ปฏิบัติการที่ 5 การดองสัตว์

ปฏิบัตกิ ารที่ 5 เรอ่ื งการดองสตั ว์ 1 ผสู้ อน คณุ ครูวารุณี ไชยรงศรี รายวชิ า ปฏบิ ตั ิการทางชีววิทยา ชื่อ – สกุล.................................................................................... เลขท่ี.................หอ้ ง...................... ผลการเรียนรู้ อธิบาย ทําปฏบิ ัติการเกยี่ วกบั ขน้ั ตอนการเตรียมน้ำยาดอง และวิธกี ารดอง พรอ้ มทงั้ บันทึกข้อมลู รายละเอียดของตัวอยา่ งสตั ว์ทนี่ าํ มาดองไดถ้ ูกต้อง วตั ถุประสงค์ 1. นกั เรียนมคี วามรู้ความเข้าใจในโครงสร้างและหน้าที่ของระบบอวยั วะต่างๆ ของสิ่งมีชีวิต 2. นกั เรียนสามารถดองส่ิงมชี ีวิต เพอื่ ศึกษาโครงสร้างและหน้าทข่ี องระบบอวยั วะต่างๆ ได้ การดองสตั ว์ การดองสัตว์นิยมทำใน 2 รปู แบบ คือ การดองปกติ และการดองใส การดองปกตนิ ยิ มทำในสัตวเ์ ลอ้ื ยคลาน สตั ว์สะเทินนำ้ สะเทินบก การดองใสเปนเทคนิคที่ใชในการเก็บรักษาตัวอยา่ งสัตวมีกระดูกสันหลังขนาดเล็กหรือสตั ว์ ไมม่ ีกระดูกสนั หลงั วตั ถปุ ระสงค์ของการดองสัตว์ การดองปกตจิ ะนยิ มทำในสตั วเ์ ลอื้ ยคลาน สัตว์สะเทินนำ้ สะเทินบก ทต่ี ้องการศกึ ษาลกั ษณะโครงสร้าง ภายนอก เพ่ือศึกษาโครงสรางภายใน โดยการทําให้เนื้อเยื่อตัวอยางใส และยอมสสี วนที่ตองการศกึ ษา เชน - การดองใสตัวอยาง เพื่อศึกษาการเจรญิ เตบิ โตของกระดูกออน กระดูกแข็ง และศกึ ษาความผิดปกติของ โครงสรางกระดูก เน่อื งจากไดรบั สารเคมี โดยกระดูกอ่อนติดสีฟ้าของ alcian blue และกระดูกแข็งติดสแี ดงของ alizarin red สวนลําตวั ใส ได้แก ตวั อ่อนหนู ปลา กบ หรือโครงกระดูกตวั ออ่ นสตั วที่อยู่ในทอง ภาพที่ 1 การดองปกติ ภาพที่ 2 การดองใส

2 ส่ิงสำคญั ของการดองสัตว์ สิง่ สำคัญทจ่ี ะทำให้ตัวอย่างดองคงสภาพอยู่ได้นาน คือ คณุ ภาพของแอลกอฮอล์ทใ่ี ช้ดอง และสถานท่ีเก็บ ถ้าส่งิ มชี วี ิตอยู่ในพิพธิ ภัณฑ์ จะต้องมเี จา้ หนา้ ท่ีดแู ลเพ่ือคอยตรวจสอบคณุ ภาพตวั อย่าง ตรวจสอบคุณภาพของ แอลกอฮอล์ ตลอดจนวิธกี ารเกบ็ เพ่ือใหต้ วั อย่างท่เี ก็บมีรปู ร่างลักษณะเหมือนเดมิ พร้อมสำหรับการศึกษา เป็นไป ตามวตั ถุประสงค์ของการทำตัวอย่างดอง สำหรับการเกบ็ ตัวอย่างสตั ว์ ตอ้ งเร่ิมจากการจำแนกชนดิ ให้ถกู ต้องตามหลักอนุกรมวิธาน เพ่ือระบุชื่อ วทิ ยาศาสตร์ และชือ่ สามญั