Δ. 4.2. Η Αρχαϊκή τέχνη

Πρότυπο Γυμνάσιο Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης Μαθήματα Ιστορίας της Τέχνης. Μια περιδιάβαση στην τέχνη από την Προϊστορία μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο Τόνια Καφετζάκη (επιμέλεια κειμένων) - Χριστίνα Παπαδάκη (εικαστική επιμέλεια) 4.2. Η Αρχαϊκή Τέχνη (800-479 π.Χ.) Η γένεση της ελληνικής γλυπτικής και αρχιτεκτονικής

Αρχαϊκή Εποχή (800-479 π.Χ.)  Συγκροτείται η πόλη-κράτος  Ο πολίτης αρχίζει να συμμετέχει στη διαχείριση των πολιτικών πραγμάτων  Εξάπλωση του ελληνισμού στα παράλια της Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου (Β΄ Ελληνικός Αποικισμός)  Το εμπόριο, η βιοτεχνία και η ευρεία χρήση του νομίσματος ► σημαντική οικονομική πρόοδος  Η τέχνη αναζητεί νέους ρυθμούς έκφρασης, ενώ η ποίηση εκφράζει τις καθημερινές αγωνίες του ανθρώπου  Ο ελληνισμός συνειδητοποιεί την πολιτισμική του ενότητα  Ενωμένος θα αποκρούσει την περσική επεκτατική πολιτική

Πρώιμη Αρχαϊκή ή Ανατολίζουσα περίοδος 700‐620 π.Χ.

«Ανατολίζουσα» περίοδος (7ος αι.): Αγγειογραφία  Πρώτο κέντρο η Κόρινθος  Επίδραση από την τέχνη της Εγγύς Ανατολής  Μείωση γεωμετρικών σχημάτων  Αντικατάσταση γωνιωδών και ευθύγραμμων σχημάτων με καμπύλα  Επικράτηση μυθολογικών θεμάτων και φυτικών στοιχείων Πρωτοκορινθιακή όλπη του Chigi (650-640 π.Χ.) Ρώμη, Museo Nazionale Etrusco di Villa Giulia

«Ανατολίζουσα» περίοδος (7ος αι.): Αγγειογραφία  Τάση για μυθολογική και επική αφήγηση  Φυσιοκρατικές ανησυχίες  Διάκοσμος από σχηματοποιημένους ρόδακες, φύλλα φοινίκων, άνθη λωτού, ταύρους, γρύπες, πουλιά, σφίγγες, λιοντάρια, σειρήνες  Χρώματα: κόκκινο, μαύρο, ανοιχτό κίτρινο  Μεγαλύτερο μέγεθος διακοσμητικών παραστάσεων  Εγχάρακτες γραμμές ► απόδοση υφής και σχήματος Αττική λουτροφόρος (690 π.Χ.) Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου

«Ανατολίζουσα» περίοδος (7ος αι.): Αγγειογραφία Πρωτοαττικός αμφορέας (660 π.Χ.) Ζωγράφος του Πολύφημου Ελευσίνα, Αρχαιολογικό Μουσείο

«Ανατολίζουσα» περίοδος (7ος αι.): Αγγειογραφία Κορινθιακή κοτύλη με αρσενικό ελάφι ανάμεσα σε λιοντάρια (630-615 π.Χ.)

«Ανατολίζουσα» περίοδος: Γλυπτική (Δαιδαλικός ρυθμός) • Ονομάστηκε έτσι από τον Δαίδαλο (μυθικό πατέρα της γλυπτικής) • Ξύλινα τα πρώτα αγάλματα (ξόανα) • Μέσα 7ου αι.: γίνονται λίθινα • Απεικονίζονται θεές, αποδοσμένες ως γυναίκες • Σχήμα δοκού • Μετωπική στάση • Ακαμψία κορμού • Βαριά περούκα καλύπτει τους ώμους • Ένταξη του προσώπου σε δύο τριγωνικές μάζες • Επιχρωματισμός Η κυρία της Auxerre (640 -630 π.Χ.) Ασβεστόλιθος, Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου

Γυναικείο άγαλμα (γύρω στο 650 π.Χ ) Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Από νησιωτικό μάρμαρο. Είναι από τα αρχαιότερα μνημειακά λίθινα αγάλματα, αντιπροσωπευτικό του δαιδαλικού ρυθμού. Βρέθηκε στη Δήλο, στο ιερό της Άρτεμης. Παριστάνει πιθανόν την Άρτεμη και σύμφωνα με επιγραφή (χαραγμένη στον αριστερό μηρό), είναι αφιέρωμα της Ναξίας Νικάνδρης στον Απόλλωνα.

Ώριμη Αρχαϊκή περίοδος 620-479 π.Χ.

