Partners at Work Digitaal Magazine 14e editie 2018

at work People at Work is een uitgave van:14e editie 2018PARTNERS AT WORK15 JAARGRESBSANDER PAUL VAN TONGERENEN JOSIEN PIEKJOOST RÖSELAERSREMONSTRANTSE KERKPENSIOENSFONDS DELTA LLOYDRAAD VAN TOEZICHTSTARTGREEN CAPITALMCKINSEYWIETEKE GRAVENNAUTA DUTILHPETRA ZIJP EN NICKY LEIJTENSNORTHERN TRUSTASSET MANAGEMENTWOUTER STURKENBOOM

INHOUDIN GESPREK PAG 4PETER DE GROOT, EVALINDE EELENS, JEROEN HILBRANDSRAAD VAN TOEZICHT PENSIOENSFONDS DELTA LLOYDtoezicht is een vakINTERVIEW PAG 8NICKY LEIJTENS & PETRA ZIJP NAUTADUTILHblijvend relevant door cliëntgerichtheid en Legal DesignACTUEEL PAG 12WIETEKE GRAVEN MCKINSEYprogressief Nederland loopt achter op arbeidsmarkt participatieINTERVIEW PAG 16JOOST RÖSELAERS REMONSTRANTSE KERKop zoek naar zingevingCOLUMN PAG 19ONNO AERDEN verbindenNEWS & EVENTS PAG 20PARTNERS AT WORK 15 jaarIN GESPREK PAG 22COENRAAD DE VRIES, KAREL ASSELBERGS, LISA HEES STARTGREEN CAPITALde urgentie van maatschappelijk rendementINTERVIEW PAG 26WOUTER STURKENBOOM NORTHERN TRUST ASSET MANAGEMENTklaar voor maximale impact op een groot platformIN GESPREK PAG 30SANDER PAUL VAN TONGEREN & JOSIEN PIEK GRESBaanjager van verduurzaming in vastgoed en infrastructuurRONDE TAFEL PAG 33PARTNERS AT WORK legal leadershipMOVERS & SHAKERS PAG 34MARLIES VAN BOOMMARC ELFFERSSASKIA BOONPeople at Work | december 2018 | 2

DE REDACTIECOLOFON Deze uitgave van ons relatiemagazine People at Work is een feestelijke uitgave. Partners at Work bestaat 15 jaar en dat hebbenHOOFDREDACTIE Josephine van der Vossen we gevierd samen met onze relaties. Gastspreker Joost Röselaers,VORMGEVING Ufork.nl predikant bij de Remonstrantse Kerk, heeft ons tijdens eenTEKST Baart Koster, Koster Teksten geanimeerde en inspirerende lunchbijeenkomst meegenomen in zijnFOTOGRAFIE Bettina Traas verhaal over religie, hetgeen letterlijk betekent: verbinding leggen.PROJECT MANAGEMENT Angelique van Hout Een mooie parallel met ons vak in executive search. Partners at Work is in 2003 opgericht met een duidelijkeAAN DIT NUMMER WERKTEN MEE signatuur: het executive search bureau voor een nieuwe generatieOnno Aerden, Karel Asselbergs, Marlies van Boom, leiders in de financiële en professionele dienstverlening. Wij helpenSaskia Boon, Evalinde Eelens, Marc Elffers, Wieteke Graven, onze opdrachtgevers graag bij de invulling van hun key posities.Peter de Groot, Lisa Hees, Jeroen Hilbrands, Nicky Leijtens, Diversiteit is daarbij voor ons altijd een belangrijk thema geweest.Josien Piek, Joost Röselaers, Wouter Sturkenboom, We hebben een relevant netwerk opgebouwd met mannen enSander Paul van Tongeren, Coenraad de Vries en Petra Zijp vrouwen die aanvoelen wat er in de maatschappij gebeurt, die oog hebben voor duurzame ontwikkelingen en innovatie omarmen.PEOPLE AT WORK IS EEN UITGAVE VAN In ons relatiemagazine People at Work laten we onzePartners at Work, executive search opdrachtgevers en kandidaten aan het woord. U vindt interessante interviews met Wouter Sturkenboom van Northern Trust AssetWILT U PEOPLE AT WORK ONTVANGEN? Management, Petra Zijp en Nicky Leijtens van NautaDutilh, EvalindeMail uw aanvraag naar: [email protected] of Eelens, Peter de Groot en Jeroen Hilbrands van Pensioenfonds Deltameld u aan via onze website www.partnersatwork.nl Lloyd, Wieteke Graven van McKinsey, Sander Paul van Tongeren en Josien Piek van Gresb, Coenraad de Vries, Karel Asselbergs en LisaCORRESPONDENTIE Hees van StartGreen Capital, Marc Elffers van Werkgevers in deVragen en/of suggesties kunt u mailen naar: Sport, Saskia Boon van Equinix, Marlies van Boom [email protected] of tel. 035 - 694 04 25 Pensioenfonds DSM en Joost Röselaers. Graag bedanken we onze relaties voor hun vertrouwen in deDISCLAIMER afgelopen 15 jaar. Wij klinken op een bruisende toekomst!Uitgever en auteurs verklaren dat deze uitgave opzorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld,evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijzeinstaan voor de juistheid en volledigheid van de informatie.Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkeleaansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook,die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen diegebaseerd zijn op bedoelde informatie. Niets uit dezeuitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in eengeautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, inenige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch,middels fotokopieën, opnamen, of enige andere manieren,zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van deuitgever.WWW.PARTNERSATWORK.NL People at Work | december 2018 | 3

IN GESPREKPENSIOENFONDS DELTA LLOYDDE NIEUWE RAAD VAN TOEZICHTTOEZICHT ISPeople at Work | december 2018 | 4

Pensioenfonds Delta Lloyd heeft een nieuwe Raad van Toezicht (RvT) en wel in de meest letterlijke zin des woords, want tot dusver ontbrak die raad. In voorzitter Peter de Groot en toezichtleden Evalinde Eelens en Jeroen Hilbrands heeft het pensioenfondsbestuur een zeer ervaren en capabele toezichthouder in huis. Om het pensioenfondsbestuur terzijde te staan, onder meer als klankbord, want daaraan is bestuurlijk grote behoefte in de razendsnel veranderende pensioensector. “Een belang- rijke toegevoegde waarde van ons is om bij het pensioenfonds naar binnen te brengen wat er buiten gebeurt.” Een onmisbaar klankbord zijn voor het pensioenfondsbestuur; het is een belangrijke ambitie van de nieuwe RvT, zo maakt De Groot al vroeg duidelijk tijdens het gesprek op het kantoor van Partners at Work. Met dat naar binnen brengen van de buitenwe- reld wil deze RvT hetpensioenfondsbestuur helpen zijn besluit- vorming te structureren. Als voorzitter houdt De Groot de grens daarbij scherp in de gaten: “Die besluitvorming is uiteraard ge- heel aan hen. Zij beslissen, wij kunnen alleen helpen daar vorm aan te geven.” Maar die ondersteuning zal van grote waarde zijn voor het onder- nemingspensioenfonds (OPF) dat, als gevolg van de overname van Delta Lloyd door NN, met een gesloten regeling en dus een continuïteitsvraagstuk te maken heeft. Dat het fonds voor een aantal strategische keuzes staat, legt Hilbrands uit. “Het bestuur krijgt bijzondere vragen omtrent de continuïteit van het fonds. Sponsors staan al wat meer op afstand en zullen waarschijnlijk nog verder op afstand komen te staan. Ik denk dat juist in zo’n si- tuatie een deskundige en krachtige RvT behulpzaam kan zijn. Dat was voor mij dan ook een belangrijke reden om in te stappen.”EEN VAK People at Work | december 2018 | 5

VANUIT HET OOGPUNT VAN RISICO- MANAGEMENT IS GEDRAG EN CULTUUR NU ECHT EEN ESSENTIEEL AANDACHTSPUNT Peter en Evalinde, wat was voor jullie een be- van het OPF, de governance, het risicomanagement en ESG-be-langrijke drijfveer om onderdeel van dit team uit te wil- leid alsmede op de waardeoverdracht. Het is dus een vrij breedlen maken? stuk wetgeving dat heel veel fondsen gaat raken.Eelens: Onder meer de situatie waarin het bedrijf zich Eelens: Om compliant te zijn heb je sleutelhoudersfunctiesbevindt, maakt dit een hele leuke en dynamische op- nodig, wat betekent dat met de rolverdeling in besturen vaakdracht. Bovendien ben ik als bestuurslid aan twee geschoven moet worden. Je mag met een aantal sleutelfunc-bedrijfstakpensioenfondsen (BPF-en) verbonden. Voor ties namelijk geen andere rol meer vertolken om zo je onaf-mij is het dus zeker interessant om nu in een andere hankelijkheid te bewaren. De grote uitdaging waar pensioen-rol voor een OPF te werken. Door deze toezichtsfunctie fondsbesturen mee te maken krijgen is dat ze op 13 januarikan ik mijn bestuursrollen met een andere bril bekij- aanstaande IORP-compliant moeten zijn maar dat de wetge-ken. En omdat ik uit eigen ervaring weet hoe bestuur- ving nog niet rond is. IORP vergt van fondsen dus een lastigeders graag opereren, kan ik me vanuit mijn RvT-func- evenwichtsoefening, namelijk om in de huidige onduidelijketie goed in hun positie inleven. Daarin ben ik er alert situatie goede keuzes te maken en goed voor te sorteren op deop dat ik niet op de stoel van de bestuurders ga zitten, maar dat nieuwe richtlijn.ik in mijn toezichtsrol blijf.De Groot: Ik zit onder andere in verschillende hoedanigheden inRvT’s voor DNB, ABP en SABIC en ben extern lid van de Audit enRisk Committee van Rabobank. Je zou kunnen zeggen dat ik eenverzamelaar ben van rollen in een intrigerende sector. Het werkboeit me omdat toezicht geen bijbaantje meer is, maar een vak.Dat ik nu ook toezicht houd op een gesloten pensioenfonds meteen acute continuïteitsvraag, maakt dit nieuwe voorzitterschaptot een rol die nog aan mijn verzameling ontbrak. Jullie zijn allen heel actief in deze sector, wat zijn actuelethema’s en ontwikkelingen waar jullie extra op letten?De Groot: Heel belangrijk is momenteel de Europese pensioen-fondsenrichtlijn voor OPF-en, IORP. Die ziet op de inrichtingPeople at Work | december 2018 | 6

