ดูแลคุณแม่หลังคลอดด้วยวิถีภูมิปัญญาไทย ตามหลัก 3 อ 2 ส

การดแู ลคณุ แม่หลงั คลอดดว้ ยวิถี ภูมิ ปั ญญาไ ทย … … … … …ตาม…หลก…ั 3 …อ 2 …ส … … … …

คำนำ หญงิ ระยะหลงั คลอดเปน็ ระยะวกิ ฤตหนึ่งในชวี ิตหญงิ หลังคลอดจะ มกี ารเปลย่ี นแปลงท้ังด้านรา่ งกาย จติ ใจ อารมณแ์ ละสงั คม จาเป็นต้อง ได้รับการดแู ลและปฏิบตั อิ ย่างถกู ต้องเพ่อื ฟื้นฟูสขุ ภาพใหก้ ลับส่สู มดลุ และมคี วามพร้อมในการดูแลบุตรตอ่ ไป การสง่ เสรมิ และฟ้นื ฟสู ุขภาพ โดยใช้องคค์ วามรซู้ ึ่งสบื ทอดกันมาในชมุ ชนท้องถิ่นด้วยกรรมวิธีการแพทย์ แผนไทยเปน็ ระบบการแพทยด์ ้ังเดมิ ทีม่ ีการปฏบิ ตั สิ บื ทอดตอ่ กนั มาใน ท้องถ่นิ โดยการประยกุ ตใ์ ชภ้ มู ปิ ัญญาไทยในการดูแลสขุ ภาพของคณุ แม่ หลังคลอดตามหลักการส่งเสริมสุขภาพด้วย 3 อ. คอื อาหาร ออกกาลงั กาย อารมณ์ และ 2 ส. ได้แกไ่ มส่ บู บุหร่ี ไม่ดืม่ สุรา เพอ่ื ช่วยฟ้นื ฟสู ขุ ภาพ ของหญงิ หลงั คลอดใหค้ ืนสสู่ ภาพปกติ นกั ศกึ ษาคณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลยั วงษช์ วลติ กลุ

สำรบัญ 1 ความหมาย 3 อ 2 ส 3-4 อ.อาหาร 5-12 อ.ออกกาลงั กาย 13-20 อ.อารมณ์ 21-24 ส.สบู บหุ รี่ 25 ส.สรุ า 26 2 ภมู ปิ ัญญาไทยกบั การดแู ลหญิงหลงั คลอด 27 การอยไู่ ฟ 28 การประคบสมนุ ไพร 29 การอาบนา้ สมนุ ไพร 30 การนวดหลงั คลอด 31 การนงั่ ถ่าน 32 การเขา้ กระโจม 33 การทบั หมอ้ เกลอื 34 3 สมนุ ไพรเพิ่มนา้ นม 35-39 4 อา้ งอิง 40

1 ___3__อ__2__ส_ค_ือ_อ_ะไ_ร_?__ ความหมายของหลกั 3 อ. คอื อาหาร ออกกาลงั กาย อารมณ์ และ 2 ส. ไม่สบู บหุ ร่ี ไม่ดมื่ สรุ า จะชว่ ยลด ความเสยี่ งตอ่ การเกิด 5 โรคเร้ือรงั อนั ตราย ไดแ้ ก่ โรคเบาหวาน โรคความดนั โลหติ สูง โรคหวั ใจ โรคหลอดเลือดสมอง และ โรคมะเร็ง -3-

3อ2ส ใสใ่ จ 3 อ อ.อาหาร อ.ออกกาลงั กาย อ.อารมณ์ ลดอาหารไขมนั สูง เดินเร็วอยา่ งนอ้ ย ผอ่ นคลายลดความเครียด ลดอาคารเคม็ 30 นาที/วนั พบปะเพอ่ื นฝงู บอกลา 2 ส ส.สุรา ส.สูบบุหรี่ ลดการด่ืม แอลกอฮอล์ โทรปรกึ ษา 1600 หรอื ปรกึ ษาสถานบรกิ าร สาธารณสขุ ใกลบ้ า้ น -4-

_อ_า_ห_า_รค_ุณ__แม_่ห_ล_งั_ค_ล_อ_ด_ อ.อาหาร หลงั คลอดคณุ แมต่ อ้ งสญู เสยี ทง้ั เลอื ด นา้ พลงั งานในการคลอด จึงจาเป็ น อย่างยิ่งที่คณุ แมต่ อ้ งกนิ อาหารท่ีให้ พลงั งานและมีประโยชนต์ อ่ ร่างกายเพื่อ เป็ นการฟ้ื นฟูสภาพรา่ งกาย และเตรียม ความพรอ้ มสาหรบั การเล้ียงลกู นอ้ ยดว้ ย การใหน้ า้ นม -5-

อ. อาหาร อาหารแม่หลงั คลอด นัน่ ก็ไมด่ ี นี่ก็ทานไมไ่ ด้ เป็น ของแสลงแมล่ กู อ่อนจริงหรือ? อาหารคุณแมห่ ลงั คลอด ไมไ่ ดแ้ ตกต่างจากอาหารที่คุณ แมร่ บั ประทานขณะต้งั ครรภม์ ากนัก ชว่ งเวลาท่ีคุณแม่ รบั ประทานอาหารขณะต้งั ครรภ์ ก็จะคิดถึงลกู ในทอ้ งว่าควรจะ ไดร้ บั สารอาหารที่เป็ นประโยชน์ เม่อื ลกู คลอดออกมาแลว้ ก็ ยงั คงเป็ นเชน่ น้ัน สาหรบั คุณแมค่ ลอดธรรมชาติในวนั แรกๆ ผ่านพน้ ไปร่างกายออ่ นเพลียมากจาเป็ นตอ้ งไดร้ บั อาหารเพือ่ เพ่มิ พลงั งานและเพอ่ื การสรา้ งและหลงั่ น้านม แมก่ ินอะไรลกู ด่ืมนมแมย่ อ่ มไดร้ บั เชน่ น้ัน -6-