 Αρχιτεκτονική  Διαμόρφωση των δύο κύριων αρχιτεκτονικών ρυθμών ► Δωρικός (σοβαρότητα, στιβαρότητα) ► Ιωνικός (κομψότητα, χάρη) Οι δύο ρυθμοί διαφοροποιούνται στο κιονόκρανο και στον θριγκό και  των τύπων των ναών ως προς την κάτοψή τους

Δωρικός ρυθμός

Ιωνικός ρυθμός

Κάτοψη ναού, κοινή και στους δύο τύπους Καταγωγή από το μυκηναϊκό μέγαρο

Ο δωρικού ρυθμού ναός της Αφαίας στην Αίγινα

 Γλυπτική • Αρχιτεκτονικά ανάγλυφα  κοσμούν τους ναούς  εικονικές παραστάσεις από τη μυθολογία • Ολόγλυφα έργα  οι γυμνοί «Κούροι»  οι ντυμένες με δωρικό πέπλο ή ιωνικό χιτώνα «Κόρες»

Αρχιτεκτονικά γλυπτά Από το ναό της Αφαίας στην Αίγινα (πρώτη δεκαετία 5ου αι. π.Χ.), Γλυπτοθήκη Μονάχου

Σύμπλεγμα Κλέοβη και Βίτωνα (610 π.Χ.) Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών

Οι Κούροι  Θεοί ή άνθρωποι;  Είναι ταφικά μνημεία  Βρέθηκαν πάνω από 100  Αποδίδεται ο νέος άνθρωπος στον ανθό της νιότης του  Είναι οι νεαροί αριστοκράτες. Δεν δουλεύουν, πολεμούν και αθλούνται  Περήφανοι για το σώμα τους  Ιερότητα της γυμνότητας, χαρακτηριστικό ελληνικής τέχνης  Σύμβολα ανδροκρατούμενης αριστοκρατικής κοινωνίας  Τους διακρίνει εύθυμη αυτοπεποίθηση (μειδίαμα) Ο Κούρος της Βολομάνδρας (570-560 π.Χ.) ύψος 1,79 μ. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Οι κούροι  Άκαμπτη μετωπική στάση  Χέρια κολλημένα στο σώμα  Σφιγμένη γροθιά  Φαρδιοί ώμοι  Στενή μέση  Σκληρά άκαμπτα γόνατα  Καμπύλες μηρών και γοφών  Βάρος κατανεμημένο και στα δυο πόδια  Το ένα πόδι ελάχιστα πιο μπροστά  Πρόσωπο: όχι απόδοση ιδιαίτερων χαρακτηριστικών  Χαρακτηριστικό αρχαϊκό μειδίαμα

Άγαλμα κούρου (γύρω στο 600 π.Χ.) Αθήνα , Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Από μάρμαρο Νάξου. Ήταν αφιέρωμα στον Ποσειδώνα και ήταν στημένο μπροστά στο ναό του στο Σούνιο. Έχει υπερφυσικό μέγεθος, ανήκει στα κολοσικά αγάλματα της εποχής

Άγαλμα κούρου (μέσα του 6ου αι. π.Χ.) Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Από μάρμαρο Νάξου Βρέθηκε στο Ιερό του Απόλλωνα στο Πτωό της Βοιωτίας

Άγαλμα κούρου (540-530 π.X.) Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Από παριανό μάρμαρο Βρέθηκε στη Μερέντα (αρχ. Μυρρινούς) Αττικής. Ήταν επιτύμβιο και βρέθηκε μαζί με την κόρη Φρασίκλεια

Άγαλμα κούρου (γύρω στο 530 π.Χ. ) Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Από μάρμαρο παριανό Βρέθηκε στην Ανάβυσσο της Αττικής. Ήταν επιτύμβιο, στημένο πάνω στο τάφο του Κροίσου σύμφωνα με επιγραφή στο βάθρο: Στάσου και θρήνησε στον τάφο του νεκρού Κροίσου, τον οποίο αφάνισε ο φοβερός Άρης, όταν πολέμησε ανάμεσα στους Προμάχους»

Άγαλμα κούρου (γύρω στο 520 π.Χ.) Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Από μάρμαρο νησιωτικό. Βρέθηκε στο Ιερό του Απόλλωνα στο Πτωό της Βοιωτίας. Παρατηρήστε:  την αλλαγή στην απόδοση των όγκων του σώματος  τα χέρια που τείνουν να αποκολληθούν από τους μηρούς  την αίσθηση της κίνησης Έχουμε φτάσει πια στην ύστερη αρχαϊκή εποχή

Οι Κόρες • Εκλεπτυσμένες και ανθρώπινες • Κομψές, αμέριμνες, αθώες • Ντυμένες με δωρικό πέπλο ή ιωνικό χιτώνα • Κομψή κόμμωση • Κοσμήματα • Επιχρωματισμός

Άγαλμα κόρης (550-540 π.Χ. ) Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Από μάρμαρο παριανό Βρέθηκε στη Μερέντα (αρχ. Μυρρινούς) Αττικής. Ήταν επιτύμβιο, στημένο πάνω στον τάφο της Φρασίκλειας, όπως αναφέρεται στην επιγραφή του βάθρου. Θεωρείται από τα σημαντικότερα της ώριμης αρχαϊκής εποχής και αποδίδεται στον γλύπτη Αριστίωνα τον Πάριο. Παρατηρήστε:  την έκφραση του προσώπου  τη διάπλαση του σώματος σε σχέση με το ένδυμα το οποίο ακολουθεί τις καμπύλες του κορμιού.  τον εντυπωσιακό χρωματικό διάκοσμο του ενδύματος με εγχάρακτα και ζωγραφιστά μοτίβα (ρόδακες, άστρα, μαιάνδρους)

