Δ. 3.2. Η τέχνη του Αιγαίου της Εποχής του χαλκού - Μινωικός

Πρότυπο Γυμνάσιο Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης Μαθήματα Ιστορίας της Τέχνης. Μια περιδιάβαση στην τέχνη από την Προϊστορία μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο Τόνια Καφετζάκη (επιμέλεια κειμένων) - Χριστίνα Παπαδάκη (εικαστική επιμέλεια) 3.2. Μινωική Τέχνη

Μινωικός είναι ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε στην Κρήτη κατά την 3η και 2η χιλιετία π.Χ. Οφείλει το όνομά του στον μυθικό βασιλιά της Κνωσού Μίνωα

Περίοδοι Μινωικού πολιτισμού  Αρχές 3ης χιλιετίας [Προανακτορική φάση] • αύξηση πληθυσμού - ανάπτυξη γεωργίας και κτηνοτροφίας - επικοινωνία και εμπορικές σχέσεις με άλλες περιοχές (Κυκλάδες, Κύπρος, Αίγυπτος) - ανάδειξη κάποιων οικισμών ως πλουσιότερων και μεγαλύτερων  2000-1700π.Χ. [Παλαιοανακτορική φάση] • Εμφάνιση ανακτόρων ► ύπαρξη βασιλιάδων - Μεγάλοι οικισμοί γύρω από τα ανάκτορα. • Ανακτορικά κέντρα: Κνωσός, Φαιστός, Μάλλια, Ζάκρος  1700–1450 π.Χ. [Νεοανακτορική φάση] • Η πιο λαμπρή περίοδος - Μινωική θαλασσοκρατορία: η Κρήτη ελέγχει πολλά κέντρα της νησιωτικής και ηπειρωτικής Ελλάδας με την ίδρυση αποικιών  1450 π.Χ.-1370 π.Χ. • Kαταστροφή ανακτόρων, εκτός από της Κνωσού, μάλλον από σεισμό ► Εξασθένιση της πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης ► Οι Μυκηναίοι καταλαμβάνουν την Κνωσό και κυριαρχούν σε μεγάλο τμήμα της κεντρικής και ανατολικής Κρήτης. Η παρουσία τους φαίνεται από τη νέα γλώσσα/γραφή (Γραμμική Β΄), ταφή νεκρών με όλο τους τον οπλισμό.  1370-1000 π.Χ. • Μετά την τελική καταστροφή του ανακτόρου της Κνωσού (1370 π.Χ.), ίσως αποτέλεσμα σύγκρουσης ανάμεσα σε Αχαιούς της Κρήτης και Αχαιούς της ηπειρωτικής Ελλάδας με νικητές τους δεύτερους, η Κρήτη δεν είναι πια παρά μία επαρχία του μυκηναϊκού κόσμου, διατηρώντας κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.

Διοικητική οργάνωση  Η Κρήτη ήταν χωρισμένη διοικητικά σε τμήματα με ξεχωριστό άρχοντα. Πρώτος ανάμεσά τους αυτός της Κνωσού  Τα ανάκτορα δεν ήταν απλώς η κατοικία του βασιλιά, αλλά διοικητικά, οικονομικά, θρησκευτικά, καλλιτεχνικά κέντρα

Γενική άποψη του θεάτρου του Το τελωνείο και η δυτική στοά με ανακτόρου της Κνωσού. την ανάγλυφη τοιχογραφία του ταύρου Διακρίνονται δύο πομπικοί δρόμοι

Αποθήκες της δυτικής πτέρυγας του ανακτόρου της Κνωσού με πίθους και κασέλες στο δάπεδο

Ανάκτορο Κνωσού Το μέγαρο της βασίλισσας και ο φωταγωγός του

Ανάκτορο Κνωσού: Η αίθουσα του θρόνου με την τοιχογραφία των γρυπών

Η μινωική κοινωνία • Βασιλιάς • Αξιωματούχοι (ζουν στα ανάκτορα) • Ελεύθεροι επαγγελματίες • Οι βασιλικές οικογένειες και οι ευγενείς εκμεταλλεύονται τη γη • Και απλοί πολίτες ιδιοκτήτες και καλλιεργητές εκτάσεων γης • Δούλοι • Σημαντική η θέση της γυναίκας. Οι Μινωίτισσες λαμβάνουν μέρος σε δημόσιες τελετές, συγκεντρώσεις και θρησκευτικές τελετουργίες

