การฟ้อนของชาวไทดำ

CULTURE MAGAZINE 12 JULY 2022 การฟ้อนของชาวไทดำ บ้านนาป่าหนาด ตำบลเขาแก้ว อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย REALLYGREATSITE จัดทำและเผยแพร่โดยสำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฎเลย Thai Dam Chiang Khan, Loei 2022

วั ฒ น ธ ร ร ม ชุ ม ช น ช า ว ไ ท ดำ Thai dam Culture หมู่บ้านวัฒนธรรมไทดำ บ้านนาป่าหนาด ตำบลเขาแก้ว อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย เป็นอีกหมู่บ้านหนึ่งที่เปิดเป็น สถานที่ท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมที่ยังคงรักษาวัฒนธรรม ของชาวไทดำไว้อย่างเหนียวแน่นเพื่อให้ลูกหลานคนรุ่น ใหม่ ได้ศึกษาวิถีชีวิตความเป็นอยู่ต่าง ๆ ของชาวไทดำ ภายในหมู่บ้านวัฒนธรรมนี้ได้มีการจัดเป็นศูนย์การเรียน รู้ทางด้านวัฒนธรรม โดยมีการแสดงพื้นบ้านของชาวไท ดำ การจำลองสถานการณ์การใช้ชีวิตประจำวันของชาว ไทดำ การทอผ้า การตีมีด การใช้ชีวิตของคนเฒ่าคนแก่ ซึ่งแสดงออกมาในลักษณะเป็นหมู่บ้านสาธิต เรื่อง : ณิชนันทน์ จงใจสิทธิ์ ภาพ : ณิชนันทน์ จงใจสิทธิ์

ไม่ว่าจะเป็นกิจกรรมหรือการดำเนิน ชีวิตต่าง ๆ ของชาวไทดำให้ผู้ที่เข้า เยี่ยมชมได้เห็นภาพจริง ซึ่งองค์ความ รู้ที่เกิดจากการศึกษาวัฒนธรรมของ ชาวไทดำนั้นทำให้เกิดความภูมิใจและ สำนึกรักในความเป็นชาวไทดำ และ อนุรักษ์ไว้เพื่อให้ทุกคนได้รู้จักชาวไท ดำได้ชัดเจนขึ้นว่ามีความเป็นมา อย่างไร ซึ่งในปัจจุบันได้จัดตั้งหมู่บ้าน TD วัฒนธรรมไทดำเป็นสถานที่ท่อง เที่ยวเชิงวัฒนธรรม โดยเปิดให้ผู้ที่ สนใจได้เข้ามาสัมผัสชีวิตความเป็น อยู่ชาวไทดำ โดยมีการจัดบ้านพัก แบบโฮมสเตย์และอาหารไว้ให้กับนัก ท่องเที่ยวที่สนใจศึกษาวัฒนธรรม ประเพณีของหมู่บ้าน ลักษณะทางสังคมของไทดำยังคงรักษาขนบธรรมเนียม จารีต ประเพณีและพิธีกรรมไว้อย่างเคร่งครัด ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญใน ความเป็นปึกแผ่นและการดำรงเอกลักษณ์ของกลุ่มชาติพันธุ์ เรื่อง : ณิชนันทน์ จงใจสิทธิ์ ภาพ : ณิชนันทน์ จงใจสิทธิ์

