เรื่องที่ 1 อาณาจักรสุโขทัยเรื่องการสถาปนา

หนั งสื ออิเล็กทรอนิ กส์ ชุด อาณาจกั รสโุ ขทยั ระดับชันมัธยมศึ กษาปที 1 เรอื ง การสถาปนาอาณาจกั รสุโขทัย นางสาวณัฐพร จตรุ สั กลมุ่ สาระการเรยี นรูส้ ังคมศึ กษา ศาสนา และวฒั นธรรม

ก คํานํ า ชนชาตไิ ทยไดต้ งั ถนิ ฐานและพัฒนาขนึ เปนรฐั ไทย กอ่ นการสถาปนาอาณาจกั รสโุ ขทยั และเมอื อาณาจกั ร สโุ ขทยั ไดส้ ถาปนาขนึ ภายใตก้ ารปกครองของกษัตรยิ ์ ราชวงค์พระรว่ งกไ็ ดส้ รา้ งความเจรญิ รุง่ เรอื งให้เกดิ ขนึ แกด่ นิ แดนไทยโดยอาศัยปจจยั ตา่ งๆเปนตวั ประกอบที สําคัญ ความเจรญิ รุง่ เรอื งของอาณาจกั รดา้ นการเมอื ง เศรษฐกจิ และสังคมวฒั นธรรมไดร้ บั การพัฒนาสืบทอด เรอื ยมาจนกลายเปนรากฐานของอารยธรรมในปจจบุ นั

ข สารบญั หน้ า คํานํ า ก สารบญั ข บทที 1 การสถาปนาอาณาจกั รสโุ ขทยั 1- 14 แบบฝกหัด 15-16 แบบทดสอบ 17

การตงั ถินฐาน 1 กอ่ นอาณาจกั รสโุ ขทยั อาณาจักรสุโขทัยเปนอาณาจักรของคนไทยทีได้ รับการสถาปนาขึนใน พ.ศ. 1792 ก่อนหน้าทีจะมี การสถาปนาอาณาจักรสุโขทัยขึนมานัน สุโขทัยเปน เมืองเก่าแก่ทีมีความเจริญรุ ่งเรืองมาก่อนพัฒนา อาณาจักรขึนมาจากนครรัฐ จากการตคี วามในศิ ลา จารึกหลักที 2 (วัดศรีชุม) พอจะสรุปความได้ว่าเมือง สุโขทัยแตเ่ ดิมมีผู้นําคนไทยชือ “พ่อขุนศรีนาวนําถม” ซึงเปนเจ้าเมืองปกครองอย่เู มืองขนาดใหญ่ตกอย่ภู าย ใตอ้ ิทธิพลของพวก“ขอมสบาดโขลญลําพง”

2 เมือพวกขอมเริมเสือมอํานาจลง ในป พ.ศ. 1780 กษัตริย์ขอมจึงเปลียนมาใช้นโยบายกระชับไมตรีกับ สุโขทัยด้วยวิธีการพระราชทานพระธิดา คือนาง สิงขรมหาเทวี ให้เปนมเหสีของพ่อขุนผาเมือง พระราชโอรสของพ่อขุนศรีนาวนําถม รวมทัง พระราชทานพระแสงขรรค์ชัยศรีและราชทินนาม เจ้านายแบบขอมว่า “กมรเตง็ อัญศรีทราบดินทร์ทราทิตย์” ให้แก่พ่อขุนผาเมือง

3 ภายหลังเมือพ่อขุนศรีนาวนํ าถมสิ นพระชนม์ ได้มีผู้นํา 2 ท่าน คือ พ่อขุนบางกลางหาว และพ่อขุนผาเมือง ซึงเปนผู้นํ าคนไทยได้ร่วมมือกันรวบรวมกําลังเข้า ขับไล่ขอมออกจากดินแดนแถบนีและตงั ตนเปน อิสระ พร้อมกับสถาปนากรุงสุโขทัยเปนราชธานี ของอาณาจักรไทยและได้สถาปนาพ่อขุนบางกลาง หาวขึ นเปนกษั ตริย์ปกครองกรุ งสุโขทัยทรงพระ นามว“่ พ่อขุนศรีอินทราทิตย์” นับเปนปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์ สุโขทัยหรือ ราชวงศ์ พระร่วง นับตงั แต่ พ.ศ. 1792 เปนตน้ มา

