ebook การให้ยาวิถีต่างๆ

การใหยาวิถีตา งๆ 1.การใหยารับประทาน การใหยารับประทานเปน ทางทส่ี ะดวกและนิยมใชม ากทสี่ ุด ใหไ ดกับผูป วยทุกคนทีส่ ามารถกลืนได มี ท้ังชนิดทกี่ ลืนไดทันที และชนดิ ท่ีตองเคีย้ วกอนกลืน ยาเมด็ จะเหมาะสำหรับผูท่ีมีอายตุ ั้งแต 5 ปข ึ้นไป หากอายุ ตำ่ กวาน้คี วรในรปู ยาน้ำจะเหมาะสมกวา สำหรับเดก็ ผูสูงอายุ หรือผทู ี่มคี วามลำบากในการกลนื ยาเม็ด อาจ จำเปนตองดัดแปลงวิธีการ เชน บดใหเ ปน ผงแลวละลายน้ำ ชว ยใหกลืนยางา ยขึ้น ขอ หาม ไมค วรใหยาทางปาก แกผ ูป วยในกรณีตอไปนี้ ไมสามารถกลนื ได ไมร สู ึกตัว ผูท่มี ปี ญหาในระบบทางเดินอาหาร มอี าการคลน่ื ไส อาเจียนอยา งรุนแรง มีอาการทอ งเดนิ อยา งรนุ แรง และผูป วยหลังผาตัดลำไส เปนตน ขอ ควรปฏิบัติ กรณีเตรียมยาเมด็ ใหน ำยาออกจากซอง/ แผงบรรจ/ุ ขวด ตามขนาดท่แี พทยส งั่ ลงในภาชนะโดยไมใ ห มอื สัมผัสเมด็ ยา อาจจะใชช อ นตักหรือเทจากภาชนะบรรจุลงในถวยยา หามใชมือหยิบ หากตอ งแบงเม็ดยาควร ใชอุปกรณสำหรบั แบงยา ในกรณีที่เตรยี มยาน้ำ จบั ขวดยาใหหนั ดานทีม่ ฉี ลากออกใหผูจัดยาเห็นไดช ดั ขณะริน ยาทุกครง้ั ยาน้ำชนดิ แขวนตะกอนใหเ ขยาขวดทุกครง้ั กอนรนิ ยา เปดฝาขวดยาวางหงาย มอื อกี ขา งถือแกว ยก ใหส ูง อยใู นระดับสายตา ใชน้ิวหวั แมม ือวางตรงระดับทต่ี องการ รนิ ยาขนาดที่ตองการ โดยไมใ หป ากขวดสมั ผสั กับแกว ยา การตวงยาที่มสี ว นผสมของน้ำมนั ใหอานระดับยาทโี่ คงลา งของแกวยา ภาพ การอานระดับยา ทม่ี า : Kozier, 2004. 2.การใหยาโดยการอมใตล้ิน ยาอมใตลนิ้ เปน การใหยาโดยไมตองกลนื และใหยาอยูใตล ิ้น ยาจะถูกดดู ซึมจากรา งแหเสนเลือดฝอย จำนวนมากทีใ่ ตล ิน้ เขาสูระบบโลหติ โดยตรง ยาจงึ ออกฤทธิ์ไดเ ร็ว รูปแบบของยาสำหรบั อมใตลนิ้ มที ั้งชนิดทีเ่ ปน ยาเมด็ (tablet) และชนิดแคปซูล (capsule) โดยใหผูปวยอมไวใตลน้ิ หามเคี้ยว หา มกลืน และหา มดมื่ น้ำตาม จนกวายาจะละลายหมด เพื่อปอ งกันนำ้ ยอยในกระเพาะอาหาร ทำลายฤทธข์ิ องยา ตัวอยา งของยาอมใตล นิ้ เชน ไนโตรกลีเซอรีน (nitroglycerine) เปนตน

ภาพ การวางยาไวใตล ้นิ ท่ีมา : Carol, 1995. 3. การใหย าภายนอก การใหย าภายนอกเปน การใหยาเฉพาะที่ เฉพาะตำแหนง เพอื่ ใหย าออกฤทธิ์เฉพาะที่ ไดแก การใหยา โดยผา นทางเยือ่ เมือกของอวยั วะใดอวยั วะหน่ึง เพอื่ รักษาหรือบรรเทาอาการเฉพาะท่ี ไดแก การสดู ดม การให ยาทางตา การใหยาทางจมกู การใหยาทางหู การใหยาทางชอ งคลอด การใหย าทางทวารหนัก 3.1 การใหยาบนผิวหนัง (Skin application ) เปนการใหยาโดยการทาหรือปายยาบนบรเิ วณผิวหนงั ท่ตี อ งการ ซงึ่ ยาอยูใ นรปู ของโลชน่ั (Lotion) , ครีม ( Cream) , ขีผ้ ึง้ (Oinment) โดยยาจะถูกดดู ซึมผานผิวหนงั หรอื เยื่อบุ และออกฤทธ์ิ เพือ่ ทำลายเชื้อโรค รักษาโรคผวิ หนัง บรรเทาอาการคนั ทำใหผ วิ หนังชุม ชน้ื และปอ งกันการทำลายเซลลของผิวหนัง หรือเพ่อื ขยาย หลอดเลอื ด บรรเทาอาการปวดทำใหชาเฉพาะท่ี บรรเทาอาการอักเสบฟกช้ำ และสมานแผล ขอควรปฏิบัติ เตรยี มความสะอาดของผิวหนงั โดยการลา งและเช็ดใหแหง กรณีมีแผลทำความสะอาดแผลตาม หลกั การ ขอควรปฏิบตั ิ 1. กอ นทายาทกุ ครั้งควรทำความสะอาดบรเิ วณผิวหนังโดยการอาบน้ำเพื่อชะลางแลว ซบั ใหแหง 2. หลีกเลีย่ งการถู หรือเกาบริเวณทีท่ ายา ทายาไปในทศิ ทางเดียวกัน หรอื วนจากตรงกลางออกไป โดยรอบ 3. กรณที ยี่ าบรรจุอยูในหลอด ใหบ บี ยาจากกน หลอดชา ๆโดยไมใ หป ากหลอดสัมผัสกับไมพันสาลี 4. ยาที่เปน นำ้ มนั ลางมือใหสะอาดกอนเทยาลงบนฝามือ ถูมอื เขาดว ยกนั แลว ทายาบรเิ วณทตี่ อ งการ 5. กรณที ่ีเปนยานำ้ เขยา ขวดยาใหยาผสมกนั ดี เทยาใสภ าชนะ สวมถุงมอื จบั ผากอซชุบยานำ้ ทาบางๆ 6. กรณียาปา ยชนดิ ครีม ชนดิ ใสแ ผนกระดาษปดบนผวิ หนงั เชน Nitroglycerine patse ใหบ ีบยาลง บนกระดาษ ซงึ่ มตี วั เลขบอกความยาวของยาที่บบี ตามแผนการรักษา พบั รมิ กระดาษเขาหากันเพื่อใหย า กระจายท่ัวแผน ปดกระดาษยาบริเวณทตี่ องการ ไมป ดซ้ำตำแหนง เดมิ 7. กรณยี าผง ใหเ ทยาลงบนผากอซแลว ทา ถายาอยใู นหลอดท่ีพน ได บีบยาพน ลงบนผิวหนงั โดยตรง

3.2 การสดู ดม (inhalation) เปนการใหย าในรปู ของกา ซ (gas) ไอระเหย (vapor) หรอื ละออง (aerosol) โดยการพน ยาเขาสู ทางเดินหายใจ เพื่อใหยาไปสบู รเิ วณท่ตี องการใหยาออกฤทธิ์ โดยยาจะดดู ซึมในสว นลกึ ของระบบทางเดนิ หายใจทมี่ ีเสน เลือดขนาดเลก็ อยูม าก ดงั น้ันการดูดซึมยาจะเรว็ ทางท่ีพน ยามีทั้งการพนทางจมกู และทางปาก อาจเปนแบบเฉพาะทห่ี รือเปนแบบทวั่ รา งกาย ภาพ การพนยาทางปาก ทีม่ า (Taylor, Lillis, LeMone, & Lynn, 2008.) 