Δ. 11.1. Η τέχνη του 19ου αι. Γκόγια, Φούσλι, Μπλέικ

Πρότυπο Γυμνάσιο Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης Μαθήματα Ιστορίας της Τέχνης. Μια περιδιάβαση στην τέχνη από την Προϊστορία μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο Τόνια Καφετζάκη (επιμέλεια κειμένων) - Χριστίνα Παπαδάκη (εικαστική επιμέλεια) 11.1. Η τέχνη του 19ου αιώνα Γκόγια, Φούσλι, Μπλέικ τρεις προδρομικοί δημιουργοί

Γκόγια, Φούσλι, Μπλέικ τρεις προδρομικοί δημιουργοί  Εκφράζουν ο καθένας με τον τρόπο του τον αντιφατικό και πολύπλοκο χαρακτήρα της εποχής τους (τέλη 18ου- αρχές 19ου αι.)  Το έργο τους γίνεται αφετηρία για νέες κατακτήσεις στη ζωγραφική (μορφικές, θεματικές, χρωματικές) που θα επηρεάσουν τους καλλιτέχνες της επόμενης γενιάς

Francisco Goya [Γκόγια] (1746-1828) Γενικά χαρακτηριστικά  γνώση της προηγούμενης παράδοσης και άρνησή της  πίστη στις ανθρωπιστικές αξίες του Διαφωτισμού αλλά και φόβος για την ύπαρξη εξωλογικών και δαιμονικών δυνάμεων στην πορεία του ατόμου και της κοινωνίας  πάθος χρώματος  ρεαλιστική διάθεση  νέα θεματολογία  ζωγράφος του υποσυνείδητου  πρόδρομος συμβολισμού και σουρεαλισμού Θέματα  προσωπογραφίες των μελών της Αυλής, υπονομεύοντας όμως συστηματικά τα εικονιζόμενα πρόσωπα  σκηνές της λαϊκής ζωής  σύγχρονα ιστορικά γεγονότα  φανταστικά οράματα και δαιμονολογικά στοιχεία

Προσωπογράφος της βασιλικής Αυλής  κριτική στάση απέναντι στο πρόσωπο  καμία ωραιοποίηση  απόδοση του χαρακτήρα, της ψυχής του εικονιζομένου  δεν διστάζει να φανερώσει την κενότητα, την απληστία, τη ματαιοδοξία των υψηλών προσώπων που ζωγραφίζει  «κανένας αυλικός ζωγράφος πριν ή μετά δεν άφησε τέτοια εικόνα του πελάτη του» (E.H. Gombrich) Goya Ο βασιλιάς Φερδινάνδος Ζ΄ της Ισπανίας (1814) Λάδι σε μουσαμά, 207x140 εκ. Μαδρίτη, Μουσείο Prado

Goya, Η οικογένεια του Καρόλου IV (1800) Ελαιογραφία, 280x336 εκ. Μαδρίτη, Μουσείο Prado Παρατηρήστε:  την επίσημη, τυπική στάση των 14 προσώπων  τη βασίλισσα στον κύριο άξονα του έργου, με όλο το φως πάνω της ► κύριο πρόσωπο του έργου  τη ρεαλιστική διάθεση  τα πλούσια χρώματα  τα διακοσμητικά στοιχεία  τα ιδιαίτερα, εξατομικευμένα χαρακτηριστικά των προσώπων  την απόδοση των ψυχικών χαρακτηριστικών τους (π.χ. την αρπακτικότητα της βασίλισσας, την ατολμία του βασιλιά, την αδιαφορία, ιδιοτέλεια, ζήλεια άλλων προσώπων, την αθωότητα των παιδιών κλπ.)

Νομίζετε ότι το έργο «επικοινωνεί» με το Las Meninas του Bελάσκεθ

Goya, El Quitasol (1777) Ελαιογραφία, 104x152 εκ. Μαδρίτη, Μουσείο Prado

Goya, Η τυφλόμυγα (1788) Ελαιογραφία, 269x350 εκ. Μαδρίτη, Μουσείο Prado

Η γαλατού του Μπορντώ (1825-27) Ελαιογραφία, 74x68 εκ. Μαδρίτη, Μουσείο Prado

Γυμνή Μάγια (1797-1800) και Ντυμένη Μάγια (1807-1808) Ελαιογραφίες 97x190 εκ. Μαδρίτη Μουσείο Prado

Goya Ντον Μανουέλ Οσόριο ντε Θουνίγκα, (1788) Λάδι σε μουσαμά, 127x101 εκ. Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης

Goya Αυτοπροσωπογραφία μπροστά στο καβαλέτο (1793-4) Λάδι σε μουσαμά, 42x28 εκ. Μαδρίτη, Real Academia de Bellas Artes de San Fernando

Goya Η Δούκισσα της Άλμπα (1797) Λάδι σε μουσαμά, 210x148 εκ. Νέα Υόρκη, Hispanic Society