อ. อาหาร หวั ใจสาคญั ของการเลือกทานอาหารของคุณแมห่ ลงั คลอด ควรเป็ นดงั น้ ี งน้ ี รบั ประทานอาหารตามหลกั โภชนาการครบท้งั 5 หมู่ ใชว้ ตั ถุดิบท่ีสดผ่านกระบวนการการปรุงที่สะอาดและสุกทวั่ ถึง รบั ประทานอาหารใหค้ รบ 3 ม้ อื อาหารวา่ ง 1 ม้ อื ก็ไดเ้ ลี่ยง อาหารมนั ๆ ทอด ๆ หรือการด่ืมนมมากเกินไป เพราะอาจทา ใหท้ ่อน้านมอุดตนั ไดใ้ นกรณีแมใ่ หน้ มบุตรดื่มน้าอุน่ มาก ๆ จะ ช่วยเพ่มิ การไหลเวยี นเลือดกระตุน้ การหลงั่ น้านมไดม้ ากข้ ึน และขณะที่คุณแมใ่ หน้ มร่างกายจะสญู เสียน้าถึงวนั ละ 700 มิลลิกรมั จึงควรด่ืมน้าเขา้ ร่างกายเพอ่ื ไปชดเชยใหเ้ พยี งพอ -7-

อ. อาหาร แนะนาเมนอู าหารสาหรบั 'คณุ แม่หลงั คลอด' แกงเลียง แกงเลียง 1 ชาม ประกอบไปดว้ ย ผกั นานาชนิด รวมไปถึงสมุนไพรอีกหลาข อยา่ งท่ีอุดมไปดว้ ยสารอาหาร อาทิ แครอท ฟักทอง ใบแมงลกั ใบตาลึง กระชาย หอมแดง ฯ ชว่ ยมอบ พลงั งานและกระตุน้ น้านมของ https://www.trueplookpanya.com/knowledge/conte คุณแมห่ ลงั คลอดไดเ้ ป็ นอยา่ งดี nt/68682/-parheafoo-parhea-par- -8-

อ. อาหาร แกงจืดเตา้ หู้ สาหรบั คุณแมท่ ี่ยงั ไมอ่ ยากอาหารเท่าไหร่ หรือเบื่อเมนูกระตุน้ น้านมที่กิน อยูท่ ุกวนั จะเปลี่ยนมาเป็ นแกงจืดเตา้ หกู้ ็ได้ เพราะกินง่ายได้ สารอาหารครบและอยูท่ อ้ ง ชว่ ยใหค้ ุณแมม่ พี ละกาลงั สาหรบั เล้ ียง ลกู นอ้ ยต่อไปไดท้ ้งั วนั https://www.trueplookpanya.com/knowledge/content/68682/ -parheafoo-parhea-par- ตม้ หวั ปลี \"หวั ปลี\" เป็ นวตั ถุดิบหลกั สาหรบั กระตุน้ น้านมแม่ ไมว่ า่ บา้ นไหนเป็ นตอ้ งมีเมนูน้ ีสาหรบั คุณแมห่ ลงั คลอดแน่นอนเพราะหวั ปลีชว่ ยกระตุน้ การไหลเวยี นของโลหิต และ ทาใหน้ ้านมแมเ่ พ่ิมข้ นึ นัน่ เอง https://www.trueplookpanya.com/knowledge/content/68682/ -parheafoo-parhea-par- -9-

อ. อาหาร ไก่ตม้ น้าปลา เมนูน้ ีเป็ นเมนูที่ทางา่ ย กินอร่อย และชว่ ยใหร้ ่างกาย ของคุณแมไ่ ดร้ บั สารอาหารท่ีเพียงพอ อีกท้งั โปรตีน จากเน้ ือไก่ยงั เขา้ ไปชว่ ยซ่อมแซมส่วนที่สึกหรอ ของคุณแมไ่ ดอ้ ีกดว้ ย https://www.trueplookpanya.com/knowledge/contnt/68682/- parheafoo-parhea-par- ปลานึ่ งซีอ๊ ิว เน้ ือปลาอุดมไปดว้ ยสารอาหารและโอเมกา้ 3 ซึ่งเป็ นสารอาหารจาเป็ นสาหรบั คุณแมห่ ลงั คลอดเป็ นอยา่ งมากและเมนูนึ่งซีอ๊ิวเป็ น เมนูทานงา่ ย ยอ่ ยง่าย และรสชาติดี เหมาะสาหรบั สลบั สบั เปลี่ยน เมนูอาหารของคุณแม่ https://www.trueplookpanya.com/knowledge/contnt/68682/- parheafoo-parhea-par- - 10 -

อ. อาหาร ไขต่ ุ๋น ไขเ่ ป็ นแหลง่ พลงั งานชน้ั ดีใหก้ บั คุณแมห่ ลงั คลอด ถา้ ยงั รสู้ ึกฝืดคอหรือกินอะไรไมล่ ง ปรบั เมนูเป็ นไขต่ ุ๋น เพ่ือเพิ่มพลงั งานใหค้ ุณแมก่ อ่ นก็เป็ นสิ่งจาเป็ น ในม้ อื ต่อ ๆ ไปคอ่ ยเพ่ิมสารอาหารเขา้ มาจน ครบถว้ นก็ยงั ไมส่ ายเกินไป https://www.trueplookpanya.com/knowledge/contnt/68682/- parheafoo-parhea-par- ไก่ผดั ขิง ไก่ผดั ขงิ เป็ นเมนูท่ีทาง่าย และรสชาติดี เหมาะสาหรบั คุณแมห่ ลงั คลอด เพราะขิงเป็ นสมุนไพรที่มฤี ทธ์ิรอ้ น เขา้ ไปชว่ ยกระตุน้ น้านมของคุณแมไ่ ด้ https://www.trueplookpanya.com/knowledge/contnt/68682/- parheafoo-parhea-par- - 11 -

