสโลกาภวิ ัตนของระบอบทนุ นยิ มเสรี โดยเฉพาะอยา งยง่ิ ทฤษฎเี สน ทางท่ีปราศจากการเวลา มสี ว นชว ยสนบั สนนุ ใหเกดิกระบวนทัศนล า้ํ สมยั และแนวอนาคต (ultramodernist and futuristic paradigm) ทมี่ เี วลาเขามาเปนปจจัยสาํ คญั ของสารสนเทศและการสือ่ สารทุกประเภท น่นั คอื ทฤษฎีสารเวลา (The InfotimeTheory) ซง่ึ สมควร กวียะ ไดนําเสนอตอ ทปี่ ระชมุ ราชบณั ฑติ สํานกั ธรรมศาสตรและการเมอื งเมื่อเดือนมนี าคม 2002 หลังจากทไ่ี ดว จิ ัยและพัฒนามาตง้ั แตป 1997 ทฤษฎีสารเวลามาจากการวจิ ยั เชงิ ทดลองทางความคดิ (thought experiment) บนพ้นื ฐานความคิดเชิงองครวม และความรทู างนเิ ทศศาสตร มนษุ ศาสตร สงั คมศาสตร และวิทยาศาสตรท กุ แขนง ไดร ับแรงบันดาลใจจากแนวคิดทฤษฎขี องพระพทุ ธองค ไอนส ไตน ดารว นิฟรอยด ชรามม วเี นอร คาปรา โชปรา และโดยเฉพาะอยางยง่ิ สตเี ฟน ฮอวค ิง (StephenHawking) ในหนงั สอื เร่ือง “A Brief History of Time” (1990) ตามทฤษฎีสารเวลาสาร (Information) หมายถงึ ทกุ สรรพสิ่งในเอกภพ คือสารทางกายภาพ (Physical Information) สารทางชวี ภาพ (Biological Information) สารทางสมอง(Brain Information) และสารนอกรางกาย (Extrasomatic Information) หรอื สารสงั คม (SocialInformation) การสอื่ สาร คอื การสรา งสภาพรว มระหวางผสู ือ่ สาร (commonness-making) หรอืการสรางความเปน หนง่ึ เดยี ว (oneness-making) ของทกุ สาร นับตงั้ แตอ ะตอม โมเลกุล ดาวฤกษกาแล็กซี่ หรอื ดาราจักร ดาวเคราะห ชวี ิต สงั คม มาจนถงึ องคก ร การส่ือสารเปน กระบวนการพลวัตของความเช่อื มโยงติดตอระหวางกนั (dynamicprocess of intyerconnectedness) ทก่ี อใหเ กดิ สารหรอื ระบบ (information or system) แตจ ากทฤษฎีเวลาท้งั ในทางวทิ ยาศาสตร มนุษยศาสตร และสงั คมศาสตร พบวาการสอ่ื สารอยา งเดียวไมพ อทจี่ ะเกิดใหเ กดิ ระบบได ระบบตองมีกระบวนการเปลย่ี นแปลงโดยตลอด (perpetual change) นบั ตงั้ แตการเกดิ ไปจนถงึ การตาย

ทกุ ระบบหรอื ทกุ สารจงึ ตอ งมีเวลาเปนองคป ระกอบทจี่ ะขาดเสยี มไิ ด เรียกรวมเสียใหมวา สารเวลา หรือ Infotime... สารคอื โครงสรางและกระบวนการก็คือ เวลา ซงึ่ จะตองรวมกันเปนหน่งึ เดยี ว โดยสรปุ ทฤษฎีสารเวลากค็ อื สมมตฐิ านหลกั ของทฤษฎกี ารสื่อสารหรอื สันนธิ านกรรมท่ัวไป (The General Communication Theory) ซ่ึงคาดวา จะเปน ปฐมบทสาํ คญั (majorpostulate) สาํ หรบั ทฤษฎขี องทุกสงิ่ ทุกอยา ง (The Theory of Everything and Every Non-Thing)ทฤษฎีการส่อื สารและการเรียนการสอน เพื่อใหก ารเรียนการสอนบรรลุผลตามจุดมงุ หมายท่ีตั้งไวแ ละผูเรียนเกดิ การเรียนรูไดดีทีส่ ุด นอกจากจะใชเ ทคโนโลยีการศกึ ษาท้ังในเรอื่ งของกระบวนการและทรพั ยากรตา ง ๆ แลวจาํ เปนตอ งอาศยั ทฤษฏกี ารสอื่ สารในการนาํ เสนอเนื้อหาจากผูส ง ไปยงั ผูรับ ส่อื หรอื ชอ งทางในการถา ยทอด และวธิ ีการในการติดตอ เพ่อื เปนแนวทางสาํ หรับการจดั การเรยี นการสอนอยา งไดผลดีท่ีสุดดว ย ทงั้ น้เี พราะสิ่งสาํ คัญท่ีสดุ อยางหนง่ึ ในกระบวนการสือ่ สาร คอื การทีจ่ ะสอ่ื ความหมายอยา งไรเพอ่ื ใหผ รู ับสารน้นั เขา ใจไดอยา งถกู ตอ งวา ผูส ง หมายความวา อะไรในขา วสารนน้ั มีนกั วชิ าการหลายทา นไดน าํ เสนอทฤษฏีการสอื่ สารทีน่ าํ มาใชเปนหลักในการศึกษาถึงวธิ ีการสงผานขอ มูลสารสนเทศการใชส ือ่ และชอ งทางการส่อื สาร ทฤษฏกี ารสอ่ื สารเหลานไ้ี ดนาํ มาใชในขอบขา ยของเทคโนโลยีการศกึ ษาตงั้ แตทศวรรษ 1980s เปนตนมาเพื่อเอือ้ ประโยชนสาํ หรบั ใชเปนแนวทางในส่อื สารระหวา งผูสอนและผเู รยี น รวมถงึ การเลอื กใชสอ่ื เพื่อประสทิ ธภิ าพและประสิทธผิ ลในการเรยี นรไู ดอยางดี สูตรการสอ่ื สารของลาสแวลล (Lesswell) ฮาโรลด ลาสแวลล (Harold Lasswell) ไดท าํ การวิจยั ในเรอ่ื งการส่อื สารมวลชนไวใ นป พ.ศ. 2491 และไดคดิ สูตรการสือ่ สารที่ถงึ พรอ มดวยกระบวนการสอื่ สารที่สอดคลองกัน โดยในการส่อื สารนัน้ จะตอ งตอบคาํ ถามตอ ไปนใ้ี หไดค อืใคร พดู อะไร โดยวธิ กี ารและชองทางใด ไปยงั ใคร ดว ยผลอะไร

สูตรการสอื่ สารของลาสแวลลเปนทร่ี ูจกั กนั อยา งแรห ลายและเปนทน่ี ยิ มใชกนัทัว่ ไปโดยสามารถนาํ มาเขยี นเปนรูปแบบจาํ ลองและเปรยี บเทยี บกบั องคป ระกอบของการสอ่ื สารไดด งั น้ี ในการที่จะจัดใหการเรียนการสอนเกิดขึน้ อยางมีประสทิ ธภิ าพดนี นั้ เราสามารถนําสูตรของลาสแวลลม าใชไ ดเชนเดยี วกบั การส่อื สารธรรมดา คือ • ใคร (Who) เปน ผสู งหรอื ทําการส่อื สาร เชน ในการอานขา ว ผูอา นขาวเปนผสู ง ขาวารไปยงั ผฟู งทางบา น ในสถานการณใ นหอ งเรียนธรรมดาก็เชน เดียวกันยอ มเปน การพูดระหวา งผูสอนกับผเู รียน หรอื การที่ผเู รยี นกลายเปน ผูสงโดยการตอบสนองกลบั ไปยงั ผสู อน แตถา เปน การสอนโดยใชภ าพยนตรห รอื โทรทศั น ตวั ผสู ง ก็คือภาพยนตรห รอื โทรทศั นน ั้น • พูดอะไร ดวยวตั ถุประสงคอ ะไร (Says what, with what purpose) เปนสง่ิ ท่ีเกย่ี วกบั เนื้อหาขาวสารทสี่ ง ไป ผสู ง จะสง เน้ือหาอะไรโดยจะเปนขา วสารธรรมดาเพอ่ื ใหผ ูรบัทราบความเคลื่อนไหวของเหตกุ ารณต า ง ๆ ในแตละวนั หรอื เปน การใหค วามรโู ดยทผี่ ูสอนจะตองทราบวา จะสอนเร่ืองอะไร ทาํ ไมจงึ จะสอนเรอ่ื งนนั้ สอนเพื่อวัตถุประสงคอะไร และคาดวา จะไดรับการตอบสนองจากผเู รยี นอยา งไรบา ง • โดยใชว ิธีการและชองทางใด (By what means, in what channel) ผูสง ทําการสงขาวสารโดยการพูด