IN GESPREK IORP IS EEN MOTOR VOOR VERDERE CONSOLIDATIEDe Groot: Een ander inhoudelijk punt is dat IORP aan deelne- Toezicht nieuwe stijl gaat niet alleen meer over feiten enmers het recht geeft informatie over zichzelf op te vragen. Dat cijfers, maar is ook waardengericht geworden. Welke waardenklinkt simpel, maar betekent dat de systemen van de uitvoerder staan voor jullie centraal?ook in staat moeten zijn die informatie te leveren. Momenteel De Groot: Wezenlijk voor mij is dat je het voor de deelnemershebben we 48 uitvoerders en 250 fondsen. Van die 48 uitvoerders doet. Ook vind ik het belangrijk om als toezichthouder door allezijn er vermoedelijk veel niet in staat om de systemen zo transpa- stakeholders aanspreekbaar te zijn over de wijze waarop we toe-rant te maken dat ze de gevraagde informatie ook kunnen leve- zicht houden.ren. We weten überhaupt niet wat straks opgevraagd zal worden. Hilbrands: Ik denk ook dat gedrag en cultuur, waarden en normen,Zo dreigt de ongewenste tweedeling te ontstaan tussen grote steeds nadrukkelijker op zowel de bestuurs- als de toezichtstafelfondsen die wel en kleine die niet de gewenste informatie aan de liggen. Er is veel veranderd als het gaat om bijvoorbeeld risicoma-deelnemer kunnen verstrekken. Daarnaast zijn er de doorlopen- nagement binnen pensioenfondsen. Instrumenten om bestuurs-de kosten om IORP-compliant te zijn. Die liggen waarschijnlijk beleid en verandering ten goede te ondersteunen, zoals dash-tussen de 30.000 en 80.000 euro per jaar. Dat is een fors bedrag boards en dergelijke, zijn volop aanwezig. Maar vanuit het oogpuntop de begroting van vooral kleinere fondsen. En zal daarmee ook van risicomanagement is gedrag en cultuur een essentieel aan-weer leiden tot het verdwijnen van fondsen. IORP is naar mijn dachtspunt. Kijk naar alle schandalen die er bij grote ondernemin-overtuiging een motor voor verdere consolidatie van fondsen en, gen zijn geweest, die kwamen daar vaak uit voort. Wat mij betreftin het verlengde daarvan, ook van uitvoerders. geven we daar binnen deze sector dan ook extra aandacht aan, aan the tone at the top. People at Work | december 2018 | 7

INTERVIEW NICKY LEIJTENS & PETRA ZIJP NAUTADUTILH Blijvend relevantdoor cliëntgerichtheid en Legal Design Om als dienstverlener relevant te blijven, moet de wil tot verandering in je bloed zitten. NautaDutilh, het qua omvang tweede advocatenkantoor van Nederland, bezit die eigenschap al sinds het oprichtingsjaar 1724. De traditioneel conservatieve sector mag momenteel weliswaar worstelen met de uitdagingen van digitalisering, toegenomen complexiteit en information overload, Nicky Leijtens (bestuursadviseur) en Petra Zijp (Managing Partner) zien daarentegen volop kansen. Met oog voor de essentie van cliëntgerichte service werken zij aan het continueren van de koppositie van juridisch dienstverlener NautaDutilh. People at Work | december 2018 | 8

Het gesprek op de bovenste etage van het markante NautaDutilh Die proactieve houding is een van de belangrijke kwaliteiten vankantoor aan de Zuidas vindt op een uitzonderlijk heldere najaars- goede service, zegt Zijp. Zij werkt al sinds 1995 bij NautaDutilh,dag plaats. Zijp en Leijtens leggen een al even heldere visie op de waar ze naast haar bestuurlijke functie tevens leiding geeft aanzonbeschenen gesprekstafel. Zij maken zich geen zorgen over de het Capital Markets team dat onder meer beursgangen bege-toekomst in deze uitdagende tijd van elkaar snel opvolgende ver- leidt. Zijp was in 2016 bijvoorbeeld bij maar liefst zes van de achtanderingen. Legal tech heeft daarin zeker een belangrijke plaats, IPO’s (Initial Public Offering) in Nederland betrokken en geldtmaar is uiteindelijk ook niet meer dan een middel. En ook het als topexpert in haar vakgebied.doel staat ze helder voor ogen. Namelijk om als dienstverlenervoortdurend een optimale client journey te blijven bieden. “Die Bij de al besproken proactiviteit spelen technologie en innovatiebegint wat ons betreft al voordat de cliënt ons om advies vraagt. een belangrijke rol. “Die gaan ons alleen maar helpen om onzeWant bij cliëntbehoeften gaat het niet om een oplossing achter- service nog verder te optimaliseren. Met Nicky hebben we eenaf, maar om proactiviteit en preventie” zegt Leijtens. inspirerende innovator en service designer aan boord die mee- People at Work | december 2018 | 9

denkt en ons als bestuur adviseert over wat er nodig is om een ten op een snel antwoord. Omdat de wereld van onze cliëntennog betere dienstverlener te worden. Dat is belangrijk, want ui- continu in beweging is, is ook de juridische functie in bewe-teraard moeten onze juridische adviezen en juridische onder- ging. Wij zien dat terug in wat cliënten van ons vragen. Aan desteuning goed zijn. Maar we zijn evenzeer gefocust op de kwali- ene kant moeten we met een juridische bril adviseren over risi-teit van onze service. Als dienstverlener is dat het startpunt.” co’s, aan de andere kant wordt van ons verwacht dat we hiermee Nicky, kun jij meer vertellen over jouw rol bij NautaDutilh? pragmatisch omgaan en zelf ook risico’s durven nemen en stel-Leijtens: Ik werk sinds vier jaar bij NautaDutilh en startte als le- ling nemen. Daarmee is het vakgebied multidisciplinair en in-gal analyst op document automatisering en innovatie. Ik hield teressanter geworden.me bezig met legal tech en het coderen van documenten. Bij het Gaat samenwerking over disciplines heen of zoeken jul-begeleiden van diverse innovatieprojecten kwam ik eigenlijk lie actief samenwerking met andere partijen en beroepsgroepen?steeds op hetzelfde uit: bij het ‘waarom’ van innovatie gaat hetom het relevant blijven voor cliënten, waarbij ‘gemak’ een sleu- Zijp: Beide. Silo’s zijn wat ons betreft definitief verleden tijd. Omtelwoord is. Ik ben toen gaan onderzoeken wat dat betekent en als dienstverlener relevant te blijven in deze dynamische tijd,hoe dat zich terugvertaalt naar wat wij als dienstverlener zou- moeten verschillende disciplines binnen kantoor samenwerken om tot goede oplossingen te komen. Tevens geldt dat we samen- Authenticiteit en wendbaarheid vormen onze cutting edge De ‘speed of business’ istotaal anders dan twintig jaar geledenden moeten doen. De hele dienstverlening moet matchen met werken met andere partijen. Zo startten wij met een aantal an-de wensen en verwachtingen van de cliënt en een bijdrage leve- dere grote advocatenkantoren het consortium Silex, dat ervoorren aan het grotere plaatje van een cliënt. Relevant blijven en wil zorgen dat er een efficiënte systeemkoppeling komt met deaansluiten op behoeften ziet niet alleen op het juridische ad- Rechtspraak. Ook zijn wij in overleg met een legal tech-platformvies, maar op het hele proces, de zogeheten client journey, van- waaraan al een groot aantal Amerikaanse kantoren verbondenaf het moment dat men binnenkomt. Hiermee zijn we aan de is. Dat zorgt voor efficiëntie bij het onderhouden en inpassenslag gegaan. van applicaties en het waarborgen van internationale standaar- Petra, in jouw functie als Managing Partner heb jij HR en den. Dit alles past binnen onze drie strategische pijlers, name-Innovatie in jouw portefeuille. Hoe kijken jullie naar innovatie, lijk innovatie, client first én de kracht van het collectief.welke trends pikken jullie op? Hoe passen jullie intern legal tech toe?Zijp: Als je de trends in kernwoorden vangt, dan zijn dat bijvoor- Leijtens: We zijn al jaren bezig met het coderen en programme-beeld digitalisering, toegenomen complexiteit en de informati- ren van juridische modellen. Maar ook hier gaat het om deon overload waar onze cliënten mee te maken hebben. Je hoeft cliëntbehoefte en hoe technologie kan helpen om de praktijk-de krant maar open te slaan om te zien hoe dominant de rol is voering en dienstverlening te verbeteren. Tegenwoordig zettendie toezicht en technologie spelen. Ook de maatschappelijke wij ook heel sterk in op design thinking handvatten als customeropinie is veel zichtbaarder geworden. Daarnaast is de ‘speed of journey mapping en persona mapping, om mensen op een ande-business’ totaal anders dan twintig jaar geleden. Toen stuurde re manier naar hun werk en hun praktijkvoering te laten kijken.je nog een fax en was het soms onduidelijk of alle pagina’s wa- Dat helpt om vast te stellen wat de cliënt werkelijk nodig heeft enren aangekomen. Nu zit het in je inbox en zit iedereen te wach- hoe we daar invulling aan kunnen geven. Tech is daarbij eenPeople at Work | december 2018 | 10

INTERVIEWsteeds belangrijker middel, waarbij vooropgesteld moet worden efficiency, hoe neemt iemand optimaal informatie tot zich? Ookdat dit niet vanzelf gaat. Om AI (Artificial Intelligence) als voor- dat is denken als een ontwerper, bezien hoe jouw advies hetbeeld te nemen; de investering daarin is qua geld eigenlijk veel beste landt en bruikbaar is.beperkter dan qua tijd die nodig is om het helemaal goed wer- Wat vraagt deze zowel juridisch-inhoudelijke als psycho-kend te krijgen. Dat noopt er vanuit efficiency redenen toe goede logische en technologische aanpak van wat wij binnen Partnerskeuzes te maken. Uiteindelijk moeten de toepassingen waarvoor at Work betitelen als de Next Generation Legal Leaders?je kiest de cliënt vooruithelpen. Wij gebruiken AI bijvoorbeeld Zijp: Uiteraard dat iedereen wordt getraind op legal skills. Daar-voor contract analysis in due diligence en voor case analytics. Dat naast kijken we naar vaardigheden die iemand een goed advi-laatste is in Amerika al heel groot. Case analytics houdt onder seur maken in de 21e eeuw, zoals ook geformuleerd door hetmeer in dat we op een andere manier rechtspraak ontleden en World Economic Forum. Denk bijvoorbeeld aan creativiteit, sa-zien wat een bepaalde rechter doorgaans beslist en op welke menwerken en leiderschap. Verder zijn we ook bezig met eengronden hij of zij dat doet. Dan biedt technologie dus echt meer- nieuw functiehuis voor onze niet-juridische professionals. Daar-waarde, omdat het veel meer is dan procesautomatisering. Je in worden onze standaardcompetenties aangevuld met zakenvoegt analytische intelligentie toe die er daarvoor niet was. als innovatievermogen, projectmanagement en stakeholder ma- Een client journey begintal voordat de cliënt ons om advies vraagt Dit zijn mooie tech-voorbeelden. Hoe geven jullie verder nagement. Dit alles maakt dat advocaten en staf elkaar nog be-vorm aan jullie voorloperschap in de industrie? ter aanvullen en elkaars toegevoegde waarde zien.Zijp: Ik denk dat authenticiteit en wendbaarheid onze cutting Wat doen jullie verder nog om ook in de toekomst rele-edge vormen, alsmede Corporate Social Responsibility. Daaraan vant te blijven?en aan integriteit doen we veel en dat is ook essentieel in de we- Leijtens: We moeten van buiten naar binnen kijken. Eerder ditreld van nu. jaar organiseerden wij een bijeenkomst waarbij we inspirerendeLeijtens: Zoals gezegd willen we onze dienstverlening steeds be- sprekers op het podium haalden die elk vanuit hun eigen vakge-ter laten aansluiten op de cliëntbehoeftes. Daarvoor gebruiken bied vertelden hoe zij bezig zijn met innovatie. Dat ging van dewe dus design thinking, een methode waarbij wij als ontwerper plaatsvervangend Commandant der Strijdkrachten tot de Chiefnaar onze processen kijken om te zien waar het wringt en dus Marketing Officer van HEMA. We bleken allemaal bezig te zijnbeter en efficiënter kan. Naast technologie is de persoonlijke si- met hetzelfde, namelijk het vinden van antwoorden op de vraagtuatie van onze cliënt hierbij de sleutel. In de wereld van nu is hoe we relevant kunnen blijven. Voor ons is het antwoord ondergemak een van de voornaamste behoeftes. Dat is binnen de juri- andere dat we goed moeten kijken naar andere branches endische sector niet anders. Een voorbeeld: om een information naar wat daar gebeurt. Zo kunnen wij nog veel leren van de retailoverload te voorkomen presenteren wij onze adviezen kort, vaak industrie, want juridisch advies of iemand bijstaan in een proce-via specifieke portals, zonder technisch jargon en waar mogelijk dure is weliswaar geen product, maar net als in retail gaat hetvisueel. Wij noemen dit Legal Design. Daarmee is ons advies ook hier om de totale ervaring en het gevoel dat er achterblijftvoor cliënten veel hanteerbaarder en blijft het inhoudelijk ook bij de cliënt. Dat gevoel zal alleen goed zijn als de dienstverle-beter hangen. Daarbij gaat het dus ook om psychologie en ning dat ook was. People at Work | december 2018 | 11

