ปฏิบัติการที่ 4 การเก็บตัวอย่างพืช

ปฏบิ ตั กิ ารท่ี 4 การเก็บตัวอย่างพชื 1 ผู้สอน คณุ ครูวารุณี ไชยรงศรี รายวชิ า ปฏบิ ตั กิ ารทางชีววทิ ยา ชื่อ – สกลุ .................................................................................... เลขท่.ี ................ห้อง...................... ผลการเรียนรู้ สามารถเกบ็ ตัวอยา่ งพืช และสตั ว์ไดอ้ ยา่ งถกู ต้อง เหมาะสมกบั สิง่ มีชวี ติ แต่ละชนิด วัตถปุ ระสงค์ 1. นักเรยี นสามารถอธิบายขนั้ ตอนการอดั แหง้ ตัวอยา่ งพันธไ์ุ มไ้ ด้ 2. นกั เรยี นสามารถอัดตวั อยา่ งพนั ธุไ์ ม้ได้อย่างสวยงามและถูกต้องตามหลักวชิ าการ วตั ถุประสงคข์ องการเกบ็ ตัวอย่างพันธ์ุไม้ 1. เพ่ือนำมาวิเคราะห์หาช่ือที่แน่นอน คือ ชอื่ พฤกษศาสตร์ (ช่อื วทิ ยาศาสตร์) ของพันธไ์ุ ม้ ดว้ ยเหตุที่วา่ พนั ธุไ์ ม้ ชนดิ เดยี วกัน โดยมากมชี อ่ื เรียกหลายช่อื ตามท้องถ่นิ นัน้ ๆ และโดยทำนองเดยี วกันชื่อทอ้ งถ่นิ เหมือนกนั แต่อาจจะเป็น พนั ธไุ์ ม้คนละชนิดกัน เพอื่ ป้องกันความสับสนในการเรยี กชื่อพันธ์ไุ ม้ จงึ ต้องใช้ชอื่ พฤกษศาสตรเ์ ปน็ สำคัญ 2. เก็บตัวอย่างไว้เป็นหลกั ฐานอ้างอิง เพื่อใชเ้ ปรยี บเทียบในการตรวจวเิ คราะหห์ าช่อื พนั ธ์ุไม้ในคร้ังต่อไป และ ส่งไปแลกเปลย่ี นกบั สถาบนั ทางพฤกษศาสตร์แหง่ อื่นๆ 3. เปน็ การทราบถึงปรมิ าณ ถิ่นกำเนดิ และเขตการกระจายพันธุ์ของพันธุไ์ มต้ ่างๆ 4. เป็นการรวบรวมจำนวนพรรณพฤกษชาติของประเทศไทยวา่ มีจำนวนท้ังสน้ิ กช่ี นิด การเกบ็ และรกั ษาตวั อย่างพันธไ์ุ มท้ ำได้ 3 วธิ ี คือ 1. การอดั แหง้ โดยการอัดพนั ธ์ไุ ม้แลว้ อบหรอื ผง่ึ ให้แหง้ แล้วนำไปติดบนกระดาษสำหรบั ติดตวั อย่างพนั ธไ์ุ ม้ เป็นวิธที ่นี ยิ มกนั มาก 2. การทำแหง้ เฉพาะส่วน เป็นการเกบ็ ตัวอยา่ งสว่ นต่างๆ ของพืชมาอบหรือผง่ึ ให้แหง้ โดยไม่อดั ในแผงอัด พันธ์ุไม้ ท่นี ิยมทำเปน็ ตัวอย่างแห้งเฉพาะส่วน ได้แก่ ผลและเมลด็ 3. การดอง มักใชก้ บั พืชบางกลมุ่ ทม่ี ปี ญั หาในการทำตวั อย่างแห้ง เชน่ พวกไมน้ ำ้ พชื ที่มีต้นและใบอวบน้ำ พวกท่มี ีดอกบอบบาง หรอื ตัวอยา่ งผลสด (ผลมเี นื้อ) เป็นต้น นอกจากนี้ตวั อย่างพนั ธุ์ไม้ทต่ี ้องการจะต้ังแสดง หรอื ประกอบการสอน ก็อาจเกบ็ รักษาด้วยการดอง