การแสดงกรยิ าทาทาง ใชภาพ ฯลฯ หรอื อาจจะใชอ ุปกรณระบบไฟฟา เชนไมโครโฟน หรือเคร่ืองเลนวซี ีดเี พือ่ ถายทอดเน้อื หาขา วสารใหผูร ับรับไดโ ดยสะดวก ถา เปน ในการเรียนการสอน ผสู อนอาจจะสอนโดยการบรรยายหรือใชส่อื สารสอนตาง ๆ เพ่ือชวยในการสงเนื้อหาบทเรยี นไปให ผูเรียนรบั และเขา ใจไดอ ยา งถกู ตองทาํ ใหเกดิ การเรียนรขู นึ้ • สงไปยังใคร ในสถานการณอ ะไร (To whom, in what situation) ผสู ง จะสง ขา วสารไปยัง ผูรับเปน ใครบาง เนอื่ งในโอกาสอะไร เชน การอา นขาวเพอื่ ใหผฟู ง ทางบา นทราบถงึเหตกุ ารณ ประจาํ วนั หรือแสดงการทาํ กบั ขา วใหก ลุมแมบ า นชม ผูสง ยอมตองทราบวาผรู บั เปนกลมุ ใดบา งเพอ่ื สามารถเลอื กสรรเนือ้ หาและวิธกี ารสงใหเหมาะสมกบั ผรู ับ การเรียนการสอนก็เชนเดยี วกนั การสอน ผเู รียนอายุ 8 ปกบั อายุ 15 ปต องมวี ิธกี ารสอนและการใชสื่อการสอนตางกนั ผูส อนตอ งทราบถงึ ระดับสติปญญาความสามารถและภมู หิ ลังของผเู รยี นแตล ะคนวามีความแตกตา งกันอยา งไรบา งตลอดจน สิง่ อํานวยความสะดวกตา ง ๆ และสงิ่ แวดลอมทางกายภาพของการเรยี น เชน มีสื่อการสอนอะไร ทจี่ ะนาํ มาใชสอนไดบา ง สภาพแวดลอมหองเรียนทจี่ ะสอนเปนอยางไร ฯลฯ • ไดผลอยางไรในปจ จุบัน และอนาคต (With what effect, immediate and long term?) การสงขา วสารน้ันเพื่อใหผ รู บั ฟง ผา นไปเฉย ๆ หรือจดจําดวยซง่ึ ตองอาศัยเทคนคิ วิธกี ารที่

แตกตา งกนั และเชนเดยี วกันกบั ในการเรยี นการสอนทจ่ี ะไดผลนัน้ ผูสอนจะตอ งตระหนกั อยูเสมอวาเมอ่ื สอนแลว ผูเรยี นจะไดรับความรูเ กิดการเรยี นรูม ากนอยเทาใด และสามารถจดจาํความรูทีไ่ ดรบั นั้นไดนานเพยี งใด โดยท่ผี เู รยี นอาจไดร ับความรูเพียงบางสวนหรอื ไมเขา ใจเลยกไ็ ดการวัดผลของการถายทอดความรนู นั้ อาจทาํ ไดย ากเพราะบางครั้งผเู รยี นอาจจะไมแ สดงการตอบสนองออกมา และบางครง้ั การตอบสนองน้ันกอ็ าจจะวัดผลไมไดเ ชน กนัทฤษฏี SMCR ของเบอรโ ล (Berio) เดวิด เค. เบอรโล (David K.Berlo) (รูปที่ 3.2๗ ไดพ ฒั นาทฤษฎที ผ่ี สู ง จะสงสารอยา งไร และผูรับจะรับ แปลคววามหมาย และมีการโตตอบกับสารน้นั อยางไร ทฤษฏี S M CR ประกอบดว ย • ผสู ง (source) ตองเปนผทู ี่มีทกั ษะความชาํ นาญในการสอ่ื สารโดยมคี วามสามารถใน“การเขา รหสั ” (encode) เนอื้ หาขาวสาร มีทศั นคตทิ ีด่ ีตอผรู ับเพือ่ ผลในการสอื่ สารมคี วามรอู ยา งดีเกี่ยวกบั ขอ มลู ขาวสารทจี่ ะสง และควรจะมคี วามสามารถในการปรบั ระดับของขอ มูลนน้ั ใหเหมาะสมและงา ยตอระดับความรูของผูรบั ตลอดจนพนื้ ฐานทางสงั คมและวัฒนธรรมที่สอดคลองกับผรู บั ดว ย • ขอ มลู ขาวสาร (message) เก่ยี วขอ งดา นเน้อื หา สญั ลกั ษณ และวิธกี