Δ. 8.2. Όψιμη Αναγέννηση ή Μανιερισμός

Πρότυπο Γυμνάσιο Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης Μαθήματα Ιστορίας της Τέχνης. Μια περιδιάβαση στην τέχνη από την Προϊστορία μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο Τόνια Καφετζάκη (επιμέλεια κειμένων) - Χριστίνα Παπαδάκη (εικαστική επιμέλεια) 8.2. Μανιερισμός ή Όψιμη Αναγέννηση 16ος αι.

Ορισμός, χρονικά όρια  Ο όρος προέρχεται από τη λέξη «maniera» (=δεξιοτεχνία)  Χαρακτηρίζει έργα του 16ου αι., στα οποία διαπιστώνεται απόκλιση από τους αυστηρούς κανόνες της Αναγέννησης, άρνηση της τελειότητας των μορφών και εισαγωγή νέων στοιχείων (ποικιλία, αποσπασματικότητα, υπερβολές) • Μανιεριστικά έργα έχουμε στη διάρκεια του 16ου αι. • Οι Μανιεριστές είναι οι πρώτοι «μοντέρνοι» καλλιτέχνες • Είναι δημιουργοί εικόνων με βαθιά νοήματα, όχι πάντα εύκολα κατανοητά Πρόδρομος/ιδρυτής: Ο Μικελάντζελο στα τελευταία έργα του, όταν οι ήρεμες εκφράσεις και κινήσεις των μορφών μετατρέπονται σε έντονες και αγωνιώδεις

Ιστορικό πλαίσιο-Προϋποθέσεις  Πολιτικές, πολιτισμικές και θρησκευτικές αλλαγές  1527: λεηλασία της Ρώμης από τα στρατεύματα του Κάρολου Ε΄► αλλαγή του ρόλου της ιταλικής χερσονήσου στην Ευρώπη  Μεταρρύθμιση ► νέες δογματικές αντιλήψεις ► διχασμός Ευρώπης (Μεταρρύθμιση-Αντιμεταρρύθμιση)  Νέες επιστημονικές αντιλήψεις (ηλιοκεντρική θεωρία Κοπέρνικου: η γη δεν είναι το κέντρο του σύμπαντος)  Η αίσθηση ότι είχε πλέον κατακτηθεί το ιδανικό, η αρμονία, η τεχνική τελειότητα ► αμηχανία για τη συνέχεια ► νέα προσέγγιση: διατήρηση κλασικών φορμών αλλά στη θέση της ισορροπίας η ανισορροπία, παραμορφώσεις στην κλίμακα και την προοπτική, διαταραγμένη αίσθηση του χώρου

Οι απαρχές: τα ύστερα έργα του Ραφαήλ (Μεταμόρφωση, 1518-20) και του Μικελάντζελο (Δευτέρα Παρουσία, 1536-1541) Παρατηρήστε:  την ένταση, την ανησυχία των σκηνών (φανερή στις μορφές, τις κινήσεις, τον χώρο)

Γενικά χαρακτηριστικά και εκπρόσωποι  Έντονη ή και βίαιη κίνηση Εκπρόσωποι  Επιμήκυνση μορφών  Ανήσυχη έκφραση σε πρόσωπα, Ζωγραφική Παντόρμο, Παρμιτζιανίνο, πολύπλοκες χειρονομίες Τιντορέτο, Αρτσιμπόλντο  Μετατόπιση του κυρίως θέματος Γλυπτική από το κέντρο του πίνακα κάπου Τσελίνι, Μπολόνια αλλού (στο δεύτερο πλάνο ή στο βάθος του πίνακα) Αρχιτεκτονική  Πολύπλοκη, ανήσυχη σύνθεση Βασάρι, Σανκάλο, Ρομάνο  Τονισμός μυώνων στα ανδρικά γυμνά  Εξεζητημένες στάσεις στις φιγούρες (ιδιαίτερα η στάση κοντραπόστο)  Αντιθετικά έντονα χρώματα  Έκφραση ψυχικής ανησυχίας και έντασης

Jacopo Carucci, Pontormo [Τζάκοπο Καρούτσι ή Παντόρμο] (1494-1556) Αποκαθήλωση (1525-28) Λάδι σε πάνελ, 31x192 εκ. Παρεκκλήσιο Καπόνι Σάντα Φελιτσιτά, Φλωρεντία

Jacopo Robusti ή Tintoretto [Τιντορέτο] (1518-1594)  ζωγράφος της Βενετσιάνικης σχολής  ο ίδιος έλεγε ότι το έργο του στηρίζεται «στο σχέδιο του Μιχαήλ Αγγέλου» και «το χρώμα του Τισιανού» Αυτοπροσωπογραφία (1547) Φιλαδέλφεια, Μουσείο Τέχνης