2 อปุ กรณส์ ำหรบั เก็บตวั อยา่ งพนั ธ์ไุ ม้ 1. แผงอัดพันธุ์ไม้ มลี กั ษณะเป็นแผน่ ตารางส่ีเหล่ยี มผนื ผา้ สองอันประกบกนั ขนาดกวา้ งยาวประมาณ 30 ซม. x 45 ซม. วัสดุท่ใี ชอ้ าจจะเป็นไม้หรือโลหะ ข้นึ อยู่กับความสะดวก แต่ควรจะมนี ้ำหนกั เบา 2. เชือกสำหรบั ผกู แผง แผงอัดพันธไุ์ มจ้ ะต้องมีเชอื กมดั สองเสน้ เพื่ออัดพนั ธุ์ไมใ้ หเ้ รยี บ ไม่หงิกงอเมอ่ื แห้ง เชือก ควรใชเ้ ชอื กแบนๆ เชอื กผกู นีใ้ ชเ้ ขม็ ขดั ผ้าใบ หรือเขม็ ขัดหนังแทนก็ได้ 3. กรรไกรตัดก่ิง กรรไกรชกั หรือขวาน มดี พับ พลวั่ หรือเสียม กรรไกรชกั หรือขวานสำหรบั ตัดกง่ิ ไมท้ ี่อยู่สงู ๆ เปน็ ทอ่ นๆ แล้วใชก้ รรไกรตดั ก่งิ ตดั ตกแตง่ ให้ไดข้ นาดพอดีก่อนที่จะอัดแผง มีดพับใชแ้ ซะพชื ที่เกาะอยูต่ ามกงิ่ ไม้หรือ กอ้ นหนิ พล่ัวหรอื เสยี มสำหรบั ใช้ขุดพนั ธไุ์ ม้ทีจ่ ำเปน็ ต้องใช้รากหรอื ส่วนของต้นที่อย่ใู ตด้ ิน 4. ถุงพลาสตกิ และยางสำหรับรัดปากถงุ ถุงพลาสติกใชส้ ำหรบั ใสพ่ ันธ์ุไม้ท่ีตดั เป็นก่ิงเลก็ ๆ แลว้ ระหว่างทาง ที่เดินเกบ็ ซง่ึ จะป้องกันพันธุไ์ มเ้ หย่ี วแห้งกอ่ นอัดในแผงได้เป็นอย่างดี 5. กระดาษอดั พันธ์ุไม้ นิยมใช้กระดาษหนงั สือพมิ พ์ 1 คู่ พับคร่งึ ตามขวางสำหรบั อัดพนั ธ์ไุ ม้ 1 ชิ้นคั่นกลาง ด้วยกระดาษลุกฟูกแขง็ ซ่งึ มีร่องตามขวาง กระดาษหนงั สือพิมพจ์ ะช่วยซบั น้ำจากพนั ธไุ์ ม้ สว่ นกระดาษลูกฟกู แข็งจะช่วย ทำใหพ้ นั ธไุ์ มเ้ รยี บเสมอกนั และช่วยระบายความชน้ื ออกทางร่องของลูกฟูกดว้ ย 6. ปา้ ยกระดาษสำหรบั ผกู พันธ์ไุ ม้ ขนาดกวา้ งยาวประมาณ 2 ซม. x 3 ซม. ปลายข้างหน่ึงเจาะรูร้อยด้าย ทำเป็น 2 ทบ ยาวประมาณ 10 ซม. ใช้สำหรบั ผูกและเขยี นหมายเลขของพันธไุ์ มใ้ หต้ รงกับหมายเลขของสมดุ บันทกึ 7. สมุดบันทกึ ใชส้ ำหรับจดข้อความต่างๆ ทีเ่ ก่ียวกับพันธุ์ไม้ ได้แก่ วนั เดอื น ปที ีเ่ ก็บ ลักษณะวสิ ัย(habit) ถน่ิ อาศยั (habitat) สถานทีเ่ กบ็ ตวั อยา่ ง (locality) ชื่อพื้นเมอื ง (local name) ระดับความสงู และลกั ษณะเดน่ ของ พนั ธ์ไุ ม้ท่ีอาจจะเปลีย่ นแปลง หรอื ไมส่ ามารถสังเกตได้จากตัวอยา่ งพันธุไ์ ม้แห้ง เชน่ การมียางสขี องดอกและผล