ความสาคัญของกฎหมายว่าด้วยการอนุรักษ์และพัฒนาในพื้นที่กรุงรัตนโกสินทร์

ความสาคญั ของกฎหมายว่าดว้ ย การอนุรักษ์และพัฒนาในพืน้ ที่กรุงรตั นโกสนิ ทร์ รองศาสตราจารย์ ชนิ ศกั ด์ิ ตัณฑกิ ลุ 3 กันยายน 2564

กรอบของการอนรุ กั ษ์ และสง่ เสรมิ สง่ิ แวดลอ้ ม ในเมืองเก่า

แนวความคดิ กระบวนการ เครอื่ งมอื และกลไก

กลไกของกฎหมายในประเทศไทย

รัฐธรรมนญู พระราชบัญญัติ พระราชกาหนด พระราชกฤษฎีกา กฎกระทรวง ข้อบญั ญตั ิ เทศบัญญัติ ขอ้ กาหนด ระเบยี บ ประกาศ คาส่งั ฯลฯ

ภาพรวมของการอนรุ กั ษ์และสง่ เสริมส่งิ แวดลอ้ ม ตามกฎหมายไทยในปจั จุบัน

“ การกาหนดพื้นท่ีควบคุมการใช้ประโยชน์ท่ีดิน ซึ่งจะหมายรวมถงึ กรณี “ ข อ ง อ า ค า ร ห รื อ สิ่ ง ก่ อ ส ร้ า ง ส า คั ญ ท่ี เ ป็ น ม ร ด ก ท า ง วั ฒ น ธ ร ร ม (Heritage Building) และพื้นท่ีโดยรอบ (Site) แหล่ง (Precincts) โดยมีการจากัดประเภทของอาคาร ขนาด รูปร่าง และรูปแบบ การ ควบคุมความสงู ระยะรน่ และอตั ราสว่ นพื้นท่ีอาคารรวมตอ่ พน้ื ดนิ ของ อาคารอ่ืนที่ไม่ได้เป็นมรดกทางวัฒนธรรม แต่มีผลต่อสภาพโดยรอบที่ อาจทาลายคณุ ค่าของมรดกนนั้ พระราชบัญญัติ การผังเมือง พ.ศ.2518 พระราชบญั ญตั ิ ควบคมุ อาคาร พ.ศ.2522 และพระราชบัญญตั ิ ส่งเสริมและรักษาคุณภาพ ส่ิงแวดล้อมแหง่ ชาติ พ.ศ.2535 พระราชบัญญตั ิ โบราณสถาน โบราณวัตถุ ศลิ ปวตั ถุ และพิพธิ ภัณฑสถานแห่งชาติ พ.ศ.2504

“การกาหนดประโยชน์ใช้สอย (Function) หรือการใช้ประโยชน์ (Use) “ ในอาคารหรือส่ิงก่อสร้าง ซ่ึงเป็นกฎหมายท่ีอนุญาตหรือไม่อนุญาตให้มี การเปลย่ี นแปลงการใช้ประโยชนข์ องมรดกทางวัฒนธรรม การประกาศเขตให้เป็นพ้นื ทอี่ นรุ กั ษส์ ง่ิ แวดล้อมศลิ ปกรรม การสงวนรักษาสิ่งก่อสร้างและบริเวณพ้ืนท่ีซึ่งมีคุณค่ามรดกทาง วัฒนธรรม หมายถึง การรักษาสภาพให้คงอยู่โดยไม่มีการเปลี่ยนแปลง ทรพั ยส์ ิน ไดแ้ ก่ การประกาศขนึ้ ทะเบียนโบราณสถานของกรมศลิ ปากร พระราชบัญญัติ การผังเมือง พ.ศ.2518 พระราชบัญญัติ ควบคุมอาคาร พ.ศ.2522 และพระราชบัญญัติ ส่งเสริมและรักษาคุณภาพ ส่ิงแวดล้อมแหง่ ชาติ พ.ศ.2535 พระราชบญั ญตั ิ โบราณสถาน โบราณวตั ถุ ศลิ ปวัตถุ และพพิ ิธภณั ฑสถานแห่งชาติ พ.ศ.2504