ACTUEELMCKINSEYWIETEKE GRAVEN, PARTNER Afgelopen september verscheen het rapport ‘Het potentieel pakken: de waarde van meer gelijkheid tussen mannen en vrouwen op de Nederlandse arbeidsmarkt’. Wieteke Graven en haar collega’s hebben op basis van het wereldwijde McKinsey Power of Parity rapport, dat de arbeidsmarkt van maar liefst 80 landen in kaart gebracht heeft, de specifiek Nederlandse situatie nader onder de loep genomen. Niet alleen omdat meer gelijkheid tussen werkende mannen en vrouwen Nederland grote voordelen biedt, óók omdat de Nederlandse situatie een heel bijzondere is. “Er is niet één enkele oplossing voor dit vraagstuk. Wij stellen vast dat je echt een integrale aanpak nodig hebt.” PROGRESSIEF NEDERLAND LOOPT ACHTER OP ARBEIDSMARKT PARTICIPATIEPeople at Work | december 2018 | 12

Het rapport dat op tafel ligt is een specifieke uitwerking van Dat is des te opvallender, omdat we Nederland niet vergele-het mondiale rapport ‘The Power of Parity’ voor de Neder- ken met exotische landen, maar met de omliggende landen,landse arbeidsmarkt. ‘The Power of Parity’ verscheen in 2015 die veel op ons lijken.”en werd gepubliceerd door McKinsey Global Institute (MGI),McKinsey’s mondiale onafhankelijke denktank die gefinan- Het uit het onderzoek voortspruitende rapport ‘Het potentieelcierd wordt door McKinsey’s partners, legt Graven uit. “MGI pakken’, rapporteert over de saillante arbeidsmarktverschillen.doet onderzoek naar en rapporteert over economische the- Graven: “Zo bleek dat ons als progressief te boek staande landma’s die de partners binnen McKinsey hoog op de agenda op het thema arbeidsmarkt emancipatie achterloopt. In eenhebben staan. Zo kijkt MGI naar onderwerpen als ‘the future van de eerste hoofdstukken van ons rapport constateren we datof work’ en ‘Artificial Intelligence’, en is ook diversiteit en in- we eigenlijk een heel goede maatschappelijke basis hebbenclusiviteit op de arbeidsmarkt een thema dat ons aan het voor gelijkheid tussen geslachten, zoals bijvoorbeeld wettelijkehart gaat.” Los van de ethische kant en economische voorde- bescherming en de positie in het onderwijs. Maar dat opge-len van meer en gelijkwaardige arbeidsparticipatie van vrou- bouwde maatschappelijke kapitaal blijken we vervolgens nietwen, was er nóg een belangrijke prikkel om de Nederlandse volledig in te zetten op onze arbeidsmarkt. We hebben samen-situatie aan een nauwgezet onderzoek te onderwerpen, legt gewerkt met onze McKinsey-collega’s uit Boston, die ‘theGraven uit. “We kwamen namelijk al snel tot de conclusie dat Dutch’ ook als heel progressief zien, echt als ‘ahead of thede Nederlandse arbeidsmarktsituatie een heel bijzondere is. pack’. Die waren ook verrast door onze situatie.” People at Work | december 2018 | 13

Het Nederlands bedrijfsleven is Kiezen die jonge vrouwen dan vanuit een soort luxe posi- tie voor deeltijd? heel goed in het faciliteren van Als het over beweegredenen van vrouwen gaat, is het verhelde- rend om dat met de motieven van mannen te vergelijken. Zo mensen om minder te gaan werken, kiest bijna 20 procent van de mannen voor deeltijd werken van- wege sport en hobby’s. Daarnaast werkt een groot deel minder alleen zien we dat diezelfde push omdat er bij de werkgever geen mogelijkheden zijn om meer te werken. Maar vrouwen zetten hun werkende carrière daarente- om mensen meer te laten werken gen vaak op een lager pitje om meer tijd te hebben voor zorgta- ken en dus niet uit luxe. Vrouwen zorgen in Nederland nog niet wordt gegeven steeds anderhalf keer zoveel als mannen. Overigens zie je dat in elk West-Europees land de zorgverdeling scheef is. Nu hangt de Wat viel jullie concreet op? zorg-werk verdeling samen met hoe je de zorginfrastructuur inBijvoorbeeld dat Nederlandse vrouwen 27 uur per week in deel- een land inricht. Denk bijvoorbeeld aan kinderopvang en ouder-tijd werken, versus 37 uur voor Nederlandse mannen, terwijl het schapsverlofregelingen. In het rapport tonen we dat we ook opEuropese gemiddelde voor vrouwen in deeltijd op 31 gewerkte een aantal van die lijstjes onderaan bungelen. Vergelijk je deuren per week komt. Daarmee scoren wij het slechtst in West- kosten van kinderopvang, dan hebben alleen ouders in Enge-Europa. Overigens is een conclusie in ons rapport tevens dat de land hogere kosten. In alle andere West-Europese landen is hetparttime optie ook veel vrouwen aan de slag heeft geholpen. Al- minder duur dan in Nederland. Tevens lopen we achteraan qualeen zie je dat we parttime inmiddels als de norm zijn gaan be- aantal verlofdagen na de geboorte van een kind. En wat je zietschouwen. Terwijl in de tussentijd in het hoger en wetenschap- wanneer je al een scheve zorgverdeling hebt en je te maken krijgtpelijk onderwijs de vrouwen licht oververtegenwoordigd zijn, is met een zorginfrastructuur die allerlei haken en ogen heeft, ishet aantal vrouwen dat in deeltijd werkt nog steeds een stuk ho- dat zorgtaken sneller bij vrouwen komen te liggen.ger dan mannen. Het aantal vrouwen dat minder dan 28 uur per Het rapport meldt ook dat de sectoren waarin vrouwenweek werkt is 51 procent, 3 keer zo hoog als het aantal mannen. werken verdere ongelijkheid in de hand werkt.Dat zet wel aan het denken. Onze conclusie is ook dat er belang- Dat klopt, het gaat om sectoren waar lagere salarissen wordenrijke voordelen aan kleven als we dat aantal gewerkte uren iets betaald, zoals de zorg en het onderwijs. Krijg je dan als jong stelomhoog kunnen brengen: voor individuen, voor het bedrijfsle- met gezinsuitbreiding of zorgtaken te maken, dan is het ant-ven en de economie en voor de maatschappij in zijn geheel. woord op de vraag wie daarvoor minder gaat werken meestal: de Jullie constateren dus dat het aantal vrouwen dat hogere vrouw. Vanuit economisch oogpunt is dat ook voor de hand lig-opleidingen volgt zelfs iets groter is dan het aantal mannen. gend. Daarnaast, en dat is een saillant inzicht, leerde ons onder-Waar gaat het dan precies mis? zoek dat we in Nederland heel uitgesproken normen en opvat-Al op redelijk jonge leeftijd. Het Sociaal Cultureel Planbureau tingen rondom die werk-zorg verdeling hebben. Die houden ookdeed begin 2018 een interessant onderzoek dat uitwees dat op de bestaande ongelijkheid tussen mannen en vrouwen op onzeMBO-niveau 60 procent van de recentelijk afgestudeerde jonge arbeidsmarkt in stand.vrouwen al direct in hun eerste baan parttime ging werken. Vanuit welke moraal kijkt Nederland dan naar vrouwenDeels gebeurt dit omdat we een arbeidsmarktstructuur hebben op de arbeidsmarkt?gecreëerd waarbij er heel veel deeltijdbanen worden aangebo- Desgevraagd geeft 98 procent van de Nederlanders aan het pri-den. Maar, en dat is interessant, tevens geldt dat een aanzienlijk ma te vinden dat vrouwen werken. Vraag je vervolgens wat mendeel van de vrouwen, vooruitlopend op wat mogelijk komen een acceptabel aantal werkdagen vindt, dan zie je dat bij oudersgaat, kiest voor deeltijdwerk. Dus het loopt eigenlijk al meteen met kinderen jonger dan vier jaar voor de moeder 80 procent vanscheef. Hogeropgeleide vrouwen werken wel minder vaak in de ondervraagden vindt dat zij drie dagen of minder kan werkendeeltijd en jongere vrouwen werken al wel meer dan oudere ge- en dat maar 35 procent dat over de vaders zegt. Dat patroonneraties, maar verandering gaat heel langzaam. wordt weliswaar iets minder scherp als kinderen ouder worden,People at Work | december 2018 | 14