Tintoretto Ο άγιος Γεώργιος και ο δράκος (1533 περ.) Λάδι σε καμβά, 158,3x100,5 εκ. Λονδίνο Εθνική Πινακοθήκη

Παρατηρήστε: την παράδοξη σύνθεση την εκκεντρικότητα της απεικόνισης τις αντιθέσεις φωτός- σκιάς τις αναστατωμένες, έντονες χειρονομίες και κινήσεις την ένταση της σκηνής Τintoretto, Η εύρεση των λειψάνων του Αποστόλου Μάρκου (1562) Λάδι σε καμβά, 405.2x405.2 εκ. Μιλάνο, Πινακοθήκη Brera

Tintoretto, Ο Νιπτήρ (1548- 1549) Λάδι σε καμβά, 210x533 εκ. Μαδρίτη, Μουσείο Prado

Tintoretto, Μυστικός δείπνος (1592-1594) Λάδι σε καμβά, 365x568 εκ. Ναός San Giorgio Maggiore, Βενετία

Tintoretto, Η Σωσσάνα και οι κριτές (1555-60) Λάδι σε καμβά, 147x194 εκ. Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης [Kunsthistorisches Museum]

Tintoretto Ο Χριστός στο σπίτι της Μάρθας και της Μαρίας (1575-80) Λάδι σε καμβά, 200x132 εκ. Μόναχο, Alte Pinakothek [Παλαιά Πινακοθήκη]

Parmigianino [Παρμιτζιανίνο] (1503-1540) Αυτοπροσωπογραφία σε κυρτό κάτοπτρο (περ.1522) Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης [Kunsthistorisches Museum]

Parmigianino Η Παναγία με τον άγιο Ζαχαρία (1530) Λάδι σε καμβά, 219x135 εκ. Φλωρεντία, Πινακοθήκη Uffici

απομάκρυνση από τελειότητα αναλογιών (μακρύς λαιμός, μικρό κεφάλι Παναγίας) χάρη και κομψότητα μορφής ασαφής χώρος αδιαφορία για την απόδοση της ιδανικής ομορφιάς προς χάρη της διαφοράς από το παρελθόν Parmigianino Η Παναγία με τον μακρύ λαιμό (1592) Λάδι σε καμβά, 219x135 εκ. Φλωρεντία, Πινακοθήκη Uffici

Agnolo Bronzino [Ανιόλο Μπρονζίνο] (1503-1572) Πορτρέτο της Λουκρητίας Παντσαντίκι (1540) Λάδι σε καμβά, 102x85 εκ. Φλωρεντία, Πινακοθήκη Uffici

Agnolo Bronzino Η Ελεονόρα του Τολέδου με τον γιο της Τζιοβάνι (1544-45) Λάδι σε ξύλο, 115x96 εκ. Φλωρεντία, Πινακοθήκη Uffici

Giuseppe Arcimboldi [Τζουζέπε Αρτσιμπόλτο] (1527 – 1593)  Μιλανέζος ζωγράφος, πρόδρομος των σουρεαλιστών  γκροτέσκ (αλλόκοτες, παράδοξες) προσωπογραφίες με φρούτα, λουλούδια, πουλιά, λαχανικά, ζώα, εργαλεία, και άλλα αντικείμενα Αρτσιμπόλτο Άνοιξη (1573) Λάδι σε μουσαμά, 76x64 εκ. Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου

Arcimboldi Καλοκαίρι (1573) Λάδι σε καμβά 76x64 εκ. Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου

Arcimboldi, Φθινόπωρο και Χειμώνας (1573) Λάδι σε καμβά, 76x64 εκ. Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου

Η τέχνη του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (El Greco) (1541-1614) Η βυζαντινή τέχνη συναντά τη δυτική ζωγραφική Έργο μοναδικό στην ιστορία της ευρωπαϊκής τέχνης

Γενικά χαρακτηριστικά • κληρονομιά από ασκητική βυζαντινή τέχνη (Κρητική Σχολή) • γνώση κατακτήσεων Αναγέννησης • επιμήκυνση μορφών • γνήσιο θρησκευτικό αίσθημα • πνευματικότητα • ένταση, πάθος, δύναμη • απαλλαγή από επιτήδευση και ωραιοποίηση • ανθρώπινη ζεστασιά • αντιθετική χρήση χρώματος • ιδιόρρυθμη χρήση φωτός • αδιαφορία για φυσικά χρώματα και σχήματα • θέματα: θρησκευτικές σκηνές, τοπία, προσωπογραφίες

El Greco Αγόρι που φυσά ένα αναμμένο δαυλί (1570-1572) Λάδι σε καμβά 60,5x50,5 εκ. Νάπολι, Εθνικό Μουσείο Capodimonte

