Kimia Tingkatan 4 KSSM

TEMA 2 Asas Kimia Uji Kendiri 4.4 1. Berikan dua contoh unsur Kumpulan 1. 2. Jadual 4.5 menunjukkan susunan elektron untuk unsur X, Y dan Z. Jadual 4.5 Unsur Susunan elektron X 2.1 Y Z 2.8.8.1 2.8.18.8.1 (a) Nyatakan dua perbezaan sifat fizik antara unsur X, Y dan Z. (b) Unsur X dapat bertindak balas dengan oksigen apabila dipanaskan. Tulis persamaan kimia bagi tindak balas ini. (c) Susun kereaktifan unsur X, Y dan Z mengikut tertib menaik. Terangkan perbezaan kereaktifan ini. 4.5 Unsur dalam Kumpulan 17 Kumpulan 17 terdiri daripada fluorin (F), klorin (Cl), bromin (Br), StandPaermdbelajaran iodin (I), astatin (At), dan tennessine (Ts). Unsur Kumpulan 17 dikenali sebagai halogen dan wujud sebagai molekul dwiatom. Di akhir pembelajaran, murid boleh: F 4.5.1 Mengitlak perubahan Cl sifat fizik unsur apabila Br menuruni Kumpulan 17. 4.5.2 Merumuskan sifat kimia I unsur Kumpulan 17. At 4.5.3 Mengitlak perubahan Ts kereaktifan unsur apabila menuruni Kumpulan 17. 4.5.4 Menaakul sifat fizik dan sifat kimia unsur lain dalam Kumpulan 17. Rajah 4.10 Kedudukan unsur Kumpulan 17 dalam Jadual Berkala Unsur Tahukah anda tentang kegunaan unsur Kumpulan 17 dalam kehidupan harian? Gambar foto 4.2 menunjukkan contoh kegunaan harian bagi unsur klorin, bromin, dan iodin. 92

Jadual Berkala Unsur BAB 4 PELUNTUR Klorin di dalam Bromin merupakan antara Iodin sebagai disinfektan peluntur bahan di dalam pemadam api Gambar foto 4.2 Kegunaan unsur Kumpulan 17 Perubahan Sifat Fizik Unsur Menuruni Kumpulan 17 Apabila menuruni Kumpulan 17, keadaan fizik halogen pada suhu bilik akan berubah daripada gas kepada cecair dan akhirnya kepada pepejal seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 4.6. Unsur Jadual 4.6 Sifat fizik beberapa unsur Kumpulan 17 Ketumpatan (g cm–3) Klorin, Cl2 Keadaan fizik Takat lebur (°C) Takat didih (°C) 0.00300 Bromin, Br2 3.11900 Gas –101 –34 4.95000 Iodin, I2 Cecair –7 59 Pepejal 114 184 Pertambahan saiz molekul menuruni kumpulan akan menyebabkan daya tarikan antara molekul menjadi semakin kuat. Oleh itu, takat lebur dan takat didih halogen bertambah kerana lebih banyak tenaga haba diperlukan untuk mengatasi daya tarikan antara molekul. Ketumpatan unsur juga bertambah dengan pertambahan jisim atom menuruni kumpulan. Unsur Kumpulan 17 wujud dalam warna yang berbeza. Gas klorin berwarna kuning kehijauan, cecair bromin berwarna perang kemerahan dan pepejal iodin berwarna hitam keunguan. Sifat Kimia Unsur Kumpulan 17 Unsur Kumpulan 17 mempunyai tujuh elektron di dalam petala valens. Dalam tindak balas kimia, unsur ini menerima satu elektron dan membentuk ion bercas –1. X + e– ˜ X– Apakah yang akan berlaku sekiranya unsur Kumpulan 17 bertindak balas dengan air, logam ataupun alkali? 93

TEMA 2 Asas Kimia Aktiviti 4.6 Menonton tayangan video tentang tindak balas unsur Kumpulan 17 PAK 21 1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. 2. Tonton klip video tentang tindak balas unsur Kumpulan 17 dengan air, logam dan alkali berdasarkan carian melalui Internet. Layari laman sesawang berikut untuk melihat contoh klip video tindak balas antara: (a) Halogen dengan air: https://bit.ly/2RhpaJL (b) Halogen dengan ferum, Fe: https://bit.ly/2zFw3hB (c) Halogen dengan natrium hidroksida, NaOH: https://bit.ly/2SmhJBv 3. Berdasarkan tontonan tersebut, bincangkan soalan yang berikut: (a) Tulis persamaan kimia bagi tindak balas klorin dengan air, ferum dan natrium hidroksida. (b) Susun kereaktifan klorin, bromin dan iodin dengan ferum mengikut tertib menaik. (c) Halogen merupakan unsur bukan logam yang reaktif. Jelaskan. Tindak Balas Unsur Kumpulan 17 dengan Air, Logam dan Alkali Klorin, bromin dan iodin mempunyai sifat kimia yang sama tetapi mempunyai kereaktifan yang berbeza. Apabila halogen bertindak balas dengan air, larutan berasid akan terbentuk. Sebagai contoh, tindak balas klorin dengan air akan menghasilkan asid hidroklorik dan asid hipoklorus. Cl2(g) + H2O(ce) HCl(ak) + HOCl(ak) Apabila halogen bertindak balas dengan logam, halida Antoine Balard menemui logam akan terbentuk. Sebagai contoh, tindak balas ferum dengan asid hipoklorus ketika beliau bromin akan menghasilkan ferum(III) bromida. menambah ampaian cair merkuri(II) oksida ke dalam 2Fe(p) + 3Br2(ce) ˜ 2FeBr3(p) kelalang yang berisi gas klorin. Apabila halogen bertindak balas dengan larutan beralkali, halida logam, halat logam dan air akan terbentuk. Sebagai contoh, tindak balas iodin dengan natrium hidroksida akan menghasilkan natrium iodida, natrium iodat(I) dan air. I2(p) + 2NaOH(ak) ˜ NaI(ak) + NaOI(ak) + H2O(ce) 94

Jadual Berkala Unsur BAB 4 Perubahan Kereaktifan Unsur Menuruni Kumpulan 17 Tahukah anda bahawa kereaktifan Cl Kereaktifan unsur akan berkurang apabila berkurang menuruni Kumpulan 17? Klorin, Cl Pertambahan saiz atom akan menyebabkan petala valens Br semakin jauh daripada nukleus atom. Hal ini menyebabkan daya Bromin, Br tarikan nukleus terhadap elektron menjadi semakin lemah. Keadaan I ini menyebabkan kesukaran dalam menarik elektron untuk Iodin, I memenuhi petala valens. Rajah 4.11 Kereaktifan unsur berkurang menuruni Kumpulan 17 Aktiviti 4.7 Menonton tayangan video tentang langkah keselamatan dalam mengendalikan unsur Kumpulan 17 1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. Layari laman sesawang 2. Tonton klip video tentang langkah keselamatan dalam https://bit.ly/2P6GkIh bagi mengendalikan unsur Kumpulan 17 daripada carian melihat contoh langkah melalui Internet. keselamatan dalam mengendalikan halogen. 3. Berdasarkan tontonan tersebut, jalankan satu forum yang bertajuk ‘Langkah keselamatan dalam mengendalikan unsur Awas Kumpulan 17’. Bincangkan soalan yang berikut: (a) Unsur Kumpulan 17 adalah berbahaya. Jelaskan. Berhati-hati dalam (b) Apakah langkah-langkah keselamatan yang boleh mengendalikan unsur kumpulan 17 kerana boleh dilaksanakan ketika mengendali halogen seperti klorin mendatangkan bahaya. dan bromin di dalam makmal? Sifat Fizik dan Sifat Kimia Unsur Lain dalam Kumpulan 17 Berdasarkan apa yang telah dipelajari, bolehkah anda meramal sifat fizik dan sifat kimia fluorin dan astatin? Secara umumnya, semua halogen larut di dalam pelarut organik dan tidak mengkonduksikan haba serta elektrik. Fluorin merupakan gas beracun berwarna kuning muda. Gas ini sangat reaktif serta bersifat mengakis dan penggabungan dengan hidrogen boleh menghasilkan letupan kuat. Astatin pula merupakan unsur radioaktif yang sukar dijumpai kerana tidak stabil secara kimia. 95

TEMA 2 Asas Kimia Uji Kendiri 4.5 1. Nyatakan tiga sifat fizik unsur menuruni Kumpulan 17. 2. Fluorin adalah sangat reaktif berbanding dengan iodin. Tindak balas fluorin dengan hampir semua unsur lain adalah sangat cergas. Mengapakah fluorin lebih reaktif berbanding dengan iodin? 3. Nyatakan dua contoh bahan yang mengandungi unsur Kumpulan 17. 4. Astatin tidak digunakan di dalam makmal. Jelaskan. 4.6 Unsur dalam Kala 3 StandPaermdbelajaran Kala 3 terdiri daripada unsur natrium (Na), magnesium (Mg), Di akhir pembelajaran, aluminium (Al), silikon (Si), fosforus (P), sulfur (S), klorin (Cl), dan murid boleh: argon (Ar). 4.6.1 Menghuraikan trend Na Mg Al Si P S Cl Ar perubahan sifat fizik unsur merentasi Kala 3. 4.6.2 Mengeksperimen untuk melihat perubahan sifat kimia oksida unsur apabila merentasi Kala 3. 4.6.3 Memerihalkan kegunaan unsur separa logam. Rajah 4.12 Kedudukan unsur Kala 3 dalam Jadual Berkala Unsur Anda telah belajar tentang kegunaan natrium (Na), klorin (Cl), dan argon (Ar). Kegunaan beberapa unsur lain dalam Kala 3 ditunjukkan pada Gambar foto 4.3. Magnesium, Mg Aluminium, Al sebagai bahan untuk membuat penyala api tin Fosforus, P Sulfur, S sebagai bahan sebagai racun bunga api kulat 96 Gambar foto 4.3 Kegunaan unsur Kala 3

Jadual Berkala Unsur BAB 4 Trend Perubahan Sifat Fizik Unsur Merentasi Kala 3 Apabila merentasi Kala 3 dari kiri ke kanan, saiz atom akan berkurang kerana jejari atom semakin berkurang. Jadual 4.7 Sifat fizik unsur Kala 3 Unsur Natrium, Magnesium, Aluminium, Silikon, Fosforus, Sulfur, Klorin, Argon, Si P S Cl Ar Na Mg Al 0.118 0.110 0.104 0.100 0.094 Jejari atom (nm) 0.186 0.160 0.143 3.0 - 1.8 2.1 2.5 Keelektronegatifan 0.9 1.2 1.5 Gas Keadaan fizik Pepejal Saiz atom semakin berkurang Pertambahan bilangan proton merentasi Kala 3 akan menyebabkan pertambahan cas dalam nukleus atom. Oleh itu, keelektronegatifan unsur akan meningkat kerana daya tarikan nukleus terhadap elektron semakin bertambah. Keadaan fizik unsur Kala 3 juga akan berubah daripada pepejal kepada gas, iaitu unsur logam berubah kepada separa logam dan akhirnya kepada bukan logam. Natrium, magnesium dan aluminium merupakan unsur logam, silikon ialah unsur separa logam atau metaloid manakala fosforus, sulfur, klorin dan argon merupakan unsur bukan logam. Perubahan Sifat Kimia Oksida Unsur Merentasi Kala 3 Anda telah mempelajari sifat logam, separa logam dan bukan logam unsur Kala 3. Bagaimana pula dengan sifat kimia oksida unsur merentasi Kala 3? Eksperimen 4.2 Tujuan: Mengkaji perubahan sifat kimia oksida unsur apabila merentasi Kala 3. Pernyataan masalah: Bagaimanakah sifat kimia oksida unsur berubah apabila merentasi Kala 3? Bahan: Natrium oksida, Na2O, magnesium oksida, MgO, aluminium oksida, Al2O3, gas sulfur dioksida, SO2, silikon(IV) oksida, SiO2, air suling, natrium hidroksida, NaOH 2.0 mol dm–3 dan asid nitrik, HNO3 2.0 mol dm–3 Radas: Tabung uji, penutup tabung uji, pemegang tabung uji, silinder penyukat 10 cm3, spatula, meter pH, penunu Bunsen dan rod kaca Tindak balas oksida unsur Kala 3 dengan air Hipotesis: Merentasi Kala 3, oksida unsur berubah sifat daripada bes kepada asid. Pemboleh ubah: (a) dimanipulasikan : Jenis oksida unsur Kala 3 (b) bergerak balas : Perubahan dalam sifat oksida unsur (c) dimalarkan : Isi padu air Prosedur: 1. Tuangkan 10.0 cm3 air suling ke dalam tabung uji yang mengandungi separuh spatula natrium oksida, Na2O dan goncangkan. 2. Ukurkan nilai pH bagi larutan di dalam tabung uji itu dengan menggunakan meter pH. 97

