Mandal-4 Bayabulag

Сэлэнгэ аймаг Мандал сумын ЕБ-ын 4-р Мандал 4-р сургууль Түүхийн багш М.Баянбулаг INSIDE THIS ISSUE ЦӨЛЖИЛТ Монгол дахь цөлжилт ................2 Цөлжилтөд хүргэх хүчин зүйлүүд .... 3 Цөлжилт гэдэг нь ургамалаар бүрхэгдсэн газар үржил шимгүй болон хувирах үзэгдлийг Монгол орны цөлжилт, газрын хэлнэ. Энд буй цөл гэдэг нь ургамал ургах болон газар тариаланд тохиромжгүй газар нутгийг доройтлын 56 хувь нь байгалийн хэлж буй утга нь хүчтэй бөгөөд хатаж гандсан газар нутгийг илэрхийлэх цөлийн уур үзэгдэлтэй холбоотой ..................... 4 амьсгалд ордог \"цөл\" гэдэгтэй бага зэрэг ялгаатай. Гэхдээ ургамалан бүрхэвчгүй болсон газар нь яваандаа цөлийн уур амьсгалтай болох төлөвтэй байдаг. МЭДЭЭЛЭЛ АВСАН НОМ ЗҮЙ Цөлжилтөд хуурай бүс нутгийн уур амьсгалын өөрчлөлт гэх мэтээс үүдэх байгалийн  Google.mn/цөлжилт/ үзэгдэл хамаарах боловч орчин үед нийгмийн тулгамдсан асуудал болоод буй цөлжилт гэдэг нь хүн төрөлхтний үйл ажиллагааны улмаас болж буй үзэгдэл бөгөөд дэлхийн дулаарлаас шалтгаалж  https://mn.wikipedia.org/wiki/% буй гэж үздэг. Мөн хөрсний эвдрэл нь цөлжилтийн нэг шалтгаан болно. D0%A6%D3%A9%D0%BB%D0% B6%D0%B8%D0%BB%D1%82 НҮБ-ын Цөлжилттэй Тэмцэх Конвенцид цөлжилтийг “хуурай, хагас хуурай ба гандуу, чийг дутмаг нутаг дэвсгэрт цаг уурын өөрчлөлт болон хүний үйл ажиллагаатай холбоотой олон  https://www.montsame.mn/mn/ янзын хүчин зүйлээс үүдэлтэй газрын хөрсний доройтол” гэж тодорхойлсон байна. read/228574 Хөрсний алдагдал гэдэг нь үржил шим бүхий, газар тариалан эрхлэхэд тохиромжтой хөрс нь бороо, үерийн улмаас урсан одох үзэгдэл бөгөөд Энэтхэг, Ойрх Дорнод, Шар мөрний тэгш өндөрлөг зэрэг газруудад болж буй. Давсжилт гэдэг нь газрын хөрсөн дэх давсны эзлэх хувь ихэсч, ургамал ургах боломжгүй болох үзэгдэл. Энэ нь газрын гүний ус нь усжуулалт болон байгалийн хүчин зүйлийн улмаас газрын гадарга дээр гарч ууршин, эрдэс давс нь ууршилгүй үлдсэний улмаас бий болно. Давсжилт явагдсан газар нь цемент шиг хатуу болж хагарна. ЭЛСЖИЛТ ГЭДЭГ НЬ ОЙР ОРЧИМД БАЙСАН ЭЛС НЬ НҮҮЖ, ШИНЭ ГАЗАРТ ОЧИН ЦӨЛ БОЛГОХЫГ ХЭЛНЭ. АВСТРАЛИ БОЛОН ГОВЬД ЯВАГДАЖ БУЙ.