อ. อาหาร แซลมอนผดั พริกไทยดา แซลมอน อุดมไปดว้ ยไขมนั DHA ซ่ึงจาเป็ น ต่อการสรา้ งระบบประสาทและสมองของลกู ท้งั ยงั ชว่ ยป้องกนั คุณแมจ่ ากอาการซึมเศรา้ หลงั คลอดไดเ้ มือ่ นามาผดั กบั พริกไทยดา จะยง่ิ ช่วยกระตุน้ ใหค้ ุณแมม่ ี น้านมมากข้ นึ อีกดว้ ย https://www.trueplookpanya.com/knowledge/contnt/68682/- parheafoo-parhea-par- ผดั ผกั รวม ผกั นานาชนิดมคี ุณคา่ ทางโภชนาการและ วิตามินมากมายหากคุณแมเ่ บื่ออาหาร เรียกน้านมแบบเดิม ๆ ลองเปล่ียนเมนู เป็ นผดั ผกั รวมหลากสีเพื่อใหร้ ่างกายไดร้ บั สารอาหารที่หลากหลายมากข้ นึ ก็นับ https://www.trueplookpanya.com/knowledge/contnt/68682/- เป็ นตวั เลือกหน่ึงที่ดี parheafoo-parhea-par- - 12 -

_บ_ร_หิ__า_ร_ร_่า_ง_ก_า_ย__ห_ล_ง_ั ค__ล_อ_ด___ อ. ในภาวะปกตริ า่ งกายคนเราควรออก กาลงั กายเพ่ือใหร้ ะบบตา่ ง ๆ ของรา่ งกาย ออกกำลงั กำย ทางานไดด้ ี สาหรบั คนทเี่ พ่ิงคลอดบุตรการออก กาลงั กายเป็นสง่ิ สาคญั มากเพื่อใหก้ ารขบั ของเสยี ตา่ ง ๆ เชน่ นา้ คาวปลา การซอ่ มแซมกลา้ มเน้ือ ในเชงิ กราน กลา้ มเน้ือหนา้ ทอ้ งใหด้ ีข้ึน ซงึ่ การ ออกกาลงั กายของผูท้ เี่ พ่ิงผา่ นการคลอด มีขอ้ ควรปฏิบตั ิทเี่ หมาะสมคอื ผทู้ คี่ ลอดทางชอ่ ง คลอดควรพกั ผอ่ นรา่ งกายอยา่ งนอ้ ย 6 – 8 ชวั่ โมง สว่ นผทู้ ผ่ี า่ คลอดควรใหร้ า่ งกายพกั ผอ่ น 3 – 6 วนั ก่อน และจะตอ้ งงดการออกกาลงั กาย แบบหกั โหม ควรออกกาลงั กายเบา ๆ - 13 -

อ.ออกกาลงั กาย ___ท_่า_ก_า_ร_บ__ร_หิ _า_ร_ห_ล_งั_ค_ล_อ_ด____ ทา่ ท่ี 1 ฝึ กการหายใจ และบริหารปอด วธิ ีการบริหาร นอนหงายราบชนั เขา่ เอามือ 2 ขา้ งวางบนหนา้ ทอ้ ง สูดหายใจเขา้ ลึกๆ ทางจมกู ใหห้ นา้ ทอ้ งโป่ งออก จากน้ัน ค่อยๆหายใจออกทางปากจนหนา้ ทอ้ งแฟบ ทาเชน่ น้ ี 10 คร้งั - 14 -

อ.ออกกาลงั กาย ___ท_่า_ก_า_ร_บ__ร_หิ _า_ร_ห_ล_งั_ค_ล_อ_ด____ ทา่ ที่ 2 บริหารไหล่ และแขน วธิ ีการบริหาร นัง่ คุกเขา่ และวางกน้ ลงบนเทา้ ท้งั 2 ขา้ ง เขา่ ชดิ กนั หลงั ตรง ประสานมือ 2 ขา้ ง ดา้ นหนา้ และควา่ มือ และค่อยๆ พลิกมือพรอ้ มกบั ยกข้ นึ เหนือศีรษะหายใจเขา้ และกล้นั ไวน้ ับ 1-10 แลว้ ค่อยๆลดมือลงพรอ้ มกบั หายใจออก ทาเชน่ น้ ี 10 คร้งั - 15 -

อ.ออกกาลงั กาย ___ท_่า_ก_า_ร_บ__ร_หิ _า_ร_ห_ล_งั_ค_ล_อ_ด____ ทา่ ท่ี 3 การบริหารคอและกลา้ มเนอื้ บริเวณ ศีรษะเพ่ือลดความเครียด วธิ ีการบริหาร 1. หมุนศีรษะจากขวามาซา้ ยพรอ้ มหายใจเขา้ -ออกชา้ ๆ ทา 10 คร้งั 2. ต้งั ศีรษะตรงพรอ้ มกบั หายใจเขา้ แลว้ กม้ ศีรษะเล็กนอ้ ยพรอ้ ม กบั หายใจออก ทา 10 คร้งั 3. เอียงศีรษะไปทางขวา พรอ้ มกบั หายใจเขา้ แลว้ เอียงศีรษะไป ขา้ งซา้ ยสุดพรอ้ มกบั หายใจออก ทา 10 คร้งั - 16 -

