Δ. 9.2. Η τέχνη του 17ου αι. Μπαρόκ

Πρότυπο Γυμνάσιο Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης Μαθήματα Ιστορίας της Τέχνης. Μια περιδιάβαση στην τέχνη από την Προϊστορία μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο Τόνια Καφετζάκη (επιμέλεια κειμένων) - Χριστίνα Παπαδάκη (εικαστική επιμέλεια) 9. Η τέχνη του 17ου αιώνα Κλασικισμός και Μπαρόκ Ιταλία, Γαλλία, Κάτω Χώρες, Ισπανία

9.2. Μπαρόκ αρχές 17ου- μέσα 18ου αι.

Ορισμός, χρονικά όρια, εξάπλωση Η τέχνη (εικαστικές τέχνες, λογοτεχνία, μουσική) του 17ου αι. Αφετηρία: Ρώμη, 1600 Κορύφωση: Ιταλία, 1630-1680 Εξάπλωση σε όλη την καθολική Ευρώπη ως τα μέσα του 18ου αι. Στις προτεσταντικές χώρες, έχει άλλα χαρακτηριστικά

Ιστορικό πλαίσιο Εποχή της Αντιμεταρρύθμισης και της ισχυροποίησης της απόλυτης μοναρχίας Το δραματικό και συναισθηματικό αλλά και το μεγαλειώδες στοιχείο του ύφους του Μπαρόκ αποτέλεσε το μέσο για την Καθολική Εκκλησία να «απαντήσει» στις εξελίξεις μετά τη Μεταρρύθμιση Τέχνη προπαγάνδας ▼ Ρωμαιοκαθολική εκκλησία VS Μεταρρύθμιση και Προτεσταντισμός Τελικά: Αποτέλεσε μέσο εντυπωσιασμού της εξουσίας (θρησκευτικής και κοσμικής)

Ο όρος «μπαρόκ» Μάλλον από την ισπανική λέξη barroco (=ακανόνιστο μαργαριτάρι) Αποδόθηκε, αρχικά, με αρνητική σημασία στα έργα του 17ου αιώνα, επειδή θεωρήθηκαν «παράδοξα», ότι δηλαδή παραβίαζαν τους κανόνες των κλασικών αναλογιών προς χάριν της εκφραστικής ελευθερίας Παρέμεινε ως όρος προσδιορίζοντας την τέχνη του 17ου αι.

 Ζωγραφική

Γενικά χαρακτηριστικά Πομπώδης, μεγαλειώδης, επιβλητικός χαρακτήρας Φανερός κυρίως στις εκκλησίες, στη βαριά διακόσμηση, στις τεράστιες ζωγραφικές οροφής, στα γλυπτά, τις πλαστικές διακοσμήσεις, στα αρχιτεκτονικά στοιχεία Αφετηρία πάντα η φύση, αλλά στόχος όχι η παρουσίασή της, αλλά ο εντυπωσιασμός, η πρόκληση συγκίνησης, η μετάδοση μηνύματος, η σύνδεση του πραγματικού με το ιδεατό Εκφράζει έντονο συναίσθημα και απευθύνεται στο συναίσθημα  Στόχος η συγκινησιακή φόρτιση του θεατή

Εκφραστικά μέσα Ψευδαισθητισμός [trompe d’ oeil] (=η προσπάθεια του καλλιτέχνη να καθιστά το έργο του ζωντανό, συνδέοντάς το με τον πραγματικό κόσμο του θεατή για να συγκινήσει έντονα τον θεατή και να τον εντάξει στο έργο. Το έργο επιβάλλει το συνεχές «πήγαινε-έλα» του βλέμματος του θεατή μέσα στο έργο (από το πρώτο επίπεδο στο βάθος του τρισδιάστατου χώρου), αλλά και το παράλληλο «σταμάτημά» του στις πολύπλοκες λεπτομέρειες Συστροφική κίνηση μορφών, που ανελίσσονται προς τα πάνω γύρω από κεντρικούς άξονες Σημαντικές για το έργο η κίνηση και η έκφραση των μορφών όχι οι αναλογίες τους Έντονα και ζωηρά χρώματα Σύνθεση αντίθετων στοιχείων (κοίλο-κυρτό, φωτεινό-σκοτεινό). Χρήση της καμπύλης σε όλες τις μορφές και ποικιλίες