МОНГОЛ ДАХЬ ЦӨЛЖИЛТ Монгол улсын нутгийн өмнөд 2017 оны байдлаар хэсэгт орших Говьд цөлжилт цөлжилт илрээгүй нутаг 14.3%, сул эрчимтэй явагдаж, цөлийн бүс нь илэрсэн нутаг 10.7%, дунд зэрэг хүрээгээ хойш тэлсээр буй. Манай илэрсэн нутаг 34.0%, хүчтэй орны гандуу бүс нутагт 1940 илэрсэн нутаг 24.3%, маш хүчтэй оноос хойш 3800 ам км талбай 16.7% болоод байна. шинээр элсжсэн ажээ. Үүний 870 гаруй ам км нь зөвхөн Монгол Өөрөөр хэлбэл, манай орны элсний урд зах Хүйсийн говийн нийт нутаг дэвсгэрийн 75 гаруй дагуух нутагт шинээр үүссэн элс хувь нь дундаас дээш зэрэглэлийн юм. цөлжилтөд өртсөн байна.Үүнээс хүний буруутай үйлдэл 87%,байгаль Цөлийн уур амьсгал нь “цөл” гэдгээсээ бага зэрэг ялгаатай ойлголт гэж мэргэжилтнүүд хэлэх юм билээ. ЦӨЛЖИЛТ ЦӨЛЖИЛТӨД ХҮРГЭХ ХҮЧИН Цөлжилтөд хуурай бүс Цөлжилтөд хүргэх хүний үйл ажиллагаанд дараах үйл ажиллагаа голлон хамаарна. нутгийн уур амьсгалын өөрчлөлт Үүнд: гэх мэтээс үүдэх байгалийн үзэгдэл хамаарах боловч орчин үед  Эмзэг ба элэгдэл эвдрэлд өртөмтгий нутгийг газар тариаланд ашиглах нийгмийн тулгамдсан асуудал  уриншийн үеийг бууруулан хөрсний байгалийн тэжээлийн бодисыг хомсдуулах болоод буй цөлжилт гэдэг нь хүн  Бэлчээрийг талхлах төрөлхтний үйл ажиллагааны  Модлог ургамлыг гол төлөв түлшний зориулалтаар огтлох улмаас болж буй үзэгдэл  Бэлчээрийг сэргээх, ан агнах, газар тариалангийн газрын хэмжээг тэлэх зэрэг бөгөөд дэлхийн дулаарлаас шалтгаалж буй гэж зориудаар түймэр тавих үздэг. Мөн хөрсний эвдрэл нь цөлжилтийн нэг шалтгаан болно.  Хөрсний бүтцийг доройтуулах хүнд машин техник, зохисгүй технологийг газар НҮБ-ын Цөлжилттэй тариаланд нэвтрүүлэх Тэмцэх Конвенцид цөлжилтийг  Хөрсний үржил шимийг бууруулах хэт тариалалт, монокультур зэрэг хөдөө аж “хуурай, хагас хуурай ба гандуу, ахуйн зохисгүй арга хэрэглэх чийг дутмаг нутаг дэвсгэрт цаг  Голын гольдролыг өөрчлөх зэрэг усны нөөцийг зохисгүй ашиглах  Давсархаг хөрсөнд усалгаатай газар тариалан нэвтрүүлэх уурын өөрчлөлт болон хүний үйл мод ургамал тайрах ажиллагаатай холбоотой олон янзын хүчин зүйлээс үүдэлтэй газрын хөрсний доройтол” гэж тодорхойлсон байна. 2

Caption describing picture or graphic МАЛ АЖ АХУЙ МОНГОЛ ОРНЫ ЦӨЛЖИЛТ, ГАЗРЫН ДОРОЙТЛЫН 56 Монгол улсад малын тоо, толгой ХУВЬ НЬ БАЙГАЛИЙН ҮЗЭГДЭЛТЭЙ ХОЛБООТОЙ сүүлийн жилүүдэд тогтвортой өсөж байна. Малчдын ашиг орлогын Ургамлан бүрхэвчтэй газрын гадаргууны бүтэц өөрчлөгдөж, хувьд сайн хэрэг. Гэтэл байгаль үржил шимгүй болохыг цөлжилт гэж тодорхойлжээ. Энэтхэг, Ойрхи орчинд таагүй үзэгдэлийн нэг болж