Γραφή στην Κρήτη • Ιερογλυφική (Δίσκος Ο πήλινος δίσκος της Φαιστού της Φαιστού) (οι δυο όψεις του), τα σημεία του έχουν τυπωθεί ένα-ένα με σφραγίδες • Γραμμική Α΄, συλλαβική, δηλ. σε κάθε σημείο αντιστοιχούσε μια συλλαβή (σε αγγεία και πινακίδες απογραφής εμπορευμάτων) • Γραμμική Β΄: επινόηση των κυρίαρχων Αχαιών, θα μεταφερθεί στην ηπειρωτική Ελλάδα

Θρησκεία-Λατρεία  Σύμπλεγμα γυναικείων θεοτήτων, που σχετίζονταν με τη βλάστηση και τη διαδοχή των εποχών, την άνθηση και το μαρασμό, το θάνατο και την ανάσταση  Ιερατείο: κυρίως γυναίκες αλλά και λίγοι άνδρες (ντυμένοι με γυναικεία ρούχα). Ο βασιλιάς είναι και μεγάλος αρχιερέας  Όχι ναοί. Η λατρεία γινόταν σε μικρά ιερά στα ανάκτορα και στα σπίτια, αλλά και σε σπήλαια (ή και σε κορυφές βουνών ή λόφων), όπου οι πιστοί πρόσφεραν μικρά ειδώλια που απεικόνιζαν τους ίδιους τους θεούς

 Ιερά δέντρα: ελιά  Ιερά ζώα: ταύρος, περιστέρι, φίδι  Ιερά σύμβολα: διπλά κέρατα διπλός πέλεκυς  Τελετές: χοροί και αγώνες (όπως τα ταυροκαθάψια)

Τέχνη Γενικός χαρακτήρας πολλές μορφές ποικιλία και πρωτοτυπία κίνηση, ζωντάνια θέματα από τη φύση Ρυτό σε σχήμα ταυροκεφαλής από την Κνωσό (περίπου 1500 π.Χ.) Στεατίτης, με κόρες από ορεία κρύσταλλο, ίριδες από κόκκινο ίασπι, φίλντισι γύρω από τα ρουθούνια, ύψος 26εκ. Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

 Κεραμική • Κομψά αγγεία από πηλό ή Πήλινος Κρατήρας πέτρα, σε ποικίλα σχήματα καμαραϊκού ρυθμού από τη • τα ωραιότερα, τα καμαραϊκά Φαιστό, (1800 π.Χ.) (από το σπήλαιο των Καμαρών, όπου πρωτοβρέθηκαν) ύψος 45,5 εκ. Ηράκλειο Αρχαιολογικό Μουσείο • κατασκευάζονταν στα εργαστήρια των μεγάλων ανακτόρων της Φαιστού και της Κνωσού • εξάγονταν σε όλη την ανατολική Μεσόγειο και την Αίγυπτο • έχουν διακόσμηση με πολύπλοκα καμπυλόγραμμα σχέδια ή με θέματα από το ζωικό και φυτικό κόσμο

Πήλινο τελετουργικό ρυτό καμαραϊκού ρυθμού από τη Φαιστό (1850-1750 π.Χ.) ύψος 20,6 εκ. Ηράκλειο Αρχαιολογικό Μουσείο

Καρποδόχη καμαραϊκού ρυθμού από την Φαιστό, (1800 π.Χ.) διάμετρος 54 εκ. Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

Διακοσμητικά μοτίβα καμαραϊκών αγγείων

Πιθαμφορέας με εννέα λαβές «θαλάσσιου» ρυθμού» (1450 π.Χ.) Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

Αγγείο με χταπόδια «θαλάσσιου» ρυθμού (1500 π.Χ.) ύψος 28 εκ. Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

Σπονδική πρόχους από τον Κατσαμπά, (1450 π.Χ.) ύψος 45 εκ. Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