เครอ่ื งมอื ทางกฎหมาย ในการอนรุ กั ษ์และสง่ เสริมสิ่งแวดลอ้ ม

“ “กฎหมายการผงั เมอื ง” “ “กฎหมายการควบคุมอาคาร” “กฎหมายโบราณสถาน” “กฎหมายการอนุรกั ษแ์ ละพัฒนากรุงรัตนโกสนิ ทร์ และเมืองเกา่ ” “กฎหมายสิง่ แวดลอ้ ม” พระราชบญั ญัติ การผังเมือง พ.ศ.2535 พระราชบัญญัติ ควบคมุ อาคาร พ.ศ.2522 พระราชบญั ญัติ โบราณสถาน โบราณวัตถุ ศลิ ปวตั ถุ และพพิ ธิ ภัณฑสถานแหง่ ชาติ พ.ศ.2504 พระราชบัญญัติ สง่ เสรมิ และรกั ษาสงิ่ แวดลอ้ มแห่งชาติ พ.ศ.2535 และระเบียบสานัก นายกรัฐมนตรี วา่ ด้วยการอนุรกั ษแ์ ละพฒั นากรุงรัตนโกสินทร์ และเมืองเกา่ พ.ศ.2546 ฯลฯ

“ การใช้อานาจตามกฎหมาย “ รัฐมนตรีผมู้ อี านาจตามกฎหมายแตล่ ะฉบบั องคก์ รปกครองสว่ นท้องถ่นิ /เจา้ พนกั งานทอ้ งถิ่น คณะกรรมการอนุรกั ษ์และพฒั นากรุงรัตนโกสนิ ทร์และเมอื งเกา่ กรมศิลปากร ตามพระราชบัญญตั ิ ควบคมุ อาคาร พ.ศ.2522 ระเบียบสานกั นายกรัฐมนตรี ว่าดว้ ยการอนุรกั ษแ์ ละพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ และ เมืองเกา่ พ.ศ.2546 และพระราชบญั ญัติ โบราณสถาน โบราณวัตถุ ศลิ ปวัตถุ และพิพิธภัณฑสถานแหง่ ชาติ พ.ศ.2504 ฯลฯ

กฎหมายการอนุรกั ษ์และพัฒนา ในพ้ืนทก่ี รุงรตั นโกสนิ ทร์

กรุงรัตนโกสนิ ทร์ “ “ 1. บริเวณกรุงรตั นโกสนิ ทรช์ นั้ ใน 2. บรเิ วณกรงุ รตั นโกสนิ ทร์ชัน้ นอก 3. บริเวณอื่นๆท่ีติดต่อ หรือเกี่ยวข้องกับบริเวณ (1) (2) และ (3) เช่นบริเวณฝ่ังธนบุรีตรงข้าม บริเวณกรงุ รัตนโกสินทร์ และอ่ืนๆ คาจากัดความของคาว่า “เมืองเก่า” ตามระเบียบสานักนายกรัฐมนตรี ว่า ดว้ ยการอนรุ ักษแ์ ละพฒั นากรุงรตั นโกสนิ ทร์ และเมอื งเก่า พ.ศ. 2546