Дорнод, Шар мөрний тэгш өндөрлөг газруудад, үржил шим бүхий байх жишээтэй. тариалан эрхлэхэд тохиромжтой, бүс нутгийн хөрс бороо үерийн устай цуг урсан алга болдог. Газрын гүний ус ууршин, эрдэс давс үлдсэнээс Мал сүргийн тоо 66,5 ургамал ургах боломжгүй болдог. Эдгээр хөрсний эвдрэл цөлжилтөд сая (2018 оны жилийн эцсийн мал хүчтэй нөлөө үзүүлдэг. Ийм газарт тариалан эрхлэх боломжгүй. Улмаар тооллогын дүн) байхад бэлчээрийн уур амьсгал нь өөрчлөгддөг. даац ямар болсон талаар авч үзсэн судалгаа байна. Бэлчээрийн даац Газрын гадаргууны өөрчлөлтөөс үүссэн ургамлын бүрхэвчгүй хэтрэх нь хөрснөөс дээш цухуйсан болсон газар нутаг цөлийн уур амьсгалтай болдог болохыг ажиглалтаар ургамлыг нөхөн төлжих чадваргүй тогтоосон аж. Гэхдээ цөлийн уур амьсгал нь “цөл” гэдгээсээ бага зэрэг болгодог. ялгаатай ойлголт гэж мэргэжилтнүүд хэлэх юм билээ. Бүс нутгийн уур амьсгалын өөрчлөлтөөс үүдэн гардаг байгалийн үзэгдэлүүдийг дэлхийн Ингэснээр ургамлын дулааралтай холбон тайлбарлах юм. үндэс нь үхжиж, бүрмөсөн устна. Ус цаг уур, байгаль орчны Дэлхийн эх газрын 41 хувийг хуурай гандуу бүс нутаг эзэлдэг. хүрээлэнгийн мэдээлснээр 2017-2018 Эдгээр нь доройтолд өртөмтгийд тооцогдоно. Амьдрал бэлэглэх эх газрын онд улсын нийт нутгийн талаас илүү дээрх хэсэг байгалийн давагдашгүй хүчин зүйлийн улмаас хүнээс нүүр хувьд бэлчээрийн даац 2-5 дахин буруулах магадлалтай. Энэ бол сэтгэл эмзэглүүлэх тоо баримтууд. Түүн хэтэрсэн байна. Олон жил дээр хүний хүчин зүйлийн улмаас нүүрлэх хор аюулыг тооцвол байгаль бэлчээрийн даацыг ийнхүү тийм сайхнаар хандахгүй байх магадлал өндөр байдаг бололтой. хэтрүүлэн ашиглаж талхлуулсан нь цөлжилтийг улам эрчимжүүлжээ. Байгальд таагүй хандаж байгаа хүний хүчин зүйлийг олон янзаар гарч ирдэг гэж хэлж болно. Монгол оронд нүүрэлж байгаа цөлжилтийг 3 тоо баримтыг авч үзье. Монгол орны нийт нутгийн 76 хувь нь цөлжилт, газрын доройтолд өртсөн гэж үздэг. Түүний 56 хувь нь байгалийн үзэгдэлтэй холбоотой. Харин 44 хувь нь хүний үйл ажиллагаатай холбоотой гэсэн тоон үзүүлэлт байна. Хүний хүчин зүйлийн нөлөөнд элс, хайрга олборлолт, уул уурхайн ашиглалт гээд маш том жагсаалт гарч ирэх нь тодорхой байна. Бүтээн байгуулалт хийхийн тулд байгалийн баялагийг ашиглах нь тодорхой. Гэвч ашиглалтын дараах нөхөн сэргээлт муу байгаа нь ийм хэмжээнд хүргэсэн гэхэд хилсдэхгүй. Түүн дээр ой модны хууль бус ашиглалт, наймаа, дээр нь ойн түймэр орно. Ойн модны хэрэглээг 1990 оноос хойш авч үзэхэд зөвшөөрөгдсөн хэмжээнээс 4 дахин ихийг байгаль эхээсээ аваад “идчихсэн” байна.

