โรคซึมเศร้า01

การติดตามและฟนื้ ฟูจิตใจ บทบาทครูและบุคลากรทางการศึกษาในการติดตามและฟื้นฟูจิตใจวัยรุ่นท่ีมีภาวะ ซึมเศร้า โดยเฉพาะกลุ่มท่ีได้รับการรักษาแล้ว โรงเรียนควรมีการติดตามและฟื้นฟูจิตใจต่อเน่ือง ในประเดน็ ตอ่ ไปนี้  กจิ กรรม/หลกั สตู ร/โครงการ สง่ เสรมิ ทกั ษะการแกไ้ ขปญั หา การจดั การอารมณแ์ ละ ความเครียด การส่ือสารและการสร้างสัมพันธภาพ การเสริมสร้างพลังความเข้มแข็งทางใจ (resilience) http://resource.thaihealth.or.th/library/hot/12842 ส่งเสริมศักยภาพ ทม่ี คี วามถนดั การใหค้ วามรเู้ รอื่ งภาวะซมึ เศรา้ เสรมิ ทกั ษะการแกไ้ ขปญั หาทเ่ี กดิ ขน้ึ กบั ครอบครวั และเพ่ือน และฝึกปรับความคิดที่สร้างความทุกข์ (maladaptive thought pattern)2 รวมทั้งการป้องกันและเฝ้าระวังการฆ่าตัวตายhttps://thaiteentraining.com/index.php?m odule=vdos&action=view&id=MzE3ZTVlMzQ3ZTVlMzc=6  มชี ่องทางแลกเปลีย่ นข้อมลู กบั จิตแพทยห์ รอื ทมี ผู้บำ� บดั รกั ษา เพื่อป้องกนั การเกิด เป็นซ�ำ้  มีการประสานความร่วมมือกันระหว่างวัยรุ่น ครอบครัว โรงเรียน และบุคลากร ในทมี สุขภาพในการประคับประคองใหว้ ยั รนุ่ ผ่านพ้นภาวะวกิ ฤต  มกี ารวางแผนชว่ ยเหลอื และส่งต่อท่ชี ดั เจน  มีการให้ความรู้และทักษะในการดูแลตนเองเพื่อป้องกันการกลับมาซึมเศร้าซ้�ำอีก https://www.youtube.com/watch?v=ei10uUj3e3o เพื่อช่วยให้วัยรุ่นฟื้นหายจาก ภาวะซึมเศร้า ลดความทุกข์ทรมาน และลดอัตราการฆ่าตัวตาย รวมทั้งช่วยฟื้นฟูสภาพจิตใจ ให้วัยรุ่นสามารถกลับมาใช้ชวี ติ ได้อยา่ งปกติ มีสัมพันธภาพกบั บคุ คลอืน่ ไดม้ ากขนึ้ 16 16ข้อมูลอ้างอิง 1. ราชวิทยาลัยกุมารแพทย์แห่งประเทศไทย ชมรมจิตแพทย์เด็กและวัยรุ่นแห่งประเทศไทย และสถาบันสุขภาพจิตเด็กและ วยั รนุ่ ราชนครนิ ทร์ กรมสขุ ภาพจติ .แนวทางการดแู ลวยั รนุ่ ทม่ี ภี าวะซมึ เศรา้ (Clinical Practice Guideline for Adolescents with Depression),2560,น.24. 2. พนม เกตุมาน. คู่มือครู ปัญหาพฤติกรรมท่ีพบบ่อยในนักเรียนและแนวทางการแก้ไข http://www.psyclin.co.th/ new_page_53.htm) 3. ดวงใจ วฒั นสนิ ธ.