TEMA 2 Asas Kimia 3. Catatkan pemerhatian anda. 4. Ulang langkah 1 hingga 3 dengan menggunakan magnesium oksida, MgO, aluminium oksida, Al2O3 dan sulfur dioksida, SO2. Keputusan: Jadual 4.8 Oksida Natrium oksida, Magnesium oksida, Aluminium oksida, Sulfur dioksida, SO2 Dengan air Na2O MgO Al2O3 Nilai pH Tindak balas oksida unsur Kala 3 dengan natrium hidroksida dan asid nitrik Buat hipotesis dan nyatakan semua pemboleh ubah bagi bahagian B. Prosedur: 1 4 1. Masukkan spatula serbuk magnesium oksida, MgO ke dalam dua tabung uji yang berasingan. 2. Tambahkan 5.0 cm3 natrium hidroksida, Natrium Magnesium Asid nitrik, NaOH 2.0 mol dm-3 ke dalam tabung uji pertama. hidroksida, oksida, MgO HNO3 NaOH 3. Tambahkan 5.0 cm3 asid nitrik, HNO3 2.0 mol dm-3 ke dalam tabung uji kedua. Panaskan Panaskan 4. Panaskan kedua-dua tabung uji secara perlahan-lahan Rajah 4.13 dan kacaukan dengan menggunakan rod kaca seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 4.13. 5. Perhatikan keterlarutan oksida di dalam kedua-dua larutan dan catatkan pemerhatian anda. 6. Ulang langkah 1 hingga 5 dengan menggunakan aluminium oksida, Al2O3 dan silikon(IV) oksida, SiO2. Keputusan: Jadual 4.9 Oksida Keterlarutan Dengan natrium hidroksida, NaOH Dengan asid nitrik, HNO3 Magnesium oksida, MgO Aluminium oksida, Al2O3 Silikon(IV) oksida, SiO2 Kesimpulan: Adakah hipotesis yang dibuat dapat diterima? Apakah kesimpulan eksperimen ini? Perbincangan: 1. Senaraikan oksida bes, oksida amfoterik dan oksida berasid. 2. Tulis persamaan kimia bagi tindak balas oksida bes dengan asid nitrik, HNO3. 3. Tulis persamaan kimia bagi tindak balas oksida amfoterik dengan natrium hidroksida, NaOH. 4. Senaraikan unsur yang mengandungi oksida bes dan oksida asid apabila merentasi Kala 3. Sediakan laporan yang lengkap selepas menjalankan eksperimen ini. 98

Jadual Berkala Unsur BAB 4 Apabila merentasi Kala 3, sifat oksida berubah daripada oksida bes kepada oksida amfoterik dan kemudian kepada oksida asid. Na2O MgO Al2O3 SiO2 P4O10 SO2 Cl2O7 Oksida bes Oksida amfoterik Oksida asid Rajah 4.14 Sifat oksida unsur merentasi Kala 3 Unsur Kumpulan 1 dan 2 membentuk oksida logam yang bersifat bes. Apabila larut di dalam air, kedua-dua oksida bes ini akan menghasilkan larutan beralkali. Oksida bes juga bertindak balas dengan asid untuk membentuk garam dan air. Aluminium membentuk oksida logam yang bersifat amfoterik, iaitu berkeupayaan untuk bertindak sebagai asid dan bes. Aluminium oksida bertindak balas dengan kedua-dua asid dan alkali untuk membentuk garam dan air. Unsur Kumpulan 14, 15, 16 dan 17 membentuk oksida bukan logam yang bersifat asid. Apabila larut di dalam air, oksida unsur kumpulan-kumpulan ini akan menghasilkan larutan berasid. Oksida asid juga bertindak balas dengan alkali untuk membentuk garam dan air. Anda telah belajar perubahan sifat fizik dan kimia unsur merentasi Kala 3. Adakah anda boleh meramal perubahan sifat unsur merentasi Kala 2? Aktiviti 4.8 Meramal perubahan sifat unsur dalam Kala 2 PAK 21 1. Jalankan aktiviti ini secara Round Table. 2. Berdasarkan perubahan sifat unsur merentasi Kala 3, bincang dan ramalkan perubahan sifat unsur merentasi Kala 2. 3. Catatkan maklumat berkenaan secara bergilir-gilir dalam sehelai kertas. 4. Tampalkan hasil kerja kumpulan anda pada papan kenyataan kelas untuk perkongsian maklumat dan rujukan kumpulan lain. Kegunaan Unsur Separa Logam Unsur separa logam atau metaloid mempunyai sifat logam dan sifat bukan logam. Unsur ini merupakan konduktor elektrik yang lemah. Namun begitu, metaloid merupakan konduktor elektrik yang baik pada suhu yang tinggi. Berdasarkan sifat tersebut, metaloid seperti silikon digunakan sebagai semikonduktor dalam penghasilan mikrocip elektronik. Gambar foto 4.4 menunjukkan penggunaan mikrocip elektronik dalam pembuatan komputer dan telefon bimbit. Komputer Telefon bimbit Gambar foto 4.4 Mikrocip elektronik terlibat dalam pembuatan komputer dan telefon bimbit 99

TEMA 2 Asas Kimia Aktiviti 4.9 Membincangkan penggunaan separa logam dalam industri mikroelektronik PAK 21 1. Jalankan aktiviti ini secara Gallery Walk. 2. Kumpulkan maklumat daripada sumber bacaan atau laman sesawang yang sesuai tentang penggunaan separa logam yang berikut dalam industri mikroelektronik. 3. Bincangkan bersama-sama ahli kumpulan anda dan sediakan persembahan yang menarik. 4. Pamerkan hasil kerja kumpulan anda di dalam kelas. Bergerak dalam kumpulan untuk melihat hasil kerja kumpulan lain. 5. Tulis komen tentang hasil kerja kumpulan lain pada sticky note dan tampalkan pada hasil kerja tersebut. Uji Kendiri 4.6 1. Mengapakah unsur natrium (Na), magnesium (Mg), aluminium (Al), silikon (Si), fosforus (P), sulfur (S), klorin (Cl) dan argon (Ar) berada dalam kala yang sama? 2. Silikon wujud sebagai pepejal pada suhu bilik manakala unsur bukan logam seperti klorin wujud sebagai gas. Jelaskan pemerhatian ini. 3. Rajah 4.15 menunjukkan beberapa unsur dalam Jadual Berkala Unsur. C Ne Na Al Cl Rajah 4.15 (a) Jika dibandingkan antara aluminium dan klorin, unsur manakah mempunyai saiz yang lebih kecil? Jelaskan jawapan anda. (b) Unsur manakah yang akan membentuk oksida amfoterik? (c) Susun semua unsur mengikut pertambahan saiz atom. 100

Jadual Berkala Unsur BAB 4 4.7 Unsur Peralihan Kedudukan Unsur Peralihan StandPaermdbelajaran Unsur peralihan terletak di antara Kumpulan 2 dan 13 dalam Di akhir pembelajaran, murid boleh: Jadual Berkala Unsur. Contoh unsur peralihan termasuklah 4.7.1 Mengenal pasti kromium (Cr), mangan (Mn), ferum (Fe), dan kuprum (Cu). kedudukan unsur peralihan dalam Jadual Bahagian kuning pada Rajah 4.16 menunjukkan kedudukan unsur Berkala Unsur. 4.7.2 Menjelaskan dengan peralihan dalam Jadual Berkala Unsur. contoh ciri-ciri istimewa bagi beberapa unsur 1 18 peralihan. 4.7.3 Menyenaraikan kegunaan 1 2 unsur peralihan dalam industri. H2 13 14 15 16 17 He Layari laman sesawang 34 5 6 7 8 9 10 https://bit.ly/2G3zc0e bagi melihat kedudukan unsur Li Be B C N O F Ne peralihan. 11 12 4 56 78 13 14 15 16 17 18 Kimia Na Mg 3 9 10 11 12 Al Si P S Cl Ar Skandium dan zink tidak dianggap sebagai unsur 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 peralihan kerana kedua-duanya tidak K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr menunjukkan ciri-ciri logam peralihan. 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe 55 56 57 – 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 Cs Ba Lantanida Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn 87 88 89 – 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 Fr Ra Aktinida Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr Rajah 4.16 Kedudukan unsur peralihan dalam Jadual Berkala Unsur Semua unsur peralihan ialah logam yang bersifat seperti berikut: • Merupakan pepejal dengan permukaan yang berkilat • Bersifat sangat keras berbanding dengan logam dalam Kumpulan 1 dan 2 • Mempunyai ketumpatan yang tinggi • Mempunyai takat lebur dan takat didih yang tinggi Ciri-ciri Istimewa bagi Beberapa Unsur Peralihan Unsur peralihan merupakan logam yang mempunyai takat lebur dan takat didih yang tinggi, keras, permukaan berkilat, bersifat mulur serta boleh ditempa. Unsur peralihan juga mempunyai ciri-ciri istimewa yang tiada pada logam biasa. Apakah ciri-ciri istimewa yang dimiliki unsur peralihan? 1 Unsur peralihan berfungsi sebagai mangkin bagi mempercepat tindak balas tanpa mengubah secara kimia pada akhir tindak balas. Sebagai contoh, serbuk besi digunakan sebagai mangkin dalam Proses Haber. N2(g) + 3H2(g) 200 − 300 atm 2NH3(g) 450 − 550 oC, Fe 101

TEMA 2 Asas Kimia Jadual 4.10 2 Unsur peralihan berupaya membentuk ion berwarna. Ion unsur peralihan Warna larutan Gambar foto 4.5 Sebatian berwarna Ion kromium(III), Cr3+(ak) Hijau unsur peralihan Ion dikromat(VI), Cr2O72–(ak) Jingga Ion mangan(II), Mn2+(ak) Merah jambu Ion manganat(VII), MnO4–(ak) Ungu Ion ferum(II), Fe2+(ak) Hijau Ion ferum(III), Fe3+(ak) Perang Ion kuprum(II), Cu2+(ak) Biru EduWebTV: Unsur Peralihan https://bit.ly/ 2UgmTzV Aktiviti 4.10 Memerhati warna sebatian unsur peralihan 1. Perhatikan warna sebatian unsur peralihan berikut: (a) Kromium(III) klorida, CrCl3 (f) Ferum(II) sulfat, FeSO4 (b) Kalium dikromat(VI), K2Cr2O7 (g) Ferum(III) klorida, FeCl3 (c) Mangan(II) klorida, MnCl2 (h) Kuprum(I) oksida, Cu2O (d) Mangan(IV) oksida, MnO2 (i) Kuprum(II) oksida, CuO (e) Kalium manganat(VII), KMnO4 2. Persembahkan hasil dapatan anda dalam peta pemikiran yang sesuai untuk dikongsi dengan rakan anda. Unsur Jadual 4.11 Sebatian peralihan Nombor pengoksidaan 3 Unsur peralihan Kromium, Cr +3 Kromium(III) klorida, CrCl3 mempunyai lebih daripada Mangan, Mn +6 Kalium dikromat(VI), K2Cr2O7 satu nombor pengoksidaan. Ferum, Fe Kuprum, Cu +2 Mangan(II) klorida, MnCl2 102 +4 Mangan(IV) oksida, MnO2 +7 Kalium manganat(VII), KMnO4 +2 Ferum(II) sulfat, FeSO4 +3 Ferum(III) klorida, FeCl3 +1 Kuprum(I) oksida, Cu2O +2 Kuprum(II) oksida, CuO