อ.ออกกาลงั กาย ___ท_่า_ก_า_ร_บ__ร_หิ _า_ร_ห_ล_งั_ค_ล_อ_ด____ ทา่ ที่ 4 ทา่ บริหารเพ่ิมความแขง็ แรง กลา้ มเนอื้ หนา้ ทอ้ ง กลา้ มเนอ้ื วธิ ีการบริหาร นอนหงายชนั เขา่ 2 ขา้ ง กดหลงั ใหแ้ นบชดิ กบั พ้ นื ขมิบกน้ พรอ้ มกบั ยกกน้ ใหล้ อยพน้ พ้ นื เกร็งคา้ งไว้ นับ 1-10 จงึ ปลอ่ ยกน้ ลง ทาเชน่ น้ ี 10 คร้งั บริหารเพม่ิ ความแขง็ แรง กลา้ มเน้ ือหนา้ ทอ้ ง กลา้ มเน้ ือ กน้ ยอ้ ย กลา้ มเน้ ือบริเวณฝีเยบ็ เพื่อใหม้ ดลกู เขา้ อเู่ ร็ว และลดอาการปวดหลงั - 17 -

อ.ออกกาลงั กาย ___ท_่า_ก_า_ร_บ__ร_หิ _า_ร_ห_ล_งั_ค_ล_อ_ด____ ทา่ ที่ 5 การบริหารกลา้ มเนอื้ นอ่ ง และขอ้ เทา้ วธิ ีการบริหาร นอนหงายราบขาเหยยี ดตรงท้งั 2 ขา้ งกระดก ปลายเทา้ ท้งั 2 ขา้ งข้ นึ พรอ้ มกบั เกร็งกลา้ มเน้ ือดนั ขาไว้ นับ 1-10 แลว้ กดปลายเทา้ ลง นับ 1-10 ทาเชน่ น้ ี 10 คร้งั - 18 -

อ.ออกกาลงั กาย ___ท_่า_ก_า_ร_บ__ร_หิ _า_ร_ห_ล_งั_ค_ล_อ_ด____ ทา่ ท่ี 6 บริหารกลา้ มเนอ้ื หนา้ ทอ้ ง และองุ้ เชงิ กรานพรอ้ มกนั วธิ ีการบริหาร นอนหงายชนั เขา่ 2 ขา้ ง สดู หายใจเขา้ ลึกๆ แขม่วทอ้ งขมิบกน้ และเหยยี ดขา 2 ขา้ งออกไปจากลาตวั พรอ้ มกบั หายใจออก นับ 1-5 แลว้ ดึงขากลบั มาเขา้ หาลาตวั พรอ้ มกบั การคลายการเกร็ง กลา้ มเน้ ือ และหายใจเขา้ ทาเชน่ น้ ี ซ้า ๆ กนั 10-12 คร้งั - 19 -

อ.ออกกาลงั กาย ประโยชนข์ องการออกกาลงั กายหลงั คลอด 1. ทาใหน้ า้ คาวปลาไหลดี 2. ทาใหแ้ ผลฝี เย็บหายเร็วขน้ึ 3. ทาใหม้ ดลกู มีการบีบตวั และเขา้ อ่ไู ดเ้ ร็วขนึ้ 4.ทาใหก้ ลา้ มเนอื้ เอ็น ขอ้ ตอ่ ตา่ ง ๆ มีความแขง็ แรงและ ยืดหย่นุ ดี 5. ทาใหก้ ลา้ มเนอ้ื ท่ชี ว่ ยในการหายใจทางานไดด้ ขี นึ้ ปอดขยายตวั ดขี นึ้ และการทางานของหวั ใจดีขน้ึ 6. ชว่ ยกระตนุ้ การทางานของตอ่ มนา้ นมทาใหม้ ีนา้ นม ออกเป็ นจานวนมากเพียงพอแกก่ ารเลี้ยงดบู ตุ รการ ออกกาลงั กายใหไ้ ดผ้ ลดีซ่ึงควรทาเป็ นประจาสมา่ เสมอ อยา่ งนอ้ ยสปั ดาหล์ ะ 3 วนั วนั ละประมาณ 30 นาที - 20 -

ภาวะอารมณห์ ลงั คลอด อ.อารมณ์ ชว่ งหลงั คลอดใหมๆ่ โดยพบไดม้ าก ทสี่ ุดในชว่ ง 3 ถึง 6 เดอื นหลงั คลอด คณุ แมจ่ ะรูส้ กึ วา่ ตวั เองมีอารมณแ์ ปรปรวน สบั สน เบื่อหน่าย ทอ้ แท้ บางคนอาจถึงกบั รอ้ งไหโ้ ดยไมม่ ีเหตุผล ซงึ่ มกั จะตามมาดว้ ย ความรูส้ กึ ผดิ และทาใหอ้ าการของโรค ซมึ เศรา้ หนกั มากข้นึ ไปอกี - 21 -

อ.อารมณ์ ภำวะอำรมณค์ ณุ แมห่ ลงั คลอด ภาวะซมึ เศรา้ มารดาหลงั คลอดสว่ นใหญ่เกิดจาก ความเครยี ดและความกงั วลใจในฐานะท่ีเป็นคณุ แมม่ อื ใหม่ เช่น ภาระท่ีตอ้ งแบกมากขนึ้ การเลยี้ งดลู กู การเปล่ยี นแปลงวิถีชีวติ รวมไปถึงอิสรภาพท่ีขาดหายไป ซ่ึงจากการศกึ ษาวจิ ัยพบว่า เพลงกล่อมลูกชว่ ยรักษาอาการซึมเศร้าหลังคลอดได้ หมายความว่า เวลาท่ีคณุ แมร่ อ้ งเพลงใหล้ กู นอ้ ยฟัง จะช่วยใหล้ ด อาการซมึ เศรา้ หลงั คลอดของคณุ แมไ่ ด้ - 22 -