ACTUEEL We zijn parttime werken als de norm gaan beschouwen Vrouwen zorgen in Nederland ker worden om meer uren te werken, ook financieel. Ook beve- len we een levensfase aanpak aan, want het Nederlands bedrijfs- nog steeds anderhalf keer leven is heel goed in het faciliteren van mensen om minder te gaan werken, alleen zien we dat diezelfde push om mensen meer zoveel als mannen te laten werken minder wordt gegeven. Daar zouden we binnen cao’s en het bedrijfsleven zelf meer aandacht voor willen. Boven-maar in wat wij sociaal wenselijk vinden zie je een kloof tussen dien hadden we het net al over onze culturele opvattingen, heelmannen en vrouwen. Iets soortgelijks zie je bij de algemene visie belangrijk is dat gewerkt wordt aan die beeldvorming. Wij zienop kinderopvang. Dat zou niet goed zijn voor kinderen. Verder daar kansen, want je kunt daarin veel breder werken dan alleenleven diepgewortelde opvattingen over passende vakken en ba- met een overheidscampagne. Ook bedrijven en maatschappelij-nen voor mannen en vrouwen. Kort door de bocht: meisjes wor- ke organisaties hebben de middelen in huis om te laten zienden juf en jongens brandweerman. Door die traditionele bril waarom het goed en relevant is dat meer vrouwen meer werken.wordt nog altijd naar gender en werk gekeken. Deze opvattingen Als dat simultaan gebeurt, versterk je de juiste beeldvorming opdie zowel terugkomen in de naaste omgeving, maar ook in de een heel effectieve manier. En creëren we met zijn allen een veelmedia en maatschappij, verklaren ook waarom vrouwen sneller positiever beeld over werkende moeders, zorgende vaders of kin-geneigd zijn parttime te gaan werken. deropvang. Als dat eenmaal gaat rollen, dan zul je ook meer Tegen die achtergrond lijkt het een heel complexe uitda- vrouwen zien doorstromen en zal je het aantal positieve rolmo-ging om ongelijkheid op de arbeidsmarkt effectief aan te pakken. dellen voor meisjes zien stijgen, wat de ontwikkelingen weer eenDat is het ook en er is dan ook niet één enkele oplossing voor dit verdere push geeft.vraagstuk. We hebben de afgelopen jaren gezien dat er veel ver- Wat is tot slot jouw kernboodschap?schillende maatregelen zijn genomen. Naast fiscale stimulering We moeten er ons bewust van zijn dat bij de door ons aanbevolenis er bijvoorbeeld ook veel aandacht besteed aan het opleiden integrale aanpak van het arbeidsmarktsysteem en zorginfrastruc-van vrouwen in bètastudies. Met wisselend succes. Wij stellen tuur, ongelooflijk veel waarde schuilt in samenwerking. Veel be-na bestudering van het Nederlandse arbeidsmarktvraagstuk vast drijven wisselen al kennis op dit gebied uit. Ministeries werkendat je echt een integrale aanpak nodig hebt, wat inhoudt dat je ook steeds nauwer samen op dit thema. De volgende stap is eenop al die dimensies tegelijk en met alle betrokken partijen tege- maatschappij brede samenwerking tussen de overheid, het be-lijk eraan moet werken. drijfsleven, sociale partners, academici en maatschappelijke in- Kun je voorbeelden geven van concrete aanbevelingen stellingen. Dat is nodig om tot de nieuwe aanpak voor dit com-die jullie in het rapport doen? plexe, maatschappelijke probleem te komen. Want dat zalWij hebben zes aanbevelingen gedaan, ook gebaseerd op onze uiteindelijk tot een 1+1=3 impact leiden. Die samenwerking zienkennis en ervaring bij grote verandertrajecten in het bedrijfsle- we nu helaas nog te weinig. Verder geloof ik erin dat mensen doorven. Bijvoorbeeld dat structurele verbeteringen beginnen met bewustwording van de feitelijke situatie al heel vaak tot de juistehet formuleren van heldere, concrete en ambitieuze doelstellin- actie komen. Ons rapport geeft de nodige aanknopingspuntengen. Daarnaast moet de zorginfrastructuur op orde worden ge- voor organisaties om verder in kaart te brengen: hoe zit dat nu ei-bracht, wat betekent dat we het op het niveau van de andere genlijk bij ons? En tot slot denk ik dat er heel veel waarde zit inWest-Europese landen brengen. Tevens moet het aantrekkelij- een actieve dialoog tussen werkgever en werknemers, man of vrouw. Doe dat niet sturend, maar met een open onbevooroor- deelde houding. Waarbij je als werkgever simpelweg de vraag kan stellen: wat heb je nodig om meer te kunnen werken? People at Work | december 2018 | 15

IN GESPREKOP ZOEK NAAR ZINGEVING METJOOST RÖSELAERSDurf te kieze nPeople at Work | december 2018 | 16

Zingeving houdt ons erg bezig concludeert ook Joost Röselaers, vrijzinnig predikantvan Vrijburg, het Vrijzinnig Centrum in Amsterdam. In gesprek met Ingrid Reichmannillustreert hij de alomtegenwoordigheid van de zingevingsvraag met een voorbeelduit de Londense pub. “Een vriend zei eens dat na twee of drie pints ieder mens zichafvraagt wat hij of zij in godsnaam op aarde doet.” De meeste mensen hebbeneen antenne voor spirituele zaken en Röselaers heeft er daarnaast nog eentje voorde leegte die tegenwoordig vaak ervaren wordt. Hij probeert mensen daarom tehelpen betekenis te vinden in hun leven en werk. Zo begeleidde hij in zijn Londensejaren als predikant van de Nederlandse kerk onder andere zoekende City-bankiers.“Die bleken allemaal stikjaloers te zijn op Triodos Bank.”Gebouwd in 1933 en toegerust met virtuoos houtsnijwerk en Ook ondervond hij dat tussen verschillende geloven geen wrij-fraai gebrandschilderde ramen waar het licht adembenemend ving hoeft te bestaan. “Senegal is een islamitisch en tolerantdoorheen valt, is de kerkzaal van Vrijburg een plek waar de dage- land, en daar zat ik als enige protestant tussen. We hadden hetlijkse beslommeringen meteen minder belangrijk lijken. Het is veel over religie, en zo ontwikkelde mijn fascinatie zich voor wattevens een plek waarvan de deuren wagenwijd geopend zijn, geloof voor mensen kan betekenen. Hoe het als drijvende krachtwant daar staat Röselaers borg voor. Net als in Londen, waar hij in hun leven kan werken en hun identiteit kan versterken.” Opvan de Nederlandse kerk een ontmoetingsplaats maakte, geldt zijn achttiende werd zijn vader weer teruggestuurd naar Genèveook in Amsterdam dat het hem altijd om een betekenisvol tref- en dat was voor Röselaers het moment om te beslissen over zijnfen tussen mensen te doen is, gelovig of ongelovig. “Want religie verdere opleiding en maatschappelijke carrière.is verbinden en dat kan op vele manieren.” De, zelfs naar libe-raal remonstrantse maatstaven, open houding van Röselaers Waarom werd het theologie?ontstond mede onder invloed van een buitenlandse jeugd. Door Dat werd mede ingegeven door een vriend die wist van mijn be-zijn vaders werk voor de Verenigde Naties kwam de in Zwitser- langstelling voor religie en die me eens vroeg waarom ik geenland geboren en in Senegal opgroeiende Röselaers in aanraking theologie ging studeren. Ik volgde die studie in Leiden en Kaap-met een rijke verscheidenheid aan culturen en religies. “Ik ging stad en deed na het behalen van mijn doctorandus titel nog eenin Dakar naar een middelbare school van Jezuïeten waar ik on- tweejarige kerkelijke opleiding, een soort coschappen. Daarnaderwijs kreeg van Franse paters. Dat blank niet automatisch de kon ik predikant worden. Nu was ik niet echt kerkelijk en wist iknorm is, leerde ik daar al, want ik was de enige blanke in een ook niet precies wat het vak inhield, maar na een stage bij eenklas met verder alleen Afrikaanse leerlingen.” geweldig goede remonstrantse predikant in Rotterdam was ik ge- People at Work | december 2018 | 17

Zingeven is niet ‘light’, het vergt focus en doorzettingsvermogengrepen. Het is ook een prachtig vak, mensen samenbrengen, bij om het zélf te maken en zichzelf te bewijzen. Ik werd moe doorhen langsgaan, over wezenlijke zaken praten én eigen baas zijn. alleen al naar ze te luisteren. Terwijl je jezelf niet waar hoeft te Na een aantal jaren werd je predikant in Engeland. Heb maken door je werk of anderszins. Je hoeft het niet te maken,je het predikantschap van de Nederlandse Kerk in Londen anders het is juist zo bevrijdend om te beseffen: je bént al gemaakt.ingevuld dan jouw voorgangers daar? Wat wordt verder als zingevend ervaren?Vóór mijn tijd was het meer een kerk, ik heb daar meer een ont- Ik zie een terugkerende behoefte aan religie, aan rituelen, vastig-moetingscentrum van gemaakt en heb er bijvoorbeeld het Dutch heden, verhalen en elkaar ontmoeten om zo verbinding te zoe-Centre opgericht. De Nederlandse Kerk is een prachtig gebouw ken. Onlangs belde Mabel van Oranje mij bijvoorbeeld op metin the City, maar alleen op dat ene uurtje op zondag gebeurde het idee een boek te maken met eigentijdse kerstverhalen. Wanthier iets en verder was het stil. Ik vond dat ontzettend zonde van Kerst dreigt een beetje te ontaarden in een zelfgenoegzaam feestdie ruimte. Bovendien had de Nederlandse ambassade in Lon- dat niet meer aansluit bij de behoefte aan hoop en verbonden-den haar culturele afdeling afgeschaft, maar zat ze ermee in heid. Ik heb het met Robert Alberdingk Thijm samengesteld enhaar maag dat er daardoor niets meer werd gedaan met cultuur. het is een boek geworden vol met warme persoonlijke verhalenDie link heb ik toen gelegd door het Dutch Centre, los van de van vooraanstaande schrijvers, zoals Adriaan van Dis en Jan Ter-kerk, op te richten. Dat staat voor zingeving en cultuur. Dat ele- louw, waarin je Jezus en de Kerstman niet tegenkomt, maarment van zingeving was de toegevoegde waarde van mijn in- waarin wel degelijk de aloude kerstgedachte doorklinkt.breng daar. Overigens geldt ook voor Vrijburg dat het voor het En zingeving en de Londense City, gaat dat samen?omliggende gebied, Amsterdam Zuid, een ontmoetingsplaats is Ja, want er is natuurlijk ook zoiets als zingevend werk. Ik sprakgeworden. Wat spoort met mijn drijfveer om de kerk weer meer in Londen veel met bankiers en vroeg hen wat zin gaf aan hunin het hart van de samenleving te krijgen. werk. Uiteindelijk gaat het dan toch vaak om mensen beter ma- Wat houdt zingeving volgens jou in? ken. Bijvoorbeeld doordat je middels een hypothecaire leningIn de meest letterlijke uitleg is het zin geven aan je eigen be- een koopwoning bereikbaar maakt voor mensen. Dat is uitein-staan. Daar begint het, en eventueel kun je dat uitbreiden naar delijk je zingevende doel. Het is dus zaak het terug te brengende zin van het bestaan van anderen. In onze samenleving lijken tot de essentie, en voor jezelf de vraag te beantwoorden ‘waaromsteeds meer mensen zich de zingevingsvraag te stellen. Een Lon- doe ik dit werk?’ ‘Hoe wil ik hiermee het goede bevorderen?’ Diedense vriend zei eens dat na twee of drie pints ieder mens zich inhoudelijke gedrevenheid is voor veel mensen essentieel. Deafvraagt wat hij of zij in godsnaam op aarde doet. City-bankiers bleken wat dat betreft allemaal stikjaloers te zijn Het antwoord zoeken mensen bij jou, maar jij kunt dat op Triodos Bank.toch niet voor iedereen geven? Wat is jouw persoonlijke advies aan de lezer?Nee, maar ik kan wel verhalen aanreiken. Ik sta in een traditie Durf te kiezen voor een bepaalde weg of traditie. Laat dat ‘van al-van zingeving door Bijbelse verhalen. Mijn voorliefde ligt bij ver- les een beetje’ varen, dat Boeddhabeeldje op de vensterbank.halen die perspectief geven. Maar ook heel belangrijk vind ik Het is prima hoor, maar het schiet uiteindelijk niets op. Maakverhalen die tonen dat wat je zelf allemaal doet uiteindelijk niet een consequente keuze en durf de diepte in te gaan. Als je dushet belangrijkste is in het leven. Laatst sprak ik na een symposi- iets met Boeddhisme hebt, gá er dan ook voor. En ja, het is hardum over maakbaarheid in De Balie twee vrouwen die met een werken, veel studeren, lezen en er tijd aan geven. Zingeven isburn out te maken hadden gehad. Toen ik ze over hun levens niet ‘light’, het vergt focus en doorzettingsvermogen. Helaas ishoorde vertellen, viel mij de constante druk op die ze ervoeren tegenwoordig alles vaak nogal vluchtig.People at Work | december 2018 | 18