3.3 การใหยาทางจมูก การใหยาทางจมูกเปนการใหยาเพือ่ ใหเ กิดผลโดยตรงกับเยื่อบจุ มูก ทำได 2 วิธี คือ การหยอดจมกู และ การพนจมูก มขี อควรระวังคือหากใชยาเพื่อบรรเทาอาการบวมค่ังในโพรงจมูก (nasal congestion) มากเกนิ จะนำไปสูการเกดิ อาการบวมค่ังในโพรงจมูกซำ้ (rebound nasal congestion) การหยอดยาจมูก (Nasal Instillation) มีวตั ถปุ ระสงคเ พื่อลดการค่ังภายในโพรงจมูกบรรเทาอาการ แนน จมูก ทำใหนำ้ มกู ออนตวั บรรเทาอาการอกั เสบ และเพื่อใหห ลอดเลือดหดตัวระงับเลอื ดออก และใหยาชา เฉพาะที่ วธิ ีปฏบิ ัติการหยอดจมูก จัดใหผูปว ยอยใู นทาน่งั เงยหนา หรือทานอนหงายหนุนหมอนไวใตไหลให ศีรษะแหงนไปดานหลงั ใชน วิ้ ดนั ปลายจมูกขนึ้ เลก็ นอย สอดปลายทห่ี ยอดจมูก (dropper) เขา ไปในรจู มกู ลึก ประมาณ 0.5 cm โดยไมใหปลาย dropper สัมผสั ผนงั กับผนังโพรงจมกู หยอดยาลงไปตามแผนการรักษา ให ผปู ว ยอยใู นทาเดิมประมาณ 5 นาที

ภาพทานงั่ เงยหนา หยอดจมูก (ซาย) ท่มี า: Craven & Hirnle, 2009. และ ภาพทา นอนหงายหนุนหมอนใตไ หล เพ่อื ใหย าเขาสู Ethmoid และ Sphenoid sinus (ขวา) ที่มา : Ellis , Nowlis & Bentz ,1992. การพน จมกู เปน การใหย าทางจมูกโดยการพน เพอื่ ใหเกดิ ผลโดยตรงกับเยือ่ บจุ มูก หรือใหยาดดู ซมึ ทางเยือ่ บุจมกู แลวออกฤทธิ์ท่ัวรางกาย วิธีการปฏบิ ตั ิเชนเดียวกบั การหยอดจมูกตางกันตรงทใ่ี ชขวดยาทมี่ ีฝา ครอบที่สามารถพน ยาออกมาเปน ละอองฝอย การพน ใหส อดปลาย atomizer เขาไปในชอ งจมูก จดั ใหผปู ว ย อยใู นทาน่ัง แลว บบี ใหย าออกมาเขยา ขวดยาแลวเปด ฝาครอบท่ีพน ยาออก ใหผปู วยหายใจเขา-ออกลึก ๆ หายใจออกใหเ ต็มที่ กมตัวเล็กนอ ย ใสปลายที่พน เขาไปในจมูก ใหผ ปู วยยดื ตวั ขึ้น หายใจเขา ชา ๆลึกๆ ขณะ เดียวกบั ทกี่ ดพนยา กลน้ั หายใจไว ประมาณ 10 วินาที จากนนั้ หายใจออก ชา ๆ โดยหอริมฝปาก 3.4 การใหย าทางตา (Eye instillation) รปู แบบการใหย าทางตามี 2 แบบ คือ การหยอดตา และการปายตา โดยลกั ษณะของยาท่ีใชห ยอดตา จะเปนของเหลว สวนลักษณะของยาท่ีใชปายจะเปนขีผ้ ึ้งที่ปราศจากเชือ้ (ointment) ซ่ึงยามกั จะสลายตัวเม่อื อยใู นท่ีมีอากาศรอนและความช้ืนสงู ดังนน้ั จงึ ควรเก็บไวในตเู ยน็ เม่ือใชจ งึ นำออกมาทง้ิ ไวท ่ีอุณหภูมหิ องสกั ระยะหนงึ่ กอ นหยอด การหยอดตาวัตถปุ ระสงคเ พ่ือบรรเทาอาการอักเสบ ทำลายเชอื้ โรค ขยายหรอื ทำใหมา นตาหดเลก็ ลง หลกั ในการหยอดตา คือจัดใหผปู วยอยูในทานอนหงายหรือทานง่ั เงยหนา เปดฝาครอบขวดยา วางหงายบนถาด ใชน ิ้วมอื ขางที่ไมถนดั ดงึ เปลือกตาลา งลง บอกใหผ ปู ว ยเหลือบตามองขนึ้ ดา นบน ตำแหนง ทหี่ ยอดตา คือ ตรง