กฎหมายการผงั เมอื ง

“การผงั เมือง” “ “การวาง จดั ทา และการดาเนนิ การให้เปน็ ไปตามผังเมือง ในระดับต่าง ๆ สาหรับเป็นกรอบ ช้ีนาการพัฒนาทางด้านกายภาพในระดับประเทศ ระดับภาค ระดับจังหวัด ระดับเมือง ระดับชนบท และพื้นท่ีเฉพาะควบคู่กับแผนพัฒนาเศรษฐกิจและ สังคมแห่งชาติ เพ่ือการ พัฒนาเมือง บริเวณท่ีเก่ียวข้อง หรือชนบทให้มีหรือทาให้ดีย่ิงข้ึนซ่ึงสุขลักษณะ ความ สะดวกสบาย ความเปน็ ระเบยี บ ความสวยงาม การใช้ประโยชน์ในทรัพยส์ ิน การคมนาคม และ การขนส่ง ความปลอดภัยของประชาชน สวัสดิภาพของสังคม การป้องกันภัยพิบัติ และการป้องกัน ความขัดแย้งในการใช้ประโยชน์ท่ีดิน เพ่ือส่งเสริมการเศรษฐกิจ สังคม และสภาพแวดล้อม เพ่ือดารงรักษาหรือบูรณะสถานที่และวัตถุท่ีมีประโยชน์หรือคุณค่า ในทางศิลปกรรม สถาปัตยกรรม ประวัติศาสตร์หรือ โบราณคดี หรือบารุงรักษา ทรพั ยากรธรรมชาติและสิง่ แวดล้อม ภมู ิประเทศทง่ี ดงามหรือมีคุณค่าใน ทางธรรมชาติ มาตรา 4 พระราชบญั ญัติ การผงั เมอื ง พ.ศ.2562

“ผงั เมอื งรวม” “ “ แผนผัง นโยบาย และโครงการ รวมท้ังมาตรการควบคุม โดยทั่วไปในพ้ืนที่หนึ่ง พ้ืนท่ีใด เพ่ือใช้เป็นแนวทางในการพัฒนาเมืองและการด ารงรักษาเมือง บริเวณ ท่ีเก่ียวข้อง หรือชนบท ในด้านการใช้ประโยชน์ในทรัพย์สิน การ คมนาคมและการขนส่ง การสาธารณูปโภค สาธารณูปการ บริการสาธารณะ และสภาพแวดลอ้ ม เพื่อบรรลุวตั ถปุ ระสงค์ของการผงั เมือง ผงั เมืองรวมจะออกเป็นกฎหมายในรปู ของ “กฎกระทรวง” มาตรา 4 พระราชบญั ญัติ การผังเมือง พ.ศ.2562

ผงั เมืองรวมกรงุ เทพมหานคร

การกาหนดขอบเขตการจดั ทาผงั เมอื งรวม

ผงั เมอื งรวมกรงุ เทพมหานคร พ.ศ.2556

รา่ งผงั เมอื งรวมกรุงเทพมหานคร พ.ศ.2564



การกาหนดตามผงั เมืองรวม

การกาหนดการใชท้ ่ีดนิ ผังเมืองรวม ท่ีดินประเภท ศ. กาหนดไว้เป็น “สีน้าตาลอ่อน” ให้เป็นที่ดิน กรุงรัตนโกสินทรแ์ ละพื้นท่ีฝ่ังตรงขา้ ม ประเภทอนุรักษ์เพ่อื สง่ เสริมเอกลักษณ์ศลิ ปวฒั นธรรมไทย ท่ีดินประเภท ศ.1 เพื่อการอนุรักษ์และส่งเสริมเอกลักษณ์ ศลิ ปวัฒนธรรมของชาติ และส่งเสริมกิจกรรมทางเศรษฐกิจด้านการ ทอ่ งเท่ยี ว หา้ มก่อสร้างอาคารหลายประเภท กาหนด FAR = 3 : 1 และ OSR รอ้ ยละ 10 ที่ดินประเภท ศ.2 เพื่อการอนุรักษ์และส่งเสริมเอกลักษณ์ ศิลปวัฒนธรรมของชาติ และส่งเสริมกิจกรรมด้านพาณิชยกรรม การบริการ และการทอ่ งเทย่ี วในเขตอนรุ ักษ์ศลิ ปวัฒนธรรม ห้ามก่อสร้างอาคารหลายประเภท กาหนด FAR = 4 : 1 และ OSR รอ้ ยละ 7.5

ในร่างผงั เมืองรวมกรุงเทพฯฉบบั ปรบั ปรุงคร้งั ท่ี 4 มีการปรับเปลี่ยนการใชป้ ระโยชน์ทด่ี ินในบริเวณกรุงรัตนโกสนิ ทร์ จากเดมิ “ประเภทอนุรักษ์เพอ่ื สง่ เสริมเอกลักษณ์ ศิลปวัฒนธรรมไทย (ศ.1 และ ศ.2)” มาเปน็ “สถาบันราชการ การสาธารณูปโภค และสาธารณูปการ (ส.)” “ที่อยอู่ าศัยหนาแนน่ มาก (ย.11)” “พาณชิ ยกรรม (พ.1 และ พ.2)”