Jadual Berkala Unsur BAB 4 4 Unsur peralihan berupaya Jadual 4.12 Formula membentuk ion kompleks. Ion unsur peralihan [Cu(NH3)4]2+ Ion tetraaminakuprum(II) [Fe(CN)6]3– Ion heksasianoferat(III) [Fe(CN)6]4– Ion heksasianoferat(II) [Fe(H2O)6]2+ Ion heksaakuaferat(II) Aktiviti 4.11 Menjalankan aktiviti pembelajaran berasaskan masalah yang PAK 21 PK berkaitan dengan maklumat ciri-ciri istimewa unsur peralihan 1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. 2. Baca dan fahami petikan berikut: Ahli sains menemui satu lagi ciri istimewa unsur peralihan, iaitu dapat ‘mengingati bentuknya’. Misalnya, campuran nikel dan titanium membentuk aloi yang dipanggil Nitinol. Selepas aloi ini dibengkokkan, aloi ini dapat kembali kepada bentuk asalnya. Aloi ini digunakan dalam pembuatan bingkai cermin mata dan juga dalam rawatan patah tulang. 3. Kumpulkan maklumat tentang masalah yang dapat diselesaikan dengan penggunaan unsur peralihan serta ciri-ciri istimewa unsur peralihan tersebut. 4. Wajarkan penggunaan unsur peralihan dan hubung kaitkan dengan ciri-ciri istimewa unsur peralihan. 5. Sediakan persembahan multimedia yang menarik tentang hasil dapatan kumpulan anda. 6. Bentangkan hasil kerja kumpulan anda di hadapan kelas. Kegunaan Unsur Peralihan dalam Industri Salah satu ciri istimewa unsur peralihan adalah digunakan sebagai mangkin dalam bidang perindustrian. Tahukah anda unsur peralihan mana yang terlibat dalam fungsi tersebut? Rajah 4.17 menunjukkan contoh unsur peralihan yang berfungsi sebagai mangkin dalam bidang perindustrian. Ferum digunakan dalam Proses Platinum digunakan dalam Proses Haber untuk menghasilkan Ostwald untuk menghasilkan asid ammonia, NH3. nitrik, HNO3. Unsur Peralihan Vanadium(V) oksida digunakan Nikel atau platinum digunakan dalam Proses Sentuh untuk dalam proses penghidrogenan minyak menghasilkan asid sulfurik, H2SO4. sayuran untuk membuat marjerin. Rajah 4.17 Unsur peralihan sebagai mangkin dalam industri 103

TEMA 2 Asas Kimia Selain dijadikan sebagai mangkin, kegunaan lain bagi unsur peralihan adalah seperti dalam Gambar foto 4.6. Mangan digunakan untuk membuat Ferum digunakan untuk membuat Titanium digunakan untuk kaca tingkap berwarna jambatan membuat cat Gambar foto 4.6 Kegunaan unsur peralihan Aktiviti 4.12 Menghasilkan buku skrap/ brosur/ pamphlet/ poster untuk menyatakan kegunaan beberapa unsur peralihan dalam pelbagai industri 1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. 2. Dapatkan maklumat dari pelbagai sumber bacaan dan carian laman sesawang tentang kegunaan beberapa unsur peralihan dalam pelbagai industri. 3. Bincangkan bersama-sama ahli kumpulan anda dan persembahkan hasil dapatan dalam bentuk buku skrap/ brosur/ pamphlet/ poster. 4. Pamerkan buku skrap/ brosur/ pamphlet/ poster di dalam makmal atau kelas. Uji Kendiri 4.7 1. Jadual 4.13 menunjukkan tiga unsur peralihan yang wujud di dalam batu permata. Jadual 4.13 Batu permata Unsur peralihan Delima Kromium Nilam Ferum, titanium Kecubung Mangan (a) Apakah ciri-ciri istimewa unsur peralihan yang ditunjukkan dalam Jadual 4.13? (b) Selain daripada ciri-ciri yang diberi dalam 1(a), apakah ciri-ciri lain yang terdapat pada unsur peralihan? 2. Berikan contoh beberapa unsur peralihan yang digunakan dalam industri. 104

Mengikut pertambahan disusun Jadual Berkala Unsur penemuan Antoine Lavoisier nombor proton oleh Johann W. Dobereiner baris mengufuk Kedudukan lajur menegak John Newlands dipanggil unsur dipanggil Lothar Meyer Dmitri Mendeleev Kala Kumpulan Henry Moseley perubahan Kuiz merentasi kala https://bit.ly/ sifat fizik sifat kimia perubahan menuruni 2QZfJhp Logam ˜ separa logam ˜ bukan logam Oksida bes ˜ amfoterik ˜ oksida asid kumpulan sifat kimia sifat fizik Logam Bukan logam Jadual Berkala Unsur BAB 4 Logam105 Bukan logam • Saiz atom • Saiz atom • Kereaktifan • Kereaktifan • Takat lebur dan • Takat lebur dan • Jarak antara elektron valens dan • Jarak antara elektron valens dan takat didih takat didih nukleus nukleus • Ketumpatan • Daya tarikan dengan nukleus • Daya tarikan dengan nukleus • Semakin mudah menderma elektron • Semakin sukar menarik elektron

TEMA 2 Asas Kimia Refleksi Kendiri 1. Apakah perkara baharu yang telah anda pelajari dalam Jadual Berkala Unsur? 2. Apakah topik yang paling menarik dalam Jadual Berkala Unsur? Mengapa? 3. Berikan beberapa contoh unsur dalam Jadual Berkala Unsur yang anda guna dalam kehidupan harian. 4. Nilaikan prestasi anda dalam Jadual Berkala Unsur dengan menggunakan skala 1 hingga 10, 1 adalah paling rendah https://bit.ly/ manakala 10 adalah paling tinggi. Mengapakah anda menilai 2CMJIVG diri pada tahap itu? 5. Apakah yang anda ingin tahu lagi tentang Jadual Berkala Unsur? Penilaian 4 1. Bagaimanakah Moseley menyusun unsur dalam Jadual Berkala Unsur? 2. Rajah 1 menunjukkan simbol kimia unsur X. 35 X (a) Apakah kumpulan unsur X dalam Jadual Berkala Unsur? (b) Apakah kala unsur X dalam Jadual Berkala Unsur? 17 Rajah 1 3. Seorang pemilik restoran menggunakan lampu elektrik yang berwarna-warni untuk menarik pelanggan datang ke kedainya. Apakah bahan yang sesuai digunakan untuk membuat lampu tersebut? 4. Nyatakan sifat fizik dan sifat kimia unsur dengan susunan elektron 2.8.8.1. 5. Nyatakan unsur dalam Kala 3 yang membentuk oksida amfoterik. 6. Rajah 2 menunjukkan beberapa unsur dalam Jadual Berkala Unsur yang diwakili dengan huruf X dan Y. X Y Rajah 2 (a) Tulis susunan elektron bagi atom X dan Y. (b) Jelaskan dua perbezaan sifat kimia antara unsur X dan Y. (c) Mengapakah kereaktifan unsur-unsur yang sama kumpulan dengan X bertambah menuruni kumpulan, tetapi kereaktifan unsur-unsur yang sama kumpulan dengan Y berkurang? 106

Jadual Berkala Unsur BAB 4 7. Klorin, Cl2 bertindak balas dengan natrium, Na untuk membentuk satu sebatian. Tulis persamaan kimia untuk tindak balas ini. 8. Rajah 3 menunjukkan susunan elektron untuk unsur G. G (a) Apakah kumpulan unsur G dalam Jadual Berkala Unsur? (b) Apakah kala unsur G dalam Jadual Berkala Unsur? (c) Nyatakan satu sifat fizik unsur G. Rajah 3 9. Na Mg Al Si P S Cl Ar (a) Nyatakan unsur logam, metaloid dan bukan logam daripada senarai yang diberikan di atas. (b) Jelaskan perubahan jejari atom merentasi kala dari kiri ke kanan. (c) Unsur manakah merupakan gas adi? (d) Berikan satu persamaan kimia apabila logam bertindak balas dengan air. 10. Nyatakan warna bagi ion unsur peralihan berikut: (a) Ion ferum(II). (b) Ion ferum(III). Pengayaan 1. Gambar foto 1 menunjukkan mikrocip. Unsur silikon banyak digunakan dalam industri pembuatan mikrocip dalam sektor pengilangan. Gambar foto 1 Mikrocip Apakah sifat silikon yang membuatkan unsur ini digunakan untuk pembuatan mikrocip dan bukan menggunakan logam seperti litium? Terangkan. Semak Jawapan https://bit.ly/ 2T3RJeD 107

BAB 5 Ikatan Kimia Kata Kunci Ikatan kimia Ikatan ion Daya tarikan elektrostatik Ikatan kovalen Ikatan hidrogen Ikatan datif Ikatan logam Daya tarikan van der Waals Teflon Apakah yang akan anda pelajari? 5 .1 Asas Pembentukan Sebatian 5 .2 Ikatan Ion 5 .3 Ikatan Kovalen 5 .4 Ikatan Hidrogen 5 .5 Ikatan Datif 5 .6 Ikatan Logam 5 .7 Sebatian Ion dan Sebatian Kovalen 108

Buletin Dato' Dr. Sheikh Muszaphar Shukor ialah angkasawan pertama Malaysia yang dihantar ke angkasa lepas. Semasa berada di angkasa lepas, beliau perlu memakai sut angkasa. Sut angkasa direka khusus untuk melindungi badan angkasawan daripada persekitaran angkasa. Tahukah anda terdapat lima lapisan di dalam sut angkasa? Lapisan itu terdiri daripada lapisan dalam yang diperbuat daripada kapas, diikuti dengan lapisan nilon biru, lapisan nilon hitam, lapisan Teflon dan akhir sekali nilon putih di bahagian luar. Semua lapisan nilon dan lapisan Teflon merupakan makromolekul yang dibentuk daripada sebatian kovalen melalui ikatan kovalen, iaitu sejenis ikatan kimia yang kuat. Apakah maksud ikatan kimia? Mengapakah etanol boleh larut di dalam air? Bagaimanakah ikatan datif terbentuk? 109

TEMA 2 Asas Kimia 5.1 Asas Pembentukan Sebatian StandPaermdbelajaran Natrium, Na yang dipanaskan boleh bertindak balas secara reaktif Di akhir pembelajaran, dengan gas klorin, Cl2 untuk membentuk pepejal putih. Tahukah murid boleh: anda bahawa pepejal putih ini merupakan garam biasa yang 5.1.1 Menerangkan asas anda gunakan dalam kehidupan harian? Namun, tiada sebatian terbentuk apabila natrium, Na dipanaskan dengan gas neon, Ne. pembentukan sebatian. Mengapakah ini berlaku? Sebatian terbentuk apabila dua atau lebih unsur bergabung. Tahukah anda bagaimana unsur bergabung untuk menghasilkan sebatian? Aktiviti 5.1 Menonton tayangan video tentang pembentukan sebatian 1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. Layari laman sesawang bagi melihat contoh klip video berkaitan dengan: 2. Tonton klip video tentang pembentukan sebatian (a) Ikatan ion: http://bit.ly/2WQDUpV melalui pemindahan elektron (ikatan ion) dan (b) Ikatan kovalen: https://bit.ly/2yD689y perkongsian elektron (ikatan kovalen) daripada carian melalui Internet. 3. Berdasarkan tontonan tersebut, bincangkan tentang perkara berikut: (a) Pembentukan sebatian melalui pemindahan elektron untuk mencapai susunan elektron oktet atau duplet yang stabil. (b) Pembentukan sebatian melalui perkongsian elektron untuk mencapai susunan elektron oktet atau duplet yang stabil. 4. Bentangkan hasil perbincangan kumpulan anda pada kertas sebak di hadapan kelas. Gas adi wujud sebagai gas monoatom dan tidak reaktif secara Cabaran Minda kimia kerana telah mencapai susunan elektron duplet dan oktet yang stabil. Namun, bagi atom unsur lain, kestabilan susunan Mengapakah elektron pada elektron boleh dicapai melalui pemindahan dan perkongsian petala dalaman tidak terlibat elektron. Ikatan kimia terbentuk apabila berlakunya pemindahan dalam ikatan kimia? elektron atau perkongsian elektron. Terdapat dua jenis ikatan kimia, iaitu ikatan ion dan ikatan kovalen. Ikatan kimia hanya Ya, saya sangat melibatkan elektron valens sahaja. positif terhadap perkara ini. Nah! Saya ada Saya hanya ada tujuh elektron di Anda pasti? satu elektron petala valens. Saya perlu satu lagi Terima kasih. berlebihan. elektron untuk mencapai susunan elektron oktet. Na Cl Na Cl Na Cl Rajah 5.1 Pembentukan ikatan ion 110