Καπρίτσια (Los Caprichos) Σειρά 80 χαρακτικών μετά το 1796 Καπρίτσια (= φαντασιώσεις). Χαρακτικά με τη μέθοδο της οξυγραφίας, κυρίως της γραμμικής, αλλά και της τονικής. Οπαδός του Διαφωτισμού ο Γκόγια σατίριζε και καυτηρίαζε με αυτές τα ανθρώπινα πάθη ή τα ήθη της κοινωνίας της εποχής, ειδικότερα την εξουσία της Ιεράς Εξέτασης και γενικά του κλήρου. Λίγες ημέρες μετά την κυκλοφορία τους, τα Καπρίτσια έπαψαν να κυκλοφορούν, συνέπεια των πιέσεων που ασκήθηκαν από την Εκκλησία, ενώ το 1803 οι μήτρες των χαρακτικών δόθηκαν ως δώρο στον Κάρολο Δ' και μεταφέρθηκαν στο Βασιλικό Χαλκογραφείο. Τυπώθηκαν εκ νέου πολύ μεταγενέστερα, στα μέσα του 19ου αιώνα. Δίπλα: Ο Ύπνος της λογικής γεννάει τέρατα (1799)

Τα έργα της τρίτης περιόδου του έργου του • Πρόκειται για χαρακτικά με φανταστικά θέματα με μάγισσες και μυστηριώδη φαντάσματα • 1808: κατάληψη Μαδρίτης από Γάλλους • Περίοδος καταπίεσης και αγριοτήτων • Απαισιόδοξο, τραγικό αίσθημα • Καταγγελία της βίας • Προσωπικοί εφιάλτες Ο Γίγαντας (1808-1810) Μαδρίτη, Μουσείο Prado

Οι συμφορές του πολέμου (1812-1815): 82 χαρακτικά που αποτύπωναν τις θηριωδίες του πολέμου

Goya Μάγιας στο μπαλκόνι (1810-15) Λάδι σε μουσαμά, 194x125 εκ. Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης

Η 2α Μαΐου 1808 ή Η έφοδος των Μαμελούκων, (1814) Ελαιογραφία σε μουσαμά, 266x345 εκ. Μαδρίτη, Μουσείο Prado

Η εκτέλεση της 3ης Μαΐου1808 (1814) Λάδι σε μουσαμά, 266x345 εκ. Μαδρίτη, Μουσείο Prado

Η εκτέλεση της 3ης Μαΐου1808 Παρατηρήστε:  τη σύγκρουση φωτός-σκότους  την αντίθεση ανάμεσα στην ατομικής απόφασης για θυσία και της μαζικής υποταγής στη βία Θεωρείται «ο πρώτος μεγάλος πίνακας που μπορεί να χαρακτηριστεί επαναστατικός με κάθε έννοια της λέξης, στο ύφος, το αντικείμενο, και την πρόθεση» [Κένεθ Κλαρκ]

Οι Μαύροι πίνακες (Pinturas negras) Σειρά δεκατεσσάρων έργων του Φρανθίσκο Γκόγια, τα οποία ζωγράφισε τα τελευταία χρόνια της ζωής του (1819-1823) Απεικονίζουν βασανιστικά θέματα, τα οποία αντανακλούν το φόβο της παράνοιας και τη ματιά του καλλιτέχνη πάνω στους ανθρώπους. Μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους και την εμφύλια διαμάχη στην Ισπανία ο καλλιτέχνης ανέπτυξε μια αίσθηση πικρίας για τους ανθρώπους. Ο Γκόγια είχε βιώσει τον πανικό, τον τρόμο, και την υστερία σε προσωπικό επίπεδο. Είχε επιβιώσει από δύο παραλίγο θανάσιμες ασθένειες, και έγινε ιδιαίτερα αγχώδης και ανήσυχος για την υγεία του. Ο συνδυασμός αυτών των γεγονότων θεωρείται πως τον ώθησε να δημιουργήσει αυτά τα 14 έργα, γνωστά ως Μαύροι Πίνακες. Ζωγράφισε απευθείας πάνω στους τοίχους της τραπεζαρίας και του σαλονιού του της «Έπαυλης του Κουφού», όπου διέμενε. Ο Γκόγια είτε δεν έδωσε τίτλους σε αυτά τα έργα είτε τους έδωσε ονόματα τα οποία δεν αποκάλυψε ποτέ σε κανέναν. Οι τίτλοι έχουν δοθεί κυρίως από ιστορικούς της τέχνης

Έχουν προταθεί πολλές ερμηνείες: -η μάχη μεταξύ νεότητας και γήρατος, -ο χρόνος που καταβροχθίζει τα πάντα, -η οργή του Θεού, -αλληγορία της κατάστασης στην Ισπανία, όπου η πατρίδα κατέτρωγε τα παιδιά της με τον πόλεμο και την επανάσταση. Ο Κρόνος καταβροχθίζει τα παιδιά του (1819-1823) Ελαιογραφία, 143,5 × 81,4 εκ. Μαδρίτη, Μουσείο Prado