Мал цөлжилтиин гол БЭЛЧЭЭРИЙН ДААЦЫГ ТООЦООЛЖ ГАРГАСАН үүсвэр үү ДҮНГЭЭС ҮЗВЭЛ НИЙТ НУТГИЙН: Судалгааны нэг чухал зүйл нь - 42% нь 50 хүртэлх харин газрын доройтол 12.2 малын хөл, бэлчээрээс үүдэлтэй цөлжилтийн хувьд нь явагдаж байна гэж байдлыг тогтоосон явдал. Нэгж талбайд хувь (бэлчээрийн нөөцтэй) БОАЖЯ-ны мэдээлэлд ногдох малын тоо толгойн өөрчлөлтийг дурьджээ. судалж үзэхэд 1980-2000 оны хооронд нэг га - 21% нь 51-100 -д ногдох малын тоо 100-300 хонин толгой байсан бол 2000-2015 оны хооронд энэ хувь (бэлчээр үзүүлэлт 400-500 хонин толгой болж өссөн дүнтэй байна. хүрэлцээтэй) Монголын бэлчээр нийт 80-90 - 23% нь 101-300 хувь (даац сая хонин толгой малын багтаамжтай буюу нэг га-д 500-600 хонин толгой нягттай 1-3 дахин хэтэрсэн) байхаар эрдэмтэд тооцоолсон байна. 1980- 1990-ээд онд малын тоо толгой тогтвортой - 5% нь 301-500 хувь (даац байсан бөгөөд 1991 оноос хойш бэлчээрийн даац, багтаамж улсын хэмжээнд 3-5 дахин хэтэрсэн) тасралтгүй хэтэрч ирсэн. Орон зайн хувьд малын тоо толгой өсөх хандлага нутгийн төв - 9% нь 500 хувиас их (даац болон зүүн бүсэд илүүтэй ажиглагдаж байна. олон дахин хэтэрсэн) байна. Харин тоон өөрчлөлтийн хувьд сүүлийн 15 жилийн хугацаанд Дархан-Уул, Нийт нутаг дэвсгэрийн 64.7 Орхон, Төв, Хэнтий аймагт нэг га-д ногдох малын тоо толгой жилд 500-700 хонин хувьд нь цөлжилтийн үйл явц толгойгоор, харин бусад нутагт 100-300 хонин толгойгоор тус тус өсчээ. илэрч, Малын тоо толгойн өсөлт Caption describing picture or graphic хамгийн түрүүнд ургамлын нөмрөгт нөлөөлөх бөгөөд ургамлын нормчилсон индексэд ижил Учир нь манай орны нийт нутаг дэвсгэрийн 76.8 хувь нь цөлжилт, газрын доройтолд хугацаанд гарсан өөрчлөлтийг үнэлж үзэхэд, өртсөнийг салбарын эрдэмтэд тогтоожээ. Үүнээс хүчтэй, нэн хүчтэй доройтсон газар 22.9 хувийг малын тоо толгой өссөн бүс нутгуудад эзэлж байгаа аж. 1 сая 566 мянган км2 газар нутагтай Монголын 76.8 хувьд цөлжилт их бага ургамлын нөмрөг сийрэгжсэн. хэмжээгээр үүссэн гэдэг бол Монгол Улс хөрсний доройтолд орсны том баталгаа, аюул мөн. Тодруулбал, цөлжилт, газрын доройтол нэмэгдсэн газруудад Их нууруудын хотгор, Нууруудын Жилд -0.007-0.002 нэгжээр хөндий, өмнийн болон дорнын говийн нутаг хэвээр хадгалагдан үлдэж байгаагийн зэрэгцээ өмнөх ургамлын нөмрөг буурч байгаа нь цаашид үеийн