หมู่บ้านวัฒนธรรมไทดำ หมู่บ้านวัฒนธรรมไทดำ บ้านนาป่าหนาดนั้นมีลักษณะเด่นที่เห็นได้ชัด ไม่ว่าจะเป็นที่อยู่อาศัย การแต่งกาย ประเพณีและความเชื่อ รวมไปถึงการละเล่นต่าง ๆ ที่อยู่อาศัยของชาวไทดำนั้นเรียกว่า ซึ่งหลังคารูปโค้งเช่นนี้ ในประเทศไทยมี “เรือนไทดำ” หรือ “เฮือนไทดำ” เฮือนหรือ เฉพาะเรือนของชาวไทดำเท่านั้น ถือเป็นรูป เรือน ก็คือบ้านที่ใช้สำหรับอยู่อาศัย เรือน แบบอันเป็นอัตลักษณ์เฉพาะกลุ่ม หลังคา ไทดำแบบดั้งเดิมเป็นเรือนที่มีหลังคาทรง ทรงโค้งรูปกระดองเต่าช่วยป้องกันลมฝน โค้งรูปกระดองเต่า มุงด้วยหญ้าคาหรือ และอากาศที่หนาวเย็นไม่ให้พัดเข้าภายใน หญ้าแฝกวางเรียงเป็นตับ คลุมยาวลง เรือน เนื่องจากในอดีตชุมชนไทยดำตั้งบ้าน มาเกือบถึงพื้นดินมองไม่เห็นฝาเรือน เรือนอยู่ในแถบพื้นที่อากาศหนาวและมีฝน ตกชุกตลอดปี ซึ่งหลังคาทรงสูงทำให้น้ำ ฝนไหลได้เร็ว เครื่องมุงไม่ผุง่าย ที่ยอดจั่ว หลังคาทั้งด้านหน้าและด้านหลังประดับ ด้วยไม้แกะสลักเป็นกิ่งคล้ายเขาควายไขว้ กัน เรียกว่า “ขอกุด” เรื่อง : ณิชนันทน์ จงใจสิทธิ์ ภาพ : ณิชนันทน์ จงใจสิทธิ์

การแต่งกายของ ชนเผ่าไทดำ ไทดำมีวัฒนธรรมที่เป็นเอกลักษณ์ของตนเอง เช่น ภาษาพูด และภาษาเขียน อาชีพ การแต่งกาย ขนบธรรมเนียมประเพณี พิธีกรรมต่าง ๆ การดำรงชีวิตประจำวันยัง คงผูกพันกับประเพณี พิธีกรรมและความเชื่อดั้งเดิมอยู่เป็นอันมาก ลักษณะทาง สังคมของไทดำยังคงรักษาขนบธรรมเนียม จารีตประเพณีและพิธีกรรม ไว้อย่าง เคร่งครัด ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญในความเป็นปึกแผ่น และการดำรงเอกลักษณ์ของ กลุ่มชาติพันธุ์ การแต่งกายของชาวไทดำว่า การแต่งกาย แบ่งเป็น 2 ประเภท คือ เสื้อผ้าสำหรับใช้ในชีวิตประจำวัน กับอีกชนิดหนึ่งคือ สำหรับใส่ใน งานประเพณี หรืองานบุญต่าง ๆ ซึ่งส่วนใหญ่ทั้งชายและหญิงมัก นิยมใช้ผ้าฝ้ายทอมือย้อมคราม สำหรับเสื้อผ้าที่ใส่ในพิธีกรรมจะ จัดทำขึ้นเป็นพิเศษ มีสีดำตกแต่งด้วยผ้าไหมชิ้นเล็ก ๆ ส่วนใหญ่มี เครื่องประดับเป็นเงิน ผู้หญิงมี “ผ้าเปียว” คล้องคอ ส่วนเด็ก ๆ จะ มีหมวกคล้ายถุงผ้าปักไหม หรือด้ายสวยงามเรียกว่า “มู” เรื่อง : ณิชนันทน์ จงใจสิทธิ์ ภาพ : ณิชนันทน์ จงใจสิทธิ์

เรื่อง : ณิชนันทน์ จงใจสิทธิ์ ภาพ : ณิชนันทน์ จงใจสิทธิ์

การละเล่น “แซปาง” เป็นพิธีกรรมที่แสดงความเคารพต่อหมอ มดประจำหมู่บ้าน ของชาวไทดำ บ้านนาป่าหนาด ตำบลเขา แก้ว อำเภอเชียงคาน มักจะทำพิธีในวันขึ้น 1 ค่ำ เดือน 3 และ เดือน 6 เครื่องดนตรีประกอบพิธี ได้แก่ คือ ปี่ บั้งบู (กระบอก ไม้ไผ่) พางฮาด มีลักษณะเหมือนฆ้องทองเหลืองของพม่า หมอมดผู้นำพิธีสวมชุดอันนีหรือเสื้อฮี (เสื้อแขนยาวสีดำ) และ สวมซิ่นดำ มือถือดาบ จะขับร้องร่ายมนต์เป็นทำนองเพื่อเชิญ ผีสางเทวดามารับเครื่องเซ่นที่ต้นปาง (ต้นปางมีลักษณะเป็น พุ่มนำมาปักไว้ตรงกลางพิธีแล้วนำอาหารเสื้อผ้ามาห้อย ประดับ) โดยจะร่ายรำไปรอบ ๆ ต้นปางพร้อมกับผู้เข้าร่วมพิธี ซึ่งแต่งกายชุดประจำเผ่า เรื่อง : ณิชนันทน์ จงใจสิทธิ์ ภาพ : ณิชนันทน์ จงใจสิทธิ์