ภาษาไทยลงในแผ่นกระดาษบันทกึ หรอื ทเ่ี รยี กกนั ว่า \"กระดาษเลเบล\" (Label) แผน่ กระดาษชนดิ พเิ ศษท่ีมคี ุณสมบัตทิ นกรด ทนนำ้ การคงรูปสตั ว์ สว่ นของการคงรูปสัตว์จะแบ่งออกเป็น 2 ข้ันตอน เรม่ิ จากการจัดท่าทางสัตวใ์ หเ้ ป็นไปตามธรรมชาติ หรือ ทา่ ทางตามทต่ี ้องการเพ่ือความสะดวกในการศึกษาแล้วจงึ ฉีดฟอร์มาลนี เขา้ ไปในตวั สตั วท์ ิ้งไว้เป็นเวลา 2 วนั กระบวนการนี้ต้องใหผ้ ูเ้ ชย่ี วชาญเปน็ คนทำ เพราะฟอร์มาลีนเปน็ สารเคมีมีพิษ เมื่อครบกำหนดจึงนำตัวอย่างสตั ว์มา บรรจใุ สข่ วดโหลที่มแี อลกอฮอล์ความเข้มขน้ 70% จนท่วม ใสก่ ระดาษเลเบลลงไป ปดิ ฝาให้สนิทไมใ่ ห้แอลกอฮอล์ ระเหยออกมาก็เป็นอันเสรจ็ ข้อควรปฏบิ ตั ิในการเก็บรกั ษาตัวอยา่ ง การเกบ็ ตัวอย่างแบบดองเปียกทถ่ี ูกต้องควรเกบ็ ในหอ้ งมดื ที่มีการถ่ายเทอากาศดี แต่ขอ้ สำคัญคืออย่า ปล่อยใหต้ วั อยา่ งดองถูกแสงแดดเพราะจะทำให้เกิดความร้อนทม่ี ากเกนิ ไปและตวั อย่างจะเสอื่ มคณุ ภาพเร็ว หอ้ งเก็บ ตวั อย่างที่ไดม้ าตรฐานส่วนใหญน่ อกจากจะมีช้ันวางโหลดองท่ีแข็งแรงได้มาตรฐานแลว้ จึงมกั จะมมี ่านบงั แดดกั้นอยู่ อีกช้ันหน่งึ ด้วย ด้านการเปล่ียนแอลกอฮอล์ จะต้องเปล่ยี นทนั ทีทเ่ี หน็ วา่ มีความขนุ่ และมีสเี หลอื งเหลอื งมาก โดย ปกตใิ น 1 ปีจะต้องเปล่ยี น 1 ครง้ั แตถ่ ้าความเข้มข้นของแอลกอฮอลย์ งั ไม่เปล่ยี นแปลงหรือยังใสอยู่กไ็ มจ่ ำเปน็ ต้อง เปลีย่ น การวดั ความเข้มขน้ ของแอลกอฮอลจ์ ะใช้เคร่อื งมอื ทเ่ี รียกว่า \"แอลกอฮอล์มิเตอร\"์ ที่มีลักษณะคลา้ ยปากกามี กระเปาะบริเวณปลาย จุ่มลงไปในโหลดอง ถ้าวดั ค่าความเข้มขน้ แอลกอฮอล์ได้น้อยกว่าปกติเล็กน้อย กจ็ ะเติม แอลกอฮอลค์ วามเข้มขน้ มากลงไปทีละน้อย เพื่อปรับให้ความเขม้ ข้นสดุ ทา้ ยอยทู่ ี่ 70% ซ่งึ เป็นความเข้มข้นทที่ กุ พิพิธภณั ฑ์ท่วั โลกใชใ้ นการดองสัตว์

3 วัสดุและอุปกรณ์ 1. ขวดดอง 2. ฟอรม์ าลีน เข้มขน้ 10% 3. กลีเซอรนี 4. ไฮโดรเจนเปอร์ออกไซด์ 3% 5. น้ำกลั่น 6. โพแทสเซียมไฮดรอกไซด์ 0.5 และ 2 % 7. สยี อ้ มอลั เชียนบลู 8. สีย้อมอลซิ าลนิ เรดเอส 9. เอทลิ แอลกอฮอล์ 70% 10. ตัวอย่างสัตว์ วิธกี ารทดลอง ตอนที่ 1 การดองสตั ว์ด้วยวิธปี กติ 1. ตัวอยา่ งสัตว์ที่นาํ มาดองควรทาํ ใหส้ ลบหรอื ตาย เพื่อปองกันการดน้ิ เม่ือถกู นํ้ายา จะทําให้ส่วนตา่ งๆ ของ รา่ งกายเสยี