El Greco Η κυρία με τη γούνα (1577-80) Λάδι σε καμβά 62,5x50 εκ. Γλασκώβη, Pollok House

El Greco Η Μαγδαληνή (1577) Λάδι σε καμβά 157x121εκ. Βουδαπέστη, Μουσείο Καλών Τεχνών

El Greco Ο Χριστός αίρων τον σταυρό (1580) Λάδι σε καμβά 105x79 εκ. Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης

Εl Greco Ο διαμοιρασμός των ιματίων του Χριστού (1583 – 1584) Λάδι σε μουσαμά 165x99 εκ. Μόναχο, Alte Pinakothek [Παλαιά Πινακοθήκη]

Παρατηρήστε: τον χωρισμό του πίνακα σε δύο μέρη, που αντιστοιχούν στον επίγειο και τον ουράνιο κόσμο στο κάτω μέρος ακολουθούνται οι κανόνες της αναγέννησης, στο πάνω κυριαρχεί το μανιεριστικό στοιχείο El Greco, Η ταφή του κόμητος Όργκαθ (1586) Λάδι σε καμβά, 487,7x360,7 εκ. Ναός του Σάντο Τομέ, Τολέδο

Παρατηρήστε:  την επιμήκυνση της μορφής του Ιησού  την έντονη προοπτική στη μορφή στα πόδια του Ιησού, που την κάνει να βγαίνει σχεδόν από τον πίνακα  τη συστροφική κίνηση όλων των μορφών, που μοιάζουν να αιωρούνται  την αίσθηση της ανάτασης  το ακαθόριστο του χώρου  την ονειρική ατμόσφαιρα El Greco, Η Ανάσταση (1603-1607) Λάδι σε μουσαμά, 275x127 εκ. Μαδρίτη, Μουσείο Prado

El Greco Σταύρωση (1585-1595) Λάδι πάνω σε μουσαμά, 95x61 εκ. Τόκιο, Museum of Western Art

El Greco Το άνοιγμα της Πέμπτης Σφραγίδας της Αποκάλυψης (1608-1614) Λάδι σε μουσαμά 224,5x192,8 εκ. Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης

El Greco, Η συναυλία των Αγγέλων (1608-1614) Λάδι σε μουσαμά, 115x217 εκ. Αθήνα, Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου

El Greco Άποψη του Τολέδου (1595-1600) Λάδι σε μουσαμά 121,3x108,6 εκ. Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης

El Greco Ο καρδινάλιος Fernando Νino di Guevara (1600) Λάδι σε μουσαμά, 171x108 εκ. Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο

El Greco Πορτρέτο του Ορτένσιο Φέλιξ Παραβιτσίνο (1609) Λάδι σε μουσαμά 113x86 εκ. Βοστώνη, Μουσείο Kαλών Τεχνών

Νίκολας Χίλλιαρντ [Nicholas Hilliard] (1547-1619) Είναι ίσως η πιο διάσημη αγγλική μινιατούρα, χαρακτηριστική της κομψότητας και επιτήδευσης στην τέχνη της ελισαβετιανής περιόδου Νεαρός ανάμεσα στα τριαντάφυλλα (1587) Ακουαρέλλα και γκουάς σε περγαμηνή 13,6x7,3 εκ. Λονδίνο, Μουσείο Βικτωρίας & Αλβέρτου

 Γλυπτική

Benvenuto Cellini [Μπενβενούτο Τσελίνι] (1500-1571) Παρατηρήστε: τον τονισμό των μυώνων τη στάση κοντραπόστο την έκφραση στο πρόσωπο B. Cellini Περσέας (περ. 1550) Φλωρεντία, Loggia dei Lanzi

B. Cellini, Ο Περσέας ελευθερώνει την Ανδρομέδα Ανάγλυφο στη βάση του αγάλματος του Περσέα

B. Cellini, Η νύμφη του Φοντενεμπλώ (1542) Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου

B. Cellini, Αλατιέρα με τον Ποσειδώνα και τη Δήμητρα (1540-1543). Κατασκευάστηκε για τον βασιλιά Φραγκίσκο Α΄ Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης [Kunsthistorisches Museum]

Giovanni Da Bologna [Τζοβάνι ντα Μπολόνια] (1529 -1608) Giovanni Da Bologna Έφιππος ανδριάντας του Κόζιμο Α΄ Φλωρεντία, Piazza di Signoria

Giovanni Da Bologna Αrchitettura (1570-72), Φλωρεντία, Εθνικό Μουσείο Bargello Asrtronomia o Venere Urania (1573-75), Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης [Kunsthistorisches Museum]

Giovanni Da Bologna Ερμής (1580) Ορείχαλκος, ύψος 187 εκ. Φλωρεντία, Εθνικό Μουσείο Bargello