\"แซปาง\" เป็นพิธีกรรมที่แสดงความเคารพต่อ DECEMBER 2022 | ISSUE 10 หมอมดประจำหมู่บ้านของชาวไทดำบ้านนาป่า หนาด ตำบลเขาแก้ว อำเภอเชียงคาน มักจะทำ พิธีในวันขึ้น 1 ค่ำ เดือน 3 และเดือน 6 เครื่อง ดนตรีประกอบพิธี ได้แก่ คือ ปี่ บั้งบู ไม้ก๊อบแก๊บ และพังฮาด การแซปาง ผู้ประกอบพิธีกรรมและผู้ร่วมพิธีกรรม 1.หมอมด หมอมนต์ทำหน้าที่ขับ(แหล่หรือกล่อมเห่)เพื่อเชิญผีต่าง ๆ มาชมปางและทำการร่าย รำหรือแซไปด้วยจะแต่งกายด้วยชุดไทดำ 2.หมอปี่ ทำหน้าที่เป่าปี่ให้กับหมอมด หมอมนต์ขับชมปาง แต่งกายด้วยชุดไทดำ 3.ลูกเลี้ยงหมอมด หมอมนต์ทำหน้าที่ร่ายรำตามหมอมดหมอมนต์ แต่งกายด้ายชุดไทดำ 4.ชาวไทดำและคนอื่น ๆ ที่สนใจชมพิธี Thai Dam Culture Chiang Khan, Loei Culture Magazine

เครื่องดนตรี เครื่องดนตรีที่ใช้ในการประกอบ พิธีกรรมมี 4 ชนิด คือ ปี่ ในการเป่าปี่นั้นจะเป่าโดยหมอปี่ ลักษณะปี่ของชาวไทดำเป็นปี่ที่ทำ ด้วยไม้ไผ่รวก ลำขนาดเท่าขลุ่ยแต่ ยาวกว่าคือประมาณ 1 เมตร ปี่ Chiang Khan, Loei บั้งบู เป็นเครื่องดนตรีสำหรับเคาะใช้เป็นจังหวะทำ ด้วยไม้ไผ่ยาวประมาณ 1เมตรด้านบนทำเป็นที่ จับเป็นง่ามไว้เวลาใช้จะใช้กระทุ้งกับพื้น ดังเป็น จังหวะดังนี้ “ตึ่งตึ่งต่ง / ตึ่งตึ่งตึ่ง/ตึ่งตึ่งตึ่ง และ ตึ่งตึ่งตึ่งตึ่งตึ่งตึ่งตึ่ง” บั้งบู Chiang Khan, Loei

เครื่องดนตรี เครื่องดนตรีที่ใช้ในการประกอบ พิธีกรรมมี 4 ชนิด คือ พังฮาด เป็นเครื่องดนตรีที่มีลักษณะเหมือน ฆ้อง แต่ไม่มีด้านนูน ใช้ครอบไห มีไม้ ตีทำด้วยไม้ไผ่เหมือนไม้ตีแมลงวัน เคาะจังหวะโดยการยกฝาผังฮาดขึ้น เวลาตี เสียงจะดัง “แซ่ะแซ่ะแซ่ะ / แซ่ะ แซ่ะแซ่ะ /แซ่ะแซ่ะแซ่ะ” พังฮาด Chiang Khan, Loei ไม้กอบแก๊ป ไม้กอบแก๊ป มีลักษณะเหมือนกรับ เวลาให้จังหวะเสียงจะ Chiang Khan, Loei ดัง“กอบแก๊ป/ กอบแก๊ป / กอบแก๊ป” และใช้ เคาะให้จังหวะสำหรับการเปลี่ยนท่าใหม่