Ikatan Kimia BAB 5 Saya hanya ada Saya pun hanya Mari kita kongsi Wah! Kita sudah satu elektron. ada satu elektron. elektron. mencapai susunan elektron duplet. HH HH Rajah 5.2 Pembentukan ikatan kovalen Uji Kendiri 5.1 1. Apakah maksud ikatan kimia? 2. Nyatakan dua jenis ikatan kimia. 3. Mengapakah gas adi tidak membentuk sebatian? 4. Adakah susunan elektron atom natrium, Na stabil? Jika tidak, terangkan bagaimana susunan elektronnya dapat menjadi stabil. 5.2 Ikatan Ion Kana, saya ada 9 biji telur Bekas telur saya masih ada Jika begitu, saya Terima kasih, Siti. tetapi bekas telur ini dapat satu ruang kosong kerana berikan sebiji telur Kini kedua-dua mengisi 8 biji telur sahaja. saya hanya ada 7 biji telur. ini kepada awak. bekas telur telah diisi dengan penuh. Rajah 5.3 Analogi pembentukan ikatan ion StandPaermdbelajaran Situasi dalam Rajah 5.3 memberikan analogi tentang pembentukan Di akhir pembelajaran, ikatan ion. Ikatan ion terbentuk melalui pemindahan elektron murid boleh: antara atom logam dengan atom bukan logam. 5.2.1 Menjelaskan dengan contoh pembentukan ikatan ion. 111

TEMA 2 Asas Kimia Pembentukan Ion Atom logam menderma elektron valens untuk membentuk ion positif atau kation. Rajah 5.4 menunjukkan pembentukan ion natrium, Na+. Untuk mencapai susunan elektron yang stabil, Selepas menderma elektron valens, ion atom natrium, Na perlu menderma satu elektron. natrium, Na+ mencapai susunan elektron oktet Proses menderma satu elektron dari petala valens yang stabil. atom natrium, Na adalah lebih mudah, berbanding Ion natrium, Na+ mempunyai 11 proton dan dengan menerima tujuh elektron daripada atom lain. 10 elektron, maka cas bagi ion natrium, Na+ adalah +1. + Derma satu elektron Na Na 2.8.1 2.8 Atom natrium, Na Ion natrium, Na+ Persamaan setengah bagi pembentukan ion natrium, Na+: Na Na+ + e– Rajah 5.4 Pembentukan ion natrium, Na+ Atom bukan logam menerima elektron daripada atom logam untuk membentuk ion negatif atau anion. Rajah 5.5 menunjukkan pembentukan ion fluorida, F–. Untuk mencapai susunan elektron yang stabil, atom Selepas menerima elektron valens, ion fluorida, F– mencapai susunan elektron oktet fluorin, F akan menerima satu elektron. Proses yang stabil. menerima satu elektron ke petala valens atom Ion fluorida, F– mempunyai sembilan proton dan 10 elektron, maka cas bagi ion fluorida, fluorin, F adalah lebih mudah, berbanding dengan F– adalah –1. menderma tujuh elektron kepada atom lain. – Terima satu elektron F F 2.7 2.8 Atom fluorin, F Ion fluorida, F– Persamaan setengah bagi pembentukan ion fluorida, F–: F + e– F– Rajah 5.5 Pembentukan ion fluorida, F– 112

Ikatan Kimia BAB 5 Pembentukan Ikatan Ion Sebatian ion terbentuk apabila ion yang berlainan cas tertarik antara satu sama lain untuk membentuk ikatan ion. Bagaimanakah ion yang berlainan cas ini tertarik antara satu sama lain? Kimia & KitaKimia & Kita Atom natrium, Na akan Atom fluorin, F akan menerima satu Selain kalsium karbonat, menderma satu elektron untuk elektron daripada atom natrium, Na CaCO3, natrium fluorida, mencapai susunan elektron NaF juga ditambah ke oktet yang stabil. Ion natrium, untuk mencapai susunan elektron oktet dalam ubat gigi untuk Na+ terbentuk. yang stabil. Ion fluorida, F− dengan menguatkan gigi. susunan elektron oktet akan terbentuk. Na + F + – Na F 2.8.1 2.7 2.8 2.8 Atom natrium, Na Atom fluorin, F Ion natrium, Na+ Ion fluorida, F– Ion natrium, Na+ dan ion fluorida, F− yang berlainan cas tertarik antara satu sama lain oleh daya tarikan elektrostatik yang kuat. Daya tarikan elektrostatik ini disebut sebagai ikatan ion. Sebatian natrium fluorida, NaF terbentuk. Rajah 5.6 Pembentukan sebatian natrium fluorida, NaF Aktiviti 5.2 Membincangkan pembentukan ikatan ion PAK 21 PK 1. Jalankan aktiviti ini secara Gallery Walk. 2. Dapatkan maklumat daripada pelbagai sumber bacaan dan laman sesawang tentang pembentukan ikatan ion bagi sebatian berikut: Magnesium oksida, MgO Natrium klorida, NaCl Natrium oksida, Na2O 3. Imbaskan kod AR bagi melihat contoh pembentukan sebatian ion natrium klorida, NaCl. 4. Bincangkan bersama-sama ahli kumpulan anda tentang pembentukan ikatan ion tersebut dan sediakan persembahan yang menarik. Anda perlu menulis persamaan setengah bagi pembentukan ion dalam setiap sebatian. 5. Pamerkan hasil kerja kumpulan anda di dalam kelas. Bergerak dalam kumpulan untuk melihat hasil kerja kumpulan lain. 6. Tulis komen tentang hasil kerja kumpulan lain pada sticky note dan tampalkan pada hasil kerja tersebut. 113

TEMA 2 Asas Kimia Uji Kendiri 5.2 1. Atom aluminium, Al mempunyai 13 proton dan atom fluorin, F mempunyai 9 proton. (a) Tulis formula ion yang terbentuk daripada dua atom tersebut. (b) Tulis persamaan setengah bagi pembentukan ion pada 1(a). (c) Lukiskan susunan elektron untuk menunjukkan pemindahan elektron dalam pembentukan ikatan ion dalam sebatian aluminium fluorida. 2. Muriate of Potash merupakan sejenis baja yang mengandungi sebatian kalium klorida yang tinggi. [Nombor proton: Cl = 17, K = 19] (a) Tulis formula kimia bagi kalium klorida. (b) Jelaskan pembentukan ikatan ion dalam sebatian kalium klorida. 5.3 Ikatan Kovalen StandPaermdbelajaran Tahukah anda bahawa berlian merupakan antara bahan yang Di akhir pembelajaran, paling keras di dunia? Sifat berlian ini adalah disebabkan oleh murid boleh: pembentukan ikatan kovalen antara atom karbon. 5.3.1 Menjelaskan dengan Ikatan kovalen terbentuk apabila atom-atom bukan logam contoh pembentukan berkongsi elektron untuk mencapai susunan elektron duplet atau ikatan kovalen. oktet yang stabil. Terdapat tiga jenis ikatan kovalen, iaitu ikatan 5.3.2 Membandingkan tunggal, ikatan ganda dua, dan ikatan ganda tiga. ikatan ion dengan ikatan kovalen. Ikatan Tunggal Ikatan tunggal terbentuk apabila dua atom berkongsi sepasang elektron. Atom klorin, Cl memerlukan satu Dua atom klorin, Cl masing-masing menyumbang elektron untuk mencapai susunan satu elektron untuk berkongsi sepasang elektron elektron oktet yang stabil. bagi membentuk ikatan tunggal di dalam molekul klorin, Cl2. Cl + Cl Cl Cl 2.8.7 2.8.7 2.8.8 2.8.8 Atom klorin, Cl Atom klorin, Cl Molekul klorin, Cl2 Rajah 5.7 Pembentukan ikatan tunggal di dalam molekul klorin, Cl2 114

Ikatan Kimia BAB 5 Pembentukan ikatan kovalen boleh digambarkan dengan Kimia menggunakan struktur Lewis. Struktur Lewis hanya menunjukkan elektron valens bagi atom yang terlibat. Sepasang elektron yang dikongsi boleh diganti dengan satu garisan antara dua atom. Cl + Cl Cl Cl atau Cl Cl Berlian terdiri daripada atom karbon, C. Setiap atom Rajah 5.8 Struktur Lewis bagi pembentukan molekul klorin, Cl2 karbon, C membentuk empat ikatan kovalen Ikatan Ganda Dua dengan empat atom karbon, C yang lain. Ikatan ganda dua terbentuk apabila dua atom berkongsi dua pasang elektron. Atom oksigen, O memerlukan dua Dua atom oksigen, O masing-masing elektron untuk mencapai susunan menyumbang dua elektron untuk berkongsi dua elektron oktet yang stabil. pasang elektron bagi membentuk ikatan ganda dua di dalam molekul oksigen, O . 2 O +O OO 2.6 2.6 atau 2.8 2.8 Atom oksigen, O Atom oksigen, O Molekul oksigen, O2 O+ O O O O Oatau Rajah 5.9 Pembentukan ikatan ganda dua di dalam molekul oksigen, O2 Ikatan Ganda Tiga Ikatan ganda tiga terbentuk apabila dua atom berkongsi tiga pasang elektron. Atom nitrogen, N memerlukan tiga Dua atom nitrogen, N masing-masing menyumbang elektron untuk mencapai susunan tiga elektron untuk berkongsi tiga pasang elektron elektron oktet yang stabil. bagi membentuk ikatan ganda tiga di dalam molekul nitrogen, N2. N +N NN 2.5 2.5 atau 2.8 2.8 Atom nitrogen, N Atom nitrogen, N Molekul nitrogen, N 2 N+ N N N N Natau Rajah 5.10 Pembentukan ikatan ganda tiga di dalam molekul nitrogen, N2 115

TEMA 2 Asas Kimia Aktiviti 5.3 Membina model untuk menggambarkan pembentukan ikatan kovalen PAK 21 PK 1. Jalankan aktiviti ini secara Three Stray One Stay. 2. Binakan satu model untuk menggambarkan proses pembentukan ikatan kovalen dalam sebatian yang berikut: Hidrogen, H2 Hidrogen klorida, HCl Oksigen, O2 Karbon dioksida, CO2 Nitrogen, N2 3. Sediakan sudut pameran di dalam kelas dan pamerkan model setiap kumpulan. 4. Pilih seorang wakil untuk memberi penerangan tentang pembentukan ikatan kovalen dalam sebatian yang dipilih. Ahli lain pula bergerak untuk melihat dan mendapatkan maklumat tentang hasil kerja kumpulan lain. Membandingkan Ikatan Ion dengan Ikatan Kovalen Persamaan dan perbezaan antara ikatan ion dan ikatan kovalen ditunjukkan dalam Rajah 5.11. Pemindahan Melibatkan Perkongsian elektron elektron valens elektron sahaja Antara atom Ikatan Ikatan Antara atom logam dengan Ion Kovalen bukan logam atom bukan logam Membentuk Atom mencapai Membentuk ion positif dan susunan elektron molekul duplet atau oktet ion negatif yang stabil Rajah 5.11 Perbandingan antara ikatan ion dengan ikatan kovalen 116

Ikatan Kimia BAB 5 Uji Kendiri 5.3 1. Nyatakan tiga jenis ikatan kovalen. 2. Bagaimanakah ikatan kovalen terbentuk? 3. Lukiskan pembentukan ikatan kovalen di dalam molekul air, H2O. 4. Bolehkah atom karbon, C berkongsi elektron dengan empat atom hidrogen, H untuk membentuk molekul metana? Terangkan. [Nombor proton: H = 1, C = 6] 5. Nyatakan satu persamaan dan dua perbezaan antara ikatan ion dengan ikatan kovalen. 5.4 Ikatan Hidrogen Pernahkah anda terfikir mengapa aisberg dengan berat beribu tan StandPaermdbelajaran boleh terapung di permukaan laut? Hal ini disebabkan ketumpatan ais lebih rendah berbanding dengan air. Mengapakah air lebih Di akhir pembelajaran, tumpat daripada ais? Bagi menjawab persoalan ini, konsep ikatan murid boleh: hidrogen perlu difahami. 5.4.1 Menjelaskan dengan Ikatan hidrogen ialah daya tarikan antara atom contoh pembentukan hidrogen, H yang mempunyai ikatan dengan atom yang tinggi ikatan hidrogen. keelektronegatifan, iaitu nitrogen, N, oksigen, O atau fluorin, 5.4.2 Menerangkan kesan F dengan atom nitrogen, N, oksigen, O atau fluorin, F di dalam ikatan hidrogen ke atas molekul lain. Contohnya, molekul air, H2O boleh membentuk sifat fizik bahan. ikatan hidrogen sesama molekul air, H2O. Atom oksigen, O mempunyai HH Daya tarikan yang terhasil keelektronegatifan yang tinggi. O antara atom hidrogen, H di dalam molekul air dengan atom oksigen, Molekul air, H2O terdiri daripada H O dari molekul air yang lain dua atom hidrogen, H dan satu O membentuk ikatan hidrogen. atom oksigen, O. Atom hidrogen, H dan oksigen, O terikat dengan H berkongsi elektron antara satu sama lain. Ikatan ini ialah ikatan kovalen. Rajah 5.12 Pembentukan ikatan hidrogen antara molekul air, H2O 117