อ.อารมณ์ ประโยชนข์ องกำรรอ้ งเพลงกลอ่ มเด็ก 1 . เพลงกลอ่ มเด็กทเ่ี ป็ นเพลงพ้ืนบา้ นโบราณของเราทมี่ กี นั มานานนม ลว้ นแตม่ ีจงั หวะชา้ ๆ นุม่ นวล ไพเราะ แฝงดว้ ยคตอิ นั งดงาม ซง่ึ เหมาะ กบั การขบั รอ้ งเหก่ ลอ่ มใหล้ ูกฟัง และ “เพลงกลอ่ มลกู ” ยงั เป็ นภมู ิ ปัญญาไทยทสี่ ง่ั สมถา่ ยทอดตอ่ ๆ กนั มาตง้ั แตค่ รง้ั อดตี ซง่ึ เป็ น ทว่ งทานองแหง่ รกั จากแมท่ ผี่ กู เก่ียวสายใยความอบอนุ่ ดว้ ยสมั ผสั ทาง ตา หู กาย ใจ 2. เพลงกลอ่ มเดก็ มกั จะมกี ารใชถ้ อ้ ยคาทอ่ี อ่ นโยน จงั หวะการรอ้ งและ เอ้อื นทช่ี า้ เนิบนาบ ทาใหเ้ ด็กจะไดร้ บั ความเพลิดเพลินใจ จติ ใจสบาย อบอุน่ ไมว่ ติ กกงั วล และเมอื่ ฟังบ่อย ๆ ก็จะซมึ ซบั เขา้ ไปในจติ ใจเป็ น การกลอ่ มเกลานิสยั เดก็ ใหอ้ อ่ นโยนไปดว้ ย - 23 -

อ.อารมณ์ ประโยชนข์ องกำรรอ้ งเพลงกลอ่ มเด็ก 3. เพลงกลอ่ มเด็กเป็ นการถ่ายทอดความอาทรหว่ งใยออกมาทาง เสยี ง เพลงกลอ่ มเดก็ มปี ระโยชนใ์ นดา้ นจติ วทิ ยา คอื สามารถชว่ ยให้ เดก็ เกิดความอบอุน่ ใจ และเสยี งเพลงยงั ตอบสนองความตอ้ งการความ รกั ของเด็ก ซงึ่ จะชว่ ยใหเ้ ด็กมจี ติ ใจทม่ี น่ั คง เม่ือเจรญิ เตบิ โตข้นึ และซมึ ซบั คณุ ธรรม 4. การกลอ่ มลกู ดว้ ยเพลงกลอ่ มเด็กชว่ ยใหส้ มองของลูกมีปฏกิ ริ ยิ า โตต้ อบ มีความจา มกี ารเรยี นรู้ และมปี ระสบการณเ์ พ่ิมข้ึน เพราะ ขณะทลี่ กู ดูดนมแม่ ลกู จะสอื่ กบั แมท่ างสายตา รสนมแม่ กล่นิ แม่ เสยี ง แม่ และสมั ผสั อนั นุม่ นวลออ่ นโยนของแม่ ทาใหเ้ กดิ สายสมั พนั ธร์ ะหวา่ ง แมล่ ูก - 24 -

___พ__ษิ _ข_อ_ง_บ_หุ _ร_ี่ ___ ส.สบู บหุ ร่ี สาหรบั คณุ แมท่ ยี่ งั สบู บุหรี่ขณะตง้ั ทอ้ งอยู่ นนั้ พิษของบุหรจี่ ะเขา้ ไปในกระแสเลือดและเขา้ ไป ในรก ทาใหเ้ ด็กไดร้ บั สารพิษจากควนั บุหร่ีที่ สง่ ผา่ นเขา้ มายงั รกและสง่ ผลตอ่ การเจรญิ เตบิ โต ของเดก็ เด็กทเ่ี กิดมาจะมีรา่ งกายทเ่ี ล็กกวา่ เดก็ ทว่ั ไป และปัญหาอกี อยา่ งทพี่ บของคณุ แมท่ สี่ ูบ บุหรีค่ อื นา้ นมนอ้ ยเกนิ ไปเพราะนิโคตนิ ในบุหร่ไี ป ลดโปรแลกตนิ ในกระแสเลือด นอกจากน้ีเดก็ ที่ ไดร้ บั สารนิโคตนิ ผา่ นนา้ นมจะมีอาการโคลดิ คอื การปวดทอ้ งเพราะลาไสบ้ ีบตวั เป็ นพกั ๆ จากทก่ี ลา่ วมาจะเห็นไดว้ า่ การสูบบุหรีข่ อง คณุ แมน่ นั้ ไมด่ เี ป็ นอยา่ งมาก ทง้ั จากนิโคตนิ ที่ ไดร้ บั จากบุหรมี่ อื 1และนิโคตนิ จากบุหร่ีมอื 2 จงึ อยากจะแนะนาคณุ แมว่ า่ ถา้ คดิ จะมลี กู ให้ ลด ละ เลกิ และไมเ่ อาตวั เองไปยุง่ เก่ียวกบั บุหรี่อยา่ ง เด็ดขาด - 25 -

ส.สรุ า __โท__ษ_ข_อ_ง_ส_รุ า_____ คณุ แมท่ ใี่ หน้ มเดก็ นน้ั สมควรทจ่ี ะ หลีกเลีย่ งเครอื่ งดมื่ แอลกอฮอลท์ กุ ชนิด แตถ่ า้ ไม่ สามารถเลี่ยงไดน้ น้ั ในแอลกอฮอลจ์ ะอยูใ่ น รา่ งกายของคนเรา2-3ชว่ั โมง เมอื่ เวลาผา่ นไปตาม ชว่ งเวลาน้ีสามารถใหน้ า้ นมเดก็ ได้ แตว่ ธิ นี ้ีเป็ นวธิ ี ทไ่ี มเ่ หมาะสมเพราะในนา้ นมอาจจะมีแอลกอฮอล์ ตกคา้ ง และเมื่อเดก็ ไดร้ บั แอลกอฮอลไ์ ปจะทาให้ เกิดอาการ 1.ซมึ และออ่ นเพลยี เมื่อเด็กไดร้ บั แอลกอฮอลเ์ ขา้ ไป จะสง่ ผลดา้ นพฒั นาการทางรา่ งกายและ สตปิ ัญญา และทาใหเ้ ด็กไมร่ า่ เรงิ ตามวยั 2.เตบิ โตชา้ เดก็ จะมีนา้ หนกั สว่ นสูงทตี่ า่ กวา่ เกณฑ์ หรอื บางรา้ ยทอ่ี นั ตรายมาก ๆ อาจจะแคระเกร็น ได้ 3.เสย่ี งโรคตบั ถึงแมจ้ ะไมไ่ ดด้ มื่ โดยตรง แตเ่ ด็กก็ อาจจะเสย่ี งเป็ นโรคตบั เหมอื นกนั โดยไดร้ บั ผา่ น นา้ นมของคณุ แม่ - 26 -