์ุ “การปอ้ งกนั ภาวะซมึ เศร้าในวยั ร่นุ : จากหลกั ฐานเชงิ ประจกั ษส์ ู่การปฏิบตั ิ Prevention of Adolescent Depression: From Evidence to Practice.” วารสารคณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยบูรพา ปีท่ี 24 ฉบับที่ 1 มกราคม - มนี าคม 2559. The Journal of Faculty of Nursing Burapha University Vol. 24 No. 1 January - March 2016 คมู่ ือปฏบิ ตั ิ การดแู ลวัยร่นุ ท่มี ีภาวะซึมเศรา้ 41 สำ�หรับบุคลากรสาธารณสุขและบุคลากรทางการศึกษา ตามแนวทางการดูแลวัยรนุ่ ทม่ี ีภาวะซมึ เศรา้

42 คมู่ ือปฏบิ ตั ิ การดูแลวยั รุ่นที่มภี าวะซมึ เศร้า สำ�หรับบคุ ลากรสาธารณสขุ และบคุ ลากรทางการศึกษา ตามแนวทางการดูแลวยั ร่นุ ทมี่ ีภาวะซึมเศรา้

ภาคผนวก ภาคผนวก ก แบบประเมินภาวะซึมเศรา้ ในวยั ร่นุ (Thai version of The Patient Health Questionnaire for Adolescents: PHQ-A) ภาคผนวก ข ใบความรภู้ าวะซมึ เศรา้ ส�ำหรับวยั ร่นุ คู่มอื ปฏิบัติ การดแู ลวัยรุ่นทม่ี ภี าวะซมึ เศร้า 43 สำ�หรับบคุ ลากรสาธารณสขุ และบคุ ลากรทางการศึกษา ตามแนวทางการดแู ลวยั รนุ่ ท่ีมภี าวะซมึ เศรา้

ภาคผนวก ก แบบประเมินภาวะซึมเศร้าในวัยรนุ่ (Thai version of The Patient Health Questionnaire for Adolescents: PHQ-A) ผู้พฒั นา นางสาววมิ ลวรรณ ปัญญาว่อง, พญ. โชษิตา ภาวสุทธิไพศฐิ และนายรตั นศักดิ์ สนั ติธาดากลุ หน่วยงาน สถาบนั สขุ ภาพจิตเดก็ และวยั รุน่ ราชนครนิ ทร์ ปีที่พัฒนา พ.ศ. 2561 กล่มุ เป้าหมาย วยั รนุ่ อายุ 11-20 ปี วิธกี ารใช้ แบบประเมินภาวะซึมเศร้าในวัยรุ่น พัฒนามาจาก The Patient Health Questionnaire for Adolescents (PHQ-A) เปน็ แบบประเมนิ แบบ self-report ประกอบด้วยข้อคำ� ถาม 9 ขอ้ เพอื่ บอกความรนุ แรง ของอาการของภาวะซึมเศร้าในช่วง 2 สัปดาห์ที่ผ่านมา แบ่งเป็น 4 ระดับ ได้แก่ ไม่มีเลย มีบางวัน มีมากกว่า 7 วนั และมีแทบทกุ วัน คะแนนรวม ต้งั แต่ 0 – 27 คะแนน นอกจากน้ี ผู้พัฒนาเคร่ืองมือ ได้เพ่ิมข้อค�ำถามอีก 2 ค�ำถาม