TEMA 2 Asas Kimia Aktiviti 5.4 Membincangkan pembentukan ikatan hidrogen dalam hidrogen PAK 21 PK fluorida, HF dan ammonia, NH3 1. Jalankan aktiviti ini secara Think-Pair-Share. 2. Berdasarkan Rajah 5.12, fikirkan bagaimana ikatan hidrogen terbentuk dalam hidrogen fluorida, HF dan ammonia, NH3. 3. Bincangkan bersama-sama rakan pasangan anda. 4. Kongsikan hasil perbincangan tersebut di hadapan kelas. Peranan Ikatan Hidrogen dalam Kehidupan Harian Perhatikan Rajah 5.13. Terdapat molekul protein yang membentuk ikatan hidrogen antara satu sama lain dalam struktur rambut. Tahukah anda mengapa rambut yang basah akan melekat sesama sendiri? Molekul protein H O HO H O HO Rambut H O HO Ikatan hidrogen Rajah 5.13 Ikatan hidrogen antara molekul protein dalam struktur rambut Apabila rambut menjadi basah, molekul protein tidak lagi Ikatan hidrogen membentuk ikatan hidrogen antara satu sama lain, sebaliknya molekul protein akan membentuk ikatan hidrogen dengan H HO molekul air, H2O. Molekul air, H2O pula akan membentuk ikatan O HO hidrogen yang lain dengan molekul protein rambut lain. Hal ini menyebabkan rambut akan melekat sesama sendiri. H Pernahkah anda menghadapi masalah untuk menyelak Rajah 5.14 Pembentukan kertas yang melekat sesama sendiri? Bagi mengatasi masalah ini, ikatan hidrogen antara molekul anda boleh membasahkan hujung jari sebelum menyelak kertas. protein dengan molekul air Mengapakah jari yang basah boleh membantu untuk menyelak kertas? Penerangan berkaitan perkara ini dinyatakan dalam Cabaran Minda Rajah 5.15. Mengapakah rambut keriting yang basah akan nampak lurus? Selulosa di dalam H H H Molekul air, H2O pada kertas mempunyai atom OH OH jari yang basah akan hidrogen, H yang terikat O membentuk ikatan dengan atom oksigen, O. O H H hidrogen dengan O selulosa di dalam kertas. Selulosa kertas H Dengan itu, kertas akan O melekat pada jari. Rajah 5.15 Ikatan hidrogen terbentuk antara selulosa kertas dengan molekul air, H2O pada jari 118

Ikatan Kimia BAB 5 Kesan Ikatan Hidrogen ke atas Sifat Fizik Bahan Sebatian dalam bentuk cecair mencapai takat didih apabila daya tarikan antara molekul dapat diatasi. Dalam sebatian kovalen etanol, C2H5OH, terdapat ikatan hidrogen yang terbentuk antara molekul, selain daripada daya tarikan van der Waals yang lemah. Ikatan hidrogen yang kuat menyebabkannya susah diputuskan. Lebih banyak tenaga haba diperlukan untuk mengatasi daya tarikan van der Waals yang lemah di samping memutuskan ikatan hidrogen. Oleh itu, takat didih etanol, C2H5OH adalah tinggi. Sebaliknya, molekul seperti klorin yang tidak membentuk ikatan hidrogen mempunyai takat didih yang lebih rendah berbanding dengan etanol. Etanol, C2H5OH juga boleh larut di dalam air. Keterlarutan etanol, C2H5OH di dalam air adalah disebabkan oleh ikatan hidrogen antara molekul etanol, C2H5OH dan molekul air, H2O. Etanol, C2H5OH mempunyai Daya tarikan H Atom hidrogen, H atom hidrogen, H yang van der Waals O di dalam molekul etanol, C2H5OH juga membentuk ikatan kovalen H dapat membentuk ikatan hidrogen dengan atom oksigen, O. Oleh HH HH H dengan atom O oksigen, O dari itu, atom oksigen, O di dalam HCCO HCCOH molekul air, H2O. H molekul etanol, C2H5OH dapat HHH HH membentuk ikatan hidrogen Molekul etanol, C2H5OH dengan atom hidrogen, H dari molekul air, H2O. Rajah 5.16 Keterlarutan etanol, C2H5OH di dalam air, H2O Aktiviti 5.5 Membincangkan keterlarutan di dalam air dan takat didih bagi PAK 21 PK sebatian kovalen 1. Jalankan aktiviti ini secara Round Table. 2. Carikan maklumat tentang keterlarutan di dalam air dan takat didih bagi hidrogen fluorida, HF dan ammonia, NH3 daripada pelbagai sumber bacaan dan laman sesawang. 3. Bandingkan keterlarutan dan takat didih bagi sebatian tersebut dengan molekul yang tidak membentuk ikatan hidrogen. 4. Catatkan maklumat berkenaan secara bergilir-gilir pada sehelai kertas. 5. Tampalkan hasil kerja kumpulan anda pada papan kenyataan kelas untuk perkongsian maklumat dan rujukan kumpulan lain. Uji Kendiri 5.4 1. Nyatakan maksud ikatan hidrogen. 2. Hidrogen fluorida, HF wujud sebagai cecair pada suhu bilik. Terangkan fenomena ini berdasarkan pembentukan ikatan hidrogen. 3. Bolehkah ikatan hidrogen terbentuk antara molekul hidrogen klorida, HCl? Berikan justifikasi anda. 4. Jelaskan mengapa kertas yang basah akan melekat sesama sendiri. 119

TEMA 2 Asas Kimia 5.5 Ikatan Datif Saya tidak Saya ada sepasang Wah! Saya sudah Saya masih StandPaermdbelajaran mempunyai elektron untuk mencapai susunan dalam susunan elektron. dikongsi. elektron duplet. elektron oktet. H+ NH3 H+ NH3 Di akhir pembelajaran, murid boleh: 5.5.1 Menjelaskan dengan contoh pembentukan ikatan datif. Rajah 5.17 Pembentukan ikatan datif Ikatan datif atau ikatan koordinat merupakan sejenis ikatan kovalen yang mana pasangan elektron yang dikongsi berasal daripada satu atom sahaja. Bagaimanakah perkongsian ini berlaku? Rajah 5.18 menunjukkan pembentukan ikatan datif dalam ion hidroksonium, H3O+. 1 2 Ion hidrogen, H+ tidak mempunyai 4 elektron di dalam petala. Atom oksigen, O mencapai Di dalam ion susunan elektron oktet dan H H+ hidroksonium, H3O+, atom hidrogen, H mencapai H O + H+ HOH atom oksigen, O dan susunan elektron duplet semua atom hidrogen, yang stabil di dalam H masing-masing telah molekul air, H2O. mencapai susunan elektron oktet dan duplet yang stabil. 3 Pasangan elektron bebas yang tidak terlibat dalam ikatan kovalen di dalam molekul air, H2O akan dikongsikan dengan ion hidrogen, H+ melalui pembentukan ikatan datif. Rajah 5.18 Pembentukan ikatan datif di dalam ion hidroksonium, H3O+ Aktiviti 5.6 Membincangkan pembentukan ikatan datif di dalam ion ammonium, NH + 4 1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. 2. Berdasarkan petikan di bawah, bincangkan pembentukan ikatan datif di dalam ion ammonium, NH4+. Apabila gas hidrogen klorida, HCl dan gas ammonia, Ammonia NH3 bercampur, wasap putih ammonium klorida, NH4Cl ik terbentuk seperti dalam Gambar foto 5.1. Asid hidroklor 3. Persembahkan hasil perbincangan anda dalam bentuk Gambar foto 5.1 Pembentukan persembahan yang menarik di hadapan kelas. wasap putih ammonium klorida, NH4Cl 120

Ikatan Kimia BAB 5 Uji Kendiri 5.5 1. Apakah maksud ikatan datif? 2. Terangkan pembentukan ion ammonium melalui pembentukan ikatan datif antara ion hidrogen, H+ dengan atom nitrogen di dalam ammonia, NH3. 3. Atom boron, B yang terdapat di dalam sebatian boron trifluorida, BF3 belum mencapai susunan elektron oktet kerana hanya mempunyai enam elektron valens. Bolehkah atom boron, B membentuk ikatan datif dengan atom nitrogen, N di dalam sebatian ammonia, NH3? Jelaskan jawapan anda. 5.6 Ikatan Logam StandPaermdbelajaran Tahukah anda wayar elektrik yang terdedah boleh mengakibatkan Di akhir pembelajaran, kejutan elektrik? Wayar elektrik yang diperbuat daripada murid boleh: logam boleh mengkonduksikan elektrik. Mengapakah logam 5.6.1 Menerangkan pembentukan dapat mengkonduksikan elektrik? ikatan logam. Atom logam tersusun secara rapat dan teratur dalam 5.6.2 Menaakul sifat keadaan pepejal. Elektron valens atom logam boleh didermakan dengan mudah dan boleh dinyahsetempatkan walaupun dalam kekonduksian elektrik keadaan pepejal. Ion logam yang bercas positif terbentuk apabila logam. elektron valens dinyahsetempatkan. Semua elektron valens yang dinyahsetempatkan boleh bergerak bebas di antara struktur logam Kimia dan membentuk lautan elektron. Daya tarikan elektrostatik antara lautan elektron dan ion logam bercas positif membentuk Elektron dinyahsetempatkan ikatan logam. bermaksud elektron yang bebas bergerak dan tidak Elektron + + + + + +++++ Ion logam dimiliki oleh mana-mana +++++ bercas atom atau ion. Lautan valens +++++ positif elektron terbentuk apabila +++++ tumpang tindih (overlap) +++++ petala valens atom-atom logam yang mengakibatkan +++++ +++++ elektron dapat Lautan dinyahsetempatkan. +++++ + + + + + elektron Rajah 5.19 Pembentukan ikatan logam Apabila elektron pada atom logam Terminal +++++ Terminal dinyahsetempatkan di dalam lautan negatif +++++ positif elektron, logam dapat mengkonduksikan elektrik. Elektron yang bergerak bebas − +++++ + di dalam struktur logam membawa cas dari terminal negatif ke terminal positif Elektron +++++ apabila elektrik dibekalkan, seperti yang Logam ditunjukkan dalam Rajah 5.20. Rajah 5.20 Kekonduksian elektrik logam 121

TEMA 2 Asas Kimia Aktiviti 5.7 Membandingkan dan membezakan pembentukan ikatan PAK 21 PK 1. Jalankan aktiviti ini secara Think-Pair-Share. 2. Dengan menggunakan peta pemikiran yang bersesuaian, banding dan bezakan pembentukan semua ikatan yang telah dipelajari dari segi: (a) perkongsian atau pemindahan elektron. (b) daya tarikan yang terbentuk. (c) contoh sebatian atau unsur. 3. Tampalkan peta pemikiran yang dihasilkan pada papan kenyataan di dalam kelas. Uji Kendiri 5.6 1. Apakah yang dimaksudkan dengan elektron dinyahsetempatkan? 2. Bagaimanakah ikatan logam boleh terbentuk di dalam logam? 3. Dengan menggunakan logam aluminium, Al sebagai contoh, jelaskan bagaimana logam dapat mengkonduksikan elektrik. 5.7 Sebatian Ion dan Sebatian Kovalen Sifat Sebatian Ion dan Sebatian Kovalen StandPaermdbelajaran Perhatikan garam (natrium klorida, NaCl) dan ais dalam Gambar Di akhir pembelajaran, foto 5.2. Adakah kedua-dua bahan berada dalam keadaan fizik murid boleh: yang sama? Bahan yang manakah akan lebur pada suhu bilik? 5.7.1 Mengeksperimen untuk mengkaji perbezaan sifat sebatian kovalen dan sebatian ion. 5.7.2 Menjelaskan dengan contoh kegunaan sebatian ion dan sebatian kovalen dalam kehidupan harian. Garam merupakan sebatian ion Ais merupakan sebatian kovalen Gambar foto 5.2 Contoh sebatian ion dan sebatian kovalen Sebatian yang berlainan mempunyai sifat yang berlainan. Perbezaan sifat sebatian ion dan sebatian kovalen boleh dikaji melalui Eksperimen 5.1. 122