судалгаагаар тогтоогдсон малын тоо толгойг зохицуулалтгүй нэмэгдүүлэх нь газрын чанарт сөрөг өөрчлөлт Орхон-Сэлэнгийн сав нугаг, Хэрлэн -голын сав, Дорнод Монголын хээрийн муж, Төв үзүүлэх үндсэн нөхцөл болж байна. халхын тэгш өндөрлөгийн хэмжээнд доройтлын үйл явц нэмэгдсэн дүнтэй гарчээ. Энэ нь Монгол орны хэмжээнд өмнө нь хийгдсэн судалгааны үр дүнтэй харьцуулахад цөлжилт, газрын доройтол 4 сүүлийн 15 жилийн хугацаанд эрчимжиж, улмаар доройтлын дунд, хүчтэй, нэн хүчтэй зэрэглэлийн хамрах талбай нэмэгдсэн үзүүлэлт аж. МОНГОЛ ОРНЫ ХУВЬД ЦӨЛЖИЛТ Ширээн дээр минь Байгаль орчны төлөв байдлын 2015- 2016 оны тайлан байна. Эх дэлхийн бүгдэд хамааралтай цаг уур, хөрс, шороо, ус, агаар, амьтан ургамал бүгдийг багтаасан энэ тайлан Монголын байгаль орчин өнөөдөр яг ямар байдалтай байгааг бүх талаас нь оношилсон хамгийн үнэнд дөхөх баримт юм. Эдгээр дундаас өдгөө дэлхий нийтийн тэр дундаа Азийн орнуудын хамгийн том аюулын нэгд зүй ёсоор тооцогдож буй цөлжилтийн судалгааг сугаллаа.

МАЛ АЖ АХУЙ БА ЦӨЛЖИЛТ Монгол Улс 111.0 сая га бэлчээр, 1.7 сая га хадлангийн талбай, нийт 112.7 сая га хадлан бэлчээрийн нутагтай. 2016 оны байдлаар 61.5 сая толгой мал бүхий 160 гаруй мянган малчин өрх бэлчээр ашиглаж байна. Бэлчээр, хадлангийн талбай нь хөдөө аж ахуйн нийт эдэлбэр газрын 97 хувийг эзэлдэг. Бэлчээрийн талбайг 1964 оныхтой харьцуулахад цөлжилтийн улмаас 2015 онд есөн сая га талбайгаар багасчээ. Малчид 52.9 сая га бэлчээрийг өвөл, хаврын улиралд, 60.3 сая га бэлчээрийг зун намрын улиралд ашиглаж байна. Цөлжилтийн эсрэг үйл ажиллагааг зохион байгуулах хүрээнд 14 аймаг цөлжилттэй тэмцэх хөтөлбөр гаргав. ЦӨЛЖИЛТИЙН ЭСРЭГ БИД ЮУ ХИЙЖ БАЙГАА ВЭ Цөлжилтийн эсрэг үйл ажиллагааг цөлжилтийг сааруулж буй жишээг бид БНСУ, Япон зохион байгуулах хүрээнд 14 аймаг цөлжилттэй зэрэг орноос харж болно. Тэд сүүлийн 20 орчим тэмцэх хөтөлбөр, долоон аймаг дунд хугацааны жилд зөвхөн цөлжилтийг сааруулахын тулд олон сая төлөвлөгөө боловсруулан холбогдох аймгийн ИТХ-аар га талбайг ойжуулаад байна. хэлэлцүүлэн батлуулан хэрэгжүүлж байгаа юм байна. Ингээд зогсохгүй цөлжилт, газрын Цөлжилтийн анхан шатны доройтол аль талаас нутаг руу нь түрж байгааг мониторингийн сүлжээг 1500 цэгт байгуулан, анхан судалж, бусад орны цөлжилтийг сааруулахад шатны мэдээлэл