4 การสถาปนาอาณาจกั รสโุ ขทยั พ่อขุนบางกลางหาวขึนเปนกษัตรยิ แ์ ห้งรฐั อสิ ระ นับเปนปฐมกษัตรยิ แ์ ห่งราชวงค์พระรว่ ง ปรากฏในพระนามจารกึ ของพ่อขุนรามคําแหงมหาราชวา่ “พ่อขุนศรอี นิ ทราทติ ย”์ การทพี ่อขุนผาเมอื งมอบอาํ นาจ ให้พ่อขุนบางกลางหาวมขี ้อคิดเห็นแตกตา่ งกนั ไปคือ 1. พ่อขุนทงั สองเปนมติ รสนิทกนั และมคี วามสัมพันธ์ ฉั นญาติ 2. พ่อขุนบางกลางหาวสามารถรวบรวมหัวเมอื งสําคัญ ทรี ายลอ้ มสโุ ขทยั ไดม้ ากกวา่ 3. พ่อขุนผาเมอื งพอใจทจี ะครองเมอื งเดมิ ประกอบกบั มี มเหสีเปนขอมจงึ ไมเ่ หมาะสมจะเปนผปู้ กครองรฐั อสิ ระ ตารางแสดงลําดับความสัมพันธ์ระหว่าง 2 ราชวงค์

5 การศึ กษาประวตั ศิ าสตรไ์ ทยในสมยั พระบาทสมเดจ็ พระมงกฏุ เกลา้ เจา้ อยหู่ ัว

6

7 ขณะเดียวกันในสมัยพ่อขุนรามคําแหงมหาราช ทรงใช้หลักธรรมในการปกครองเพือให้ประชาชน ได้อย่เู ย็นเปนสุข ด้วยเหตุนีจึงทําให้เจ้าเมืองตา่ ง ๆ เหล่านีสํานึกในพรมหากรุณาธิคุณ ทําให้สุโขทัย ปราศจากข้าศึ กศั ตรูในทุกทิศนับได้ว่าในรัชสมัย พ่อขุนรามคําแหงมหาราชเปนช่วงสมัยทีอาณาจักร สุโขทัยมีความเจริญรุ ่งเรืองสูงสุด หลังจากสิ นรัชสมัยพ่อขุนรามคําแหง มหาราช มีกษัตริย์ขึนครองราชย์อีก 2 พระองค์ คือ พญาเลอไทย และพญางัวนําถม แตอ่ าณาจักรสุโขทัยก็เริมเสือมอํานาจลง บรรดา เมืองตา่ ง ๆ ทีอย่ภู ายใตก้ ารปกครองของสุโขทัยได้ แยกตวั เปนอิสระและเมืองประเทศราชทีมีกําลังเข้ม แข็งตา่ งพากันแยกตวั ไม่ขึนตอ่ กรุงสุโขทัย เช่น เมืองพงสาวดี เมืองนครศรีธรรมราช เปนตน้ นอกจากนี ในตอนปลายรัชสมัยพญางัวนํ าถมยัง เกิดจลาจลขึนอีก เนืองจากมีการแย่งชิงราชสมบัติ จนพญาลิไทยเจ้าเมืองศรีสัชนาลัยตอ้ งยกกําลังมา ปราบทําให้บ้านเมืองสงบลง

8 หลังทรงปราบจลาจลในกรุ งสุโขทัยได้สํ าเร็จ พญาลิไทยได้ปราบดาภเิ ษกขึนเปนกษัตริย์ครองราชย์ ทรงพระนามว่า พระมหาธรรมราชาที 1 พระองค์ ทรงพยายามสร้างอํานาจทางการเมือง เพือพัฒนา บ้านเมืองให้เข้มแข็งมาใหม่ อย่างไรก็ตามอาณาเขตของอาณาจักรสุโขทัยใน รัชสมัยพระมหาธรรมราชาที 1 ก็ได้ลดลงไปมากกว่าครึงเมือเทียบกับสมัยพ่อขุน รามคําแหงมหาราช ตอ่ มาเมือสินรัชสมัยของ พระมหาธรรมราชาที 1 แล้ว มีพระมหากษัตริย์ขึน ครองราชย์สืบตอ่ มาอีก 3 พระองค์ คือ พระมหาธรรมราชาที 2 พระมหาธรรมราชาที 3 (ไสลือไทย) และพระมหาธรรมราชาที 4 (บรมปาล) แตใ่ นช่วงเวลาดังกล่าวอาณาจักรสุโขทัย เริมเสื อมอํานาจ