Ikatan Kimia BAB 5 Eksperimen 5.1 Tujuan: Mengkaji perbezaan sifat sebatian ion dan sebatian kovalen. Pernyataan masalah: Apakah perbezaan sifat sebatian ion dan sebatian kovalen? Bahan: Pepejal plumbum(II) bromida, PbBr2, naftalena, C10H8, magnesium klorida, MgCl2, sikloheksana, C6H12 dan air suling Radas: Tabung uji, spatula, mangkuk pijar, penunu Bunsen, alas segi tiga tanah liat, kasa dawai, wayar penyambung dengan klip buaya, bikar 250 cm3, silinder penyukat 10 cm3, tungku kaki tiga, bateri, suis, mentol dan elektrod karbon A Kekonduksian elektrik sebatian Awas Hipotesis: Sebatian ion boleh mengkonduksikan elektrik Jalankan eksperimen ini di dalam keadaan leburan tetapi tidak dalam keadaan dalam kebuk wasap. pepejal manakala sebatian kovalen tidak boleh mengkonduksikan elektrik dalam kedua-dua keadaan. Pemboleh ubah: Langkah Berjaga-jaga (a) dimanipulasikan : Jenis sebatian (b) bergerak balas : Kekonduksian elektrik • Naftalena, C10H8 ialah (c) dimalarkan : Elektrod karbon bahan yang mudah Prosedur: terbakar. 1. Masukkan pepejal plumbum(II) bromida, PbBr2 ke • Gas bromin yang terhasil dalam mangkuk pijar sehingga separuh penuh. semasa pemanasan 2. Sediakan susunan radas seperti dalam Rajah 5.21. plumbum(ll) bromida, 3. Hidupkan suis dan perhatikan sama ada mentol PbBr2 adalah beracun. menyala atau tidak. 4. Matikan suis dan panaskan pepejal plumbum(II) bromida, PbBr2 sehingga pepejal lebur sepenuhnya. Mentol Suis 5. Hidupkan suis sekali lagi dan perhatikan sama ada Elektrod mentol menyala atau tidak. Mangkuk karbon 6. Ulang langkah 1 hingga 5 dengan menggunakan pijar Plumbum(II) naftalena, C10H8. bromida, PbBr2 7. Rekod pemerhatian anda tentang nyalaan mentol dalam jadual seperti Jadual 5.1. Panaskan Keputusan: Jadual 5.1 Keadaan mentol Rajah 5.21 Sebatian Keadaan fizik Kimia & KitaKimia & Kita Plumbum(II) Pepejal Pendedahan terhadap bromida, PbBr2 Leburan naftalena, C10H8 yang Pepejal berlebihan akan Naftalena, C10H8 Leburan mengakibatkan anemia hemolitik, kerosakan hati dan sistem saraf, katarak serta pendarahan retina. 123

TEMA 2 Asas Kimia B Keterlarutan sebatian di dalam air dan pelarut organik Buat hipotesis dan nyatakan semua pemboleh ubah. Prosedur: 1. Masukkan separuh spatula pepejal magnesium klorida, Air Magnesium Sikloheksana, MgCl2 ke dalam tabung uji. suling C6H12 klorida, 2. Tambahkan 5.0 cm3 air suling ke dalam tabung uji MgCl2 dan goncangkan. Rajah 5.22 3. Perhatikan keterlarutan magnesium klorida, MgCl2 di dalam air. 4. Ulang langkah 1 hingga 3 dengan menggunakan sikloheksana, C6H12 sebagai pelarut. 5. Ulang langkah 1 hingga 4 dengan menggunakan naftalena, C10H8 bagi menggantikan magnesium klorida, MgCl2. 6. Rekod pemerhatian anda tentang keterlarutan sebatian dalam jadual seperti Jadual 5.2. Keputusan: Jadual 5.2 Sebatian Keterlarutan di Keterlarutan di dalam dalam air suling sikloheksana, C6H12 Magnesium klorida, MgCl2 Naftalena, C10H8 C Takat lebur dan takat didih sebatian Buat hipotesis dan nyatakan semua pemboleh ubah. Prosedur: Air suling 1. Masukkan separuh spatula pepejal magnesium klorida, MgCl2 dan naftalena, C10H8 ke dalam tabung uji secara berasingan. Naftalena, 2. Panaskan kedua-dua tabung uji di dalam kukus air seperti Magnesium C10H8 dalam Rajah 5.23. klorida, 3. Perhati dan catatkan perubahan keadaan fizik bagi MgCl2 kedua-dua sebatian tersebut. Panaskan 4. Buatkan inferens tentang takat lebur dan takat didih kedua-dua sebatian tersebut. Rajah 5.23 Keputusan: Jadual 5.3 Sebatian Pemerhatian Inferens Magnesium klorida, MgCl2 Naftalena, C10H8 Kesimpulan: Adakah hipotesis yang dibuat dapat diterima? Apakah kesimpulan eksperimen ini? Perbincangan: 1. Apakah jenis sebatian bagi plumbum(II) bromida, PbBr2, magnesium klorida, MgCl2 dan naftalena, C10H8? 2. Ramalkan kekonduksian elektrik, keterlarutan, takat lebur dan takat didih natrium klorida, NaCl. Sediakan laporan yang lengkap selepas menjalankan eksperimen ini. 124

Ikatan Kimia BAB 5 Kekonduksian Elektrik Berdasarkan Eksperimen 5.1, sebatian ion dan sebatian kovalen mempunyai sifat kekonduksian elektrik yang berbeza. Sebatian ion tidak boleh mengkonduksikan elektrik dalam keadaan pepejal tetapi boleh mengkonduksikan elektrik dalam keadaan leburan dan larutan akueus manakala sebatian kovalen tidak boleh mengkonduksikan elektrik dalam semua keadaan. +–+–+–+–+–+– Ion tidak dapat bergerak –+–+–+–+–+–+ secara bebas kerana telah +–+–+–+–+–+– diikat dengan daya tarikan elektrostatik yang kuat. Oleh itu, –+ pepejal sebatian ion tidak dapat mengkonduksikan elektrik. Pepejal sebatian ion Ion dapat bergerak secara + ++ + + + – – – bebas kerana daya tarikan + – –– elektrostatik telah diatasi. Oleh itu, leburan atau larutan + ++ + – – + –– – – akueus sebatian ion boleh +++ + – + – +– – – mengkonduksikan elektrik. – –+ Leburan atau larutan akueus sebatian ion Molekul dalam sebatian kovalen bersifat neutral dan tidak membawa sebarang cas. – + Oleh itu, sebatian kovalen tidak dapat mengkonduksikan Pepejal atau leburan sebatian kovalen elektrik dalam semua keadaan. Rajah 5.24 Kekonduksian elektrik sebatian ion dan sebatian kovalen 125

TEMA 2 Asas Kimia Keterlarutan di dalam Air dan Pelarut Organik Kimia Kebanyakan sebatian ion boleh larut di dalam air tetapi tidak Struktur kekisi ialah boleh larut di dalam pelarut organik. Sebaliknya, kebanyakan susunan teratur atom, ion sebatian kovalen tidak boleh larut di dalam air tetapi boleh larut atau molekul sebatian di di dalam pelarut organik. dalam pepejal kristal. Apabila dilarutkan di dalam air, molekul air membantu mengatasi daya tarikan elektrostatik di antara ion dan meruntuhkan struktur kekisi pepejal sebatian. Oleh itu, ion dapat bergerak bebas di dalam air. Kimia Rajah menunjukkan keterlarutan natrium klorida, NaCl di dalam air. Air merupakan pelarut berkutub yang mengandungi cas separa negatif di bahagian atom oksigen dan cas separa positif di bahagian atom hidrogen. Ion positif, Na+ akan tertarik ke bahagian atom oksigen molekul air yang bercas negatif manakala ion negatif, Cl– akan tertarik ke bahagian atom hidrogen molekul air yang bercas positif. Daya tarikan antara atom pada molekul air dengan ion pada sebatian ion cukup kuat untuk mengatasi daya tarikan elektrostatik di antara ion. Hal ini membolehkan kebanyakan pepejal sebatian ion larut di dalam air. Tip Celik +– + + + –+ δ+ δ+ Di dalam molekul air, +– + atom oksigen mempunyai HH keelektronegatifan yang + O lebih tinggi daripada +– atom hidrogen. Hal ini δ– menyebabkan elektron + –+ Molekul air, H2O yang dikongsi dalam +– + +–++ Ion klorida, Cl− ikatan kovalen ditarik +– – tertarik ke bahagian ke arah atom oksigen. + + –+ positif air. Perkongsian elektron yang –+ tidak sama membawa + + Ion natrium, Na+ kepada pembentukan + – +– –+ tertarik ke bahagian –+ negatif air. cas separa negatif, δ− di + +– + + –+ bahagian atom oksigen +– + –++ dan cas separa positif, δ+ + + +– di bahagian atom hidrogen. + –+ +– +– – + + –+ +– – +–+ + +– ––– ++++ + –+ + + –+ +–+ –––– +++++ + –+ + –+ ––––– +++++ Pepejal natrium klorida, NaCl Pelarut organik tidak dapat mengatasi daya tarikan elektrostatik di antara ion di dalam pepejal sebatian ion. Oleh itu, sebatian ion tidak larut di dalam pelarut organik. Sebatian kovalen bersifat neutral dan tidak membawa sebarang cas. Oleh itu, molekul sebatian kovalen boleh larut di dalam pelarut organik dan tidak larut di dalam air. Takat Lebur dan Takat Didih Anda telah mempelajari bahawa sebatian ion dan sebatian kovalen dibentuk melalui ikatan ion dan ikatan kovalen. Tahukah anda kedua-dua ikatan kimia ini mempengaruhi takat lebur dan takat didih sesuatu sebatian? Adakah ikatan kimia dalam sebatian ini dapat diatasi apabila sebatian tersebut melebur atau mendidih? 126

Ikatan Kimia BAB 5 Sebatian ion mempunyai takat lebur dan takat didih yang tinggi. Oleh itu, sebatian ion tidak meruap dengan mudah. Ion natrium, Na+ – + – + – + + – +– Ion klorida, Cl– – + – + +– +– + – – – + +– dipanaskan –+ +– Natrium klorida, NaCl Tenaga haba yang tinggi diperlukan untuk mengatasi daya tarikan elektrostatik yang kuat ini supaya sebatian Sebatian ion seperti natrium klorida, NaCl ion melebur atau mendidih. Oleh itu, natrium klorida, mengandungi ion positif, Na+ dan ion negatif, NaCl mempunyai takat lebur dan takat didih yang tinggi. Cl– yang tertarik antara satu sama lain oleh daya tarikan elektrostatik yang kuat. Rajah 5.25 Sebatian ion mempunyai takat lebur dan takat didih yang tinggi Molekul ringkas sebatian kovalen mempunyai takat lebur dan takat didih yang rendah. Oleh itu, molekul ringkas sebatian kovalen meruap dengan mudah. Daya tarikan H van der Waals H HC H HC H Molekul metana, CH4 HH Daya tarikan van der Waals di H Tenaga haba yang rendah diperlukan untuk HC H antara molekul ringkas sebatian mengatasi daya tarikan yang lemah ini supaya H kovalen seperti metana, CH4 sebatian kovalen melebur atau mendidih. Oleh adalah sangat lemah. itu, metana, CH mempunyai takat lebur dan 4 takat didih yang rendah. Rajah 5.26 Molekul ringkas sebatian kovalen mempunyai takat lebur dan takat didih yang rendah Kimia Cicak boleh melekat pada permukaan dinding. Hal ini disebabkan oleh tindak balas antara sejumlah elektron daripada molekul ratusan bulu halus yang terdapat di bawah tapak kaki cicak dengan sejumlah elektron daripada molekul dinding. Tindak balas ini membentuk tarikan elektromagnet yang dikenali sebagai daya tarikan van der Waals. 127

TEMA 2 Asas Kimia Struktur Sebatian Kovalen Terdapat dua jenis struktur molekul bagi sebatian kovalen, iaitu struktur molekul ringkas dan struktur molekul gergasi. Apakah perbezaan antara molekul ringkas dengan molekul gergasi sebatian kovalen? Molekul Sebatian Molekul ringkas kovalen gergasi Air, H O Contoh Atom 2 Struktur silikon, Si Karbon dioksida, CO2 Atom oksigen, O Struktur yang kecil dan ringkas, boleh didapati Ikatan dalam bentuk pepejal, kovalen cecair atau gas. Silikon dioksida, SiO2 Struktur yang sangat besar, biasanya didapati dalam bentuk pepejal. Ikatan kovalen yang Ikatan kimia Ikatan kovalen yang kuat kuat di dalam molekul di dalam molekul sahaja. dan daya tarikan van der Takat lebur dan Tiada daya tarikan van Waals yang lemah takat didih der Waals antara molekul antara molekul. kerana struktur gergasinya. Rendah kerana hanya Tinggi kerana banyak sedikit haba diperlukan haba diperlukan untuk untuk mengatasi daya memutuskan ikatan tarikan van der Waals yang kovalen yang kuat. lemah antara molekul. Rajah 5.27 Perbezaan antara molekul ringkas dengan molekul gergasi sebatian kovalen 128

Ikatan Kimia BAB 5 Kegunaan Sebatian Ion dan Sebatian Kovalen dalam Kehidupan Harian Kebanyakan sebatian ion dan sebatian kovalen yang digunakan dalam kehidupan harian adalah seperti dalam sektor perindustrian, pertanian, perubatan dan kegunaan rumah. Sektor Perindustrian Sektor Pertanian Sebatian ion litium Sebatian ion ammonium iodida, LiI digunakan nitrat, NH4NO3 dan kalium di dalam bateri. klorida, KCl digunakan di dalam baja. Cat mengandungi Racun perosak yang digunakan sebatian kovalen seperti pigmen dan untuk membunuh rumpai dan pelarut turpentin. serangga perosak mengandungi sebatian kovalen seperti bromoetana, C2H5Br dan kloropikrin, CCl3NO2. Kegunaan sebatian ion dan sebatian kovalen dalam kehidupan harian Sektor Perubatan Kegunaan Rumah Natrium Bikarbonat Sebatian ion natrium Detergen mengandungi sebatian ion natrium klorat(V), 650 mg bikarbonat, NaHCO3 NaClO3 yang digunakan untuk 100 Tablet digunakan di dalam antasid kerja pembersihan rumah. untuk melegakan gastrik. Parasetamol, C8H9NO2 Gliserol, C3H5(OH)3 merupakan GLISEROL merupakan sebatian sebatian kovalen yang ditambah kovalen yang digunakan ke dalam produk penjagaan kulit untuk merawat sakit seperti untuk melembapkan kulit dan demam atau keradangan. membantu mencegah kulit kering. Rajah 5.28 Kegunaan sebatian ion dan sebatian kovalen dalam kehidupan harian 129

TEMA 2 Asas Kimia Aktiviti 5.8 Menjalankan projek penyelesaian masalah tentang penggunaan PAK 21 PK sebatian ion dan sebatian kovalen dalam kehidupan harian 1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. 2. Baca dan fahami petikan berikut: Zarah plastik yang berada di lautan akan memberi masalah kepada hidupan akuatik daripada plankton, ikan hinggalah haiwan yang besar seperti penyu, ikan lumba-lumba dan ikan paus. Masalah kepada hidupan akuatik bukan sahaja secara langsung dengan memakan plastik tetapi bahan kimia yang ada di dalam plastik juga menyerap ke dalam tisu hidupan akuatik tersebut. (Sumber: Dipetik dan diubahsuai daripada http://www.utusan.com.my/sains-teknologi/sains/ ancaman-pencemaran-plastik-mikro-1.638156) 3. Selain masalah di atas, layari Internet untuk mencari maklumat tentang masalah penggunaan sebatian ion dan sebatian kovalen dalam salah satu bidang yang berikut: (a) Perindustrian. (b) Pertanian. (c) Perubatan. (d) Kegunaan rumah. 4. Bincangkan cara untuk menyelesaikan masalah tersebut. 5. Bentangkan hasil perbincangan di hadapan kelas dan jalankan satu sesi soal jawab untuk penambahbaikan cadangan setiap kumpulan. Uji Kendiri 5.7 1. Bandingkan takat lebur dan takat didih sebatian ion dan sebatian kovalen. 2. Nyatakan satu persamaan antara molekul ringkas dan molekul gergasi sebatian kovalen. 3. Magnesium hidroksida, Mg(OH)2 yang dikenali sebagai susu magnesia, merupakan sejenis sebatian ion yang digunakan untuk melegakan sakit akibat daripada gastritis. (a) Nyatakan keterlarutan magnesium hidroksida, Mg(OH)2 di dalam air. (b) Bolehkah magnesium hidroksida, Mg(OH)2 mengkonduksikan elektrik dalam keadaan pepejal? (c) Terangkan jawapan anda dalam 3(b). 4. Berlian merupakan molekul gergasi sebatian kovalen manakala metana, CH4 merupakan molekul ringkas sebatian kovalen. (a) Bandingkan takat lebur dan takat didih berlian dan metana, CH4. Jelaskan. (b) Ramalkan kekonduksian elektrik berlian. Terangkan ramalan anda. 130

Ikatan Kimia melibatkan Ikatan datif elektron valens elektron disumbangkan oleh salah satu atom sahaja Unsur logam pindah elektron Unsur bukan logam kongsi Ikatan kovalen derma elektron elektron elektron dinyahsetempatkan Kation terima elektron Anion elektron disumbangkan oleh kedua-dua atom Lautan Ion daya tarikan elektron positif elektrostatik Ikatan ion sepasang dua pasang tiga pasang elektron elektron elektron daya tarikan elektrostatik membentuk Ikatan Ikatan Ikatan tunggal ganda dua ganda tiga Ikatan logam Sebatian ion membentuk Atom nitrogen, oksigen Molekul Sebatian kovalen atau fluorin gergasi Kuiz Ikatan membentuk daya tarikan Molekul hidrogen antara ringkas Atom hidrogen Ikatan Kimia 131 Daya tarikan daya tarikan https://bit.ly/ van der Waals antara molekul 2FyCJCC BAB 5

TEMA 2 Asas Kimia Refleksi Kendiri 1. Apakah pengetahuan baharu yang telah anda pelajari dalam Ikatan Kimia? 2. Apakah topik yang paling menarik dalam Ikatan Kimia? Mengapa? 3. Berikan beberapa contoh aplikasi Ikatan Kimia dalam kehidupan harian. 4. Nilaikan prestasi anda dalam Ikatan Kimia dengan menggunakan skala 1 hingga 10, 1 adalah paling rendah manakala 10 adalah https://bit.ly/ paling tinggi. Mengapakah anda menilai diri pada tahap itu? 2GQKBAT 5. Apakah yang anda ingin tahu lagi tentang Ikatan Kimia? Penilaian 5 1. Apakah yang dimaksudkan dengan ikatan kovalen? 2. Mengapakah silikon dioksida, SiO2 mempunyai takat lebur dan takat didih yang tinggi? 3. Rajah 1 menunjukkan beberapa unsur dalam Jadual Berkala Unsur yang diwakili dengan huruf A, D, E, G dan H. A DE GH Rajah 1 (a) Nyatakan unsur yang boleh bergabung untuk membentuk sebatian ion. (b) Unsur D bertindak balas dengan unsur E untuk membentuk satu sebatian kovalen. Tulis formula kimia sebatian kovalen yang dibentuk. (c) Atom unsur H bergabung untuk membentuk molekul dwiatom kovalen pada suhu bilik. Terangkan takat lebur dan takat didih molekul H. 4. Rajah 2 menunjukkan simbol kimia unsur Q dan R. Q24 R16 (a) Tulis susunan elektron bagi atom Q dan R. 8 (b) Unsur Q dan unsur R bertindak balas untuk menghasilkan 12 sebatian S. (i) Nyatakan jenis ikatan kimia yang terbentuk. Rajah 2 (ii) Jelaskan proses pembentukan sebatian S. 132

Ikatan Kimia BAB 5 5. • Atom unsur J mempunyai 12 neutron dan nombor nukleonnya ialah 23. • Atom unsur K mempunyai 9 proton. (a) Unsur yang manakah merupakan logam? (b) Terangkan bagaimana unsur J bergabung dengan unsur K untuk menghasilkan pepejal putih T. 6. Unsur D bergabung dengan unsur E untuk membentuk sebatian kovalen dengan formula kimia ED3. Unsur D mempunyai nombor proton 17. Ramalkan susunan elektron atom unsur E dengan keterangan yang munasabah. 7. Air, H2O wujud sebagai cecair manakala hidrogen klorida, HCl wujud sebagai gas dalam suhu bilik. Jelaskan fenomena ini berdasarkan pembentukan ikatan hidrogen. 8. Kuprum, Cu merupakan logam yang lazim digunakan dalam pembuatan wayar elektrik. Terangkan secara ringkas bagaimana logam ini berupaya mengkonduksikan elektrik. 9. Kevin menjumpai sebuah bikar yang berisi pepejal putih telah ditinggalkan di atas meja di dalam sebuah makmal. Dia ingin mengetahui jenis sebatian pepejal putih tersebut. Dia telah menjalankan beberapa ujian untuk mengetahui sifat fizik pepejal putih tersebut dan mendapati keputusan seperti berikut: • Boleh larut di dalam air. • Boleh mengkonduksikan elektrik dalam bentuk cecair. Berdasarkan pemerhatian dan pengetahuan anda, ramalkan jenis sebatian pepejal putih ini. Terangkan ramalan anda. Pengayaan Ikatan hidrogen 1. Asid deoksiribonukleik, DNA dalam organisma P merupakan makromolekul kompleks yang menyimpan maklumat genetik. DNA terdiri daripada 3' 5' OH O HN 5' CH2 polinukleotida yang berpilin sesama sendiri untuk 3' O membentuk struktur heliks ganda dua seperti yang T NH N A ditunjukkan dalam Rajah 1(a). Berdasarkan struktur H2C O O DNA yang ditunjukkan dalam Rajah 1(b), jelaskan bagaimana polinukleotida berpilin sesama sendiri C A P O HN P dengan menggunakan konsep ikatan hidrogen. G G H2C O G NH N C O CH2 A C Semak Jawapan NH O P I A O CH2 https://bit.ly/ G C 2QXqOzD I P A O CH2 CG 3' OH I C P NH O C A H2C O A N HN T G A I O P NH O C N HN G 5' H2C O O HN 5' P 3' (b) (a) Rajah 1 133

BAB 6 Asid, Bes dan Garam Kata Kunci Gua batu kapur, Taman Negara Mulu Kebesan asid pH dan pOH Kekuatan asid dan alkali Kemolaran Larutan piawai Peneutralan Pentitratan Garam tak terlarutkan Penghabluran semula Tindak balas penguraian ganda dua Apakah yang akan anda pelajari? 6 .1 Peranan Air dalam Menunjukkan Keasidan dan Kealkalian 6 .2 Nilai pH 6 .3 Kekuatan Asid dan Alkali 6 .4 Sifat-sifat Kimia Asid dan Alkali 6 .5 Kepekatan Larutan Akueus 6 .6 Larutan Piawai 6 .7 Peneutralan 6 .8 Garam, Hablur dan Kegunaan dalam Kehidupan Harian 6 .9 Penyediaan Garam 6 .10 Tindakan Haba ke atas Garam 6 .11 Analisis Kualitatif 134

Stalaktit Buletin Stalagmit Bagaimanakah stalaktit dan stalagmit di dalam gua batu kapur boleh terbentuk? Gua batu kapur terdiri daripada kalsium karbonat, CaCO3. Apabila air hujan yang membasahi gua meresap melalui batu kapur, tindak balas berikut berlaku untuk membentuk garam kalsium bikarbonat, Ca(HCO3)2. H2O(ce) + CO2(g) + CaCO3(p) → Ca(HCO3)2(aq) Air yang mengalir akan membawa bersama-sama kalsium bikarbonat, Ca(HCO ) terlarut melalui 32 rekahan pada bumbung gua. Sebaik sahaja air bersentuhan dengan udara di dalam gua, sebahagian kecil kalsium bikarbonat, Ca(HCO3)2 berubah kembali kepada kalsium karbonat, CaCO3 kerana kehilangan air dan karbon dioksida. Kalsium karbonat, CaCO3 mula termendap pada rekahan tersebut. Maka pembentukan stalaktit bermula secara beransur-ansur. Air yang menitis dari hujung stalaktit akan jatuh ke lantai gua. Lama-kelamaan, stalagmit juga terbentuk mengikut cara yang sama dengan stalaktit. Inilah sebabnya stalaktit dan stalagmit yang dijumpai di dalam gua sering wujud secara berpasangan. Layari laman sesawang http://bit.ly/2GdDx0M bagi melihat pembentukan stalaktit dan stalagmit. Apakah hubungan antara nilai pH dengan kepekatan ion hidrogen, H+? Mengapakah semua alkali merupakan bes tetapi bukan semua bes ialah alkali? Bagaimanakah pembantu makmal menyediakan sesuatu larutan piawai? 135