กรณีวัยรุ่นท่ีมีความเส่ียงฆ่าตัวตายและ ท�ำร้ายตัวเอง โดยไม่ตอ้ งคิดคะแนน การใหค้ ะแนน การใหค้ ะแนน ตามระดบั ความถข่ี องอาการทเี่ กดิ ขน้ึ ประกอบดว้ ย ไมม่ เี ลย 0 คะแนน; มบี างวนั 1 คะแนน; มีมากกว่า 7 วนั 2 คะแนน; มีแทบทุกวนั 3 คะแนน การแปลผล คะแนนรวม ระดับภาวะซึมเศรา้ ค�ำแนะนำ� 0 – 4 ไมม่ ภี าวะซึมเศร้า ขณะน้ียังไมพ่ บภาวะซึมเศรา้ ทช่ี ัดเจน 5 – 9 มภี าวะซึมเศรา้ เลก็ น้อย ควรหากจิ กรรมทช่ี ว่ ยผ่อนคลายอารมณ์ หรือปรกึ ษาบคุ คลใกล้ชิดที่ไว้ใจ 10 – 14 มภี าวะซมึ เศร้าปานกลาง 15 – 19 มีภาวะซึมเศร้ามาก ควรปรึกษาแพทย์ เพ่อื วินจิ ฉัยและบ�ำบัดรักษา 20 – 27 มภี าวะซมึ เศรา้ รนุ แรง หมายเหตุ: หากพบความเสี่ยงตอ่ การคดิ ฆ่าตวั ตาย จากขอ้ 9 หรือ 2 ข้อค�ำถามเพม่ิ วัยรนุ่ ควรไดร้ บั การประเมนิ ความเสย่ี งการฆ่าตัวตายและเฝ้าระวงั การฆา่ ตัวตาย แม้คะแนนรวมจะไมถ่ ึงเกณฑ์ก็ตาม 44 คู่มือปฏบิ ตั ิ การดูแลวยั รุ่นทม่ี ีภาวะซึมเศรา้ สำ�หรับบคุ ลากรสาธารณสขุ และบุคลากรทางการศึกษา ตามแนวทางการดูแลวัยร่นุ ทีม่ ีภาวะซึมเศร้า

แบบประเมินภาวะซึมเศรา้ ในวยั รนุ่ (Thai version of The Patient Health Questionnaire for Adolescents: PHQ-A) อายุ _______ปี เพศ:  ชาย  หญงิ วนั ท_ี่ ____________________ คำ� ชี้แจง: ในชว่ ง 2 สปั ดาหท์ ่ผี ่านมา คุณมอี าการต่อไปนบี้ ่อยแคไ่ หน? โปรดกาเครอื่ งหมาย “” ลงในชอ่ งวา่ งท่ีตรงกบั ความรู้สึกของคุณมากท่สี ดุ (0) (1) มมี า(2ก)กว่า ม(แี 3ท)บ ไมม่ เี ลย มบี างวัน 7 วนั ทุกวัน 1. รู้สกึ ซมึ เศร้า หงดุ หงิด หรอื สิน้ หวงั 2. เบือ่ ไมค่ อ่ ยสนใจหรอื ไมเ่ พลิดเพลิน เวลาทำ� ส่ิงต่างๆ 3. นอนหลบั ยาก ร้สู ึกง่วงทง้ั วนั หรือนอนมากเกนิ ไป 4. ไมอ่ ยากอาหาร น�้ำหนักลด หรอื กนิ มากกวา่ ปกติ 5. ร้สู ึกเหนื่อยลา้ หรอื ไมค่ อ่ ยมีพลงั 6. ร้สู กึ แยก่ บั ตวั เอง หรือรสู้ ึกวา่ ตวั เองลม้ เหลว หรอื ทำ� ให้ตัวเองหรอื ครอบครวั ผดิ หวงั 7. จดจ่อกับสิง่ ต่างๆ ได้ยาก เชน่ ทำ� การบา้ น อ่านหนังสอื หรอื ดโู ทรทศั น์ 8. พดู หรือท�ำอะไรชา้ ลงมากจนคนอนื่ สงั เกตเห็นได้ หรอื ในทางตรงกันข้ามคือ กระสับกระส่ายหรือ กระวนกระวาย จนต้องเคล่ือนไหวไปมามากกว่าปกติ? 