กฎหมายโบราณสถาน

“โบราณสถาน” “ “ อสังหาริมทรัพย์ซ่ึงโดยอายุหรือโดยลักษณะแห่งการก่อสร้าง หรือโดย หลักฐานเกี่ยวกับประวัติของอสังหาริมทรัพย์นั้นเป็นประโยชน์ในทางศิลปะ ประวัติศาสตร์ หรือโบราณคดี ทั้งนี้ ให้รวมถึงสถานท่ีที่เป็นแหล่งโบราณคดี แหล่งประวตั ศิ าสตร์ และอทุ ยานประวตั ิศาสตรด์ ว้ ย “อสังหารมิ ทรพั ย์” ท่ีดิน และทรัพย์อันติดกับท่ีดิน ได้แก่ ทรัพย์ท่ีเกิดหรือติดกับที่ดินโดยธรรมชาติ เช่น ไม้ยืนต้น ทรพั ย์ท่ีติดกับที่ดินโดยมีผู้นามาติด เช่น ตึก อนุสาวรีย์ เจดีย์ เป็นต้น ทรัพย์ซึง่ ประกอบเป็นอนั เดยี วกับที่ดิน เช่น แม่นา้ ลาคลอง เป็นต้น คาจากัดความของคาว่า “โบราณสถาน” ตามพระราชบัญญัติโบราณสถาน โบราณวัตถุ ศิลปวัตถุ และพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พ.ศ.2504 คาวา่ “อสังหารมิ ทรัพย์” จากประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์

“ “หลักเกณฑก์ ารขึ้นทะเบยี นโบราณสถาน” “ อสังหาริมทรัพย์ที่จะข้ึนทะเบียนต้องเป็นโบราณสถานตามบทนิยามของ กฎหมายของคาวา่ “โบราณสถาน” อธิบดีกรมศิลปากรเป็นผู้มีอานาจประกาศข้ึนทะเบียนโบราณสถานและมี อานาจกาหนดเขตท่ีดินตามที่เห็นสมควรเป็นเขตของโบราณสถาน ซ่ึงเขตของ โบราณสถานนีใ้ หถ้ ือเปน็ โบราณสถานด้วย มาตรา 7 และมาตรา 8 พระราชบัญญัติ โบราณสถาน โบราณวตั ถุ ศิลปวัตถุ และพพิ ิธภัณฑสถานแหง่ ชาติ พ.ศ.2504

“การก่อสรา้ งในเขตโบราณสถาน” “ “ ห้ามมิให้ผู้ใดปลูกสร้างอาคารตามกฎหมายว่าด้วย การควบคุมการก่อสร้าง อาคารภายในเขตของโบราณสถาน ซง่ึ อธิบดไี ดป้ ระกาศขึ้นทะเบยี น เว้นแตจ่ ะได้รับ อนญุ าตเปน็ หนังสือจากอธบิ ดี ในกรณที ี่มกี ารปลูกสรา้ งอาคารโดยมิไดร้ บั อนญุ าต ใหอ้ ธิบดมี ีอานาจสัง่ ระงับการ ก่อสร้างและให้ร้ือถอนอาคารหรือส่วนแห่งอาคารน้ันภายในกาหนดหกสิบวัน นับ แต่วนั ไดร้ ับคาสง่ั ผู้ใดขัดขืนไม่ระงับการก่อสร้างหรือร้ือถอนอาคารหรือส่วนแห่งอาคารตามคาส่ัง อธิบดี มีความผิดฐานขัดคาส่ังเจ้าพนักงาน และให้อธิบดีดาเนินการร้ือถอนอาคาร หรือส่วนแห่งอาคารน้ันได้ โดยเจ้าของผู้ครอบครองหรือผู้ปลูกสร้างไม่มีสิทธิ เรยี กรอ้ งค่าเสียหายหรอื ดาเนินคดแี กผ่ ้รู ื้อถอนไมว่ า่ ด้วยประการใดทง้ั สน้ิ มาตรา 7 ทวิ พระราชบญั ญัติ โบราณสถาน โบราณวตั ถุ ศิลปวัตถุ และพพิ ิธภัณฑสถานแหง่ ชาติ พ.ศ.2504