Το Σάββατο των μαγισσών (1819-1823), Ελαιογραφία, 140,5×43,5 εκ. Το προσκύνημα στο Σαν Ισίδρο (1819-1823), Ελαιογραφία, 138,5×43,6 εκ. Μαδρίτη, Μουσείο Prado

(Επάνω) Δύο γέροι τρώνε σούπα Ελαιογραφία σε τοίχο, (μεταφέρθηκε σε καμβά), 49,3x83,4 εκ. Μαδρίτη, Μουσείο Prado (Δίπλα) Γυναίκες που γελάνε Ελαιογραφία, 125,4x65,4 εκ. Μαδρίτη, Μουσείο Prado

Joahann Heinrich Fussli ή Fuseli [Φούσλι] (1741-1825) Γενικά χαρακτηριστικά  μορφή στο υποσυνείδητο  εφιαλτική ατμόσφαιρα  απομάκρυνση από το πραγματικό  αγωνία υπαρξιακή  χώρος σουρεαλιστικός  φόβοι και ανησυχίες

Παρατηρήστε:  τις έντονες παραμορφώσεις  τον ακαθόριστο χώρο  τα ψυχρά σκληρά χρώματα  την αίσθηση του φόβου και της αγωνίας Fussli, Ο Εφιάλτης (1781), Λάδι σε καμβά, 101x127 εκ. Ντιτρόιτ (Η.Π.Α.), Ινστιτούτο Καλών Τεχνών,

Fussli Τιτάνια και Όμπερον (1793-94) Λάδι σε καμβά, 169x135 εκ. Ζυρίχη, Kunsthaus

Fussli, Οι τρεις μάγισσες (1782) Ζυρίχη, Kunsthaus

William Blake [Γουίλιαμ Μπλέικ] (1757-1827)  ποιητής, ζωγράφος, χαράκτης  πολλά από τα έργα του ήταν εικονογράφηση των ποιημάτων του  βαθιά θρησκευόμενος, που ζούσε σε δικό του κόσμο  συγχώνευσή παγανιστικών και χριστιανικών τύπων  δημιουργία μίας νέας προσωπικής θρησκείας, όπου συγχωνεύονται πεποιθήσεις του παρελθόντος και αναζητήσεις του παρόντος  προσωπική σύνθεση  ακαθόριστος χώρος  πανθεϊσμός, μυστικισμός  συμβολικές τάσεις

 εικονογράφηση του ποιήματός του «Ευρώπη, μια προφητεία»  εκφράζει προσωπικό του όραμα  ο Δημιουργός σαν γεωμέτρης  πλαστική απόδοση του σώματος  κυρίαρχος στο έργο ο ακαθόριστος, φανταστικός χώρος (κύκλος που περιβάλλεται από απειλητικούς όγκους  λιτότητα  δύναμη υποβολής William Blake, Ο Παλαιός των Ημερών (1794), Ανάγλυφη χαλκογραφία με νερομπογιά 23,3x16,8 εκ. Μάντσεστερ, Whitworth Gallery

William Blake, Νεύτων (1795) Υδατογραφία, Μελάνη, 46x60 εκ. Λονδίνο, Tate Gallery

William Blake, Ο Ελλοχίμ δημιουργώντας τον Αδάμ (1795) Χαρακτικό ζωγραφισμένο στο τέλος με πένα και νερομπογιά 43,2x53,7 εκ., Λονδίνο, Τate Gallery

Το αρχέτυπο του «δημιουργού», εικόνα στα βιβλία του William Blake. Εδώ, ο Μπλέηκ απεικονίζει έναν πανίσχυρο δημιουργό που συλλογίζεται τον κόσμο που έχει δημιουργήσει William Blake The Song of Los (1795) Plate from The Song of Los, copy B, in the collection of the Library of Congress. Leaf size 32x24 εκ.

 μυστηριακή, μαγική ατμόσφαιρα  ψυχρό χρώμα ►φανταστικό, αινιγματικό, περιβάλλον William Blake, Εκάτη ή Οι τρεις μοίρες (1795) μελάνι και νερομπογιά σε χαρτί, 44 × 58 εκ. Λονδίνο, Tate Gallery

William Blake, Η τελική κρίση (1804) Νερομπογιά 50,3x40 εκ. West Sussex (UK) Petworth House

William Blake Ο μεγάλος κόκκινος δράκοντας και η ντυμένη με τον ήλιο γυναίκα (1803-1805) Μαύρο μελάνι και νερομπογιά πάνω σε ίχνη γραφίτη και χαραγμένες γραμμές 43,7x34,8 εκ. Νέα Υόρκη Brooklyn Museum