9. คดิ วา่ ถ้าตายไปเสียจะดีกวา่ หรอื คดิ จะทำ� รา้ ยตวั เอง ด้วยวิธใี ดวธิ หี น่ึง รวมคะแนน ใน 1 เดอื นที่ผา่ นมา มชี ว่ งไหนท่ีคุณมคี วามคดิ อยากตาย หรอื ไม่อยากมีชีวติ อยู่อย่างจริงจงั หรอื ไม่  ใช่  ไมใ่ ช่ ตลอดชีวิตทีผ่ ่านมา คณุ เคยพยายามท่ีจะทำ� ใหต้ วั เองตาย หรือลงมือฆ่าตวั ตายหรือไม่  ใช่  ไม่ใช่ ค่มู ือปฏิบัติ การดูแลวัยรุน่ ท่มี ีภาวะซึมเศร้า 45 สำ�หรบั บุคลากรสาธารณสขุ และบุคลากรทางการศึกษา ตามแนวทางการดูแลวยั รุ่นทมี่ ภี าวะซมึ เศรา้

ภาคผนวก ข ใบความรู้ภาวะซมึ เศรา้ สำ� หรบั วยั รุ่น 46 คมู่ ือปฏบิ ตั ิ การดแู ลวัยรนุ่ ทม่ี ภี าวะซมึ เศรา้ สำ�หรบั บคุ ลากรสาธารณสขุ และบคุ ลากรทางการศึกษา ตามแนวทางการดูแลวยั รนุ่ ทีม่ ภี าวะซึมเศรา้

ผศ.นพ. ณัทธร พทิ ยรตั น์เสถยี ร จติ แพทยเ์ ด็กและวยั รุน่ ความรู้ทว่ั ไป เพราะโครณุ คไซมึมใ่ เชศค่ รน้าเเดปยี ็นวโทรเ่ีคปทน็ ี่โพรบคซบมึ่อเยศมราา้ กอยเพา่ งียแงนแน่ ตอ่วน่า เกีย่ วกบั ภาวะซึมเศร้า คนท่ีเป็นเขาจะบอกคุณหรือเปล่าเท่าน้ันแหละว่าเขา ส�ำหรับวยั รนุ่ ซมึ เศร้าหรอื เปลา่ มนุษย์ท่ัวไปอาจมีอารมณ์ขึ้นๆ ลงๆ ได้ตามธรรมชาติ โแดตย่ เ“ฉเพศาระ้าวัยตราุ่นมอธยร่ารงคมุณชทา่ีมตีฮิ”อรก์โมับน“เปโลร่ียคนซแึมปเลศงเรย้าอ”ะมนาั้นก ต่างกันที่ว่าโรคซึมเศร้าจะท�ำให้เกิดอารมณ์เศร้าต่อเน่ืองยาวนาน (เป็นสัปดาห์หรือเป็นเดือนๆ) และรุนแรงจนเสียหน้าที่ (functions) ในการด�ำเนินชีวิต เช่น ไปเรียนหนังสือไม่ได้ อา่ นหนงั สือไม่รู้เร่ือง ทำ� อะไรกไ็ มส่ นุก โรคซึมเศร้าเกิดได้จากหลายสาเหตุ คุณอาจเผชิญกับปัญหาชีวิตท่ีรุนแรงหรือต่อเน่ือง ยาวนาน หรือระดับสารเคมใี นสมองของคุณเกดิ เสยี สมดุล ท้งั หมดนีท้ �ำใหเ้ กดิ อาการของโรคซึมเศร้าขึ้นมา โรคซึมเศร้าเป็น “โรค” มีการศึกษาทางวิทยาศาสตร์ท่ีแสดงถึงความเปล่ียนแปลงในร่างกาย ท่เี กิดขน้ึ จากโรคซึมเศรา้ เชน่ สมองบางสว่ นท�ำงานน้อยลงหรือมีขนาดเล็กลง