COLUMNVERBINDENAls er één waarde is die mij in het geloof raakt, is dat Het betoog van Röselaers schept mogelijkheden, lijkt Onno Aerdenhet streven naar verbinding. Zeker nu de wereld waarin me, voor een morele ‘code of conduct’. Te hanteren voorwe leven steeds meer gepolariseerd raakt. Het lijkt wel iedereen die in het (openbaar) bestuur werkelijkof we er genoegen in scheppen elkaar de rug toe te vooruitgang wil boeken, die zijn of haar talent wilkeren. inzetten om ons uit het moeras te trekken vanHet systeem dat we in het Westen ooit optuigden, met vooringenomenheid en vastgeroeste opvattingen. Enhoor en wederhoor, inspraak en overleg, piept en kraakt waarom niet meteen voor iedereen die een mening heeftin zijn voegen. Maar het werkt nog wel, merk ik tijdens en die wenst te ventileren?mijn werk als strategisch communicatieadviseur. De Zo’n gedragscode zou dan bestaan uit vier stappen:stadsbesturen, raden en commissies die ik ontmoet, 1. Neem niets als waarheid aanworden nog altijd bijeengehouden door de 2. Maak zin en tijd om je beeld van iemand (of: iemandsonuitgesproken wens om er, als het stof is neergedaald idee) te toetsen aan het beeld dat diegene zichzelf (of:en alle wapenen rusten, gezamenlijk dan tóch iets van zijn of haar idee) toedichtte maken. 3. Destilleer uit die twee beelden samen een voor beidenWe staan, vind ik, onvoldoende stil bij die welhaast aanvaardbaar beeld (en wees bereid om daarvoormagische kracht die weldenkende mensen desnoods je eigen beeld te verwerpen)samenbrengt, deelbelangen en antipathieën opheft: 4. Deel dat beeld in onderling vertrouwen op elkaarsverbinding. goede bedoelingenIk moest daarover nadenken tijdens de 5. Handel naar dit gedeelde beeldlunchbijeenkomst met de drijvende krachten achterPartners at Work. Alweer enige maanden geleden was Het probleem is natuurlijk, dat we elke dag oneindigdat: de bekende Remonstrantse dominee Joost veel ‘een-tweetjes’ hebben waarbij we beelden aanRöselaers hield een bevlogen tafelrede rond het thema. elkaar toetsen. Het vierstappenplan is dus geen gedragMensen met elkaar – en met hun ideeën – verbinden, dat je ‘aan’ of ‘uit’ kunt zetten. Het vergt welhaast eenbetoogde hij, slaagt pas als er vertrouwen kan zijn permanente openheid van bestuurders en anderetussen die mensen. En dat vertrouwen ontstaat eerst wereldburgers. En laat die nu juist gewenst zijn, nee:dan als we de ander ‘kunnen inschatten’, ons ‘een beeld hartstikke nodig.kunnen maken van de ander’. Daarvoor zijn twee zaken Ergo. Echte verbinders zijn beeldenstormers – om dannodig: de tijd en de zin om dat te doen. Om los te komen toch maar met een religieuze connotatie af te ronden.van onze eigen voorgekookte blik op ‘de ander’ en hemof haar te aanvaarden zoals hij of zij werkelijk is. Onno Aerden is schrijver (www.betterlifepublishers.nl)Waarbij we die ‘werkelijkheid’ ook weer kritisch moeten en communicatieadviseur (www.inhoudelijkezaken.nl).nemen: ‘niets is wat het lijkt’ citeert Röselaers de Elke zaterdag publiceert hij een blog opUtrechtse vooroorlogse schrijver en dichter Cees Crone. www.elsevierweekblad.nl. People at Work | december 2018 | 19

NEWS & EVENTS15 JAAR PARTNERSPeople at Work | december 2018 | 20

Samen met relaties hebben we het 15-jarig bestaan van Partners at Work gevierd. Onze gastspreker Joost Röselaers, predikant bij de Remonstrantse Kerk, heeft ons tijdens een geanimeerde lunchbijeenkomst meegenomen in zijn verhaal over religie, hetgeen letterlijk betekent: verbinding leggen. Een mooie parallel met ons vak in executive search.AT WORK People at Work | december 2018 | 21

IN GESPREK COENRAAD DE VRIES, KAREL ASSELBERGS, LISA HEES STARTGREEN CAPITAL Er is méér én het is urgent:MAATSCHAPPELIJK RENDEMENT Dat geld (alleen) niet gelukkig maakt, bleek weer eens tijdens een gesprek met Coenraad de Vries (directeur), Karel Asselbergs (directeur participaties) en Lisa Hees (general counsel). Het gecombineerde streven naar zowel financieel als maatschappelijk rendement is de drie op het lijf geschreven. Sinds 2006 is StartGreen Capital dan ook een belangrijke speler op de markt van impact investing. Het bedrijf helpt duurzame ondernemers financieel van start naar de volgende fase. “Door maatfinanciering zorgen wij dat een onderneming meer ‘bankable’ wordt en verder kan groeien.” People at Work | december 2018 | 22

De afspraaklocatie blijkt een tropische verrassing, want Start- dus al en toen er in 2011 ruimte vrijkwam, besloot StartGreenGreen Capital houdt kantoor in het Koninklijk Instituut Tropen Capital letterlijk ‘in te stappen’. Asselbergs vult aan dat het als(KIT) aan de Mauritskade. In het monumentale negentiende- investeerder praktischer was de stap van Naarden naar Amster-eeuwse pand is tegenwoordig ook een inspirerende Impact Hub dam te maken. “Wellicht had het voor de hand gelegen om onsgehuisvest. De Vries schetst nut en noodzaak van die ontwikke- aan de Zuidas te vestigen, maar dat hebben we bewust niet ge-ling. “Na onze oprichting zaten wij in Naarden, maar onderhiel- daan. Hier, in wat het SDG House heet, zitten allerlei bedrijven,den toen al contacten met het KIT dat veel expertise heeft in ont- NGO’s en andere organisaties die op hun eigen wijze aan de ver-wikkelingslanden en vaak met financieringen te maken had. schillende Sustainable Development Goals van de VN invullingVoor een aantal projecten in developing countries hebben wij geven. Gezien onze eigen missie voelen we ons hier dan ookKIT-partijen gevraagd due diligence te doen.” De relatie was er helemaal op onze plaats.” People at Work | december 2018 | 23

Wij definiëren onzedoelgroep als ondernemersdie daadwerkelijk ietswillen veranderen Nu helpt StartGreen Capital ondernemers die met duur- guliere financiering dan weer kan worden overgenomen doorzaamheid bezig zijn van de startfase naar de volgende. Maar hoe onder meer banken.zag de startfase van dit bedrijf in 2006 eruit? Asselbergs: Wij helpen bedrijven dus door een stadium heenDe Vries: Hoe leuk ik het ook vond om bij mijn toenmalige werk- waarin andere financiers nog niet durven in te stappen.gever Fortis met corporate venturing bezig te zijn, nieuwe din- Voor jullie is het belangrijk dat een te financieren onderne-gen op te zetten en te financieren, mijn behoefte ging er ook mer ook echt een gamechanger is. Wat verstaan jullie daaronder?naar uit om maatschappelijke impact te genereren. Daar waren De Vries: Soms zitten we in bedrijven die met een heel innove-de bancaire financieringen niet primair op gericht en dus begon rende technologie of vernieuwend business model de markt in-ik zelfstandig met fondsenwerving. Triodos wilde meedoen als stappen, zoals Fairphone. Dat maakt recyclebare gsm’s en zijaandeelhouder en koppelde mij tevens aan Laura Rooseboom hebben laatst middels crowdfunding financiering opgehaald bijmet wie we gezamenlijk StartGreen Capital oprichtten. Zij kwam ons eigen platform OnePlanetCrowd. Maar wij vinden het ookvan de Stichting DOEN en had al ervaring met het managen van gamechangend wanneer een projectontwikkelaar met een groepduurzame fondsen. mensen in een energiecoöperatie een zonnepark ontwikkelt en Welke rol speelt StartGreen Capital binnen het landschap dan lokaal draagvlak aantoont door mensen in te laten stappenvan fonds- en vermogensbeheer? middels het crowdfunding model. Dus wij definiëren onze doel-De Vries: Toen wij begonnen, startte ook de eerste trend rond groep als ondernemers die daadwerkelijk iets willen verande-clean technology, gericht op het bijdragen aan een schoner mi- ren, daarmee willen bijdragen aan duurzame, inclusieve econo-lieu en energiebesparing. Daarop konden wij mooi voortbouwen mie en bereid zijn daar risico voor te nemen.en clean tech is snel een hele industrie geworden. Wat ons qua Kunnen jullie nog een voorbeeld geven van een organisa-rol typeert is dat wij in een vroeg stadium projecten en bedrijven tie die jullie hebben geholpen?in de duurzaamheidshoek het benodigde financiële duwtje ge- Asselbergs: Empyro is een pyrolysefabriek die wij hielpen finan-ven. Onze specialisatie ligt bij duurzame innovatie. We leveren cieren. Zij werken met een vernieuwende, gepatenteerde tech-daarin maatwerkfinanciering en brengen bedrijven met onze nologie waarmee ze van snoeiafval pyrolyse-olie maken. Van‘meer dan geld’ aanpak naar de volgende fase. Doorgaans, niet resthout olie maken is een krachtig voorbeeld van gamechan-altijd, nemen wij bij het bereiken daarvan afscheid, omdat de re- gende innovatie. Pyrolyse-olie is een brandstof die duurzamer isPeople at Work | december 2018 | 24

IN GESPREKWe negeren alleswat naar hype ruiktdan fossiele brandstoffen. Concreet hielpen wij de eerste fabriek De juridische buzz words zijn tegenwoordig legal tech ente starten en daarmee de ‘proof of concept’ te realiseren voor wat smart contracts. Zijn jullie daar al mee bezig?ook wereldwijd uitgerold gaat worden. Momenteel zijn we bezig Asselbergs: We negeren alles wat naar hype ruikt, zoals met som-om een tweede fabriek in ‘houtland’ Finland op te zetten. mige cryptocurrencies het geval is. Wat we wel nauwkeurig vol- Jullie kozen er vanuit langetermijndoelstellingen voor gen is de onderliggende blockchain technologie. Die gaat de we-om Legal voortaan in huis te borgen in plaats van uit te besteden reld namelijk echt veranderen en zal impact hebben op onzeaan advocatenkantoren. Waarom? core business van venture capital en crowdfunding. Het gaatDe Vries: Simpelweg omdat het door onze harde groei het afgelo- ogenschijnlijk nog niet zo snel, maar zal op langere termijn totpen jaar echt noodzakelijk werd om een general counsel in huis disrupties leiden die heel snel gaan.te halen. Dit om de juridische kennis die we extern inkochten te Hees: Onlangs was ik samen met Coenraad in Brussel voor deborgen en om tevens een professional te laten meedenken over European Crowdfunding Network (ECN) conferentie waar onderonze strategie vanuit juridisch en regulatoir perspectief. Dat het meer Europese parlementariërs spraken over nieuwe Europesenodig was blijkt ook uit de ongelooflijke hoeveelheid werk die crowdfunding wetgeving. Voorafgaand spraken we met onze Ne-Lisa al gedaan heeft in de zes maanden dat ze bij ons is. derlandse vertegenwoordiger in het Europese Parlement, Caro- Wij hielpen jullie met de search waar Lisa als General line Nagtegaal van de VVD. Zij schrijft zelf mee aan nieuwe Euro-Counsel uit is gekomen. Lisa, wat was jouw trigger om als senior pese wetgeving met betrekking tot crowdfunding en daarin zitassociate van het vooraanstaande Freshfields Bruckhaus Derin- ook een stuk fintech. Coenraad was daar in zijn hoedanigheidger over te stappen? als bestuurder van ECN en hij nam mij mee als zijn juridischeHees: Ik zocht nieuwe energie, nieuwe uitdagingen en een nieu- klankbord. Zo ben ik in mijn huidige baan niet alleen druk metwe omgeving. Maar ik was niet actief op zoek, dus was ik heel blij het juridisch professionaliseren van investeringsvormen en –toen jullie belden met wat klonk als een droombaan. De combi- fondsen en het geven van strategische adviezen, maar kom ik te-natie van commerciële en maatschappelijke gerichtheid sprak vens dicht bij het vuur van de Europese wetgeving. Ik noemde ditme zeer aan. En om daarnaast bezig te zijn met de transactie- ook niet voor niets een droombaan.praktijk en breder betrokken te worden bij de strategie, was voormij een aanbod dat ik niet kon weigeren. People at Work | december 2018 | 25

INTERVIEWWOUTER STURKENBOOMDE NIEUWE CHIEF INVESTMENT STRATEGIST EMEA & APACVAN NORTHERN TRUST ASSET MANAGEMENT KLAAR VOORMAXIMALE IMPACT OP EEN GROOT PLATFORM Hij is net 38 jaar geworden en dus nog jong genoeg om talent te mogen heten, tegelijkertijd heeft hij al veel ervaring in de wereld van het internationale beleggen. Met het aantrekken van Wouter Sturkenboom bewees Northern Trust Asset Management zowel zichzelf als Sturkenboom een dienst. In een gesprek met Josephine van der Vossen van Partners at Work blijkt hoezeer de kersverse Chief Investment Strategist (CIS) zich al thuis voelt. Wat mede te maken heeft met de enthousiaste en zeer gedreven collega’s die Sturkenboom om zich heen heeft. Ook naar de uitdaging om als hoogst verantwoordelijke op verschillende borden te schaken, ziet hij uit. “Mijn targets zijn heel duidelijk en tegelijkertijd heel moeilijk te kwantificeren.”People at Work | december 2018 | 26

People at Work | december 2018 | 27

De gesprekslocatie ten kantore van Northern Trust Asset Manage- Wonen en werken in hetment bevalt hem. Vooral de relatieve rust van zijn nieuwe Amster- buitenland verbreedt echt jedamse stek geeft een goed gevoel. “We zitten hier midden in wat perspectief en verdiept jeje het Manhattan van Nederland kunt noemen. Want de Zuidas is ervaring, wat ik als heelnatuurlijk een fantastisch kantorenpark, geen misverstand daar- waardevol heb ervaren.over, maar tegelijkertijd ook wel klein. Soms mis ik het ‘bigger Ik kan het dus iedereen diethan life’ gevoel van Amerika nog wel.” Sturkenbooms referentie- de kans krijgt, aanraden.kader is dan ook tweeënhalf jaar Midtown New York, waar hijzich voor Russell Investments bezighield met beleggingsstrate- bovendien nog makkelijker, want ik had op dat moment geengie. Behalve op die waardevolle internationale werkervaring die gezin.” Hij maakte zodoende de sprong naar internationale er-hij opdeed in New York en daarvóór drieënhalf jaar in Londen, varing die hij niet had willen missen. Inmiddels is Sturkenboomkan Sturkenboom leunen op een brede ‘Bildung’. Aan de Univer- vader van twee jonge kinderen en het aantrekkelijke aanbod vansiteit van Maastricht studeerde hij economie en kreeg hij de kans Northern Trust Asset Management lonkte daarom niet alleenin Washington D.C. te gaan studeren. Daar viel zijn keuze op de vanwege de functie en verantwoordelijkheden. “Mijn zoontjestudie International Affairs, een mengeling van verschillende was net op de leeftijd om naar de basisschool te gaan, dus voorvakgebieden, waaronder political science, economie en conflict een terugkeer naar Nederland was dit een heel goed moment.theory. Het verschafte hem de essentiële kennis voor de beleg- Ook dat heeft een belangrijke rol bij onze keuze gespeeld. Mijngingsprofessional die hij wilde worden, zeker in een wereld waar- vrouw heeft hier een grote stem in en dat hoort ook zo, denk ik.”in politiek en economie weer meer met elkaar verweven raken. Wat is er veranderd vergeleken met jouw vorige rol? Allereerst is het spectrum dat ik nu moet coveren breder. BijEn dan was er gedurende de eerste jaren van zijn carrière als ma- Russell was dat EMEA, nu is dat óók Azië en de Pacific. Daar-cro-analist/beleggingsstrateeg bij Kempen nog baas en CIO Lars naast opereer ik binnen Northern Trust Asset Management opDijkstra. Die deed een belangrijke duit in het zakje van Sturken- een veel groter platform. De impact die dat heeft, hoe ik mijn be-booms ontwikkeling. “Lars was een fantastische mentor voor leggingsvisie hier als eindverantwoordelijke kan implemente-mij. Onder zijn bezielende leiding heb ik het vak van beleggings- ren, maar ook de uitstekende lokale support die ik krijg, vind ikstrateeg écht geleerd.” Na die Kempen-jaren in een groeiende een enorme plus.organisatie met de interessante dynamiek die daarbij hoort, Als verantwoordelijke voor APAC zit je daar in Amster-volgde dus Russell Investments. “Daar kreeg ik de kans als seni- dam wel heel ver vandaan.or beleggingsstrateeg de hele beleggingsfilosofie en –strategie Dat zou je denken, maar Amsterdam is een logische locatie om-helemaal vanaf de grond opnieuw op te zetten. Bovendien boodRussell mij de kans dat in het buitenland te doen, en die kanskwam precies op het goede moment voorbij. Ik was net dertig enwonen en werken in het buitenland was een wens. Toen kon hetPeople at Work | december 2018 | 28

INTERVIEW Ik geloof erg in de toegevoegde waarde van actief asset allocatie beleid, en zeker die combinatie van korte- en lange termijn is daarbij heel krachtig. Dus met het beleggingsidee dat je alles maar passief moet laten lopen, ben ik het absoluut niet eens en dat geldt voor Northern Trust Asset Management ook.dat het middenin de EMEA-regio ligt en veel van onze klanten Wat is jouw persoonlijke ambitie? Om CIO te worden?hier mondiaal opererende institutionele beleggers zijn. Daar Niet noodzakelijkerwijs. Dat hangt sterk af van de concrete in-komt bij dat Nederland voorloopt in de wereldwijde trend van vulling van die rol bij de partij waarbij je werkt. Je hebt CIO’s dieESG- en belastingvriendelijk beleggen, hetgeen voor Northern beleggingsinhoudelijk ontzettend druk zijn en je hebt CIO’s dieTrust Asset Management ‘key markets’ zijn. eigenlijk vooral managers zijn. Zelf ben ik heel graag bezig met Krijg jij targets mee, wat is jouw persoonlijke doelstelling? beleggen, met het beleggingsproces en de –filosofie, met de kor-Mijn targets zijn heel duidelijk en tegelijkertijd heel moeilijk te te- en lange termijn. Hoe je dat inregelt bijvoorbeeld. Ook boeitkwantificeren. Mijn eerste verantwoordelijkheid is om beleg- behavioral finance mij zeer, daar geloof ik ook heel erg in. Ik kijkgingsinhoudelijk waarde toe te voegen, met een focus op het dus eigenlijk naar de inhoud van het werk en wat voor titel daar-verbreden en verdiepen van onze analyses voor de regio’s EMEA aan hangt vind ik niet zo belangrijk.en Asia Pacific. Van mij wordt verwacht dat ik met mijn beleg- In het voortraject naar Northern Trust Asset Managementgingsvisie op strategisch en tactisch gebied waarde toevoeg en heb je vastgesteld dat jullie goed bij elkaar passen. Als je hetdat ook concreet laat zien. Daarnaast behoort het tot mijn taak vakinhoudelijk bekijkt hoe matchen de investment beliefs vanom zo goed mogelijk ondersteuning te bieden aan de business jouw werkgever dan met die van jou?en Northern Trust Asset Management’s klanten. De communi- Ten eerste is een grote fiduclaire verantwoordelijkheid eencatie die daar onderdeel van is, moet goed verlopen zodat de hoeksteen van de cultuur van Northern Trust Asset Manage-mensen weten wat we moeten doen en waarom we dat zo doen. ment, hetgeen de drijvende kracht is achter een principiële be- Wij vinden jou een mooi voorbeeld van een succesvolle leggingsfilosofie. Daarnaast onderscheidt NTAM zich met eenNederlander die het ook internationaal goed doet. Wat zou jij cultuur van samenwerking, intellectuele nieuwsgierigheid enmensen aanraden? ruimte voor verschil in mening. Op basis hiervan zie ik veelHet begint er simpelweg mee dat als je het niet probeert, het ook ruimte voor nieuwe ideeën omtrent, en creatieve oplossingenniet gaat gebeuren. Daarnaast is mijn advies: wees vooral niet voor, beleggingsvraagstukken die leiden tot betere uitkomstengeïmponeerd. Blijf gewoon jezelf en werk vanuit je kracht. Laat voor onze klanten. Ook ben ik enthousiast over hoe men hierjezelf horen. Daarbij moet je je overigens wel bewust zijn van de de korte en lange termijn bij elkaar brengt. Bij NTAM iscultuurverschillen die er zijn. Mijn ervaring is dat je zo ongeveer ‘performance chasing’ uit den boze en we doen ook niet meeiedereen je mening mag meedelen, toch verschilt de beste ma- aan de laatste ‘mode’. Er is een duidelijke methodiek dienier om dat te doen echt per cultuur. In Amerika, waar team- met een blik op de toekomst de richting bepaalt en tegelijker-structuur steil hiërarchisch is, moet je je woorden wat anders tijd de flexibiliteit biedt om tijdig bij te sturen. Ik geloof name-kiezen in gesprek met de baas of de baas van je baas, dan in Ne- lijk erg in de toegevoegde waarde van actief asset allocatiederland. Hier zijn organisatiestructuren wat platter. Wonen en beleid, en zeker die combinatie van korte- en langetermijn iswerken in het buitenland verbreedt echt je perspectief en ver- daarbij heel krachtig. Dus met het beleggingsidee dat je allesdiept je ervaring, wat ik als heel waardevol heb ervaren. Ik kan maar passief moet laten lopen, ben ik het absoluut niet eenshet dus iedereen die de kans krijgt, aanraden. en dat geldt voor NTAM ook. People at Work | december 2018 | 29