9 การสืบสันตวิ งศ์ สมยั สโุ ขทยั ราชวงศ์ พระรว่ ง เปนราชวงศ์ ทีปกครองอาณาจักรสุโขทัยซึงเคย มีอํานาจครอบคลมุ พืนทีล่มุ แม่นายม แม่นาน่าน แม่นาปง แม่นาเจ้าพระยา แม่นาน้อย แม่นาเมย แม่นาปาสัก แม่นาโขง และ จรดชายฝงทะเลทังสองด้าน ศูนย์กลางของราชวงศ์ พระร่วงอย่ทู ีเมือง สุโขทัยและเมืองศรีสัชนาลัยในล่มุ แม่นายม อันเปนเมืองศูนย์กลางราชธานี ของราช อาณาจักรสุโขทัยในพุทธศตวรรษที 19 ก่อนย้ายราชธานี ไปยังเมืองสองแควหรือ พิษณโุ ลกในพุทธศตวรรษที 20 ราชวงศ์ พระร่วงนับจากรัชกาลพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ จนถึงรัชกาลพระมหาธรรมราชาที 4 ได้ปกครองราช อาณาจักรสุโขทัยอย่างตอ่ เนืองโดยการสืบราช สันตวิ งศ์ เกือบ 200 ป ก่อนทีจะมีการยกเลิกไป เมือ สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถแห่งกรุงศรีอยธุ ยา เสด็จขึนมาครองอย่ทู ีเมืองพิษณโุ ลก

10 พระมหากษัตรยิ ร์ าชวงศ์ พระรว่ งมหี ลายพระองค์ แตท่ ที รงมชี ือเสียงมพี ระบรมเดชานภุ าพมากและ พระเกยี รตคิ ุณเปน ทปี รากฏไปยงั แวน่ แควน้ ดนิ แดนตา่ งๆมอี ยู่ 2 พระองค์ คือพ่อขุนรามคําแหงมหาราชและพระ มหาธรรมราชาที 1 (ลอื ไทย) ซึงเปนสอง รชั สมยั ทที าํ ให้ราชอาณาจกั รสโุ ขทยั มคี วามเจรญิ รุง่ เรอื งทางดา้ นตา่ ง ๆ เปนอนั มากทงั การ ปกครอง การสรา้ งบา้ นแปงเมอื ง การแผข่ ยาย ดนิ แดน การส่งเสรมิ ศาสนา การเกษตร อกั ษรศาสตร์ ขนบธรรมเนียมจารตี ประเพณี เศรษฐกจิ การค้า การทตู การตา่ งประเทศ ศิ ลปกรรม วฒั นธรรม และอนื ๆ ซึงทาํ ให้ความ เปนอยขู่ องอาณาประชาราษฎรในราชอาณาจกั ร สโุ ขทยั ยคุ นันสมบรู ณ์พลู สขุ เปนอยา่ งยงิ จงึ ทรงเปนทเี คารพเทดิ ทนู บชู ากนั สืบมา

11 รายนามของกษัตริย์แห่งราชวงศ์ พระร่วงทัง 9 พระองค์มีดังนี

12 ปจจยั ทเี ออื ตอ่ การสถาปนา อาณาจกั รสโุ ขทยั เปนราชธานี 1. ปจจัยภายใน ได้แก่ การมีขวัญและกําลังใจดี ของประชาชนเนื องจากมีผู้นํ าทีเข้มแข็งและมีความ สามารถ การมีนิสัยรักอิสระ ไม่ชอบให้ผู้ใดมา กดขีข่มเหง บังคับและบ้านเมืองมีความอุดม สมบรู ณ์ 2. ปจจัยภายนอก ได้แก่ การเสือมอํานาจของขอม หลังจากทีพระเจ้าชัยวรมันที 7 สินพระชนม์ลง กษัตริย์องค์ตอ่ มาไม่สามารถรักษาอาํ นาจของตน ในดินแดนทียึดครองมาได้ ทําให้หัวเมืองตา่ งๆพา กันตงั ตนเปนอิสระ ระยะเริมตน้ ของการสถาปนา กรุ งสุโขทัยเปนราชธานี

13 โดยเฉพาะในสมัยพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ บ้านเมืองยังไม่มันคงมากนั กคนไทยยัง อย่กู ันอย่างกระจัดกระจาย บางเมืองยังคงมีอิสระในการปกครองตนเอง ไม่มีการรวมอํานาจไว้ ณศูนย์กลางเมืองใดเมืองหนึ ง โดยตรงบางครงั จึงมีการทําสงครามกันเพือแย่งชงิ อํานาจและขยายอาณาเขตของเมือง เชน่ ขุนสามชนเจ้า เมืองฉอดได้ยกทพั มาตีเมืองตาก เมือสินรชั สมัยของพ่อขุนศรอี ินทราทติ ย์ พระราชโอรสองค์ใหญ่ คือ พ่อขุนบานเมือง ได้ขึนครองราชย์ สมัยนี สุโขทยั ได้ขยายอํานาจทางการ เมืองด้วยการทําสงครามกับหัวเมืองต่างๆ โดยมี พระอนชุ า คือ พระรามคําแหง เปนกําลังสําคัญซงึ ต่อมาพระองค์ได้ขึนครองราชย์ สื บต่อจากพ่อขุนบานเมือง ในสมัยพ่อขุนรามคําแหง พระองค์ทรงเปนแม่ทพั ไป ปราบเมืองต่างๆ จนเปนทเี กรงขามของอาณาจักรอืน ๆ ดังนั นเมือ พระองค์ขึนครองราชย์จึงมีหลายเมืองทยี อมอ่อนน้ อมเข้ารวมอยู่ กับอาณาจักรสุโขทยั โดยพ่อขุนรามคําแหงมหาราชมิได้ส่งกองทพั ไปรบ ได้แก่ เมืองหงสาวดี เมืองสุพรรณบุรี เมืองเพชรบุรี เมืองราชบุรี เมืองหลวงพระบาง เมืองเวียงจันทน์ และเมืองนคร ศรธี รรมชาติ ทําให้อาณาจักรสุโขทยั มีอาณาเขตแผข่ ยายออกไป กว้างขวางมาก

14 ดงั ปรากฏในศิ ลาจารึกหลักที 1 ดังนี ทิศเหนื อ ครอบคลมุ เมืองแพร่ น่ าน พลัว จนถึง เมืองหลวงพระบาง ทิศใต้ ครอบคลมุ เมืองคณฑี (กําแพงเพชร) พระบาง (นครสวรรค์) แพรก (ชยั นาท) สุพรรณบุรี ราชบุรี เพชรบุรี นครศรธี รรมราช จนถึงแหลมมลายู ทิศตะวันออก ครอบคลมุ เมืองสระหลวงสองแคว (พิษณโุ ลก) ลมุ บาจาย (หล่มเก่า) สระคา และข้ามฝงแม่นา โขงไปถึงเมืองเวียงจันทน์ และเวียงคํา ทิศตะวันตก ครอบคลมุ เมืองฉอด หงสาวดี จนถึง ชายฝงทะเลด้านอ่าวเบงกอล

15 แบบฝกหัด เรอื ง พัฒนาการอาณาจกั รสโุ ขทยั คําชแี จง ให้นั กเรยี นตอบคําถามให้ถกู ตอ้ ง 1. อาณาจกั รสโุ ขทยั กําเนิ ดไดอ้ ยา่ งไร ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ............................................ 2. แนวคิดการปกครองสมยั สโุ ขทยั ไดร้ บั อทิ ธพิ ล มาจาก..................................................................... ................................................................................ ................................................................................ ................................................................................ เพราะ....................................................................... ................................................................................