Τελετουργική πρόχους από τη Ζάκρο (1500 π.Χ.) ορεία κρύσταλλος και χρυσός ύψος 16 εκ. Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

Πιθάρι ανακτορικού ρυθμού από την Κνωσό (1450 π.Χ.) Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

Ποτήρι αναφοράς από την Αγία Τριάδα (1550-1500 π.Χ.) μαύρος στεατίτης ύψος 46,5 εκ. Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

Ανάγλυφο αγγείο από την Αγία Τριάδα (π. 1500 π.Χ. ) μαύρος στεατίτης, πλάτος 12,7 εκ. Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

Ανάγλυφο αγγείο από την Αγία Τριάδα (λεπτομέρεια)

 Ειδώλια • Από πηλό • Παριστάνουν κυρίως γυναίκες, αλλά και άνδρες και ζώα. • Ιδιαίτερη κατηγορία τα ρυτά, μεγάλα αγγεία, με μορφή κεφαλής ζώων (χρησιμοποιούνται στις τελετουργίες) Δεξιά: Η μικρή θεά των όφεων από την Κνωσό (περίπου 1600 π.Χ.) φαγεντιανή, ύψος 29,5εκ. Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

Χάλκινο ειδώλιο λατρευτή από την Τύλισο (π. 1500 π.Χ.), ύψος 15.2 εκ. Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

Αριστερά: ειδώλιο λατρευτή από τον Κατσαμπά (2000-1800 π.Χ.) πηλός, ύψος 18 εκ. Δεξιά: ειδώλιο λατρεύτριας, από το Πισκοκέφαλο ανατολικής Κρήτης (2000-1800 π.Χ.) πηλός, ύψος 26,5 εκ. Ηράκλειο Αρχαιολογικό Μουσείο

Δένδρο ζωής με πουλιά από τη Φορτέτσα (π. 1000 π.Χ.) πηλός, ύψος 12,5 εκ. Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

Σύμπλεγμα γυναικείου τελετουργικού χορού (1350-1100 π.Χ.), πηλός, ύψος 13,1 εκ. Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

Ναΐσκος από τις Αρχάνες (1100-1000 π.Χ.) πηλός, ύψος 22 εκ. Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

Κεφαλή ταύρου, ζωγραφισμένο ανάγλυφο (16ος αι.) ύψος 44 εκ. Ηράκλειο Αρχαιολογικό Μουσείο

Ανάγλυφο πλακίδιο από φαγεντιανή με παράσταση αιγάγρου (1600 π.Χ.) μήκος 19 εκ. Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

Πήλινο ομοίωμα διώροφου Προσόψεις Μινωικών σπιτιών σπιτιού (1600 π.Χ.) πάνω σε πλακίδια από φαγιεντιανή Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

 Σφραγιδογλυφία • από ελεφαντοστό και σκληρούς ημιπολύτιμους λίθους • εγχάρακτα γραμμικά σχέδια

Κοσμήματα χρυσό εξάρτημα περιδέραιου, με δύο μέλισσες που απομυζούν μια σταγόνα μέλι (από τα Μάλια) Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

Χρυσοί διπλοί αναθηματικοί πελέκεις (1600-1450 π.Χ.) ύψος 4,2-8,5 εκ. Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

1. (εξωτερικό): Χρυσό περιδέραιο (π. 1600 π.Χ.) χάντρες σε σχήμα καρπών μήκος 34,6 εκ. (εσωτερικό):Περιδέραιο από χρυσό και ορεία κρύσταλλο, μήκος 16,5 εκ. 2. Χρυσά σκουλαρίκια σε σχήμα βουκρανίων (1450- 1400 π.Χ.), ύψος 2,9 εκ. Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

Επάνω αριστερά: χρυσός σφραγιστικός δακτύλιος με θρησκευτική παράσταση (1450-1400 π.Χ), διάμετρος 1 εκ. Επάνω δεξιά: χρυσός σφραγιστικός δακτύλιος με θρησκευτική παράσταση, (1600-1500 π.Χ.), διάμετρος 2,1 εκ. Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

Χρυσή πάπια, εξάρτημα κοσμήματος, (1450-1400 π.Χ.) Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