Εκπρόσωποι Ιταλία Γαλλία Καραβάτζιο Ντε λα Τουρ Κορτόνα (ζωγραφική) Βουέ Πότσο (ζωγραφική) Μπερνίνι (γλυπτική) Μπορρομίνι (αρχιτεκτονική) Κάτω Χώρες Ισπανία Ρούμπενς (Φλάνδρα) Βελάσκεθ Ρέμπραντ (Ολλανδία) Βερμέερ Μουρίλλο Καλφ

Ιταλία

Michelangelo Merisi da Caravaggio [Καραβάτζιο] (1571-1610) αρχικά ζωγράφος πορτρέτων στη συνέχεια απέδωσε θρησκευτικές σκηνές αντίθεση σκότους-φωτός («κιαροσκούρο»). Η τεχνική αυτή επηρέασε ολόκληρη τη ζωγραφική του μπαρόκ δραματικές αντιθέσεις μορφές που ξεπροβάλλουν μέσα από το σκοτάδι, έχοντας δικό τους φως πλαστικότητα μορφών

Caravaggio Βάκχος (1590) Λάδι σε μουσαμά 95x85 εκ. Φλωρεντία Μουσείο Uffici

Caravaggio, Παίχτρια λαούτου (1595) Ελαιογραφία, 100x126,5 εκ. Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης

Caravaggio, Οι Μουσικοί (περ. 1595) Ελαιογραφία, 87,9 x 115,9 εκ. Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης

Caravaggio, Η έκσταση του Αγίου Φραγκίσκου (1595) Hartford Connecticut Wadsworth Atheneum

Caravaggio Το μαρτύριο του Αγίου Ματθαίου (1599-1600) Ελαιογραφία 323x343 εκ. San Luigi dei Francesi (Άγιος Λουδοβίκος των Γάλλων) Ρώμη

Caravaggio Η μεταστροφή του Παύλου (1601) Ελαιογραφία, 230 x 175 εκ. Ναός Μαρία ντελ Πόπολο Ρώμη

Caravaggio Ο Δαβίδ με το κεφάλι του Γολιάθ (1606-1607), Βιέννη Kunsthistorisches Museum [Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης]

Pietro da Cortona [Πιέτρο Ντα Κορτόνα] (1596-1619)

ψευδαισθητισμός εντύπωση ανοικτού ουρανού, όπου αιωρούνται μορφές σε ανοδική πορεία προς τον ουρανό Η αλληγορία της Θείας Πρόνοιας (1633-39) Νωπογραφία οροφής Palazzo Barberini, Ρώμη



Pietro da Cortona Ο χρυσούς αιώνας (1643-44) Νωπογραφία Φλωρεντία, Palazzo Pitti Sala della Stufa

Pietro da Cortona, Η αρπαγή των Σαβίνων (1627-29) Λάδι σε καμβά, 280,5x426 εκ. Ρώμη, Musei Capitolini

Andrea Pozzo [Αντρέα Πότσο] (1642-1709)

Παρατηρήστε: τα ψευδαισθητικά αρχιτεκτονικά στοιχεία τις ανθρώπινες φιγούρες που συστρέφονται ακατάπαυστα προς τον ουρανό και τον Ιησού Αλληγορία του ιεραποστολικού έργου των Ιησουιτών (1693-94) Νωπογραφία οροφής ναού Αγίου Ιγνατίου, Ρώμη



Γκουΐντο Ρένι [Guido Reni] (1575-1642)

Guido Reni, L’ Aurora (1613-1614) Νωπογραφία 280x700 εκ. Ρώμη, Palazzo Pallavicini-Rospigliosi [Παλάτι Παλαβιτσίνι-Ροσπιλιόζι]

Γαλλία

Simon Vouet [Σιμόν Βουέ] (1590-1649) ο εισηγητής του μπαρόκ στη Γαλλία

Simon Vouet, Η μάντισσα (1618) Λάδι σε καμβά, 120x170,2 εκ. Οττάβα, Μουσείο Καλών Τεχνών του Καναδά

Georges de La Tour [Ζωρζ ντε λα Τουρ] (1593-1652) Ο χαρτοκλέφτης (1625) Ελαιογραφία 106x146 εκ. Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου

G. de la Tour Η μετανιωμένη Μαγδαληνή (1640) Ελαιογραφία 117x91,7 εκ. Νέα Υόρκη Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης

G. De la Tour Ο Iωσήφ ο ξυλoυργός (1642) Λάδι σε καμβά, 130x100 εκ. Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου

Κάτω Χώρες

Χαρακτήρας του μπαρόκ στην προτεσταντική Ευρώπη Χαρακτηριστικά Φλάνδρα: Κύριος εκπρόσωπος ο Ρούμπενς  Yιοθέτηση του στοιχείου της έντονης κίνησης  Ρεαλιστική απόδοση του γυμνού σώματος Ολλανδία: Δεν έχουμε τις πλούσιες διακοσμήσεις (δεν είναι συμβατές με τον Προτεσταντισμό) Ανάπτυξη της ζωγραφικής του κανναβάτσου Χρυσή εποχή της ζωγραφικής Κύριος εκπρόσωπος ο Ρέμπραντ Βαν Ρυν  Υιοθέτηση των παιχνιδιών του φωτός  Ρεαλισμός  Απόδοση της υφής των πραγμάτων

Rembrandt van Rijn [Ρέμπραντ Βαν Ρυν] (1606-1669) Rembrandt Αυτοπροσωπογραφία (1659), Ουάσιγκτον Εθνική Πινακοθήκη Τέχνης

Παρατηρήστε: τα εφέ του φωτός Νυχτερινή περίπολος (1662) τα λιτά χρώματα Λάδι σε καμβά, 363x438 εκ. Άμστερνταμ, Rijksmuseum [Κρατικό Μουσείο] τον ρεαλισμό στην απόδοση της υφής των πραγμάτων το παιχνίδι φωτός-σκιάς τις φωτισμένες μορφές που ξεπροβάλλουν από το μισοσκόταδο την κίνηση τις πολλές επιμέρους σκηνές που υποτάσσονται όμως στο σύνολο και στην κυριαρχία των δύο κεντρικών μορφών

Rembrandt, Μάθημα ανατομίας του Δρ Τουλπ (1632) Λάδι σε μουσαμά, 169,5x216,5 εκ. Χάγη, Mauritshuis

Rembrandt Η Αγία οικογένεια με αγγέλους (1645) Λάδι σε καμβά, 117x 91 εκ. Αγία Πετρούπολη Μουσείο Hermitage

Rembrandt Η Βησθαηδέ στο λουτρό (1654) Λάδι σε ξύλο 142x142 εκ. Παρίσι Μουσείο του Λούβρου

Rembrandt Γυναίκα κάνει μπάνιο σε ποτάμι (1655), Λονδίνο Εθνική Πινακοθήκη

Rembrandt, Οι σύνδικοι της συντεχνίας των υφασματεμπόρων (1662) Λάδι σε καμβά, 191,5x279 εκ. Άμστερνταμ, Rijksmuseum [Κρατικό Μουσείο]

Peter Paul Roubens [Πέτερ Πολ Ρούμπενς] (1577-1640)

Παρατηρήστε: τη ρεαλιστική απόδοση σάρκας την αίσθηση κίνησης τις αντιθέσεις θερμών και ψυχρών χρωμάτων Η αρπαγή των θυγατέρων του Λεύκιππου (1617-18) Λάδι σε καμβά, 224 × 211 εκ. Μόναχο, Alte Pinakothek [Παλαιά Πινακοθήκη]

P. P. Roubens Οι τρεις Χάριτες (1635) Λάδι σε καμβά, 221x181 εκ. Μαδρίτη, Μουσείο Prado

P. P. Roubens, Η κρίση του Πάρη (1638-39) Λάδι σε καμβά, 199x381 εκ. Μαδρίτη, Μουσείο Prado

P. P. Roubens Προσωπογραφία της γυναίκας του Σουζάνας Φούρμαν (1625), Ελαιογραφία, 79x54 εκ. Λονδίνο, Εθνική Πινακοθήκη

P. P. Roubens Η Ελέν Φουρμάν με τον γιο της (1635) Λάδι σε καμβά 146x102 εκ. Μόναχο, Alte Pinakothek [Παλαιά Πινακοθήκη]

Johannes Vermeer [Γιαν Βερμέερ] (1632-1675) Ολλανδός ζωγράφος που ζωγράφισε κυρίως σκηνές της αστικής καθημερινής ζωής Παρατηρήστε στα έργα που ακολουθούν:  το φως των μορφών  τη χρωματική αρμονία  το στήσιμο των μορφών (μία ή δύο κοντά σε παράθυρο)