กลางแองของเปลอื กตาลา ง (cul-de-sac) บีบขวดยาใหนำ้ ยาสัมผัสสวน conjunctiva sac สว นการปายตา เพ่ือบรรเทาอาการอักเสบ ทำลายเชือ้ โรค และหลอ ลืน่ ตา หลักการคือใหบบี หลอดยา ปา ยยาลงในสวน lower eyelid ดานใน จากหัวตามาหางตา ตองระมัดระวังมิใหยาสมั ผัสสว นของตาดำ (cornea) ผูปวยจะรูสกึ ระคายเคืองเน่ืองจากเปน สวนท่ีไวตอการสมั ผสั มาก ระมัดระวังไมใหป ลายขวดยา/ ปลายหลอดยาสมั ผัสสิง่ อืน่ ใหผปู ว ยหลบั ตาชา ๆ เชด็ ยาท่ีไหลลน ออกมาดวยสำลี หามขยี้ตา ขอควรจำ 1. กรณีหยอดตาท้ัง 2 ขาง ตอ งเช็ด และหยอดตาขา งทีส่ ะอาดกอ นทกุ ครั้ง ถาตามสี ง่ิ ทขี่ บั หลงั่ (Eye discharge) ใหเช็ดตาซ้ำจนสะอาด โดยพลกิ สำลีหรอื ใชสำลีกอ นใหม 2. หากผูปวยไดรบั ยาหยอดตามากกวา 1 ชนดิ ตอ งรอ 5 นาที เพือ่ ใหย าตวั แรกดูดซึมกอ นจงึ จะ หยอดยาตวั ตอไปได หากผูป วยไดร ับทัง้ ยาหยอดตาและยาปา ยตาตองหยอดตากอนจึงปายตา 3. ยาหยอดตาท่ีเปดใชแลว มีอายุการใชงานไมเกนิ 1 เดือน หลงั จากหยอดตา/ ปา ยตาแลว บนั ทึกการบรหิ ารยา ลงในใบบนั ทกึ การบริหารยาใหถ ูกผูปว ย ถกู ยา ถกู วันท่ี ถูกเวลา ถูกทาง รวมถึงตาขางท่หี ยอดยาโดยการบันทึกใหต รวจสอบจากการดยา สญั ลักษณที่ใชเมอื่ มีการใหยาทางตา คือ OD (oculus dexter) หมายถงึ ตาขางขวา

OS (oculus sinister) หมายถึง ตาขางซาย OU (oculus uterque) หมายถึง ตาทั้ง 2 ขา ง ตำแหนง ภาพ ท่หี ยอดตาและการหยอดตา ภาพ บีบยาปายตาจากหัวตาไปหางตา ที่มา (Taylor, Lillis, LeMone, & Lynn, 2008 ท่ีมา : Rosdahl & Kowalski, 2012. 3.5 การใหยาทางหู (Ear instillation) การใหย าทางหโู ดยการหยอดยามีวัตถุประสงค เพ่ือใหข หี้ ูท่ีอดุ ตนั (Impacted cerumen) ออนนุม กอ นการลางหู บรรเทาความเจบ็ ปวด ทำลายเช้ือโรค ลดอาการอักเสบและติดเชอื้ วิธีปฏิบัติการหยอดหู จัดใหผูปวยอยูในทานั่งหรือทานอน เอียงศีรษะหูขางที่จะหยอดยาอยูดานบน ตรวจดูภายในชอ งหู หากมสี ่งิ คดั หล่งั หรอื ขีห้ ูใหใ ชไมพนั สาลีเชด็ ออก ดงึ ใบหูโดยเด็กอายตุ ่ำกวา 3 ป ดึงใบหูลง ขางลางและไปขางหลัง ผูที่อายุเกินกวา 3 ป ขึ้นไป ดึงใบหูขึ้นดานบนและไปขางหลัง (เพื่อใหชองหูชั้นนอก ตรง) หยอดยาลงไปตามชองหู โดยใหปลายขวดยาหางจากชองหูประมาณ 1 cm ใหผูปวยอยูในทาเดิม ประมาณ 2-3 นาที ภาพ การหยอดหผู ูใหญและเดก็ อายุ 3 ป ขึน้ ไป ดึงใบหูข้นึ ขา งบนและไปดานหลงั (2 ภาพบนซา ย) ท่ีมา (Taylor, Lillis, LeMone, & Lynn, 2008.) และภาพการหยอดหูในเด็กอายุตำ่ กวา 3 ป ดึงใบหลู งขางลา ง และไปดานหลงั (ภาพลา งซาย และภาพขวา) ท่ีมา : Christensen & Kockrew , 2011.