ารสง ขา วสาร • ชองทางในการสง (channel) หมายถงึ การทจี่ ะสง ขา วสารโดยการใหผูรบั ไดร ับขา วสาร ขอมูลโดยผานประสานทสมั ผสั ท้ัง 5 หรอื เพยี งสวนใดสวนหนง่ึ คือ การไดยิน การดูการสัมผสั การลม้ิ รส หรอื การไดก ลนิ่ • ผรู บั (receiver) ตอ งเปน ผมู ีทกั ษะความชาํ นาญในการสื่อสารโดยมีความสามารถใน“การถอดรหัส” (decode) สาร เปน ผทู ่มี ที ัศนคติ ระดบั ความ และพน้ื ฐานทางสงั คมวัฒนธรรมเชน เดยี วหรอื คลายคลงั กนั กับผูส ง จงึ จะทาํ ใหการสอ่ื สารความหมายหรอื การสอื่ สารนน้ั ไดผล ตามลักษณะของทฤษฏี S M C R นี้ มปี จจัยทม่ี คี วามสาํ คญั ตอ ขีดความสามารถของผูสงและรับที่จะทําการสื่อสารความหมายนน้ั ไดผ ลสาํ เร็จหรอื ไมเ พยี งใด ไดแ ก • ทักษะในการส่ือสาร (communication skills) หมายถงึ ทกั ษะซงึ่ ทงั้ ผูสง และผรู บั ควรจะมคี วามชํานาญในการสง และการรบั การเพ่ือใหเ กดิ ความเขา ใจกนั ไดอยางถกู ตอ ง เชน ผูสงตองมีความสามารถในการเขา รหสั สาร มกี ารพูดโดยการใชภาษาพูดทีถ่ ูกตอง ใชค าํ พดู ทชี่ ัดเจนฟง งา ย มีการแสดงสีหนา หรือทา ทางทีเ่ ขา กับการพูด ทวงทาํ นองลีลาในการพดู เปน จังหวะ นา ฟงหรือการเขียนดว ยถอ ยคาํ สาํ นวนท่ีถกู ตอ งสละสลวยนา อาน เหลา น้เี ปนตน สวนผรู บั ตอ งมี

ความสามารถในการถอดรหสั และมที ักษะท่เี หมอื นกันกบั ผูสง โดยมที กั ษะการฟง ทด่ี ี ฟง ภาษาทผี่ ูสงพูดมารเู รือ่ ง หรอื สามารถอา นขอความทสี่ งมาน้ันได เปน ตน • ทัศนคติ (attitudes) เปนทัศนคตขิ องผสู งและผรู ับซง่ึ มีผลตอ การสอื่ สาร ถา ผสู งและผรู ับ มที ัศนคตทิ ดี่ ีตอ กนั จะทาํ ใหการส่ือสารไดผลดี ทงั้ นเ้ี พราะทัศนคติยอ มเกย่ี วโยงไปถงึ การยอมรบั ซึ่งกนั และกันระหวา งผสู งและผรู บั ดว ย เชน ถา ผฟู งมคี วามนยิ มชมชอมในตวั ผพู ูดก็มกั จะมีความเหน็ คลอ ยตามไปไดงาย แตใ นทางตรงขา ม ถา ผฟู ง มที ศั นคตไิ มดตี อ ผพู ดู กจ็ ะฟง แลวไมเหน็ ชอบดว ยและมคี วามเหน็ ขดั แยงในสิง่ ทพี่ ูดมานน้ั หรอื ถา ทง้ั สองฝา ยมีทศั นคติไมดีตอกนัทว งทาํ นองหรอื นําเสยี งในการพูดกอ็ าจจะหว นหา วไมน า ฟง แตถ า มที ศั นคติทดี่ ีตอกนั แลว มักจะพูดกันดว ยความไพเราะอานหวานนา ฟง เหลา นีเ้ ปน ตน • ระดบั ความรู (knowledge levels) ถา ผสู ง และผรู บั มรี ะดบั ความรเู ทาเทยี มกนั กจ็ ะทาํใหการสอื่ สารนนั้ ลลุ ว งไปดว ยดี แตถ าหากความรขู องผสู งและผูรับมรี ะดับท่ีแตกตางกนั ยอมจะตอ งมกี ารปรับปรงุ ความยากงา ยของขอ มลู ทจี่ ะสง ในเร่ืองความยากงา ยของภาษาและถอยคําสํานวนทใ่ี ช เชน ไมใ ชค าํ ศัพทท างวิชาการ ภาษาตา งประเทศ หรือถอ ยคาํ ยาว ๆ สาํ นวนสลับซบั ซอน ทัง้ นเี้ พอ่ื