โบราณสถานในกรุงรตั นโกสนิ ทร์

ปอ้ มมหากาฬ เทวสถานโบสถพ์ ราหมณ์ สะพานมฆั วานรงั สรรค์ คลองผดุงกรงุ เกษม ทุ่งพระเมรู/สนามหลวง ทอ้ งพระโรง

กฎหมายการควบคมุ อาคาร

กรอบของกฎหมายที่นามาใชใ้ นการอนรุ กั ษ์ “ “ เพื่อประโยชน์แห่งความม่ันคงแข็งแรง ความปลอดภัย การป้องกันอัคคีภัย การสาธารณสุข การรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อม การผังเมือง การสถาปัตยกรรม และการอานวยความสะดวกแก่การจราจร ตลอดจนการอื่นท่ีจาเป็นเพื่อปฏิบัติ ตามพระราชบัญญัตินี้ ให้รฐั มนตรีโดยคาแนะนาของคณะกรรมการควบคมุ อาคาร มอี านาจออกกฎกระทรวงกาหนด (1) ประเภท ลกั ษณะ แบบ รูปทรง สดั ส่วน ขนาด เนอ้ื ท่ี และท่ตี ง้ั ของอาคาร (10) บริเวณห้ามก่อสร้าง ดัดแปลง ร้ือถอน เคล่ือนย้าย และใช้หรือเปลี่ยน การใช้อาคารชนิดใดหรือประเภทใด” โดย “เจ้าพนักงานท้องถิ่น” มีอานาจในการออกข้อบัญญัติท้องถิ่นตามกรอบ การออกกฎกระทรวงขา้ งตน้ ได้ มาตรา 8 มาตรา 9 และมาตรา 10 พระราชบัญญัติ ควบคมุ อาคาร พ.ศ.2522

ขอ้ บัญญตั ิกรงุ เทพมหานคร ในการอนุรกั ษ์และพัฒนา กรุงรัตนโกสินทร์และพน้ื ทีต่ อ่ เนอ่ื ง

• กรงุ รตั นโกสินทร์ช้ันใน 2528 • ข้อบญั ญตั ิกรงุ เทพมหานคร • กรงุ รตั นโกสนิ ทร์ชน้ั นอก 2530 • ขอ้ บัญญัติกรงุ เทพมหานคร • ฝั่งธนบรุ ี ตรงขา้ มกรุงรตั นโกสินทร์ 2535 • ข้อบญั ญตั ิกรุงเทพมหานคร

• ฝั่งธนบุรี บริเวณตอ่ เน่ืองรอบวดั อรณุ ราชวรารามฯ 2539 • ขอ้ บัญญตั ิกรงุ เทพมหานคร • บริเวณตอ่ เนอื่ งกรุงรัตนโกสินทรช์ ้นั นอก 2542 • ขอ้ บญั ญัติกรงุ เทพมหานคร • ฝั่งธนบุรี บรเิ วณต่อเนื่องริมแมน่ ้าเจ้าพระยา 2547 • ข้อบัญญัตกิ รุงเทพมหานคร

2547 2535 2528 2530 2539 2539

ข้อบญั ญตั ิกรุงเทพมหานคร ฯ “ “ ข้อบัญญัติกรุงเทพมหานคร ควบคุม ก า ร ก่ อ ส ร้ า ง อ า ค า ร ใ น พื้ น ท่ี ก รุ ง รตั นโกสนิ ทร์ช้นั ใน (พ.ศ.2528) มีหลักเกณฑ์ในควบคุมโดยการห้าม ก่อสร้างอาคารบางประเภท และ อาคารสงู เกินกวา่ 16 เมตร การควบคมุ การกอ่ สรา้ งอาคาร ในพ้ืนทกี่ รงุ รัตนโกสินทรช์ ัน้ ใน