2 _ภ__ม_ู _ปิ __ัญ___ญ__า__ไท__ย____ กบั การดแู ลหญิงหลงั คลอด ภมู ิปัญญาไทยในการดแู ลมารดาหลงั คลอดมีความสาคญั ตง้ั แตอ่ ดีตจนถึงปัจจบุ นั โดยการปฏิบตั ิตวั หลงั คลอดมีหลายวธิ ี สว่ น ใหญส่ ตรหี ลงั คลอดจะรบั ประทานอาหารทม่ี ี สว่ นประกอบทเี่ ชอื่ วา่ จะชว่ ยขบั นา้ นม ขบั นา้ คาวปลา การอาบนา้ ตม้ สมุนไพร เพื่อกระตนุ้ ใหร้ า่ งกายปรบั สมดุลเกิดการกระตนุ้ ระบบ ขบั ถา่ ยของเสยี ใน รา่ งกาย การบีบนวดสว่ นตา่ ง ๆ ทมี่ ีอาการปวดเม่ือย การรบั ประทานยา สมุนไพรเพ่ือขบั นา้ คาวปลา บารุงเลือด บารุง รา่ งกาย รา่ งกายหลงั คลอดจะมีการเปล่ยี นแปลง เพื่อกลบั สูส่ ภาพเดมิ แตอ่ าจจะมีภาวะอนื่ อกี มากท่ี ทาใหเ้ กิดความผดิ ปกตขิ ้ึน ซงึ่ อาจเป็ นผลตอ่ เน่ืองมาจากระยะตงั้ ครรภ์ ระยะคลอด ระยะหลงั คลอด จงึ มีความจาเป็ นทจี่ ะตอ้ งฟ้ื นฟูสภาพ รา่ งกายของมารดาหลงั คลอดเพื่อกลบั คนื สู่ สภาวะปกติ - 27 -

กจิ กรรมดแู ลคณุ แมห่ ลงั คลอดดว้ ยภมู ิปัญญำไทย ก า ร อ ยู่ ไ ฟ คือการท่หี ญิงหลงั คลอดนอนบนกระดานแผน่ เดยี ว มไี ฟ กอ่ ไวข้ า้ งลา่ งพอรอ้ น เป็ นระยะเวลา 7-14 วนั บางรายอาจจะอยู่ เพียง 3 วนั หรือนานถึง 1 เดอื น การอย่ไู ฟเป็ นประเพณีไทย โบราณดงั้ เดมิ ซึ่งหญิงหลงั คลอดจะตอ้ งอยไู่ ฟทกุ คน ประโยชน์ ของการอยไู่ ฟ คือ ชว่ ยใหห้ ญิงหลงั คลอดไดพ้ กั ผอ่ น และไดร้ บั ความอบอนุ่ ทาใหน้ า้ คาวปลาถกู ขบั ออกมา ชว่ ยใหม้ ดลกู เขา้ อเู่ ร็ว ขนึ้ นอกจากนคี้ วามรอ้ นชว่ ยกระตนุ้ การหดรดั ตวั ของมดลกู ชว่ ยใหม้ ารดามสี ขุ ภาพแข็งแรง ชว่ ยใหแ้ ผลฝี เย็บแหง้ และหายเร็ว ขน้ึ - 28 -

กจิ กรรมดแู ลคณุ แมห่ ลงั คลอดดว้ ยภมู ิปัญญำไทย ก า ร ป ร ะ ค บ ส มุ น ไ พ ร คือการนาสมนุ ไพรสดหรือแหง้ หลายชนดิ มาโขลกคลกุ รวมกนั หอ่ เป็ นลกู ประคบนามาผา่ นไอความรอ้ นจากนน้ั นามา ประคบบริเวณหลงั ทอ้ ง และขา สมนุ ไพรทใ่ี ชป้ ระคบในหญิงหลงั คลอด จะประคบดว้ ยสมนุ ไพรที่มีนา้ มนั หอมระเหยเมอ่ื ถกู ความ รอ้ น เชน่ ไพล ขมน้ิ ชนั ตะไคร้ มะกรดู การบรู ประโยชนข์ องการ ประคบดว้ ยสมนุ ไพรในหญิงหลงั คลอด ไดแ้ ก่ ลดการเป็ นตะคริว ลดการชา้ บวม ลดการอกั เสบ กระตนุ้ ใหก้ ารไหลเวียนของเลือดดี ขน้ึ และชว่ ยคลายกลา้ มเนอ้ื แกป้ วดเมือ่ ย - 29 -

กจิ กรรมดแู ลคณุ แมห่ ลงั คลอดดว้ ยภมู ิปัญญำไทย ก า ร อ า บ ส มุ น ไ พ ร เป็ นวิธีการใชส้ มนุ ไพรสดหรือแหง้ หลายชนดิ มาตม้ กบั นา้ แลว้ นานา้ มาอาบ การอาบสมนุ ไพรขนานแทแ้ ละดง้ั เดมิ จะใช้ ร่วมกบั การประคบเปี ยก สมนุ ไพรที่ใชใ้ นการนามาตม้ อาบใช้ เหมือนกบั สมนุ ไพรประคบ หรืออบสมนุ ไพรโดยปรบั ตามความ เหมาะสม การอาบสมนุ ไพรชว่ ยใหร้ า่ งกายสดชน่ื ผวิ หนงั สะอาด ลดอาการคนั ลดอาการหวดั คดั จมกู เป็ นตน้ - 30 -