IN GESPREKSANDER PAUL VAN TONGERENEN JOSIEN PIEKGRESB Het is al mooi als een nieuwe speler iets losmaakt in een markt. Maar het mag opzienbarend heten wanneer een hele sector de innovatie van die nieuwe speler omarmt, tot standaard verheft en meehelpt die verder te ontwikkelen. Datsucces bleek weggelegd voor GRESB dat in 2009 een duurzaamheidsbenchmark voor vastgoed en, vanaf 2016, voor infrastructuur introduceerde. De verdere verfijning van deze mondiale barometer voor de duurzaamheidsprestaties van real assets gaat voort. Ook de ambities van Sander Paul van Tongeren (medeoprichter en managing director) en Josien Piek(director EMEA) strekken verder. “We willen dat GRESB nóg meer mainstream wordt.”De korte geschiedenis van GRESB leest bijna als een oerknal. zonder dat ik hier voor een organisatie werk die qua omvang veelNog maar negen jaar geleden begonnen Sander Paul van Tonge- kleiner is, maar waar de aan ons rapporterende vastgoedonder-ren en Nils Kok namens APG en de Universiteit van Maastricht nemingen, infrastructuur- en vastgoedfondsen een onvergelijk-en in samenwerking met APG, PGGM en het Britse pensioen- baar veel hoger kapitaal vertegenwoordigen. Dat bedrag is defonds USS een startup met nul medewerkers. Tegenwoordig telt optelsom van de bijna 80.000 gebouwen (kantoren, winkels, dis-GRESB er vijfentwintig. Nu rapporteren wereldwijd meer dan tributiecentra) en infrastructuur (vliegvelden, wegen, havens)900 vastgoedportefeuilles en 355 infrastructuurfondsen en as- die hun informatie op duurzaamheid aan de investeerders ver-sets aan GRESB. In totaal vertegenwoordigen deze gezamenlij- strekken via de GRESB portal.” Om die gezamenlijke verbeteringke spelers een waarde van 4,1 triljoen euro, ofwel 4.100 miljard, van duurzaamheidsprestaties van de vastgoed en infrastructuurwat neerkomt op bijna 5 keer het BNP van Nederland. sectoren inzichtelijk te maken is het GRESB-oprichter Van Ton- geren altijd te doen geweest. “We benchmarken niet om hetEen ontzagwekkend getal, vindt ook Piek. Voordat ze naar benchmarken, we willen jaarlijks laten zien of de sector in staatGRESB overstapte, werkte ze als bankier met miljoenen en later was om reducties te realiseren voor bijvoorbeeld energie- en wa-bij vermogensbeheerders met miljarden euro’s. “Ik vind het bij- terverbruik en CO2-uitstoot. Het concreet meetbaar maken vanPeople at Work | december 2018 | 30

GRESB:AANJAGER VANVERDUURZAMINGIN VASTGOED ENINFRASTRUCTUURde verduurzaming is ons bestaansrecht. Door zo duurzaamheid le het qua duurzaamheid deed in vergelijking met andere kanto-vooruit te helpen, maken we de impact die ons voor ogen staat.” renfondsen. In mijn zoektocht naar het antwoord op de vraag Jij was bij APG al verantwoordelijk voor ESG (Environ- hoe we de relevante data effectief bij elkaar konden brengen,mental, Social en Governance) toen besloten werd om GRESB op kwam ik vervolgens in contact met de Universiteit van Maas-te richten. Waarom die stap? tricht waar ze al onderzoek deden naar duurzaamheid en de cor-Van Tongeren: Ik was bij APG verantwoordelijk voor de vastgoed- relatie met financiële performance. Daar is de eerste enquêteen infrastructuurportefeuille, en vroeg me af hoe we ESG nu gin- ontwikkeld die later onze jaarlijkse GRESB-Assessment werd.gen meten voor zo’n grote portefeuille met honderden beleggin- Wat betekent GRESB voor de vastgoed- en infrastruc-gen in vastgoedfondsen en beursgenoteerde vastgoedbedrijven. tuursector?Toentertijd had je al wel EPC’s (Energy Performance Certificates) Van Tongeren: GRESB is een benchmark voor en door deze secto-voor gebouwen, vergelijkbaar met een energielabel dat iedereen ren. Wij vragen onze beleggers welke indicatoren zij belangrijkvoor zijn woning heeft. Het punt was alleen dat beleggers niet ge- vinden vanwege zowel een impact op het risico-rendementspro-ïnteresseerd waren in individuele gebouwen, die wilden weten fiel als een impact op milieu en maatschappij. Vervolgens pas-hoe bijvoorbeeld een Londens kantorenfonds in hun portefeuil- sen wij de weging van die indicatoren aan en nemen wij eventu- People at Work | december 2018 | 31

IN GESPREK HET CONCREETeel nieuwe indicatoren op in onze Assessments. De transparantie MEETBAAR MAKENdie de GRESB-resultaten oplevert, helpt zowel investeerders als VAN VERDUURZAMINGhun managers. De informatie in onze database maakt het moge- IS ONS BESTAANSRECHTlijk om ESG-prestaties van managers (onder andere fondsmana-gers of beursgenoteerde bedrijven) te vergelijken met die van de Property Fund van Syntrus Achmea Real Estate & Finance en hetpeer group. De relatieve performance van een manager biedt een Dutch Institutional Hotel Fund N.V. van Bouwinvest REIM. Bei-handvat voor dialoog met zijn investeerder en legt de basis voor de fondsen zijn voor hun sector, respectievelijk Health Care enconcrete afspraken over ESG-verbeteringen. Wij zijn sectorspe- Hotels, wereldwijd de beste.cifiek, wat wil zeggen dat wij ons alleen richten op commercieel Piek: Bij ING vindt zelfs al financiële innovatie plaats op basisvastgoed en infrastructuur. van wat wij doen. Zo is er een ING-lening geïntroduceerd die dePiek: Het mooie van de mogelijkheid jezelf te vergelijken met je GRESB-score hanteert. Hoe hoger de GRESB-score van de lener,peer group, is dat GRESB mede daardoor een aanjagend effect hoe minder rente de onderneming hoeft te betalen.heeft op verduurzaming van de sector. We hebben bovendien Wat zijn jullie toekomstambities?een hele sector met honderden banen gecreëerd van duurzaam- Van Tongeren: Ik zou willen dat GRESB nóg meer mainstreamheids- of ESG-experts bij investeerders, hun managers, maar ook wordt. Dus dat er allerlei index-achtige producten worden geba-bij consultants die partijen helpen bij het invullen van de seerd op onze data.GRESB-Assessment en meedenken over waar participanten zich Loop je niet het risico dat als je het zo goed blijft doen jequa GRESB-score kunnen verbeteren in de toekomst. rol op langere termijn is uitgespeeld? Partners at Work heeft naast Josien ook jullie Director In- Van Tongeren: Onze benchmark is dynamisch, elk jaar wordenfrastructuur, de Australiër Rick Walters, binnengebracht. Staan in een aantal nieuwe indicatoren toegevoegd die door beleggers alsAustralië duurzaamheid en ESG meer op de kaart dan in andere impactvol worden gezien. De Assessment blijft daarom niet hon-landen? derd procent hetzelfde. Je ziet veel extra duurzaamheidsindica-Van Tongeren: Australië is al negen jaar koploper in onze assess- toren binnenkomen die nu nog niet meetbaar zijn, maar over vijfments in vastgoed en infrastructuur. Het is op milieugebied in- jaar misschien wel. Uiteindelijk gaan we ernaartoe dat we nietderdaad een zeer vooruitstrevend land. Nu zit duurzaamheid alleen weten dat een duurzaam gebouw een positieve invloeddaar helemaal in het onderwijs verweven, dat begint al op de la- heeft op iemands productiviteit, maar kunnen we met allerleigere school. Niet gek, want Australië heeft ook met extreme sensoren, apps en slimme meters de toegenomen productiviteitweersomstandigheden zoals droogte en watergebrek te maken ook meten. Dus dit verhaal heeft ook een tech-component.en lag in het verleden precies onder het gat in de ozonlaag. Dus Piek: Ik vergelijk het met de kolom met financiële data die weAustraliërs worden al vroeg bewust gemaakt van het belang van gedurende een eeuw hebben opgebouwd en die inmiddels be-duurzaamheid. hoorlijk perfect is. Je kunt tegenwoordig met een Bloomberg Hoe doet Nederland het op ESG in vergelijking met het Terminal alles zien. Momenteel bouwen we aan een kolom metbuitenland? duurzaamheidsdata. In de eerste kolom gaat het over geld enVan Tongeren: De grote pensioenfondsen en de grote banken ge- dat is eendimensionaal. Die andere kolom is complexer en diebruiken onze data actief en zijn in die zin vooruitstrevend. Qua zijn we nu versneld aan het bouwen, met behulp van modernefocus op duurzaamheid en ESG zijn onze grote banken en pensi- communicatie- en database technologie. Want daarvoor hebbenoenfondsen ook echt mondiale koplopers, de hele wereld kijkt we geen honderd maar slechts tien jaar de tijd.naar ze. Voor de meeste Nederlandse vastgoedportefeuilles geldtdaarentegen dat ze gemiddeld scoren. Maar gelukkig heeft Ne-derland ook een aantal koplopers, zoals het Dutch Health CarePeople at Work | december 2018 | 32

RONDE TAFELRONDE TAFELPARTNERS AT WORKLEGALLEADERSHIPBij Partners at Work richten wij ons onder meer op een NEXTGENERATION LEGAL LEADERS. Mannen en vrouwen. (General) LegalCounsel, Advocaten en andere Gamechangers. Getalenteerdeprofessionals die het verschil (gaan) maken in een snel veranderendjuridisch umfeld. Die belangrijke keuzes moeten maken, zowel privéals in hun loopbaan. Leuke en inspirerende mensen, van wie wij graaghoren wat hen bezighoudt. Wat hun dromen en ambities zijn.Voor deze groep organiseren wij een aantal keer per jaar inspirerendebijeenkomsten. Momenten waarop wij daadwerkelijk met elkaar ingesprek gaan en iets van elkaar leren. En gezellig een borrel drinkenmet elkaar.Zo organiseerden wij een evenement over ‘Legal Leadership', waarbijwij ingingen op vragen als: wat houdt ‘juridisch leiderschap’ in en hoekun je daar als (nieuwe) leider vorm aan geven? Wat wordt er van jeverwacht en wat vind jij daar zelf van? Hoe verhouden jouw eigenwaarden zich tot die van jouw organisatie en hoe kun je jouw collega’sinspireren en daadwerkelijk verbinding maken?Wij werkten hierin samen met Philippe Creijghton, voorheen (managing)partner binnen advocatenkantoor Houthoff Buruma en tegenwoordigexecutive coach en begeleider van leiderschaps- en cultuurprogramma’s. People at Work | december 2018 | 33