กลิน่ ของใบ ดอก ผล รสของผล ลักษณะของเปลือกไม้ เปน็ ตน้ สมดุ บนั ทึกควรมีขนาดทสี่ ามารถพกตดิ ตวั ไดง้ ่าย 8. ดินสอดำ ใชจ้ ดบันทกึ ขอ้ ความในสมดุ บนั ทึก และเขียนหมายเลขบนปา้ ยกระดาษ ไม่นิยมใชป้ ากกาเพราะ ตวั หนังสอื อาจจะเลอะเลอื นได้ง่าย 9. เคร่ืองวดั ระดับความสงู (altimeter) ใชส้ ำหรบั วัดดวู ่าพนั ธ์ไุ มท้ ี่เกบ็ ขน้ึ อยใู่ นพน้ื ที่ ทส่ี ูงจากระดบั น้ำทะเล เทา่ ไร ความสงู อาจเปน็ ฟุตหรือเมตรข้นึ อยู่กับมาตราของเคร่ืองวดั 10. กล้องถ่ายรปู ควรเปน็ กล้องทีส่ ามารถติดเลนสถ์ ่ายใกล้ ใช้สำหรับถา่ ยภาพลักษณะพันธไุ์ ม้ ถิน่ อาศยั ฯลฯ 11. ขวดดองตัวอยา่ ง ขวดแก้วหรอื ขวดพลาสติกใสมีฝาปิด ขนาดตา่ งๆ 12. เอทานอล (เอทลิ แอลกอฮอล์) 70% ใช้สำหรับดองตัวอยา่ ง 13. อุปกรณ์อื่น ๆ ท่ีควรมีตดิ ตัว เช่น เทปวดั ระยะ แวน่ ขยาย (กำลงั ขยาย 10-20 เท่า) และกล้องส่องทางไกล

3 หลักและวธิ กี ารเก็บตัวอย่างพันธุไ์ ม้ วธิ เี กบ็ ตวั อย่างพันธ์ุไม้นั้น แล้วแตป่ ระเภทของพนั ธ์ุไม้ การเก็บไผ่ ปาล์ม เตย กระบองเพชร และพืชทีม่ ใี บหนา และอวบใหญ่ เชน่ ศรนารายณ์ พลับพลงึ เป็นต้น มีวิธเี กบ็ ตวั อย่างพเิ ศษแตกตา่ งจากไม้ดอกท่วั ๆ ไป สำหรับไมด้ อกทัว่ ๆ ไป มีวิธีเกบ็ ดังนี้ 1. พันธ์ุไม้ท่เี กบ็ นั้นควรคำนึงวา่ จะนำไปตดิ บนกระดาษตดิ ตวั อย่างพันธ์ุไม้ซึ่งมีขนาดประมาณ 30 ซม.x 42 ซม. ดงั นน้ั ควรพยายามเลือกเกบ็ ต้นหรอื ก่ิงที่มีขนาดพอเหมาะ สำหรบั ไม้ต้น ไม้พุ่ม หรือไมล้ ม้ ลกุ บางชนิด เก็บเป็นกง่ิ ท่ีมี ดอกหรือช่อดอกติดกบั ใบและผล ขนาดยาวประมาณ 30 ซม. หากช่อดอกหรอื ใบมลี กั ษณะยาวเกนิ หน้ากระดาษอดั กค็ วรหกั พับให้พอดี ไม่ต้องตัดทง้ิ เพราะจะไดท้ ราบขนาดแท้จรงิ ควรเก็บใบดอก ผล และเน้ือไม้จากต้นเดียวกัน ข้อควรระวังคอื พยายามเลือกเก็บตน้ หรือกิ่งท่ีมีลกั ษณะปกติ ไม่ใช่ต้นท่ีกำลงั เหย่ี ว แมลงกัด ไฟไหม้ หรือเป็นโรค ใบ เลือกเกบ็ แต่ใบท่สี มบูรณ์ ไมถ่ ูกแมลงหรือสัตวก์ ัดทำลาย หรือใบเป็นโรคหงิกงอ ควรเก็บใบท่ีแก่จดั และเกบ็ มา ทั้งกิง่ ไม่ใช่เด็ดมาเป็นใบๆ ดอก ถา้ เป็นไปไดค้ วรเกบ็ ให้ไดท้ ง้ั ดอกตมู และดอกบานเต็มทีแ่ ล้ว และเกบ็ ดอกหรือชอ่ ดอกให้ติดกับใบดว้ ย ผล เกบ็ ใหต้ ิดกับใบเชน่ กัน ควรเก็บใหไ้ ด้ท้ังผลอ่อนและผลแกจ่ ัดซึ่งติดอย่บู นต้น 2. ประเภทไมล้ ้มลุกต้นเลก็ ๆ เชน่ หญ้า จะตอ้ งเกบ็ ทงั้ ตน้ พรอ้ มทง้ั ราก และควรเก็บตน้ ที่มีขนาดปานกลาง ท้ังน้ี ควรบันทกึ ช่วงขนาดของต้นท่ีพบดว้ ย แต่ถา้ หากพนั ธ์ุไมท้ ่ีจะเก็บมีขนาดสงู ต่างกันระหวา่ ง 3-10 ซม. กส็ ามารถทจ่ี ะเก็บ ตวั อยา่ งขนาดต่างๆ กัน และตดิ บนกระดาษตดิ ตัวอยา่ งพันธ์ุไมแ้ ผน่ เดยี วกนั ได้ 3. พชื บางชนิด ใบมีรปู ร่างหลายแบบ ควรเลอื กเกบ็ ตัวอยา่ งใหไ้ ด้ครบ 4. พยายามทำตวั อยา่ งที่เกบ็ ใหส้ ะอาด ถ้าเป็นพันธุ์ไมท้ ่ีมีลำต้นใต้ดินและราก ตอ้ งพยายามขดุ อย่างระมัดระวงั ไมใ่ ห้ลักษณะบางอย่างผิดไปจากเดิม พยายามทำให้ดนิ และกรวดทรายออกให้หมด อาจทำโดยการลา้ งหรือเคาะกบั พื้นดินหรือก้อนหินเบาๆ 5. ตัวอย่างพันธไุ์ มแ้ ตล่ ะชนดิ ที่เก็บ ควรเกบ็ ให้มีปริมาณพอเพยี งสำหรับความต้องการที่จะใช้โดยทัว่ ไปจะเก็บ ประมาณ 2-6 ชิน้ แต่ถ้าต้องการจะแลกเปลี่ยนกบั พิพิธภณั ฑ์พืชอื่นๆ ก็ควรท่ีจะเกบ็ มากกวา่ นีแ้ ตล่ ะช้ินผูกป้ายหมายเลข พนั ธไุ ม้ ชนดิ หนึง่ ๆ ถา้ เก็บหลายชนิ้ ทุกชน้ิ จะมหี มายเลขเดียวกัน พันธุไ์ มต้ ่างชนดิ จะมีหมายเลขต่างกัน 6. บนั ทึกลักษณะต่างๆ ของพันธุไ์ มแ้ ตล่ ะชนิดทเ่ี กบ็ ลงในสมุดบันทึก บันทึกตามหัวข้อต่างๆ ดงั น้ี No: หมายเลขตัวอยา่ ง ใสห่ มายเลขให้ตรงกนั กับหมายเลขบนป้ายทีผ่ กู พันธ์ุไมแ้ ต่ละชนิด ถา้ ชนิดเดียวกนั และเกบ็ ที่ เดียวกนั ใหจ้ ดจำนวนช้ินด้วย Date: วัน เดือน ปี ที่เกบ็ พนั ธ์ุไม้ จะเปน็ การช่วยใหท้ ราบถึงฤดอู อกดอกออกผลของพันธไ์ุ ม้นน้ั ๆ Locality: สถานทเี่ ก็บ บันทึกจังหวัด อำเภอ ตำบล หรือถน่ิ ฐานอน่ื ๆ เช่น ภูเขา ลำห้วย เปน็ ต้น Altitude: ระดบั ความสูงจากระดบั น้ำทะเลของสถานทที่ ่ีเก็บพนั ธุ์ไม้ ใช้เคร่ือง วดั ความสูง (altimeter) หรอื สอบถามได้ ตามจังหวดั ต่างๆ Local name: ชอ่ื พ้ืนเมอื ง ชื่อทเี่ รียกพันธุ์ไมใ้ นท้องท่ีทีเ่ กบ็ ควรสอบถามชื่อจากชาวบา้ นแถวนั้น Note: บนั ทึกลกั ษณะเด่นของพันธุไ์ ม้ท่ีอาจเปล่ียนแปลงได้ หรอื ไมส่ ามารถสังเกตไดจ้ ากตัวอย่างพนั ธ์ุไม้แหง้ เชน่ ลกั ษณะวสิ ยั ขนาด ความสูงโดยประมาณ จำนวนพันธุ์ไม้ (โดยเฉพาะที่พบว่าหายาก) ชนิดของป่าทพี่ นั ธ์ุไม้ขน้ึ (ป่าดงดบิ ปา่ ชายเลน เป็นต้น) ลักษณะของดอก เชน่ สี จำนวนของส่วนประกอบ(กลบี เลยี้ ง กลบี ดอก เกสรเพศผู้ เกสรเพศเมีย เปน็ ตน้ ) กล่นิ การมียางของต้น สขี องผล หรือลักษณะเดน่ อน่ื ๆ ประโยชน์และโทษของพันธ์ไุ มน้ ั้นถ้าทราบ Collector ………... No ……..…. : ลงชอื่ ผู้เกบ็ และหมายเลขเรียงตามลำดับไว้ ผู้เกบ็ แตล่ ะคนใช้หมายเลขของตน ติดตอ่ กันไป ไมว่ า่ จะเดนิ ทางไปเกบ็ พันธุ์ไมใ้ นท้องที่ใด

4 การอดั แห้งพนั ธ์ไุ ม้ เพื่อให้ไดต้ ัวอย่างทีด่ ี ควรทำทันทีเมื่อเก็บตวั อยา่ งพนั ธไุ์ ม้มาได้ วางตวั อยา่ งพันธุไ์ ม้ลงบนกระดาษหนังสอื พิมพ์ 1 คทู่ ี่พบั ครึง่ ใช้กรรไกรตดั กิง่ ไม้ตกแต่งให้ไดข้ นาดพอเหมาะ จดั ใหข้ นาดพอดี อยา่ ให้เกินหนา้ กระดาษและแผงอดั เรียง ให้ใบคว่ำบ้างหงายบา้ งเพ่อื จะไดเ้ ห็นลกั ษณะของใบท้งั สองดา้ นขณะแห้งแลว้ จากนน้ั พลิกกระดาษแผ่นทเี่ ปน็ ค่นู น้ั ปิดทับ ลงไปและระหว่างชั้นวางกระดาษ 2-3 แผน่ ซ้อนไวเ้ พ่ือดดู ซึมความชน้ื จากพันธไุ์ ม้ ระหว่างพนั ธุไ์ ม้ชนิดหนงึ่ ๆ น้ัน สอดกระดาษลูกฟูกไว้เพื่อชว่ ยให้ความชน้ื ระเหยออกไปไดเ้ ร็ว เสรจ็ แล้วกอ่ นปิดแผงใช้กระดาษลกู ฟูกปดิ ทบั ทัง้ สองด้าน และผกู มัดใหแ้ นน่ เพื่อเวลาแหง้ พนั ธไุ์ มจ้ ะได้เรยี บ พันธไ์ุ มท้ ี่มดี อกบอบบาง ดอกหนา หรอื เป็นกง่ิ ขนาดใหญ่ควรทำดงั นี้ - พนั ธ์ไุ ม้ท่ีมีดอกบอบบาง เช่น ผักบุ้ง ดอกกล้วยไม้ ใช้กระดาษไข หรอื กระดาษเซลโลเฟนวางทัง้ ด้านบนและด้านล่าง ของดอก เพ่อื ป้องกันไมใ่ ห้ติดกระดาษหนงั สือพมิ พ์ ซึ่งจะทำใหฉ้ กี ขาดง่ายเวลาเปลี่ยนกระดาษ - พนั ธุ์ไมท้ ี่มีดอกหนา เช่น ดอกชบา พดุ ตาน ซึง่ มักจะขนึ้ ราไดง้ า่ ย และมักจะตดิ กบั กระดาษทอ่ี ัด ใชก้ ระดาษบางๆ ท่ี ดดู ซบั น้ำได้ขนาดพอดีกับดอกรองท้งั ด้านล่างและด้านบน ก่อนท่จี ะอดั มักจะจุ่มในแอลกอฮอล์ 70-95% หรอื ฟอรม์ าลนิ เพอ่ื ฆ่าเซลล์ จะทำให้แห้งเรว็ ข้ึน - พนั ธ์ไุ ม้ทม่ี ีดอกติดกับก่ิงท่ีมีขนาดใหญ่ เวลาอดั ใบและดอกมกั จะรว่ งง่าย เน่ืองจากถูกแรงกดของแผงจงึ ควรใช้กระดาษ ฟางตัดเป็นชนิ้ เล็กๆ ใหพ้ อดีกับใบหรือดอก หนุนใบหรือดอกให้ไดร้ ะดับเดยี วกับก่ิงที่มขี นาดใหญ่ และควรคนั่ กระดาษ ลกู ฟูกระหวา่ งพันธ์ุไม้พวกนีท้ ุกช้นิ - พันธไุ์ มท้ ี่มหี นามแข็ง ให้ตดั หนามดา้ นทกี่ ดเขา้ หากระดาษลกู ฟูกก่อนอัด ยกเว้นหนามท่ีใบของพวกเตยดอกหรือผลที่ เหลือจากการตกแต่ง ใสถ่ งุ พลาสตกิ เลก็ ๆ เกบ็ ไว้ใช้ตรวจหาชือ่ วิทยาศาสตร์ หรืออัดและเก็บใส่ซองแลว้ ติดลงบน กระดาษตดิ พนั ธ์ไุ ม้แห้ง เพื่อที่จะได้ศึกษาลกั ษณะต่างๆ ได้ง่าย โดยไม่ต้องทำให้ตัวอย่างพันธุ์ไม้ทีต่ ิดไวเ้ สยี หาย วิธีอบหรอื ผ่ึงพนั ธุ์ไมใ้ หแ้ หง้ พนั ธ์ุไมท้ ่ีอดั ลงแผงเรยี บรอ้ ยแลว้ ควรทำใหแ้ หง้ ทันทีอยา่ ปล่อยท้ิงไว้นานราอาจขน้ึ ได้ การทำพันธไุ์ มท้ ี่อดั ใหแ้ ห้งทำโดย 1. การตากแดด ควรหมั่นเกบ็ แผงทีต่ ากแดดเอหมดแสงอาทติ ย์ อยา่ ปลอ่ ยทงิ้ ให้ตากน้ำคา้ งหรอื ตากฝน จะทำ ใหต้ ัวอย่างท่ีอัดเสียหายได้ 2. การอบดว้ ยความร้อน โดยใช้อุปกรณ์ตามภาพ เตาอบพันธ์ุไมช้ นดิ ใช้ความร้อนจากหลอดไฟ หรอื ใชค้ วามรอ้ นจากการผิงไฟ ในกรณีไปเก็บตวั อยา่ งในแหล่งธรรมชาตเิ ปน็ ระยะเวลาหลายวันและไม่มวี ธิ ี อบแห้งอยา่ งอืน่ ไมว่ ่าจะทำวิธใี ด จะต้องหมน่ั เปลีย่ นกระดาษทีช่ ้ืนจากการซับนำ้ จากพันธ์ุไม้ วนั แรกทท่ี ำแห้งควร เปลย่ี นกระดาษ 2 ครั้ง กระดาษทใ่ี ช้แลว้ ทำให้แห้งแลว้ ใชใ้ หม่ได้ แผงท่ีอดั พันธ์ุไม้หลังจากท่ีอบแหง้ หรือตากแดดแล้ว ประมาณครง่ึ วนั ต้องคอยดึงเชือกรัดแผงให้แนน่ อยู่เสมอ เพราะวา่ พนั ธ์ุไม้ทอี่ ดั แห้งจะยุบตวั ลงเชอื กที่รดั จะหลวมถ้า ปลอ่ ยไวไ้ ม่ค่อยรดั ใหต้ ึง ใบหรือดอกอาจจะเห่ียวยน่ ได้

5 วิธีติดพันธไ์ุ มบ้ นกระดาษติดพนั ธไ์ุ ม้ พนั ธุ์ไมท้ ี่แหง้ สนิทดีแล้ว นำมาตดิ บนกระดาษสขี าว ขนาดกว้างยาวประมาณ 30 x 42 ซม. ชนดิ 300 กรมั เพื่อชว่ ยใหก้ ิ่งพันธไ์ุ ม้ตัวอย่างไมเ่ ปราะหักงา่ ยเวลานำตัวอยา่ งพันธ์ุไม้ออกจากต้มู าศกึ ษา การตดิ พนั ธไ์ุ ม้มวี ิธีง่ายๆ ดังนี้ 1. ใช้แปรงจมุ่ กาว ทาลงบนกระจกเรยี บขนาดประมาณ 30 ซม. x 45 ซม.โดยทาบางๆ ใหพ้ อดีกับขนาดของพันธุ์ไมท้ ี่ติด 2. ใช้ปากคบี วางพนั ธ์ุไม้ดา้ นที่จะตดิ กระดาษใหแ้ ตะกาวบนกระจก กดให้ตดิ กาวจนทว่ั 3. นำกลับมาวางบนกระดาษติดพนั ธุไ์ ม้ กะให้วางตรงกลางคอ่ นไปทางขวา ให้เหลือท่ีมมุ ซ้ายสำหรบั ติดปา้ ยบนั ทึกข้อมลู 4. ใชก้ ระดาษฟางหรือกระดาษหนังสอื พมิ พ์ปทู ับ แลว้ จงึ ใช้ถงุ ทรายวางทบั อีกทีใหเ้ รียบเสมอกนั 5. เมอื่ กาวแห้งดีแล้ว เย็บพนั ธุ์ไม้ใหต้ ดิ กับกระดาษ โดยใช้ดา้ ยสขี าวทีม่ ีความเหนยี ว เยบ็ เร่มิ จากโคนกิ่งหรือโคนตน้ แลว้ โยงไปตามสว่ นตา่ งๆ ให้มน่ั คงและดูสวยงาม หรือจะใช้แถบกาวผ้าปดิ ทับไวเ้ ปน็ ระยะๆ ก็ได้ 6. ปดิ ป้ายบนั ทึกข้อมูลซึ่งจะตอ้ งเขยี นรายละเอียดตา่ งๆ ท่ีลอกมาจากสมุดบนั ทกึ ข้อมลู ทจ่ี ะต้องเขยี นเพม่ิ เติมคือ ชื่อผู้เกบ็ (collector) หมายเลขลำดบั ที่เก็บ(collecting number) ชือ่ วทิ ยาศาสตร์ และช่อื ผู้ตรวจสอบหาชอื่ ของพนั ธ์ุไม้ การทำแห้งเฉพาะส่วน ในกรณีที่ตวั อย่างทีต่ ้องการเก็บเปน็ ส่วนของฝัก หรือผล เช่น ฝักคนู ผลตะแบก รวมทั้งพวกเมล็ดพชื ตา่ ง ๆ จะไม่ใชก้ ารอัดในแผงอัดพนั ธ์ุไม้ แต่จะนำมาอบหรอื ผึ่งใหแ้ หง้ แล้วติดป้ายหมายเลขให้ตรงกับหมายเลขของตัวอย่าง ใบและดอก การดอง สำหรบั ตัวอยา่ งพืชท่ีไม่เหมาะกับการทำแหง้ เชน่ พืชที่มีลักษณะอวบน้ำ ผลสด (หากมหี ลายผล ควรทำการผ่า ครึ่ง ตามยาวบ้าง ตามขวางบ้าง เพอื่ ให้เห็นลกั ษณะและเมลด็ ที่อยู่ภายในผล) ใหด้ องในขวด ใสแ่ อลกอฮอล์ 70% และ ติดป้ายขอ้ มลู ไว้ วธิ รี กั ษาตัวอยา่ งพันธไุ์ ม้ พันธุ์ไม้แห้งท่ตี ิดลงบนกระดาษติดพันธุ์ไม้เรียบร้อยแลว้ เมื่อได้ตรวจหาช่อื วทิ ยาศาสตร์ที่ถกู ต้องแล้วนำไปเกบ็ ใหเ้ ข้าหมวดหมู่ว่าอยูใ่ นวงศ์ (family) ใด และชนิด (species) ใด ในตเู้ ก็บพนั ธไุ์ ม้ของพิพิธภณั ฑ์พชื พันธไุ์ ม้แตล่ ะชนดิ จะมีกระดาษปกสขี าวขนาดใหญ่กวา่ กระดาษแขง็ ทตี่ ิดพันธุ์ไมเ้ ลก็ น้อยหุ้มไว้ ท่ีด้านหน้าของปกเขียนชื่อวิทยาศาสตร์และ วงศ์ของพนั ธุ์ไม้ชนิดนั้นๆ พนั ธ์ุไม้แต่ละชนดิ ที่อยใู่ นสกุลเดียวกันใสไ่ วใ้ นปกอีกชน้ั หนงึ่ เพ่ือสะดวกในการยกพนั ธ์ไุ ม้ ท้ังตง้ั ออกมาดู การเก็บจะเกบ็ ใสใ่ นตูไ้ ม้ขนาดประมาณดงั นี้ สูง 2.5 ม. กวา้ ง 1.5 ม. ลึก 0.75 ม. ภายในตแู้ บ่งเปน็ ช่องๆ แตล่ ะชอ่ งใสล่ กู เหมน็ ไว้ภายในเพอื่ กนั แมลงสำหรับตัวอยา่ งแห้งเฉพาะส่วนนัน้ จะเกบ็ รักษาไว้ในขวดแกว้ หรือกลอ่ ง พลาสตกิ ใสตามความเหมาะสม ถา้ หากวา่ ตวั อย่างน้นั มีขนาดใหญ่มาก เชน่ ฝกั สะบ้า ไม่ต้องบรรจใุ นภาชนะ แต่ให้ จดั เรียงในชั้นหรือตใู้ หเ้ ป็นหมวดหมู่ พรอ้ มทงั้ ติดป้ายตัวอย่างใหช้ ัดเจน ขวดตวั อยา่ งดองก็เชน่ กนั ตอ้ งมีป้ายชัดเจน และ จัดเรยี งตามหมวดหมู่ให้เรียบร้อย หอ้ งพิพธิ ภัณฑ์พืชทีจ่ ะเก็บตวั อย่างพนั ธไ์ุ ม้ ควรเป็นห้องท่ีโปร่ง อากาศถ่ายเทสะดวก ไม่อบั ชื้น เพอ่ื ป้องกนั เชอ้ื ราข้นึ ในตู้

6 ตัวอย่างพนั ธ์ุไม้ในท้องถ่นิ รายวิชาปฏิบตั ิการทางชีววิทยา ช่ือพฤกษศาสตร์..................................................................................หมายเลขตวั อยา่ ง....................... ชื่อทอ้ งถิ่น.............................................................................................................................................. สถานที่เก็บ............................................................................................................................................. วนั เดือน ปี ท่ีเก็บ....................................................................... บนั ทึกลกั ษณะพืช................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... ช่ือผเู้ ก็บตวั อยา่ ง......................................................................................................................3............. ชื่อผตู้ รวจสอบตวั อยา่ ง...............................คุณครูวารุณี....ไชยรงศรี............ ..... .................................. แผ่นป้ายข้อมูลสาหรับตัวอย่างพันธ์ุไม้ เอกสารอ้างองิ คณาจารย์ ภาควชิ าพฤกษศาสตร์ คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั .2530. การเกบ็ รักษาตวั อย่าง พันธ์ไุ ม.้ อมรินทร์ พริน้ ต้ิง กรุ๊พ จำกดั . ช้ินงานที่ตอ้ งสง่ ใหน้ ักเรยี นแตล่ ะกล่มุ อดั ตัวอย่างพนั ธ์ุไม้ในท้องถิ่นของตนส่งกลุ่มละ 4 ชนดิ ชนิดละ 1 ช้นิ โดยบนั ทกึ ขอ้ มูลตามตวั อย่างกระดาษติดพันธ์ไุ ม้ด้านบน และถา่ ยทำวิดโี อขั้นตอนการทำงานส่งทุกกลมุ่