กจิ กรรมดแู ลคณุ แมห่ ลงั คลอดดว้ ยภมู ิปัญญำไทย การนวดหลังคลอด การนวดหลงั คลอดจะมที า่ นวดทเ่ี รียกวา่ “การนวดเขา้ ตะเกยี บ” เนอื่ งจากหญิงหลงั คลอดจะมอี าการขดั สะโพกและขา เพราะเกดิ จากการขยายตวั ขององุ้ เชงิ กรานในชว่ งตงั้ ครรภแ์ ละ ขณะคลอด จนทาใหเ้ กิดอาการดงั กลา่ ว ซ่ึงปกตแิ ลว้ ขอ้ ต่อเหลา่ นี้ สามารถกลบั เขา้ ที่ไดเ้ อง แตต่ อ้ งใชเ้ วลาสกั ระยะ แตก่ ารนวดเขา้ ตะเกยี บเป็ นการชว่ ยใหข้ อ้ ตอ่ กลบั เขา้ ทีไ่ ดเ้ ร็วขน้ึ แตต่ อ้ งเป็ นผู้ ชานาญเทา่ นนั้ ท่ีสามารถทาใหก้ บั แมห่ ลงั คลอดได้ เพราะถา้ ไมม่ ี ความชานาญอาจทาใหเ้ กดิ การอกั เสบของขอ้ ตอ่ ได้ - 31 -

กจิ กรรมดแู ลคณุ แมห่ ลงั คลอดดว้ ยภมู ิปัญญำไทย ก า ร น ั่ง ถ่ า น เป็ นการนาสมนุ ไพรที่มปี ระโยชนใ์ นทางยาสมานแผลและ ลดการอกั เสบ ลดอาการปวดชา้ บวม เชน่ ไพล ขมิ้น นามา เผาในเตาถ่านใหเ้ กิดควนั ใหม้ ารดาหลงั คลอดนงั่ บนเกา้ อี้ พิเศษ ที่มีชอ่ งวา่ งเจาะรตู รงกลาง เพ่ือใหค้ วนั สมนุ ไพรสมั ผสั กบั บริเวณแผลที่เกิดจากการคลอด - 32 -

กจิ กรรมดแู ลคณุ แมห่ ลงั คลอดดว้ ยภมู ิปัญญำไทย เข้ากระโจม เป็ นการเขา้ กระโจมเพื่อใหไ้ อของนา้ สมนุ ไพรสมั ผสั ตวั ให้ มากท่ีสดุ ตวั ยาสมนุ ไพร ประกอบดว้ ยสมนุ ไพรหลายชนดิ ซ่ึง ขน้ึ อยกู่ บั ชมุ ชนนน้ั ว่ามสี มนุ ไพรชนดิ ใดเป็ น พิเศษ สว่ นใหญ่ใช้ ไพลซ่ึงเป็ นสมนุ ไพรทีม่ ีสรรพคณุ ในการบารงุ ผวิ เพ่ือใหค้ วาม รอ้ นของไอนา้ ขบั นา้ สว่ นเกินออกจากรา่ งกาย ทาใหก้ ลา้ มเนอื้ ผอ่ นคลายหลงั การคลอด - 33 -

กจิ กรรมดแู ลคณุ แมห่ ลงั คลอดดว้ ยภมู ิปัญญำไทย ก า ร ท ับ ห ม ้อ เ ก ลื อ เป็ นการใชเ้ กลอื เม็ดใสห่ มอ้ ดนิ เผาตง้ั ไฟใหป้ ระทรุ อ้ น และ นามา วางบนสมนุ ไพรทใี่ หก้ ลิน่ หอม เชน่ ใบละหงุ่ หรือใบพลบั พลึง นาหมอ้ เกลอื ทรี่ อ้ นวางลงบนผา้ หลายชนั้ เพ่ือใหค้ วามรอ้ นจาก หมอ้ เกลอื กระจายไปใหท้ วั่ ผืนผา้ หมุ้ ชน้ั นอกดว้ ยผา้ ขาวผกู มดั ใหเ้ ป็ นห่อแลว้ นามา ประคบบริเวณสว่ นตา่ ง ๆ ของรา่ งกาย เพ่ือ ผอ่ นคลายการเมื่อยลา้ จากการคลอดบตุ รและชว่ ยขบั นา้ คาวปลา - 34 -

3 __ส_ม_ุน_ไ_พ_รเ_พ_ม่ิ _น_า้ น_ม___ นมแม่ คอื สุดยอดอาหารทด่ี ที สี่ ุด สาหรบั ลกู นอ้ ยทเ่ี พิ่งคลอดทกุ คน เพราะใน นมแมม่ สี ารอาหารทจ่ี าเป็ นกบั รา่ งกายลูก อยคู่ รบถว้ น แตถ่ า้ คณุ แมห่ ลงั คลอดทก่ี าลงั วติ กเร่อื งนา้ นมนอ้ ยไปลองมาดู สมุนไพร เพ่ิมนา้ นมแม่ จากธรรมชาตกิ นั ดกี วา่ วา่ จะ ดมี ีประโยชน์ เพ่ิมนา้ นมแมไ่ ดอ้ ย่างไร? - 35 -

สมุนไพรเพม่ิ นา้ นม หวั ปลี มีธาตเุ หลก็ แคลเซียม ฟอสฟอรสั วติ ามินซี เบตาแคโรทีนสงู มีสรรพคณุ ชว่ ยบารุงเลือด กระตนุ้ บารุงนา้ นม ขิง มีแคลเซียม วิตามนิ เอ วติ ามินบี ขิงมีฤทธิ์รอ้ น สรรพคณุ ของขงิ ช่วยขบั ลม ช่วยย่อย ขบั เหง่ือ แกอ้ าเจียน เพม่ิ การไหลเวียนเลือด ชว่ ยใหน้ า้ นมไหลไดด้ ี - 36 -

