นาฏยศัพท์

หอ้ งเรยี นนาฏศิลป์ไทย by ครแู ก้ม Thai Dance ตั้งวง จีบหงาย จีบควำ่

ความหมายของนาฏยศพั ท์ นาฏย = การฟ้อนรำเกย่ี วกับการแสดงละคร ศพั ท์ = เสียง, คำ, คำยากทตี่ ้องแปล, เรื่อง นาฏยศพั ท์ = เป็นศัพท์ที่ใช้ในวงการนาฏศิลป์ไทย เป็นคำเฉพาะที่ใช้ เรียกท่าทางที่ปฏิบัติหรือกิริยาอาการต่าง ๆ ที่ปฏิบัติเกี่ยวกับนาฏศิลป์ เพื่อใช้ สอื่ ความหมายให้เกดิ ความเข้าใจ และสามารถปฏิบตั ิได้ตรงกนั

ประเภทของนาฏยศพั ท์ 1 นามศัพท์ ศัพท์ที่เรียกชื่อท่ารำ หรือชื่อท่าที่บอกอาการกระทำของผู้นั้น เช่น วง จีบ สลัดมือ คลายมือ กรายมือ ฉายมือ ปาดมือ กระทบ กระดก ยกเท้า ก้าวเท้า ประเท้า ตบเท้า กระทุ้ง กระเทาะ จรดเท้า แตะเท้า ซอยเท้า ขยั่นเท้า ฉายเท้า สะดุดเทา้ รวมเทา้ โยต้ ัว ยักตวั ตไี หล่ กล่อมไหล่ ตัวอย่างนาฏยศัพท์ ประเภทนามศัพท์ ตงั้ วง การตั้งลำแขนให้เป็นวงโค้งคล้ายครึ่งวงกลม แขนต้องงอแต่ก็ไม่งอ ข้อศอกมากเกินไปเพราะจะทำให้วงไม่สวยงาม การตั้งวงให้ตั้งมือยืนนิ้วทั้ง 4 เรียงชิดติดกัน หลบหัวแม่มือเข้าหาฝ่ามือเล็กน้อย หันฝ่ามือออกนอกตัว หักข้อมอื ดา้ นหลงั มือเขา้ หาลำแขน ชนิดของการตั้งวง มี 4 ชนดิ

ลักษณะการตงั้ วง ตั้งวงบน ต้ังวงกลาง ต้งั วงล่าง ต้ังวงหน้า

จบี การใชน้ ว้ิ มือจรดเขา้ หากัน โดยใชป้ ลายน้วิ หวั แม่มอื จรดกับ ข้อสุดท้ายของปลายนิ้วชี้ ส่วนนิ้วกลาง นิ้วนาง นิ้วก้อย กรีดตรงึ ออกไปคล้ายพัด หัวแม่มือควรงอเล็กน้อยพองาม การจีบต้องหัก ขอ้ มือเขา้ หาลำแขนเสมอโดยหักเขา้ ด้านฝ่ามอื จีบหงาย จีบควำ่ จบี ปรกขา้ ง จบี ปรกหน้า จีบส่งหลัง จีบล่อแกว้

ยกเท้า เป็นการปฏิบัติต่อจากการประเท้า โดยยกเท้า ขึ้นด้านหน้าให้ฝ่าเท้าขนานกับพื้น ยกเท้าสูงระดับ หน้าแข้งของเท้าที่ยืนรับน้ำหนักเชิดปลายนิ้วเท้าข้ึน ให้เฉยี งปลายเทา้ เลก็ น้อย ตัวนางไมก่ ันเข่า ตวั พระกัน เขา่ ออกให้เห็นเหลีย่ มขา และหนั นอ่ งออกด้านหนา้ ยกเทา้ (ตวั นาง) ยกเทา้ (ตัวพระ)

ก้าวเท้า เป็นการปฏิบัติต่อจากการยกเท้า คือก้าวเท้าให้ส้นเท้าวาง ถึงพื้นก่อนปลายเท้าเสมอ ให้ปลายเท้าเฉียงออกด้านข้าง เล็กน้อยและเปิดส้นเท้าหลัง สามารถปฏิบัติได้ 2 ลักษณะ คือ ก้าวหน้า และกา้ วข้าง กระดกเทา้ เป็นการปฏิบัติตอ่ จากการก้าวหนา้ ก้าวหนา้ กระดกเทา้ กา้ วข้าง (ตัวนาง) กา้ วข้าง (ตวั พระ)

นาฏยศพั ท์ส่วนเทา้

2 กิริยาศพั ท์ ศพั ท์ทีใ่ ช้เรียกในการปฏบิ ัติบอกอาการกิริยา ซ่ึงแบ่งออกเป็น - ศัพท์เสรมิ หมายถงึ ศัพท์ท่ใี ชเ้ รียกเพ่อื ปรับปรุงทา่ ทีใหถ้ กู ตอ้ งสวยงาม - ศัพท์เสื่อม หมายถึง ศัพท์ที่ใช้เรียกชื่อท่ารำหรือท่วงทีของผู้รำที่ไม่ถูกต้อง ตามมาตรฐาน เพื่อใหผ้ ูร้ ำรูต้ ัว และแกไ้ ขทา่ ทีของตนใหด้ ีขึ้น ศัพท์เสรมิ ศพั ท์เสอ่ื ม กนั วง ลดวง วงลา้ วงควำ่ รำลน สง่ มือ ดึงมือ วงเหยยี ด วงหกั รำเลื้อย หกั ข้อ หลบศอก วงล้น คอดม่ื รำล้ำจังหวะ เปิดคาง กดคาง คางไก่ ฟาดคอ ทรงตวั เผ่นตวั เกรง็ คอ หอบไหล่ ดงึ ไหล่ กดไหล่ ทรุดตัว ขย่มตัว ดงึ เอว กดเกลยี วขา้ ง เหล่ยี มล้า หนว่ งจังหวะ ทับตัว หลบเข่า ถบี เขา่ วงหกั 

3 นาฏยศัพท์เบด็ เตล็ด ศัพท์ต่าง ๆ ที่ใช้เรียกในภาษานาฏศิลป์ นอกเหนือไปจากนามศัพท์ และ กิริยาศัพท์ เช่น จีบยาว จีบสั้น ลักคอ เดินมือ เอียงทางวง คืนตัว อ่อนเหลี่ยม เหลี่ยมล่าง แม่ท่า ท่า-ที ขึ้นท่า ยืนเข่า ทลายท่า นายโรง พระใหญ่ – พระน้อย นางกษัตริย์ นางตลาด ผู้เมีย ยืนเครื่อง ยืนเคร่อื ง