ขอ้ บัญญัตกิ รงุ เทพมหานคร ฯ “ ข้อบัญญัติกรุงเทพมหานคร ควบคุมการ “ ก่อสร้างอาคารในพื้นที่กรุงรัตนโกสินทร์ ชั้นนอก (พ.ศ.2530) มีหลักเกณฑ์ในควบคุมโดยการห้ามก่อสร้าง อาคารบางประเภท และอาคารสูงเกินกว่า 16 เมตร (โดยมีการยกเว้นพื้นที่บริเวณท่ี 10 ซึ่งให้กอ่ สร้างสงู ไดไ้ มเ่ กนิ 37 เมตร) การควบคมุ การกอ่ สร้างอาคาร ในพนื้ ท่กี รุงรตั นโกสินทร์ชน้ั นอก

ขอ้ บญั ญตั ิกรุงเทพมหานคร ฯ “ ข้อบัญญัติกรุงเทพมหานคร ควบคุม “ การก่อสร้างอาคารในพื้นที่ฝั่งตรงข้าม กรงุ รตั นโกสนิ ทร์ (พ.ศ.2535) มีหลักเกณฑ์ในควบคุมโดยการห้าม ก่อสร้างอาคารบางประเภท และอาคาร สงู เกินกวา่ 16 เมตร การควบคุมการก่อสร้างอาคาร ในพน้ื ทฝี่ งั่ ตรงข้ามกรุงรัตนโกสินทร์



ข้อบญั ญตั ิกรงุ เทพมหานคร ฯ “ ข้อบัญญัติกรุงเทพมหานคร ควบคุมการก่อสร้าง “อาคารในพืน้ ท่ีรอบวดั อรุณ (พ.ศ.2539) มีหลกั เกณฑใ์ นควบคุมโดยการห้ามกอ่ สรา้ งอาคาร บรเิ วณท่ี 1 สูงเกนิ กว่า 16 เมตร บริเวณที่ 2 สงู เกนิ กวา่ 24 เมตร บริเวณที่ 3 สงู เกนิ กว่า 40 เมตร บริเวณที่ 4 สูงเกนิ กวา่ 70 เมตร การควบคุมการก่อสร้างอาคาร พนื้ ท่ีรอบวัดอรณุ ราชวราราม

ข้อบญั ญัติกรงุ เทพมหานคร ฯ “ ข้อบัญญัติกรุงเทพมหานคร ควบคุม “ การก่อสร้างอาคารในพื้นท่ีต่อเนื่อง กรงุ รัตนโกสินทร์ (พ.ศ.2542) มีหลักเกณฑ์ในควบคุมโดยการห้าม ก่อสร้างอาคารสูงเกินกว่า 16 เมตร 20 เมตร และ 37 เมตร การควบคมุ การกอ่ สร้างอาคาร ในพ้ืนทต่ี อ่ เน่ืองกรุงรตั นโกสนิ ทร์



ข้อบัญญตั กิ รงุ เทพมหานคร ฯ “ ขอ้ บญั ญตั กิ รงุ เทพมหานคร ควบคุมการกอ่ สร้างอาคาร “ ในบรเิ วณรมิ ฝง่ั แม่น้าเจา้ พระยา (พ.ศ.2542) • ระยะ 3 เมตร มีหลักเกณฑ์ในควบคุมโดยห้าม กอ่ สร้างอาคาร ยกเวน้ เข่อื น ประตู ฯลฯ • ระยะ 3-15 เมตร มีหลักเกณฑ์ในควบคุมโดยห้าม ก่อสร้างอาคารสงู เกนิ กวา่ 8 เมตร • ระยะ 15-45 เมตร มีหลักเกณฑ์ในควบคุมโดย หา้ มก่อสรา้ งอาคารสูงเกินกว่า 16 เมตร การควบคุมการกอ่ สร้างอาคาร ในพ้ืนทีร่ ิมฝ่งั แม่นา้ เจา้ พระยา