โ ทษหกราอืรทตเ่ี ร�ำาหปนว่ ยติ เปวั น็เอ“งโทรคเ่ี ร”าซไมึมเศไ่ ดร้าแ้ เปพลราวะ่าจะเรยางิ่ ท�ำ“ใอห่อ้เรนารแู้สึกอแ”ยล่ เพงรแาละะใหครมๆดกก�ำ็ปลว่งั ยใจไดใน้ กเราารจรึงกั ไษมา่ควร ในทางตรงกนั ข้าม เราควรคิดวา่ “โรค” มาคุกคามเราท�ำให้เราย�่ำแย่ แตเ่ ราไมต่ อ้ งไปยอมแพ้ รโรักคษกา็ไดได้ เอ้รายส่าางแมนารน่ ถอรนวบรวมก�ำลังลุกขึ้นมาสู้กับโรคได้ เพราะวงการแพทย์ค้นพบแล้วว่าโรคซึมเศร้า เรม่ิ ตน้ ดว้ ยการดแู ลตวั เองใหด้ ี กนิ ใหพ้ อ นอนใหพ้ อ เพราะคนซมึ เศรา้ มกั กนิ ไมไ่ ดน้ อนไมห่ ลบั ทำ� ให้สภาพร่างกายออ่ นเพลยี และอารมณจ์ ะแย่ตาม แต่ระวังอย่ากินหรือนอนมากไป เพราะอาจท�ำให้อารมณ์แย่ลงได้เช่นเดียวกัน ควรกินนอน พอดๆี ให้เปน็ เวลา อารมณ์เศร้าจะท�ำให้อยากอยู่เฉยๆ ไม่อยากท�ำอะไร ไม่อยากออกไปไหน แต่สุดท้ายถ้าเราท�ำตาม อารมณ์ก็จะยิ่งเศร้ามากขึ้น ค�ำแนะน�ำคือให้ฝืนท�ำกิจกรรมท่ีควรท�ำหรือจ�ำเป็นต้องท�ำต่อไปแม้จะ ไมอ่ ยากท�ำ ใหค้ ดิ ไว้เสมอว่า “ทำ� ตามแผน อย่าท�ำตามอารมณ์” คู่มอื ปฏบิ ตั ิ การดูแลวยั ร่นุ ทม่ี ภี าวะซึมเศรา้ 47 สำ�หรับบคุ ลากรสาธารณสุขและบคุ ลากรทางการศึกษา ตามแนวทางการดูแลวัยรนุ่ ทม่ี ภี าวะซึมเศรา้

นอกจากนีถ้ ้าสามารถเพ่มิ กิจกรรมให้ active มากยงิ่ ขึน้ กวา่ ปกตไิ ดย้ ง่ิ ดี เชน่ ออกก�ำลงั กาย จดั ห้อง เก็บกวาดท�ำความสะอาดบ้าน กลับไปท�ำงานอดิเรกท่ีตัวเองชอบ การท�ำตัวให้กระฉับกระเฉงเป็นวิธี ต้านอารมณ์เศรา้ ทีด่ ีมากและท�ำให้หายจากโรคซมึ เศรา้ ไดเ้ ร็วขนึ้ การพูดคุยกับคนที่เราไว้ใจจะช่วยให้คุณได้ระบายความรู้สึก ไม่ต้องเก็บเอาไว้คนเดียว ลองนึกดูว่าคุณคุยกับใครได้บ้าง อาจจะเป็นคุณพ่อ คุณแม่ พ่ี น้อง ครูอาจารย์ หรือเพ่ือนๆ การพูดคุย จะท�ำใหเ้ ราได้แบ่งปันความรู้สึกกนั ได้รู้ว่าไม่ไดม้ แี ต่เราท่ที ุกขอ์ ยคู่ นเดยี ว นอกจากน้คี นอืน่ อาจมีวธิ ีแก้ปัญหา ดีๆ ที่เรานกึ ไมถ่ งึ แนะน�ำใหค้ ุณก็ได้ (อย่าลมื วา่ เวลาซึมเศร้าเราจะคดิ อะไรไมค่ อ่ ยออกเหมอื นตอนปกติ) ถ้าคุณไม่รูจ้ ะคยุ กับใคร ลองนึกถึงบรกิ ารทางสุขภาพจติ ท่ีคณุ สามารถโทรไปปรกึ ษาได้ เชน่ สายดว่ น สขุ ภาพจิต โทร. 1323 ไดฟ้ รีตลอด 24 ช่วั โมง การไปพบจิตแพทย์เพ่ือรักษาโรคซึมเศร้าไม่ใช่เร่ืองน่าอาย คนเราป่วยกายก็ไปหาหมอตรวจ ร่างกาย ถ้าจิตใจไม่สบายก็ไปให้จิตแพทย์รักษา การไปพบจิตแพทย์ไม่ได้แปลว่าเป็น “โรคจิต” ความเช่ือน้ี เปน็ ความเช่อื โบราณทีค่ วรจะหมดไปไดแ้ ล้ว จติ แพทย์จะรักษาโรคซึมเศรา้ อย่างไรบ้าง? อาจจะพดู คุย แนะนำ� การปฏบิ ัติตวั ให้คณุ และพ่อแมฟ่ งั แล้วนัดมาดอู าการ โรคซมึ เศร้าจ�ำนวนมากสามารถหายเองได้เพยี งแค่ดูแลตวั เองอย่างเหมาะสม จิตแพทย์อาจสง่ คุณไปท�ำจติ บำ� บดั (psychotherapy) อาจจะฟงั ดนู า่ กลวั แต่แทท้ จ่ี ริงแล้ว การท�ำจิตบ�ำบัด ก็คือ การไปนั่งคุยกันน่ันเอง (talk therapy) การพูดคุยน้ันเพื่อประโยชน์ในการท�ำ ความเข้าใจตัวคุณเองและหาวิธีจัดการอารมณ์ความรู้สึกในใจของคุณให้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยเน้ือหา ในการพดู คุยจะถือว่าเปน็ ความลับ จิตแพทย์อาจส่ังยาต้านเศร้าให้คุณกิน ยาจะช่วยปรับสารเคมีในสมองของคุณให้กลับสู่สมดุล ควรกินยาสม�่ำเสมอตามแพทย์ส่ังและไม่ควรหยุดกินยาเองแม้จะอาการดีขึ้นแล้ว เพราะข้อมูลจากงานวิจัย พบว่าการหยดุ กนิ ยาเรว็ เกนิ ไปจะทำ� ให้โอกาสกลบั เปน็ ซ้�ำเพม่ิ ขนึ้ ถ้ากินยาแล้วมีผลข้างเคียงควรปรึกษาแพทย์เพ่ือปรับยาเพราะยามีหลายชนิด ถ้ากินยาแล้วไม่ได้ผล หรือมีผลข้างเคียงมากเกินไปแพทย์อาจปรับขนาดยาหรือเปล่ียนชนิดยาให้ตามความเหมาะสม แต่ไม่ควร หยดุ กินยาไปเองเฉยๆ สุดทา้ ยนกึ ไว้เสมอว่า การเป็นโรคซึมเศรา้ ไม่ใชค่ วามผดิ ของคุณ คณุ ไมไ่ ด้อยากเป็นโรคนี้ และคุณไมไ่ ด้ท�ำให้ตวั เองเป็นโรคน้ี แตค่ ณุ สามารถส้แู ละหายจากโรคได้ 48 คมู่ อื ปฏิบตั ิ การดูแลวัยร่นุ ท่มี ีภาวะซึมเศรา้ สำ�หรบั บุคลากรสาธารณสขุ และบคุ ลากรทางการศึกษา ตามแนวทางการดแู ลวัยรนุ่ ทีม่ ภี าวะซึมเศรา้



สถาบันสุขภาพจติ เดก็ และวยั รนุ ราชนครนิ ทร กลุมภารกจิ พัฒนาสคู วามเปน เลิศ โทร 0 2248 8966 www.thaiteentraining.com, www.smartteen.net