TEMA 3 Interaksi antara Jirim 6.1 Peranan Air dalam Menunjukkan Keasidan dan Kealkalian Situasi dalam Rajah 6.1 menggambarkan penggunaan bahan berasid dan bahan beralkali dalam kehidupan harian. Kenal pasti bahan manakah merupakan bahan berasid dan bahan beralkali? Ayah, bagaimanakah cara Cuba gosok Mak, mengapakah Untuk meneutralkan yang boleh dilakukan dengan buah kita perlu asid pada gigi kita. untuk menyinarkan limau. menggosok gigi semula duit ini? setiap pagi? Rajah 6.1 Bahan berasid dan bahan beralkali dalam kehidupan harian Asid StandPaermdbelajaran Apabila asid dilarutkan ke dalam air, atom hidrogen di dalam molekul asid dibebaskan sebagai ion hidrogen, H+. Maka, berdasarkan teori Arrhenius, asid didefinisikan seperti berikut: Di akhir pembelajaran, Bahan kimia yang mengion di dalam air untuk menghasilkan murid boleh: ion hidrogen, H+. 6.1.1 Mendefinisikan asid dan HCl(ak) ˜ H+(ak) + Cl–(ak) HNO3(ak) ˜ H+(ak) + NO3–(ak) alkali. Apabila gas hidrogen klorida dilarutkan di dalam air, molekul 6.1.2 Menyatakan maksud hidrogen klorida akan mengion di dalam air untuk menghasilkan kebesan asid. 6.1.3 Mengeksperimen untuk mengkaji peranan air dalam menunjukkan sifat asid dan alkali. ion hidrogen, H+ dan ion klorida, Cl. Namun, adakah ion Kimia hidrogen, H+ kekal di dalam larutan akueus? Sebenarnya, ion hidrogen, H+ yang terhasil akan berpadu dengan molekul air, Walaupun ion hidroksonium, H2O untuk membentuk ion hidroksonium, H3O+. H3O+ ialah ion sebenar yang wujud di dalam larutan HH HH akueus untuk memberikan sifat asid, namun, untuk H C1 + O +O+ C1– memudahkan penerangan, kita sering menggunakan H ion hidrogen, H+ untuk mewakili ion hidroksonium, Rajah 6.2 Pembentukan ion hidroksonium, H3O+ H3O+. 136

Asid, Bes dan Garam BAB 6 Kebesan Asid Kebesan asid merujuk kepada bilangan ion hidrogen, H+ yang boleh dihasilkan oleh satu molekul asid yang mengion di dalam air. Asid hidroklorik, HCl ialah asid monoprotik kerana boleh menghasilkan satu ion hidrogen, H+ per molekul asid. Bagaimanakah pula dengan asid diprotik dan asid triprotik? Asid Asid monoprotik Asid diprotik Asid triprotik Asid hidroklorik, HCl Asid sulfurik, H2SO4 Asid fosforik, H3PO4 menghasilkan 1 ion H+ menghasilkan 2 ion H+ menghasilkan 3 ion H+ per molekul asid per molekul asid per molekul asid Rajah 6.3 Pengelasan asid berdasarkan kebesan asid Asid formik, HCOOH digunakan dalam penggumpalan lateks. Adakah asid formik, HCOOH suatu asid diprotik? Mengapa? Alkali Bes ialah bahan yang bertindak balas dengan asid untuk menghasilkan garam dan air sahaja. Oksida logam dan hidroksida logam merupakan bes. Misalnya, magnesium oksida, MgO dan kalsium hidroksida, Ca(OH)2 ialah bes kerana bertindak balas dengan asid untuk menghasilkan garam dan air sahaja. Cabaran Minda MgO(p) + H2SO4(ak) ˜ MgSO4(ak) + H2O(ce) Cuba lihat persamaan kimia di bawah. Garam Mg(p) + 2HCl(ak) ˜ MgCl2(ak) + H2(g) Ca(OH)2(ak) + 2HNO3(ak) ˜ Ca(NO3)2(ak) + 2H2O(ce) Adakah magnesium suatu bes? Mengapa? Garam Bes yang larut di dalam air disebut alkali. Kalium hidroksida, KOH dan natrium hidroksida, NaOH merupakan alkali kerana boleh larut di dalam air. Apabila pelet natrium hidroksida, NaOH dilarutkan di dalam air, ion natrium, Na+ dan ion hidroksida, OH– yang boleh bergerak bebas di dalam air dihasilkan. Air Na+ OH– Na+ Na+ OH– Na+ OH– OH– Rajah 6.4 Penceraian natrium hidroksida, NaOH kepada ion-ion yang bergerak bebas di dalam air 137

TEMA 3 Interaksi antara Jirim Alkali didefinisikan seperti berikut: Bahan kimia yang mengion di dalam air untuk menghasilkan ion hidroksida, OH–. Apakah yang berlaku kepada molekul ammonia apabila gas ammonia dilarutkan di dalam air? Mengapakah ammonia akueus yang terhasil merupakan suatu alkali? H N + HH N+ + H HH O HH O– H Air, H2O H Gas ammonia, NH3 Ion ammonium, NH4+ Ion hidroksida, OH– NH3(ak) + H2O(ce)  NH4+(ak) + OH–(ak) Rajah 6.5 Pembentukan ion hidroksida, OH– daripada molekul ammonia Dengan melarutkan gas ammonia di dalam air, ammonia akueus terhasil. Ammonia akueus ialah suatu alkali kerana molekul ammonia mengalami pengionan separa untuk menghasilkan ion hidroksida, OH–. Kegunaan Asid, Bes dan Alkali Gambar foto 6.1 Kegunaan asid dan alkali dalam kehidupan harian Asid, bes dan alkali bukan sekadar bahan kimia di dalam makmal tetapi juga banyak dijumpai dalam kehidupan seharian. Ubat gigi merupakan bahan beralkali yang berfungsi meneutralkan asid pada gigi, manakala cuka ialah bahan berasid yang digunakan untuk menjeruk cili. Aktiviti 6.1 Membincangkan kegunaan asid dan alkali dalam kehidupan harian PAK 21 PK dengan contoh bahan berasid dan bahan beralkali 1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. 2. Kumpulkan maklumat daripada sumber bacaan atau laman sesawang tentang contoh bahan berasid dan bahan beralkali serta kegunaannya dalam pelbagai bidang. TABLET ANTASID Pertanian Perindustrian Perubatan Pemakanan 138

Asid, Bes dan Garam BAB 6 3. Berdasarkan maklumat yang dikumpul, bincangkan soalan berikut: (a) Kenal pasti asid, bes atau alkali di dalam setiap bahan yang anda cari. (b) Nyatakan kegunaan asid, bes atau alkali yang terdapat di dalam bahan tersebut. 4. Tampalkan hasil kerja kumpulan anda pada papan kenyataan untuk perkongsian maklumat dan rujukan kumpulan lain. Peranan Air dalam Menunjukkan Keasidan dan Kealkalian Mak, mengapakah sabun Cuba letak air dan gosok yang baru dikeluarkan sabun itu. Apakah yang daripada kotak tidak Sarah rasa sekarang? berasa licin? Licinlah, mak. Rajah 6.6 Peranan air dalam menunjukkan sifat alkali Berdasarkan perbualan dalam Rajah 6.6, mengapakah air ditambah pada sabun? Adakah air diperlukan untuk membolehkan asid atau alkali menunjukkan sifat keasidan atau sifat kealkalian? Eksperimen 6.1 Tujuan: Mengkaji peranan air dalam menunjukkan sifat keasidan. Pernyataan masalah: Adakah air diperlukan untuk membolehkan asid menunjukkan sifat keasidan? Hipotesis: Air diperlukan oleh asid untuk menunjukkan sifat keasidan. Pemboleh ubah: (a) dimanipulasikan : Kehadiran air (b) bergerak balas : Perubahan warna pada kertas litmus biru (c) dimalarkan : Jenis asid Bahan: Pepejal asid oksalik, C2H2O4, air suling dan kertas litmus biru Radas: Tabung uji dan rak tabung uji Prosedur: 1. Masukkan satu spatula pepejal asid oksalik, C2H2O4 ke dalam sebuah tabung uji. 2. Masukkan sehelai kertas litmus biru yang kering ke dalam tabung uji itu. 139

TEMA 3 Interaksi antara Jirim 3. Perhatikan sebarang perubahan warna pada kertas litmus biru. Awas Catatkan pemerhatian. Asid bersifat mengakis. 4. Kemudian, tambahkan 2.0 cm3 air suling dan goncangkan. Berhati-hati ketika mengendalikan asid. Jika 5. Perhatikan sebarang perubahan warna pada kertas litmus biru. terkena asid, alirkan air Catatkan pemerhatian. secara berterusan pada bahagian yang terkena asid. Keputusan: Jadual 6.1 Kandungan Pemerhatian Pepejal asid oksalik, C2H2O4 Pepejal asid oksalik, C2H2O4 + air Mentafsir data: 1. Nyatakan perubahan warna pada kertas litmus biru yang digunakan untuk mengesan sifat asid. 2. Berdasarkan pemerhatian, nyatakan inferens yang sepadan. 3. Bagaimanakah keadaan yang diperlukan untuk membolehkan asid menunjukkan sifat keasidan? Kesimpulan: Adakah hipotesis yang dibuat dapat diterima? Apakah kesimpulan eksperimen ini? Perbincangan: 1. Namakan ion yang bertanggungjawab untuk menunjukkan sifat keasidan. 2. Pepejal asid oksalik, C2H2O4 mempunyai pemerhatian yang berbeza dengan pepejal asid oksalik, C2H2O4 yang dilarutkan di dalam air. Berikan sebab. 3. Apakah definisi secara operasi bagi asid dalam eksperimen ini? Sediakan laporan yang lengkap selepas menjalankan eksperimen ini. Asid hanya menunjukkan sifat keasidannya dengan Tip Celik kehadiran air. Apabila sesuatu asid dilarutkan di dalam air, molekul asid mengion untuk menghasilkan ion hidrogen, H+. Imbas kembali sifat asid: Kehadiran ion hidrogen, H+ membolehkan asid menunjukkan sifat Berasa masam keasidannya. Maka, warna kertas litmus biru lembap berubah Mengakis kepada merah. Tanpa air, pepejal asid oksalik, C2H2O4 hanya wujud Mempunyai nilai pH sebagai molekul. Ion hidrogen, H+ tidak hadir. Maka, kertas litmus kurang daripada 7 biru tidak berubah warna. Menukarkan warna kertas litmus biru lembap kepada merah 140

Asid, Bes dan Garam BAB 6 Eksperimen 6.2 Tujuan: Mengkaji peranan air dalam menunjukkan sifat kealkalian. Pernyataan masalah: Adakah air diperlukan untuk membolehkan alkali menunjukkan sifat kealkalian? Hipotesis: Buat hipotesis yang sesuai untuk eksperimen ini. Pemboleh ubah: Nyatakan semua pemboleh ubah yang terlibat dalam eksperimen ini. Awas Pelet natrium Kertas litmus merah Larutan natrium Natrium hidroksida, NaOH hidroksida, hidroksida, bersifat mengakis. Satu NaOH NaOH yang pelet natrium hidroksida, terhasil NaOH sudah memadai untuk menjalankan eksperimen ini. Rajah 6.7 Cara menguji sifat alkali natrium hidroksida, NaOH Jika terkena larutan alkali, alirkan air secara berterusan pada bahagian yang terkena alkali sehingga tidak berasa licin. Prosedur: 1. Berdasarkan Rajah 6.7, senaraikan radas dan bahan yang diperlukan dalam eksperimen ini. 2. Rancangkan prosedur eksperimen ini bersama-sama dengan ahli kumpulan anda. 3. Tentukan kaedah untuk mengumpul data dan sediakan jadual yang sesuai. 4. Dapatkan kebenaran guru sebelum menjalankan eksperimen. 5. Rekod pemerhatian yang diperoleh dalam jadual yang disediakan. Keputusan: Rekod pemerhatian dalam jadual. Mentafsir data: 1. Berdasarkan pemerhatian, nyatakan inferens yang sepadan. 2. Bagaimanakah keadaan kertas litmus yang diperlukan untuk mengesan sifat kealkalian? Kesimpulan: Adakah hipotesis yang dibuat dapat diterima? Apakah kesimpulan eksperimen ini? Perbincangan: 1. Namakan ion yang bertanggungjawab menunjukkan sifat kealkalian. 2. Terangkan mengapa terdapat perbezaan dalam pemerhatian bagi pelet natrium hidroksida, NaOH dengan larutan natrium hidroksida, NaOH yang terhasil. 3. Nyatakan definisi secara operasi bagi alkali dalam eksperimen ini. Sediakan laporan yang lengkap selepas menjalankan eksperimen ini. 141