ใหสะดวกและงา ยตอ ความเขาใจ ตวั อยา งเชน การทหี่ มอรักษาคนไขแลวพดู แตค ําศพั ทก ารแพทยเกย่ี วกับโรคตา ง ๆ ยอมทาํ ใหค นไขไมเขาใจวา ตนเองเปนโรคอะไรแนหรือพัฒนากรจากสว นกลางออกไปพัฒนาหมบู านตา ง ๆ ในชนบทเพื่อใหค าํ แนะนาํ ทางดานการเกษตรและเลีย้ งสตั วแ กช าวบา น ถา พูดแตศัพทท างวชิ าการโดยไมอธบิ ายดา ยถอยคําภาษางาย ๆ หรือไมใ ชภาษาทองถน่ิ ก็จะทาํ ใหช าวบานไมเ ขาใจหรอื เขา ใจผดิ ได หรือในกรณีของการใชภาษามือของผพู ิการทางโสต ถา ผรู บั ไมเ คยไดเ รียนภาษามอื มากอ นทาํ ใหไ มเขา ใจและไมสามารถสือ่ สารกนั ได เหลานี้เปนตน • ระบบสงั คมและวฒั นธรรม (socio - culture systems) ระบบสงั คมและวัฒนธรรมในแตล ะชาติเปน ส่ิงท่ีมีสว นกําหนดพฤติกรรมของประชาชนในประเทศนนั้ ๆ ซึ่งเก่ยี วของไปถงึขนบธรรมเนยี มประเพณที ยี่ ดึ ถือปฏบิ ตั ิ สงั คมและวัฒนธรรมในแตละชาติยอมมีความแตกตา งกนัเชน การใหความเคารพตอ ผอู าวุโส หรือวฒั นธรรมการกนิ อยู ฯลฯ ดังนน้ั ในการติดตอ ส่ือสารของบุคคลตางชาตติ า งภาษา จะตอ งมกี ารศกึ ษาถงึ กฎขอ บังคับทางศาสนาของแตละศาสนาดวยการส่ือสารทางเดยี วเชิงเสนตรงของแชนนนั และวีเวอร

คล็อด อี. แชนนัน (Claude E.Shannon) และวอรเรนวเี วอร (Warren Weaver) ไดคดิทฤษฏีการสื่อสารทางเดยี วเชิงเสน ตรง การสอื่ สารเรมิ่ ดวยผูสง ซงึ่ เปน แหลง ขอมูลทาํ หนา ทส่ี งเน้ือหาขา วสารเพ่ือสง ไปยงั ผูรับ โดยผา นทางเครื่องสงหรือตวั ถายทอดในลักษณะของสญั ญาณที่ถูกสงไปในชองทางตา ง ๆ กนั แลวแตล ักษณะของการสง สญั ญาณแตละประเภท เมอื่ ทางฝา ยผูไดรับสัญญาณแลว สัญญาณที่ไดรับจะถูกปรบั ใหเหมาะสมกับเครือ่ งรับหรอื การรบั เพื่อทาํ การแปลสัญญาณใหเ ปนเนื้อหาขา วสารน้ันอีกคร้งั หนง่ึ ใหต รงกบั ทผ่ี สู ง สง มาก ในขน้ึ นเี้ นือ้ หาทรี่ ับจะไปถึงจุดหมายปลายทางคือผูรับตามทีต่ อ งการ แตในบางครัง้ สัญญาณท่สี งไปอาจถูกรบกวนหรืออาจมีบางสิ่งบางอยา งมาขัดขวางสญั ญาณน้นั ทาํ ใหสญั ญาณท่ีสงไปกับสัญญาณทไ่ี ดร ับมีความแตกตา งกนั เปน เหตใุ หเ นอ้ื หาขาวสารท่ีสง จากแหลง ขอมูลไปยงั จุดหมายปลายทางอาจผิดเพี้ยนไปนับเปน ความลมเหลวของการสื่อสารเน่อื งจากทส่ี งไปกับขอ มลู ทไ่ี ดรับไมตรงกัน อนั จะทาํ ใหเ กิดการแปลความหมายผดิ หรือความเขาใจผดิ ในการสือ่ สารกนั ได จากทฤษฏีการสือ่ สารน้ีพจิ ารณาไดว า แชนนนั และวเี วอรสนใจวา เม่ือมกี ารสื่อสารกนั จะมีอะไรเกิดข้นึ กบั ขอมลู ขา วสารท่ีสงไปนั้น ไมวา จะเปน การสงโดยผานอุปกรณระบบไฟฟา หรอืการสงโดยใชสัญญาณตาง ๆ เชน เมื่อมกี ารเปดเพลงออกอากาศทางสถานวี ทิ ยุ เสยี งเพลงนนั้จะถูกแปลงเปน สัญญาณและสงดวยการกลาํ้ สัญญาณ (modulation) จากสถานวี ทิ ยไุ ปยงัเคร่อื งรับวทิ ยุ โดยเคร่ืองรับจะแปลงสัญญาณคล่ืนนน้ั เปน เพลงใหผ รู ับไดยิน ในขณะที่สัญญาณถกู สงไปจะมีสง่ิ ตาง ๆ “สง่ิ รบกวน” (noise source) เชน ในการสงวทิ ยุระบบ AM สญั ญาณจะถูกรับกวนโดยไฟฟา ในบรรยากาศ หรือในขณะทค่ี รฉู ายวดิ ที ัศนใ นหองเรยี น การรับภาพและเสียงของผเู รียนถกู ระกวนโดยส่งิ รบกวนหลายอยาง เชน แสงทีต่ กลงบนจอโทรทศั น และเสียงพูดคยุจากภายนอก เปนตน หรอื อีกตัวอยางหนงึ่ เชน การพดู โทรศพั ท ผทู ี่เร่ิมตอโทรศัพทจ ะเปน ผสู ง เพอื่สง ขาวสารโดยอาศยั โทรศัพทเ ปน เคร่ืองสง เม่ือผสู งพูดไปเคร่ืองโทรศัพทจะแปลงคาํ พูดเปนสัญญาณไฟฟา สง ไปตามสายโทรศพั ท เมอื่ สัญญาณไฟฟาน้ันสง ไปยังเครื่องรับโทรทศั นของหมายเลขที่ตดิ ตอ ก็จะมีเสยี งดังขึ้น และเมอื่ มีผรู ับ โทรศัพทเคร่ืองนัน้ กจ็ ะแปลงสัญญาณไฟฟา ใหกลบั เปนคาํ พดู สง ถึงผรู ับหรือผฟู งซงึ่ เปน จดุ หมายปลายทางของการสอื่ สาร แตถ า ระหวา งทสี่ งสัญญาณไปมสี ง่ิ รบกวนสญั ญาณ เชน ฝนตกฟา คะนอง กจ็ ะทาํ ใหส ญั ญาณท่ไี ดร บั ถูกรบกวนสน่ั สะเทอื นอาจรับไมไดเ ตม็ ทเี่ ปนเหตใุ หการฟง ไมช ดั เจน ดงั นเี้ ปนตน จึงสรปุ ไดวา “ส่ิงรบกวน”คอื ส่งิ ที่ทาํ ใหส ัญญาณเสียไปภายหลงั ไปภายหลงั ทถี่ กู สง จากผสู ง และกอ นทจี่ ะถึงผูร ับทําใหสญั ญาณท่ีสง ไปกบั สัญญาณที่ไดร ับมีลกั ษณะแตกตางกนั และอาจกลาวไดว า เปน อปุ สรรคของการสอ่ื สารเนอ่ื งจากทาํ ใหก ารสอ่ื สารไมไดผลเต็มทถ่ี กู ตองตามท่คี วรจะเปนการสอ่ื สารเชิงวงกลมของออสกูดและชแรมม

ตามปกติแลวในการสอื่ สารระหวา งบุคคลและแบบกลมุ บคุ คลนั้น ผสู ง และผรู ับจะมกี ารเปล่ียนบทบาทกนั ไปมาในลักษณะการส่ือสารสองทาง โดยเมื่อผูสง ไดส ง ขอ มูลขา วสารไปแลวทางฝา ยผรู ับทาํ การแปลความหมายขอมูลท่ีรบั มา และจะเปลีย่ นบทบาทจากผูรับกลบั เปนผสู งเดมิ เพ่อื ตอบสนองตอ สง่ิ ท่รี บั มา ในขณะเดียวกนั ผสู งเดมิ จะเปลย่ี นบทบาทเปน ผรู ับเพ่ือรบั ขอมลูทส่ี งกลบั มาและทําการแปลความหมายสงิ่ นนั้ ถา มีขอมลู ทีจ่ ะตองสง ตอบกลับไปกจ็ ะเปลยี่ นบทบาทเปน ผสู ง อกี ครง้ั หนง่ึ เพอื่ สง ขอ มลู กลับไปยังผรู บั เดมิ การสื่อสารในลักษณะทที่ ง้ั ผสู ง และผรู ับจะวนเวยี นเปลยี่ นบทบาทกนั ไปมาในลกั ษณะเชงิ วงกลมดวยลกั ษณะดังกลาวทาํ ใหชารลสอี. ออสกดู (Charles E. Osgood) และ วลิ เบอร แอล. ชแรมม (Wibur L. Schramm) ไดสรางแบบจําลองการสอ่ื สารเชงิ วงกลมขน้ึ โดยเนน ถงึ ไมเพยี งแตองคป ระกอบของการสอื่ สารเทานน้ั แตรวมถงึ พฤตกิ รรมของทง้ั ผสู งและผูรับดวยโดยท่แี บบจาํ ลองการส่อื สารเชงิ วงกลมนจี้ ะมีลกั ษณะของการสื่อสารสองทางซง่ึ ตรงกันขางอยา งเหน็ ไดขัดกบั การสื่อสารทางเดียวเชงิ เสน ตรงของแชนนนั และวเี วอร ขอแตกตา งอีกประการคอื ในขณะทคี่ วามสนใจของแชนนนั และวีวเรออ ยทู ่ีชอ งทางการตดิ ตอ ระหวางผสู งและผูรับ แตอ อสกดู และชแรมมไ ดมุง พจิ ารณาและเฉพาะพฤติกรรมของผูสง และผรู ับซึง่ เปน ผทู ่มี ีสว นสาํ คญั ในกระบวนการสอ่ื สาร ในแบบจาํ ลองน้จี ะเห็นไดวา ออสกดู และชแรมมม ิไดกลาวถงึ ตวั ถา ยทอดการสือ่ สารเลยแตไดเนนถงึ การกระทาํ ของผสู ง และผรู ับซ่งึ ทาํ ใหท ีอ่ ยางเดยี วกนั และเปลย่ี นบทบาทกนั ไปมาในการเขา รหัสสาร การแปลความหมาย และการถอดรหสั สาร อยา งไรกต็ ามอาจกลา วไดวา หนา ท่ีในการเขา รหสั นน้ั มสี วนคลา ยคลึงกบั ตวั ถา ยทอด และการถอดรหัสก็คลา ยคลึงกับการบั ของเครอ่ื งรบั นน่ั เองขอบขา ยประสบการณใ นทฤษฏีการสอื่ สารของชแรมม ชแรมมไดน าํ ทฤษฏีการสื่อสารทางเดียวเชงิ เสนตรงของเชนนนั และวเี วอรมาใชเ พ่อื เปนแนวทางในการอธิบายการสือ่ สารทเ่ี กิดขึน้ ในการเรียนการสอน โดยเนน ถงึ วตั ถปุ ระสงคข องการสอน ความหมายของเนือ้ หาขอมลู และการที่ขอ มูลไดร ับการแปลความหมายอยา งไรนอกจากนชี้ แรมมย ังใหค วามสําคัญของการสื่อความหมาย การรับรู และการแปลความหมายของสัญลกั ษณวาเปน หวั ใจสาํ คัญของการเรียนการสอน ตามลกั ษณะการสอื่ สารของชแรรมมน ้ีการสื่อสารจะเกิดข้ึนไดอ ยา งดีมปี ระสทิ ธภิ าพเฉพาะในสวนทีผ่ สู งและผูรบั ท้งั สองฝา ยตา งมีวัฒนธรรม ประเพณคี วามเช่อื ความรู ฯลฯ ทสี อดคลอ งกลายคลึงและมปี ระสงการณร วมกันจงึ จะทาํ ใหส ามารถเขา ใจความหมายท่ีส่อื กันนั้นได ทั้งนเ้ี พราะผูสง สามารถเขา รหสั และผรู ับสามารถถอดรหสั เน้อื หาขา วสารในขอบขา วประสบการณท ี่แตละคนมอี ยู เชน ถา ไมเ คยเรยี น

ภาษารสั เซีย เราคงไมสามารถพูดหรือแปลความหมายของภาษารัสเซยี ได ดงั นเ้ี ปน ตน ถา สว นของประสบการณของทง้ั ผสู ง และผรู ับซอนกันเปน วงกวางมากเทา ใด จะทาํ ใหก ารสอื่ สารน้ันเปน ไปไดโดยสะดวกและงา ยมากย่ิงขนึ้ เพราะตางฝา ยจะเขา ใจสง่ิ ที่กลาวถงึ นน้ั ไดเ ปนอยา งดี แตเมื่อใดทว่ี งของขอบขา ยประสบการณซ อ นกนั นอยมากหรอื ไมซอ นกันเลย แสดงวาทงั้ ผูสงและผูรับแทบจะไมมปี ระสบการณรว มกนั เลย การสอื่ สารน้ันจะทําไดย ากลําบากหรอื แทบจะสื่อสารกันไมไ ดอยา งสน้ิ เชงิ ซงึ่ สามารถทราบไดจากผลปอ นกลับทผ่ี ูส งกลบั ไปยงั ผสู ง นน้ั เอง จากทฤษฏกี ารสือ่ สารของชแรมมเนือ่ งจากในการสื่อสารเราไมส ามารถสง “ความหมาย”(meaning) ของขอ มูลไปยงั ผูรบั ได สิง่ ท่สี ง ไปจะเปน เพยี ง “สญั ลักษณ” (symbol) ของความหมายนน้ั เชน คาํ พูด รปู ภาพ เสยี งเพลง ทา ทาง ฯลฯ ดังนนั้ เม่ือมกี ารสื่อสารเกดิ ข้นึ ผูสง ตอ งพยายามเขารหสั สารซ่งึ เปน สญั ลกั ษณเพอ่ื ใหผ รู บั เขาใจไดโ ดยงาย ซงึ่ สารแตล ะสารจะประกอบดวยสัญลกั ษณต า ง ๆ มากมาย โดยทส่ี ญั ลกั ษณแตละตัวจะบง บอกถงึ “สญั ญาณ”(signal) ของบางสงิ่ บางอยา งซงึ่ จะทราบไดโดยประสบการณข องคนเรา เชน เมอ่ื ยกมอื ขึ้นเปนสญั ญาณของการหอ มหรอื เม่อื ตะโกนเสยี งดังเปน สญั ญาณของความโกรธ ฯลฯ ดงั นนั้ ผสู ง จงึตองสง สัญญาณเปน คําพูด ภาษาเขยี น ภาษามอื ฯลฯ เพอ่ื ถา ยทอดความหมายของสารที่ตองการจะสง โดยพยายามเช่ือมโยงเนอื้ หาสารเขา กบั ประสบการณท ส่ี อดคลอ งกันทง้ั สองฝายเพอ่ื ใหผรู ับสามารถแปลและเขาใจความหมายของสัญลักษณเ หลา นนั้ ไดโดยงา ยในขอบขา ยประสบการณข องตน ตวั อยางเชน ถา ผสู ง ตอ งการสงสารคาํ วา “ดิจทิ ัล” ใหผรู ับทย่ี งั ไมเ คยรูจกัคํานีม้ ากอน ผูส งตอ งพยายามใชส ัญลักษณตา ง ๆ ไมว าจะเปนการอธิบายดวยคาํ พูดภาพกราฟกอปุ กรร ะดบั ดจิ ทิ ลั เชน กลอ งถา ยภาพ หรอื ลัญลักษณอ นื่ ใดกต็ ามเพื่อใหผ รู บัสามารถเขา ใจและมีประสบการณรว มกับผูสง ไดม ากทสี ดุ เพ่อื เขาใจความหมายของ “ดจิ ิทัล”ตามที่ผูส ง ตองการ อยางไรก็ตาม เน่ืองจากการเรยี นการสอนเปน การท่ีผสู อนตองใหค วามรแู ละขยายขายขายประสบการณข องผเู รียนใหกวา งขวางยิ่งขึน้ หากมสี ง่ิ ใดทผี่ เู รียนยงั ไมมปี ระสบการณหรือยงัไมม ีความรใู นเร่ืองนน้ั อยา งเพียงพอ ผูส อนจําเปน ตองพยายามเพิ่มพนู ความรูและประสบการณในเร่ืองนนั้ ๆ ใหแกผเู รยี นโดยการอภปิ ราลยรว มกนั ใหผ ูเรียนตอบคําถาม หรือทําการบา นเพมิ่ เติมยอมจะเปนการทราบขอ มูลปอนกลบั วาผูเรียนเกดิ เการเรยี นรแู ละไดรับประสบการณใ นเรื่องท่ีเรียนนน้ั อยางเพยี งพอหรอื ยังและถูกตองหรอื ไม ถา ผูเรยี นยบั ไมส ามารถเขา ใจหรือยังไมเกิดการเรียนรทู ถี่ ูกตอ งขน้ึ แสดงวา เกดิ “ส่ิงรบกวน” ของสญั ญาณในการสอนน้นั ผสู อนตอ งพยายามแกไ ขวธิ ีการสอนโดยอาจใชสื่อประเภทตา ง ๆ เขา ชวย หรอื การอภิปลายยกตวั อยา งใหงายขนึ้ รวมถงึ การใชส ัญลกั ษณอ ืน่ ๆ ทเี่ หมาะกบั ระดบั ของผเู รียนมาชวยการสอนน้นั จนกวาผเู รยี นจะมปี ระสบการณรว มกับผูส อนและเกดิ การเรียนรทู ่ี ถูกตอ งในทส่ี ุด

จากทฤษฏกี ารสื่อสารที่กลา วมาแลวอาจสรปุ ไดวา ในการส่ือสารนน้ั การท่ผี ูสง และผรู บัจะสามารถเขา ใจกันไดด เี พยี งใดยอมข้นึ อยกู ับทกั ษะ ทศั นคติ ความรู ระบบสงั คมและวฒั นธรรมของทงั้ สองฝา ย ถาทง้ั ผูสง และผูร บั มีสงิ่ ตา ง ๆ เหลา นสี้ อดคลองกันมากจะทาํ ใหการส่อื สารนน้ั ไดผลดีย่งิ ขึน้ เพาะตางฝา ยจะมคี วามเขา ใจซึ่งกนั และกนั และสามารถขจดั อปุ สรรคใ นการส่อื สารระหวา งผูสง และ ผรู บั ออกไปได