 Ζωγραφική Θέματα Σκοπός • σκηνές από τη φύση • Διακόσμηση ανακτόρων και • εξωτικά τοπία ιδιωτικών οικιών (τοιχογραφίες) • σκηνές από την καθημερινή ζωή • σκηνές από τη θρησκευτική ζωή • παραστάσεις ανθρώπινων μορφών, κήπων, τοπίων, θαλάσσιων ζώων • απλός γεωμετρικός διάκοσμος: ρόδακες, συμπλεκόμενες σπείρες κ.ά. Τεχνική Χρώματα Νωπογραφία: ζωγραφική σε νωπή επιφάνεια Από φυσικά μεταλλικά χρώματα (γρήγορη εκτέλεση) Μεγάλη χρωματική ποικιλία: Επάλειψη σε ομοιόμορφες ζώνες μαύρο, ώχρα ανοιχτό και βαθύ Όχι επιδίωξη ανάδειξης όγκου κόκκινο, μπλε, πράσινο Γραμμοσκίαση (προς το τέλος της περιόδου, όπως στους γρύπες της Αίθουσας του Θρόνου) Χρήση ανάγλυφου

Γενικά χαρακτηριστικά • ποικιλία μοτίβων • ζωντάνια, αίσθηση κίνησης • χαρά της ζωής • χαμόγελο χαράζει τα χείλη • αντανακλάται ο εκλεπτυσμένος αυλικός πολιτισμός της Κρήτης • αναδεικνύεται η σημαντική θέση της γυναίκας • προτίμηση στα άνθη και στα φυτά • φύση ελεύθερη και φιλική • συμμετοχή του ανθρώπου στη ζωή της • όχι ρεαλιστική διάθεση • «ιμπρεσιονιστική» αντίληψη (απόδοση της στιγμής, της εντύπωσης) • ποιητική ατμόσφαιρα • κόσμος ονειρικός • επιρροές από Αίγυπτο. ΌΜΩΣ διαφορά στην αντίληψη και την τεχνική: στη «γωνιακότητα» και την ακαμψία των αιγυπτιακών μορφών απαντά η γλυκύτητα και η ευλυγισία. Οι μορφές είναι «ζωντανές»

Τεχνοτροπία/κανόνες  Ανδρικό σώμα με καστανοκόκκινο χρώμα Ο πρίγκιπας με τα κρίνα  Γυναικείο σώμα με λευκό τμήμα τοιχογραφίας στο  Πίθηκοι με μπλε  Τα μάτια αποδίδονται μετωπικά ανάκτορο της Κνωσού  Ο κορμός γέρνει προς τα πίσω (1500 π.Χ.) ύψος 70 εκ.  Φαρδιοί ώμοι, στενή μέση  Τα πόδια σε σταθερή βάση Ηράκλειο, Αρχαιολογικό  Περίγραμμα επίπεδο, δισδιάστατες Μουσείο λεπτομέρειες  Όχι απόδοση του όγκου  Ανάλογες αποχρώσεις και για τη βλάστηση  Ζεστά χρώματα  Συνδυασμός ζωγραφικής και ανάγλυφου (εντονότερη η εικόνα)  Ελεύθερες φόρμες  Αβίαστες γραμμές

Το γαλάζιο πουλί Από τοιχογραφία της Κνωσού (1500 π.Χ.) σωζόμενο ύψος 60 εκ. Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

Η Παριζιάνα Από την Κνωσό (1500-1450 π.Χ.) ύψος 20 εκ. Ηράκλειο Αρχαιολογικό Μουσείο

Τα ταυροκαθάψια (1500 π.Χ.) από την Κνωσό, ύψος 70 εκ. Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

Χορεύτρια τμήμα τοιχογραφίας (π. 1450 π.Χ.) σωζόμενο ύψος 194 εκ. Ηράκλειο Αρχαιολογικό Μουσείο

Μικρογραφική νωπογραφία με ελιές και χορεύτριες από την Κνωσό (περίπου 1450 π.Χ.) ύψος 35 εκ. Ηράκλειο Αρχαιολογικό Μουσείο