หาย 2. นาํ สตั วท์ จ่ี ะดองลา้ งน้ําใหส้ ะอาดใส่ในขวดดองเทน้ํายาให้ท่วมตัวสัตว์ ปิดจุกให้แนน่ พนั ดว้ ยเทปรอบฝา ขวด เพอื่ ป้องกันอากาศเข้าไปในขวดและป้องกนั การระเหยของน้าํ ยา 3. การเลอื กใช้น้ำยาต้องพิจารณาชนิดของสตั ว แ์ ละความเขม้ ขน้ ของน้ำยา สัตวท์ มี่ ผี ิวหนังออ่ น สัตวข์ นาด เลก็ และแมลงดองในฟอรม์ าลีน 5-8% หรือเอทลิ แอลกอฮอล์ 70% ถ้าเป็นสตั วผ์ ิวหนงั แขง็ เชน่ กบ ปลา ดองใน ฟอรม์ าลีน 10% โดยกรีดช่องท้องให้ฟอร์มาลนี ซมึ เขา้ ไปภายในได้ เน่อื งจากเปน็ สัตวท์ ม่ี ีลำตัวหนา ถา้ เป็นสัตว์ทะเล เชน่ ซีแอนนโี มนี แมงกะพรุนมีร่างกายอ่อนน่ิม ดองดว้ ยฟอรม์ าลีน 5% และถ้าเป็นสตั วท์ ะเลที่มีเปลือกแขง็ เช่น กงุ้ ปู กงั้ ดองดว้ ยฟอร์มาลีน 10% ตอนที่ 2 การดองสัตว์ดว้ ยวิธีดองใส 1. นำตัวอย่างล้างด้วยน้ำใหส้ ะอาด 2. แช่ใน FAA นาน 40 นาที ประมาณ 2 ช่ัวโมง 3. ล้าง FAA ออกดว้ ยน้ำกล่ัน 3 ครั้งๆ ละ 10 นาที 4. ยอมสีกระดูกอ่อนด้วย alcian blue solution นาน 36-48 ช่ัวโมงหรอื ตามขนาดของตัวอยาง โดยสังเกตเปลือกหุ้มตัวติดสฟี ้าประมาณ 7 วัน 5. เปล่ียนมาแช่ใน 95% alcohol, 70% alcohol, 50 % alcohol, 30 % alcohol และน้ำกล่ัน ตามลาํ ดบั ข้นั ตอนละ 2 ช่ัวโมง 6.เปล่ียนมาแชใ่ น trypsin solution นาน 6-72 ชวั่ โมง แลว้ แต่ขนาดตัวอย่าง โดยสังเกตเห็นเนอื้ เยื่อใส จากบริเวณขอบดานนอกของลาํ ตัวเขา้ ดานในของลาํ ตวั (ลักษณะเนื้อเย่ือของลำตัวสตั ว์มสี ีขาวขุ่น) ใหเน้ือเยื่อใส ประมาณครึง่ หน่ึงของลำตัว และถ้าเนื้อเยื่อใสมากเกนิ ไป อาจจะเปื่อยในขน้ั ตอนต่อไป

4 7. เปลี่ยนมาแช่ใน 0.5% KOH ทเี่ ตมิ alizarin red ทลี ะหยด จนเป็นสารละลายสีมว่ งเข้ม เพ่อื ย้อมสี กระดูกแขง็ นาน 24 ชวั่ โมง หรือกระดูกแขง็ ตดิ สีแดงเขม้ ตามตองการ และ 0.5% KOH ช่วยใหเ้ น้อื เย่ือลาํ ตัวใส เพม่ิ ข้ึนอกี 8. เปลย่ี นมาแชในสารละลาย 0.5% KOH : glycerol (3 : 1) นาน 24 ช่วั โมง เปลี่ยนมาแชใ่ นสารละลาย 0.5% KOH: glycerol (1:1) นาน 24 ช่ัวโมง เปลย่ี นมาแชใ่ นสารละลาย 0.5% KOH : glycerol (1 : 3) นาน 24 ชั่วโมง 9. เปลยี่ นมาแชใน glycerol เกบ็ รักษาและใส่ thymol 2-3 เกลด็ เพื่อป้องกนั เชอ้ื รา ผลทไี่ ด้คือ เปลอื กหุมลาํ ตัวออนติดสีฟา้ เปลือกหุ้มลําตัวแข็งตดิ สีแดง เนอื้ เย่ือลำตัวใส