สมุนไพรเพมิ่ นา้ นม ใบแมงลกั มีฤทธิ์รอ้ น เป็นผกั สมนุ ไพรท่ีคลา้ ยกบั ใบกะเพรา มีธาตเุ หลก็ แคลเซียม วติ ามินบี และวติ ามินซีสูง แกท้ อ้ งเฟอ้ ขบั ลม ขบั เหง่ือ และ กระตนุ้ การสรา้ งนมแม่ พรกิ ไทย เป็นเครอ่ื งเทศมีรสเผด็ รอ้ น มีสรรพคณุ ชว่ ยยอ่ ยอาหาร ขบั ลม แกจ้ กุ เสียดแนน่ ทอ้ งอืดเฟอ้ ขบั เหง่ือ ขบั นา้ นม - 37 -

สมุนไพรเพม่ิ นา้ นม กำนพล ู เป็นสมนุ ไพรท่ีมีนา้ มนั ยจู ีนอล ช่วยขบั นา้ ดเี พ่อื นาไปย่อยอาหาร และมีสรรพคณุ ชว่ ยขบั นา้ นม เมล็ดเทียนขำ้ วเปลือก เป็นสมนุ ไพร มีกล่ินหอมเฉพาะตวั รสหวานและเผด็ รอ้ น ชว่ ยขบั ลม ชว่ ยยอ่ ย มีสารสกดั อะชิโตนมีฤทธิ์ คลา้ ยกบั เอสโตรเจนในหนู โดยมีฤทธิ์ในการขบั นา้ นม - 38 -

สมุนไพรเพมิ่ นา้ นม โป๊ ยกก๊ั เป็นสมนุ ไพรจีน มีแคลเซยี ม ธาตเุ หลก็ สงู ชว่ ยกระตนุ้ การไหวเวียนเลือด มีฤทธิ์เหมือน กบั ฮอรโ์ มนเอสโตรเจน กระตนุ้ การผลติ นา้ นม ลกู ซดั หรอื ยำประสระน้ำนม ลกู ซดั เป็นพชื ลม้ ลกุ ตระกลู ถ่วั ท่ีฝักขา้ งในมีเมลด็ เหมือนกอ้ นกรวด สาหรบั “ยาประสระนา้ นม” เป็นสมนุ ไพรท่ีไดร้ บั ความนิยมนามา สกดั เพ่อื ใชก้ ระตนุ้ \" นมแม่ \" สาหรบั แม่หลงั คลอด - 39 -

เอกสำรอำ้ งอิง การดแู ลทารกและคณุ แมห่ ลงั คลอด. สบื คน้ เม่ือ 2 พฤษภาคม 2564, จาก https://babycareforyou108.blogspot.com/ ชวี ติ ดดี ี. สบื คน้ เมื่อ 2 พฤษภาคม 2564, จาก https://www.gedgoodlife.com/health/9407 ทรูปลูกปัญญา. สบื คน้ เมื่อ 2 พฤษภาคม 2564, จาก https://www.trueplookpanya.com/knowledge/content/68682 ละเอยี ด แจม่ จนั ทร,์ สรุ ี ขนั ธรกั ษว์ งศ,์ สนุ ทร หงสท์ อง, นพนฐั จาปาเทพ. (2557). การแพทยแ์ ผนไทยกบั การบรบิ าลมารดาหลงั คลอดในชุมชนภาคกลาง. วารสาร พยาบาลทหารบก 15(2),195-202. สมหญิง พุ่มทอง, ลลิตา วรี ะเสถียร, วรพรรณ สทิ ธิถาวร, อภิชาติ รุง่ เมฆารตั น์ และ อรลกั ษณา แพรตั กุล. (2553). การดูแลสุขภาพหญิงหลงั คลอดดว้ ยการแพทยแ์ ผน ไทย ในจงั หวดั อานาจเจรญิ . [รูปแบบสารสนเทศอเิ ล็กทรอนิกส]์ . สบื คน้ จาก https://kb.hsri.or.th/dspace/handle/11228/2996 สถาบนั การแพทยแ์ ผนไทย. (2551). การดแู ลสุขภาพหญิงคลอดดว้ ยการแพทยแ์ ผน ไทย. พิมพค์ รงั้ ท่ี 2 กรุงเทพฯ : สานกั พิมพก์ ิจการ โรงพิมพอ์ งคก์ ารสงเคราะหท์ หาร ผา่ นศกึ . สานกั งานกองทนุ สนบั สนุนการสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ. สบื คน้ เมื่อ 2 พฤษภาคม 2564, จาก สสส. https://www.thaihealth.or.th/Content/40709 - 40 -

อำจำรยท์ ี่ปรกึ ษำ อาจารย์ ศลุ ีกร ศิวเสน ผจู้ ดั ทำ กลม่ ุ ที่ 9 63110299 นางสาวจิรวรรณ ศิริรจน์ 63110300 นางสาวจฑุ ามาศ แสนจนั ทร์ 63110301 นางสาวพชั ราภรณ์ ศรีอดุ ร 63110306 นางสาววิชญาดา คาทะเนตร 63110307 นางสาวอาทติ ตยิ า คณุ สมบตั ิ 63110308 นางสาวมณีรตั น์ สวนไธสง 63110310 นางสาวธิดาทิพย์ จนั ทรงั ษี 63110311 นางสาวณฏั ฐ์ร์ ดา ์ติ เิ ดชาวรวฒั น์ 63110312 นางสาวสนุ ติ า คาภารตั น์ 63110315 นางสาวชนดิ า สระแกว้ 63110316 นางสาวกณั ณิกา บวั ศรี 63110317 นางสาวมนสั วรรณ แกลม้ คา้ งพลู นกั ศึกษาพยาบาลศาสตรช์ นั้ ปี ที่ 1