ประวตั ศิ าสตรส์ โุ ขทยั 16 เรอื ง อาณาจกั รสโุ ขทยั สโุ ขทยั แปลวา่ .................................................... .............................................................................. .............................................................................. .............................................................................. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทยั รูปแบบการปกครองเปนแบบ..................... มคี ํานํ าหน้ าพระนามกษัตรยิ ์ จนกระทงั สมยั ..........................เรมิ รบั แนวคิดแบบ \"ธรรมราชา\" ตามคตคิ วามเชอื ทางพระพทุ ธศาสนา อกี ทงั ยงั นิ พนธเ์ รอื ง..........................(วรรณกรรมเลม่ แรกทางพทุ ธศาสนาวา่ ดว้ เรอื งศวรรค์กบั นรก)

17 แบบทดสอบทา้ ยบท 1. ขอ้ ใดกลา่ วถงึ การตงั ถนิ ฐานกอ่ นอาณาจกั รสโุ ขทยั ไมถ่ กู ตอ้ ง 1. บรเิ วณลมุ่ แมน่ ายม – น่ าน มกี ษัตรยิ ท์ เี ปนคนไทยปกครองอยู่ 2. สโุ ขทยั ตกอยภู่ ายใตอ้ ทิ ธพิ ลของอาณาจกั รเขมร 3. พ่อขนุ บางกลางหาว คือ กษัตรยิ ท์ ปี กครองสโุ ขทยั กอ่ นสถาปนาเปน รฐั อสิ ระ 4. อาณาจกั รเขมรใชว้ ธิ กี ระชบั ไมตรกี บั สโุ ขทยั ดว้ ยการพระราชทาน พระธดิ าให้ 2. การทกี ษัตรยิ เ์ ขมรพระราชทานพระธดิ าให้อภเิ ษกสมรสเปนมเหสีของพ่อขนุ ผาเมอื ง สามารถสะทอ้ นไดถ้ งึ เหตกุ ารณ์ใดทเี กดิ ขนึ กบั เขมรใน ขณะนั น 1. ตอ้ งการกระชบั สัมพันธไ์ มตรี 2. ตอ้ งการยดึ อํานาจสโุ ขทยั 3. สรา้ งสังคมเครอื ญาติ 4. อาณาจกั รเขมรออ่ นแอและเสือมอํานาจ 3. ดนิ แดนสโุ ขทยั กอ่ นสถาปนาเปนรฐั อสิ ระถกู ปกครองโดยราชวงศ์ใด 1. ราชวงศ์พระรว่ ง 2. ราชวงศ์อูท่ อง 3. ราชวงศ์ศรนี าวนํ าถมุ 4. ราชวงศ์สโุ ขทยั 4. การสืบสันตวิ งศ์ของราชวงศ์พระรว่ งมลี กั ษณะอยา่ งไร 1.ยดึ ความสามารถในการรบ 2. ยดึ ความอาวโุ สของระบบครอบครวั 3.ยดึ ถอื การมขี า้ ทาสบรวิ ารมาก 4. ยดึ ถอื การมคี วามศรทั ธาในพระพทุ ธศาสนา 5. ปฐมกษัตรยิ แ์ ห่งราชวงศ์พระรว่ งมพี ระนามวา่ อยา่ งไร 1. กมรเตง็ อญั ศรอี นิ ทราบดนิ ทรท์ ราทติ ย์ 2. พระยาคําแหงพระราม 3. พ่อขนุ ศรอี นิ ทราทติ ย์ 4. พระมหาเถระศรศี รทั ธาจฬุ ามณี

ขอขอบคุณพระคุณเนื อหา และภาพประกอบจาก คณะกรรมการกลมุ่ ผผู้ ลติ ชุดวชิ าประวตั ศิ าสตรไ์ ทย (2532) เอกสารการสอนชุดวชิ าประวตั ศิ าสตร.์ นนทบรุ :ี มหาวทิ ยาลยั สโุ ขทยั ธรรมาธริ าช www.baanjomyut.com/library_2/extension- 1/the_founder_of_thailand/02.html คลปิ วดิ โิ อประกอบเนือหาการสอน สํานักงานคณะกรรมการการศึ กษาขันพืนฐาน