Marlies van Boom Bestuurder Pensioenfonds DSMPeople at Work | december 2018 | 34

MOVERS & SHAKERS Sinds de afronding van mijn Marlies van Boom studie Bedrijfseconometrie aan Bestuurder Pensioenfonds DSM de Erasmus Universiteit Je hebt een carrièreswitch gemaakt en bent professioneel bestuurder en Rotterdam in 1990 werk ik in de toezichthouder geworden. Hoe ben je hiertoe gekomen? Eigenlijk ben ik helemaal niet zo’n pionier die makkelijk en ongepland de wijde financiële sector. Afgelopen 23 wereld in trekt. Een variant van “het roer om”, want zo voelde de switch wel een jaar heb ik diverse functies beetje, is niet iets wat ik mij een paar jaar geleden had zien doen. Ik ben juist ie- mand van structuur, inhoud en resultaat en neem bij voorkeur geen risico als daar vervuld bij AEGON en Aegon voor mij naar verwachting geen extra “fun” tegenover staat. Na mijn studie en in Asset Management, vooral mijn eerste functies ging mijn interesse aanvankelijk vooral uit naar de inhoude- gericht op financieel lijke kanten van het vak. Na verloop van tijd werd mijn horizon breder, werden ook andere zaken belangrijker en groeide de interesse in de omgeving waarin ik ope-risicomanagement, Asset Liability reerde. Deze ontwikkeling werd versterkt door de contacten met pensioenfonds- Management, product klanten en door vervolgopleidingen die ik heb mogen volgen bij Harvard, Nyenro- de en TIAS. Zo kwam ik in aanraking met andere mensen en bredere vraagstukken ontwikkeling en de advisering en uitdagingen en met “de andere kant van de tafel”. Dit heeft ertoe geleid dat ik van institutionele naast mijn dagelijkse werk in 2016 ook lid werd van de vaste visitatiecommissie van Pensioenfonds HaskoningDHV en de raad van toezicht van Pensioenfonds (pensioenfonds)klanten. Hoogovens. Het gaf mij de mogelijkheid om in een nieuwe omgeving te onderzoe- Sinds 2017 werk ik als ken. In 2017, heb ik de knoop doorgehakt en zogezegd het roer omgegooid. Een wijze raad die een oud-collega mij gaf bij mijn vertrek kwam goed van pas. zelfstandige en vervul ik diverse “Neem de tijd, bedenk goed wat je wilt en grijp vooral niet de eerste de beste moge- toezichthoudende, bestuurlijke lijkheid die zich voordoet”. Inmiddels heb ik een mooie, diverse portefeuille kun- en adviesrollen in de nen opbouwen als toezichthouder, bestuurder en adviseur in de pensioensector. pensioensector, o.a. bij de pensioenfondsen Hoogovens, Waarom ben je toegetreden als lid van het bestuur van Pensioenfonds Horeca&Catering en DSM. DSM Nederland? Aanvankelijk had ik mij vooral gericht op toezichthoudende en adviesrollen. Ech- Partners at Work is trots op de ter, ik merkte dat ik ook nog wat miste in mijn werkzaamheden en palet aan uit- kandidaten die wij bemiddelen dagingen. Mijn conclusie was dat voor mij een bestuurlijke rol in de pensioensec- tor een waardevolle aanvulling zou kunnen zijn. Belangrijk daarbij was wel dat het in een nieuwe carrièrestap. iets uitdagends zou moeten zijn waar ik het verschil zou kunnen maken, echt We laten ze in de rubriek waarde zou kunnen toevoegen en bij voorkeur ook mijn kennis en ervaring op het gebied van vermogensbeheer effectief zou kunnen benutten. En graag in een pro- Movers & Shakers graag aan fessionele omgeving met enthousiaste, gedreven mensen met kennis van zaken het woord. en hart voor de zaak. Bij Pensioenfonds DSM heb ik de rol en omgeving gevonden die bij mij past. Behalve bestuurslid ben ik ook voorzitter van de commissie beleg- gingen en financieel risicomanagement. Zo heb ik de mogelijkheid gekregen om op zowel bestuurlijk als inhoudelijk vlak een bijdrage te leveren aan de financiële toekomst van een grote groep mensen. Wat zijn jouw persoonlijke uitdagingen voor de toekomst? De serieuze heroverweging van mijn ambities en toekomstmogelijkheden rijkt wat verder dan alleen het werk. Ik heb nu helder op een rijtje waar ik echt gelukkig van word. Zo realiseerde ik mij dat er nog veel meer is dan werk alleen, maar dat dit wel een beetje onderbelicht is gebleven de afgelopen jaren. Het is nu hoog tijd om ook al die andere dingen weer op te pakken waarvoor ik de afgelopen jaren dacht weinig tijd te hebben. Sport, hobby, gezelligheid met familie en vrienden maar ook mantelzorg staan hoog op mijn prioriteitenlijst. Zo heb ik mijn favoriete hobby skiën weer opgepakt, inmiddels mijn diploma voor ski instructeur op zak en geef ik in mijn vrije tijd ski les op een indoor ski baan. Dus, ja, het roer is hele- maal om en nog belangrijker, ik ben er een gelukkiger mens van geworden. People at Work | december 2018 | 35

MOVERS &SHAKERS Marc Elffers Ik ben een vader van twee Directeur Werkgevers Organisatie in de Sport geweldige zonen. Ik ben al mijn hele leven gek van sport. Je wordt directeur bij de Werkgevers Organisatie in de Sport (WOS). Ik ben mijn carrière begonnenWat doet WOS? als advocaat en heb vervolgensDe WOS is de werkgeversorganisatie/belangenbehartiger van (niet-commerciële) 9 jaar gewerkt in dewerkgevers in de sport (denk aan sportbonden en regionale sportservicebureaus) sportindustrie bij Adidas &op het gebied van arbeidsvoorwaarden, CAO, goed werkgeverschap, arbeidsrecht Quiksilver, waar ik me heben aanpalende HR zaken. Een centrale organisatie (vereniging) die zorg draagt ontwikkeld van jurist naarvoor goede (HR) omstandigheden bij haar leden. (commercieel) manager. Ik heb de afgelopen 1,5 jaar een start-up/scale-up bedrijf, Srprs. me (‘surprise me’), geleid. Daar heb ik in 1,5 jaar een soort ‘MBA on the job’ gehad. Een geweldig bedrijf, maar ik miste ‘de sport’… Hoe ben je op WOS geattendeerd? Partners at Work is trots op deIk heb deze zomer mijn netwerk gevraagd om met mij mee te denken en kijken kandidaten die wij bemiddelennaar een mooie uitdaging: ik wilde graag een interessante organisatie vinden in een nieuwe carrièrestap.waar behoefte was aan leiderschap, het liefst gekoppeld aan een veranderings- of We laten ze in de rubriekverbeteringstraject. Dat is het geval bij de WOS: er is behoefte aan een heldere Movers & Shakers graag aanpositionering, een herijking van het ‘business model’ en het creëren of verstevi- het woord.gen van het draagvlak onder de leden. Een vriendin wees me op deze functie. Hoe ga jij deze rol invullen?Ik heb het voornemen om een structuur te gaan creëren, gepaard met rust enorde in de organisatie en richting de leden. Ik acht mezelf goed in staat om deverbinding te zoeken tussen alle leden, draagvlak te creëren en de leden het be-lang en de waarde van de WOS helder te schetsen. De leden willen die takenimmers niet zelf in huis halen en centraal belegd hebben, dus de WOS blijft bijuitstek de partij om dat voor ze te doen. Nu is het zaak om als coach/dirigent/directeur uit te leggen waarom ze achter dit ‘team’ moeten staan.Vervolgens lijkt het me fantastisch om in de rol van primus inter pares, mede opbasis van input van alle stakeholders, de mogelijkheden voor de toekomst vanWOS te bepalen. Wat zijn jouw persoonlijke uitdagingen voor de toekomst?Bij de WOS: laten zien dat al die ervaringen die ik in mijn carrière heb opgedaan(juridisch, onderhandelen, overtuigen, inspireren, motiveren) hier samen kun-nen komen en op alle vlakken optimaal ingezet kunnen worden.Voor de verdere toekomst: mij verder ontwikkelen als een sterke manager enleider in de sportwereld. Hierbij denk ik voornamelijk aan het leiden van uitda-gende trajecten van verandering of (weder)opbouw, en wellicht op termijn ookhet langdurig leiden van een mooie (sport)organisatie.People at Work | december 2018 | 36

Marc ElffersDirecteur Werkgevers Organisatiein de Sport People at Work | december 2018 | 37

Saskia BoonSales Director Public Equinix People at Work | december 2018 | 38

MOVERS & SHAKERS Ik ben een resultaat en Saskia Boon mensgerichte sales- en business Sales Director Public Equinix development manager en ben Waarom sales director Public bij Equinix? mijn sales carrière, na het De rol van sales director public sector bij Equinix paste heel goed bij mijn ambitie afronden van mijn HEAO om mijn loopbaan voort te zetten bij een relatief jonge speler in de ICT markt die Commerciële Economie en innovatieve oplossingen biedt en bijdraagt aan de digitale transformatie van haar doctoraal Communicatie klanten. Het zwaartepunt van mijn rol bij Equinix ligt in het samen met mijn salesteam ontwikkelen van de public sector markt. Dit doen we door samen metwetenschap, in 1996 gestart in de een breed scala aan ICT partners oplossingen te ontwikkelen die onze klantentelecom sector. Sinds 1999 ben ik in staat stellen hun digitale transformatie te realiseren. Equinix heeft een heel positieve werkcultuur en hecht veel waarde aan coachend leiderschap en de werkzaam voor nationale en ontwikkeling van haar medewerkers. Een cultuur waarin ik mij prettig voel en die internationale technologie past bij mijn eigen visie en werkwijze. bedrijven. Bij o.a. PinkRoccade, Wat doet Equinix? Atos en Accenture heb ik diverse Equinix levert datacenter en interconnectie diensten aan bedrijven en overheden. sales en business development Equinix is opgericht in 1998 en heeft zich in de afgelopen jaren ontwikkeld tot hét neutrale platform waar bedrijven en overheden digitaal samenwerken of rollen vervuld. Ik houd van zaken met elkaar doen. Wij faciliteren meer dan 10.000 partijen in 48 markten creatief ‘out of the box’ denken op vijf continenten. Voor de Nederlandse overheid is Equinix een belangrijke partner als leverancier van een van de vier overheidsdatacentra. Daarnaast is en focus graag op nieuwe Equinix een van de belangrijkste investeerders in de Metropool Amsterdam. mogelijkheden en haalbare Mede dankzij onze investering in datacentra en interconnectiviteit is Amsterdam de derde digitale vestigingsplaats van Europa. oplossingen. Het meeste werkplezier ervaar ik als ik Hoe ga je deze rol invullen? samen met een team aan de Ik zie veel organisaties in de publieke sector worstelen met de transitie naarslag ben met het bedenken en in cloud diensten en cloud infrastructuur. Ik wil samen met mijn sales team Equinix de markt zetten van nieuwe binnen de publieke sector positioneren als een partner die de publieke sector oplossingen die klanten helpen kan helpen met deze transitie door een veilige digitale snelweg te leveren naar de met het innoveren van hun cloud. Dit gaan we realiseren door veel met klanten in gesprek te zijn over hun specifieke uitdagingen, met partners te werken aan gezamenlijke oplossingen en bedrijfsvoering. door zoveel mogelijk relevante ‘best practices’ te delen vanuit andere landen en sectoren. Je zal Equinix steeds vaker tegenkomen op events en seminars voor de Partners at Work is trots op de publieke sector en op social media. kandidaten die wij bemiddelen Wat zijn jouw persoonlijke uitdagingen voor de toekomst? in een nieuwe carrièrestap. De publieke sector is binnen Equinix een heel grote sector die we met een relatief We laten ze in de rubriek klein team bedienen. De sleutel tot succes is hier ‘ Do fewer things better’, hierin wil ik met mijn team stappen zetten in 2019. Movers & Shakers graag aan Het hierbij inzetten van een coachende leiderschapsstijl binnen een resultaat het woord. gedreven sales organisatie vind ik een interessante uitdaging waarin ik mijzelf verder wil ontwikkelen. Dit sluit ook goed aan bij mijn ambitie om in 2019 mijn opleiding tot coach af te ronden. People at Work | december 2018 | 39

PARTNERS AT WORK IS HET EXECUTIVE SEARCH BUREAU VOOR EEN NIEUWEGENERATIE LEIDERS IN FINANCIAL Sinds de oprichting in 2003 levert Partners at Work SERVICES een belangrijke bijdrage aan m/v diversiteit in de top van het bedrijfsleven. LEGAL & ICT Wij bemiddelen een nieuwe generatie leiders in bestuur, toezicht, directie, management en ervarenPartners at Work b.v. professionals. Onze opdrachtgevers zijn financiëleHooftlaan 1 instellingen, banken, verzekeraars, asset managers,1401 EA Bussum pensioenfondsen, advocatenkantoren, corporatestel +31 (0)35 69 40 425 en [email protected] [email protected] | t 035 694 04 25 | partnersatwork.nl