бүрдүүлж байгаа нь өмнөх хөрөнгө гаргаж, моджуулж эхлээд буй. Үүний нэгд жилүүдийг бодвол том дэвшил. Түүнчлэн \"Ногоон манайх орж, дээрх хоёр улсаас цөөнгүй төсөл хэрэм” үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зорилтын хөтөлбөр хэрэгжиж, тодорхой газрыг моджуулж хүрээнд улсын болон орон нутгийн төсөв, олон улсын өгсөн ч хамгаалалт, арчлалтын тал дээр манайхан байгууллагын хөрөнгөөр 2005-2015 онд нийт 7059.8 муу үнэлгээтэй яваа. га талбайд ойн зурвас байгуулжээ. Өөрөөр хэлбэл, ойжуулах, моджуулах Улсын хэмжээнд говь, хээрийн гэж хөрөнгө мөнгө гарган мод тарьдаг ч түүнийгээ бүсийн 15.7 сая га талбай бүхий газар нутгийг улсын арчлан ургуулах, хамгаалах тал дээр бидэнд тусгай хамгаалалтад авч, энэ нь улсын нийт газар туршлага гэхээсээ илүү сэтгэл дутдаг гэхэд нутгийн 10.03 хувийг эзэлж байна. 2015 оны хилсдэхгүй. байдлаар 2009 булаг, шандны эхийг улсын төсвийн хөрөнгө болон гадаадын төслүүдийн санхүүжилтээр хашиж, хамгаалах ажил хийж гүйцэттэсэн хэмээн ажлын албаныхан тайлбарлажээ. Энэ бүхэн цөлжилтийг сааруулахад тодорхой хэмжээгээр тус нэмэр болж буй ч бүрэн хэмжээнд биш юм. Эрчимтэй явагдаж буй 5

ГАЗРЫН ДОРОЙТОЛ ЦААШИД ХЭРХЭХ ВЭ? ГАЗРЫН ДОРОЙТОЛ ГЭДЭГ НЬ Цөлжилтийг сааруулахад цөлжилтөөс сэргийлэх ХҮНИЙ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА, БАЙГАЛИЙН ҮЙЛ тухай хууль болон Цөлжилттэй тэмцэх үндэсний ЯВЦ, ТҮҮНЧЛЭН УУР АМЬСГАЛЫН ӨӨРЧЛӨЛТ, хөтөлбөрийн хэрэгжилт нь нэгдсэн бодлого, төлөвлөлт, зохицуулалт, удирдлага зохион байгуулалт; БИОЛОГИЙН ТӨРӨЛ ЗҮЙЛИЙН хөрөнгө санхүүгийн нөхцөл байдлаас шалтгаалан ХОМСДОЛЫН ХАВСАРСАН НӨЛӨӨГӨӨР ГАЗРЫН хангалтгүй байгааг бодлого гаргах төвшнийхөн БИОЛОГИЙН БОЛОН ЭДИЙН ЗАСГИЙН анхаарах нь зайлшгүй шаардлага болоод байгааг БҮТЭЭМЖИЙН ЧАДАВХИ БУУРАХ, АЛДАГДАХ судалгааны багийнхан тодотгожээ. Мөн салбар ҮЙЛ ЯВЦ ЮМ (UNCCD, 2013). дундын зохицуулалт сул байгаа нь цөлжилТТэй тэмцэх нэгдсэн бодлого, цогц арга хэмжээг хэрэгжүүлэхэд хүндрэл учруулж байгааг ч онцолсон байна. Байгаль орчны тэр дундаа цөлжилтийг сааруулах, үүний эсрэг арга хэмжээ авдаг судалгааны олон арван байгууллага манайд бий. Өмнө нь хаана хэрхэж буй нь мэдэгдэхгүй хоорондоо зөрсөн Цөлжилт №№1 Мандал 4-р сургууль М.Баянбулаг Phone: 99985048 Fax: 555-555-5555 E-mail: [email protected] YOUR LOGO HERE