ท่าแซปาง หมอมดผู้นำพิธีสวมชุดอันนีหรือเสื้อฮี (เสื้อแขนยาวสีดำ) และสวมซิ่นดำ มือถือดาบ จะขับ ร้องร่ายมนต์เป็นทำนองเพื่อเชิญผีสางเทวดามารับเครื่องเซ่นที่ต้นปาง (ต้นปางมีลักษณะ เป็นพุ่มนำมาปักไว้ตรงกลางพิธีแล้วนำอาหารเสื้อผ้ามาห้อยประดับ) โดยจะร่ายรำไปรอบ ๆ ต้นปางพร้อมกับผู้เข้าร่วมพิธีซึ่งแต่งกายชุดประจำเผ่า ท่าแซปางนี้มีทั้งหมด 5 ท่าดังนี้ 1. ท่าแซอิ้นหรือท่าเอาลูกเลี้ยงลงอยู่ลงกิน 2. ท่าแซตอก๋วยเสี้ยน 3. ท่าแซส่า 4. ท่าแซสามัคคี 5. ท่าแซต๋าว Thai Dam Culture Chiang Khan, Loei

1.ท่าแซอิ้นหรือท่าเอาลูกเลี้ยงลงอยู่ลงกิน ความหมายของท่าแซอิ้น หมายถึง ความสนุกสนานที่ไม่มีรูปแบบ ความมีอิสร เสรีภาพ อธิบายท่าฟ้อนแซอิ้นเป็นท่าที่แซผู้ฟ้อน ทั้งผู้ชายและผู้หญิงกำผ้าเปียวยกขึ้น-ลง เหนือ ศีรษะช้าย-ขวา สลับกัน Thai Dam Culture Chiang Khan, Loei

2.ท่าแซตอก๋วยเสี้ยน เป็นท่าแซหรือท่าฟ้อนที่คู่แซหรือ ผู้ฟ้อนหันหน้าเข้าหากัน กระโดดสลับมือทั้งสองกำ หลวม ๆ แล้วใช้มือชนกันตามจังหวะกระโดดทำตัวแข็ง ๆ วนตามเข็มนาฬิกา ผู้เล่นกำมือหลวม ๆ แล้วใช้มือชนกันตามจังหวะ Thai Dam Culture Thai Dam Culture Chiang Khan, Loei กระโดดตามจังหวะ ทำตัวแข็ง ๆ วนตามเข็มนาฬิกา Thai Dam Culture Thai Dam Culture Chiang Khan, Loei

Culture magazine Chiang Khan, Loei Thailand Culture magazine Chiang Khan, Loei Thailand 3.ท่าแซส่า เป็นท่าแซหรือท่าฟ้อนที่ใช้มือทั้งสองข้างแนบ ลำตัวระดับอก กระโดดไปทางซ้ายและทาง ขวาสลับกัน และให้สะโพกชนกัน โดยกระโดด ทำตัวแข็ง ๆ ตามจังหวะ วนตามเข็มนาฬิกา ให้สะโพกชนกัน โดยกระโดดทำตัวแข็ง ๆ ตามจังหวะ วนตามเข็มนาฬิกา Thai Dam Culture

4.ท่าแซ่สามัคคี ท่าแซสามัคคี ผู้แซหรือผู้ฟ้อนฝ่ายหนึ่งนำผ้าเปียวหรือผ้าสไบที่คล้องคอมาจับต่อ กันโดยใช้มือซ้ายจับจุดที่ต่อผ้า มือขวายกขึ้นเหนือศีรษะทำมือโบกไปมากระโดดใน ลักษณะลำตัวแข็ง ๆ ตามจังหวะดนตรี เต้นวนตมเข็มนาฬิกา นำผ้าเปียวหรือผ้าสไบที่คล้องคอมาจับต่อกันโดยใช้มือซ้ายจับจุดที่ต่อผ้า ทำมือโบกไป มากระโดดในลักษณะลำตัวแข็ง ๆ ตามจังหวะดนตรี เต้นวนตมเข็มนาฬิกา Thai Dam Culture

Culture magazine Chiang Khan, Loei Thailand 5.ท่าแซต๋าว ท่าแซต๋าว ผู้แซชาย หญิง ยกมือขึ้นเหนือระดับศีรษะ หันผ่ามือไปด้านหน้าทำ ลักษณะเหมือนโบกมือลา ยกมือซ้าย – ขวา ขึ้นลงสลับกัน โยกตัวไปตาม จังหวะ ยกมือขึ้นเหนือระดับศีรษะ หันผ่ามือไปด้านหน้าทำลักษณะเหมือนโบกมือลา ยกมือซ้าย – ขวา ขึ้นลงสลับกัน Thai Dam Culture