Η Φρασίκλεια

Η πεπλοφόρος (530 π.Χ.) Αθήνα, Μουσείο Ακρόπολης

Η Κόρη με το κυδώνι (περ. 530-520 π.Χ.) Αθήνα, Μουσείο Ακρόπολης

Η Κόρη του Αντήνορα (περ. 525 π.Χ. ) Αθήνα, Μουσείο Ακρόπολης

Η Κόρη με τα αμυγδαλωτά μάτια (περ. 500 π.Χ.) Αθήνα, Μουσείο Ακρόπολης

Παρατηρήσατε ότι το αρχαϊκό μειδίαμα δεν υπάρχει πια; Η Κόρη του Ευθυδίκου (480 π.Χ.) Αθήνα, Μουσείο Ακρόπολης

Ο Μοσχοφόρος (570 π.Χ. ) Αθήνα, Μουσείο Ακρόπολης

 Κεραμική • Θέματα: ομηρικά έπη, θρύλοι και παραδόσεις, θεοί και ημίθεοι, ήρωες και κοινοί θνητοί • Αφηγηματικές σκηνές • Τάση για απόδοση κίνησης (οι μορφές τρέχουν, πηδούν, χορεύουν, πολεμούν, ιππεύουν, οδηγούν άρματα) • Μία μόνη παράσταση η διακόσμηση

Μελανόμορφος ρυθμός  Ευρετής: Ο Εξηκίας από την Αθήνα  Μορφές με μαύρο χρώμα πάνω στο φυσικό φόντο του πηλού  Εγχάρακτες λεπτομέρειες στο εσωτερικό των μορφών  Φωτίζονται τμηματικά από λευκό και βαθυκόκκινο χρώμα  Απεικόνιση κατατομής προσώπων  Το μάτι σχεδιάζεται στο μέτωπο  Σταδιακά: Κίνηση, ρεαλισμός, αίσθηση όγκου, δομής σώματος, φυσικότητα μορφών  ΟΜΩΣ: ο μελανόμορφος ρυθμός περιορίζει την πλαστικότητα, τη φυσική κίνηση, την ελευθερία στην έκφραση

Ο αμφορέας του Εξηκία (540 π.Χ.) Μουσείο Βατικανού • Μία μόνο παράσταση η διακόσμηση • Εγρήγορση • Δραματικότητα

Μελανόμορφος ρυθμός Εξηκίας Αχιλλέας και Πενθεσίλεια (535-530 π.Χ.) Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο

Ερυθρόμορφος ρυθμός  Ευρετής: Ο «Ζωγράφος του Ανδοκίδη»  Φιγούρες άβαφτες, στο φυσικό χρώμα του πηλού  Μαύρο φόντο  Γραμμές χωρίς πάχος, ευέλικτες, έντονα ανάγλυφες  Χρήση πολύ λεπτού πινέλου για λεπτομέρειες στο πρόσωπο, σώμα, πτυχώσεις ρούχων  Πιο αραιωμένο χρώμα ανατομία χωρίς να υπογραμμίζονται όλες οι λεπτομέρειες  Σύλληψη στάσεων με ακρίβεια  Πτυχώσεις, μυς, πρόσωπα  Σταθερές γραμμές  Αναζήτηση ρεαλισμού  Κίνηση, ζωή  Αξιοποίηση του βάθους, όγκων, επιφανειών του ανθρώπινου σώματος  Κυρίαρχο θέμα η ανθρώπινη μορφή

Καλυκοειδής κρατήρας του Ευφρονίου (515-510 π.Χ.) Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου

Λεπτομέρεια Κύλικα του Σωσία, Ο Αχιλλέας περιδένει το τραύμα του Πατρόκλου (περ. 500 π.Χ.), Βερολίνο, Antikenmuseen [Αρχαιολογική Συλλογή]

Παρατηρήστε στη σκηνή: Οι γονείς στα πλάγια και το Ο αποχαιρετισμός του πολεμιστή δεξί πόδι του πολεμιστή στο κέντρο έχουν ζωγραφιστεί ερυθρόμορφο αγγείο προφίλ, με τον παλιό τρόπο. περ. 510-500 π.Χ. Το δεξί του πόδι, όμως, είναι ζωγραφισμένο με βράχυνση (τα αντικείμενα μικραίνουν προς τα πίσω, για να αποδοθεί το βάθος) και η ασπίδα είναι ιδωμένη από το πλάι και ακουμπισμένη στον τοίχο κι όχι απλά στρογγυλή

Εξέλιξη στην τέχνη Από το «αποδίδω αυτό που ξέρω» στο «αποδίδω αυτό που βλέπω»