3.6 การใหยาทางชองคลอด การใหยาทางชองคลอดมีหลายรูปแบบทั้งที่เปนยาเม็ด โฟม เจล หรือครีม โดยยาเหน็บชองคลอด (vaginal suppository) จะบรรจุในฟอยลซึ่งตองเก็บไวในตูเย็น เพื่อปองกันยาละลาย เมื่อเหน็บยาเขาชอง คลอดแลวยาจะละลาย ถูกดูดซึม และออกฤทธิ์เฉพาะที่ สวนยาท่ีมลี ักษณะเปนโฟม เจล หรือครีม ใหโดยการ ใชไมพ นั สาลีปายทาภายในชองคลอด วัตถปุ ระสงคในการใหย าทางชองคลอด เพอื่ ทำลายเชอ้ื โรค บรรเทาอาการอักเสบ และกระตุนการหด รดั ตวั ของมดลกู วิธีปฏิบัติการ จัดใหผูปว ยอยูในทานอนหงายชันเขา ทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธุภายนอก ดวยน้ำ และสบู ฉีกซองยา สวมถุงมือปราศจากเชื้อ หยิบยาออกมาหลอลื่นดวยน้ำ จับยาดวยนิ้วหัวแมมือและนิ้วชี้ สอดดา นปลายแหลมเขา ไปในชอ งคลอดและใชนิว้ ชีด้ นั ยาไปใหลึกประมาณ 3.5-4 นิ้ว ถอดถุงมือ ใหผูปวยนอน พักประมาณ 15-30 นาที 3.7 การใหยาทางทวารหนัก การใหยาทางทวารหนัก เปนการเหน็บยาเขาทางทวารหนัก ลักษณะของยา และการเก็บรักษายาจะ เหมือนกับยาสำหรับเหน็บทางชองคลอด ยาที่ใหทางทวารหนักมีทั้งใหผลเฉพาะท่ี และใหผลทั่วรางกาย วัตถุประสงคเพื่อบรรเทาอาการอักเสบ บรรเทาความเจ็บปวด กระตุนการขับถาย และสำหรับใหยาท่ีสามารถ ดดู ซึมไดด ีทางทวารหนกั วิธีปฏิบัติการ ใหผูปวยนอนทาตะแคงขางใดขางหนึ่ง โดยใหขาขางลา งเหยียด ขาขางบนใหงอเขา ฉีก ซองยา สวมถุงมือ หยิบยาออกมาจุมแทงยาดานปลายแหลมลงในน้ำ มือดานหนึ่งยกแกมกนขึ้นใหเห็นรูทวาร ชัดเจน บอกใหผูปวยหายใจทางปากขณะที่สอดดานปลายแหลมเขาในทวารหนัก มืออีกดานสอดแทงยาดาน ปลายแหลมเขาทวารหนัก โดยใชนิ้วชี้และนิ้วหัวแมมือจับแทงยา เมื่อสอดยาเขาไปแลวใชน ิ้วชี้ดันยาเขาใหลกึ จนเลยหรู ดู ชัน้ ในของรูทวารหนกั กรณที ่มี ีกอ นอจุ จาระอดั แนนจนไมส ามารถสอดยาเขาทวารหนักได ใหทำการ ลวงอุจจาระออกกอนทำการเหน็บยา คอยๆ ดึงนิ้วมือออก ใชกระดาษชำระเช็ดทำความสะอาดบริเวณทวาร หนัก ใหผ ปู วยนอนพัก บทสรุป การใหยาผูปวยอยางถูกตองตามหลักการการบริหารยา ปฏบิ ัติการพยาบาลอยา งรอบคอบ ระมดั ระวัง จะทำใหการใหยานั้น ๆ มีประสิทธิภาพสูงสุด ลดความผิดพลาด และอันตรายจากการใหยาผิด นอกจากนี้ พยาบาลควรศกึ ษาเก่ียวกับขอบง ช้ี อาการไมพ ึงประสงคของยา เพือ่ เฝาระวังอาการไมพึงประสงคท ่ีอาจเกิดข้ึน ควรใหคำแนะนำที่จำเปนเกี่ยวกับยาที่ผูปวยไดรับ เชน วิธีการรับประทานที่ถูกตอง อาการผิดปกติที่ตองแจง พยาบาล เปนตน ภายหลังการใหยาทุกครั้งพยาบาลตองบันทึกการใหยาลงในใบบันทึกการบริหารยาทันทีทุก ครัง้ และตองตดิ ตามประเมินผลของการใหยารวมถึงอาการทอี่ าจจะเกดิ จากการแพ

บรรณานุกรม สริ ริ ตั น ฉตั รชัยสุชา ปรางคท ิพย อุจะรตั น ณฐั สรุ างค บุญจันทร. (2553). ทกั ษะการพยาบาลพื้นฐาน Basic Skills in Nurstng. พิมพครั้งท่ี 3.กรุงเทพฯ:หา งหุนสว นจำกดั เอ็น พี เพรส. สปุ าณี เสนาดิสยั และ มณี อาภานนั ทิกลุ บรรณาธิการ. (2552). คมู ือปฏิบัตกิ ารพยาบาล . (พมิ พค รง้ั ท่ี1). กรุงเทพมหานคร : จดุ ทอง จำกดั สุปาณี เสนาดิสยั และ วรรณภา ประไพพานิช บรรณาธิการ. (2554). การพยาบาลพน้ื ฐาน แนวคิดและการ ปฏิบตั ิ . (พมิ พครงั้ ที1่ 3). กรงุ เทพมหานคร : จดุ ทอง จำกดั Christensen,B.L.and Kockrew, E.O. (2011).Foundation and Adult Health Nursing . 6thedition , Missouri: Mosby,Inc Craven, R.F., & Hirnle, C. J. (2009). Fundamentals of nursing: human health and function (6 th ed.). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. DeLaune, S.C. and Ladner, P.K. (2011). Fundamentals of nursing : standards &practice. New york: Thomson Learning DeWit, S. C. & Neill, P.O. (2014).Fundamental concepts and skills for nursing.St. Louis, : Saunders Elsevier.. Ellis, P. (2011).Evidence-based practice in nursing. Exeter: Learning Matters Geralyn, O. (2013).Study guide for fundamentals of nursing.St. Louis, Missouri: Elsevier Mosby. Jones, L.H. (2014).Reflective practice in nursing. London: SAGE Potter, P.A. and Perry, A.B. (1995). Basic Nursing Theory and Practice. 3rd edition,St.Louis: Mosby-Year Book. Taylor, C., Lillis, C., LeMone, P., & Lynn, P. (2008). Fundamentals of nursing: The art and science of nursing care. (6 th ed.). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. Timby, B. K. (2009). Fundamental: Nursing skills and concepts. (9th ed.). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.