BİYOKİMYA TEST REHBERİ

Ssssssssssssssssssssssssssssssss uuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuu şşşşşşşşşşşşşşşşşşşşşşşşşşşşşşşş eeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee hhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhh rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii ddddddddddddddddddddddddd eeeeeeeSeUeŞEeHeRİeDeEVeLeETeHeAeSTeANeEeSİeeeeeee vvvvvvvvBvİYvOKvİTMvEYSvATvLRAEvBHvOBREvRAİTvUvVAvRvI vvvvvvv llllllllllllllllllllll2l02l1lllllllllllllllllllll eeeeeeeeeeeeeeeeHazırlayanlar eeeeeeeeeeee Uz.Dr.Ahmet Kerim TÜRESİN tttttttttttttttttttttttttttttttttttttttDahiliye Uzmanı Asiye ERDEN Laboratuvar Sorumlu Teknikeri hhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhhh aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa ssssssssssssssssssssssssssssssss ttttttttttttttttttttttttttttttttttttttt aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn eeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeDoküman No : BL.RH.02 Yayın Tarihi : 01.06.2013 Revizyon No : 5 Revizyon Tarihi : 13.10.2021 Sayfa No : 3

Doküman No : BL.RH.02 Yayın Tarihi : 01.06.2013 Revizyon No : 5 Revizyon Tarihi : 13.10.2021 Sayfa No : 3

İçindekiler 1.GİRİŞ ............................................................................................................................................................................... 5 2. LABORATUVAR İŞLEYIŞI ................................................................................................................................................. 7 Numune Türü/Kabı............................................................................................................................................................ 8 Tetkikler Öncesi Dikkat Edilmesi Gereken Ön Hazırlık İşlemleri: ...................................................................................... 9 LABORATUVARDA ÇALIŞILAN TEST LİSTESİ ..................................................................................................................... 14 HANGİ TESTİN HANGİ NUMUNELERLE ÇALIŞILABİLECEĞİ............................................................................................... 19 TESTLERİN ÇALIŞILACAĞI ÖRNEKLER:.............................................................................................................................. 22 ÖN HAZIRLIK İŞLEMİ GEREKTİREN TESTLERE AİT BİLGİLER.............................................................................................. 22 ÖRNEKLERİN ÇALIŞMA ZAMANI ...................................................................................................................................... 22 ÖRNEK TÜRLERİ............................................................................................................................................................... 22 BİYOKİMYA TESTLERİ VE İSTEMLERİNE AİT KURALLAR ................................................................................................... 22 LABORATUVAR TESTLERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER........................................................................................................ 23 NUMUNE ALIMI İLE İLGİLİ KURALLAR.............................................................................................................................. 23 NUMUNELERİN TRANSFERİ VE LABORATUVARA KABULU İLE İLGİLİ KURALLAR............................................................. 29 TESTLERLE İLGİLİ ÖZEL AÇIKLAMALAR............................................................................................................................. 35 LABORATUVAR ÇALIŞMA SÜREÇLERİ .............................................................................................................................. 38 SONUÇLARIN RAPORLANMASI VE YORUMLANMASI İLE İLGİLİ BİLGİLER........................................................................ 39 1.SONUÇ RAPORLANMASI:.......................................................................................................................................... 39 2. TEST SONUÇLARININ YORUMLAMASI ..................................................................................................................... 40 TESTLER VE ÇALIŞMA YÖNTEMLERİ ................................................................................................................................ 41 ANLAŞMALI DIŞ LABORATUVAR ...................................................................................................................................... 70 DIŞ LABORATUVARA GÖNDERDİĞİMİZ TESTLER............................................................................................................. 70 DIŞ LABORATUVAR TESTLERİ VE ÇALIŞMA YÖNTEMLERİ................................................................................................ 70 PANİK DEĞER LİSTESİ....................................................................................................................................................... 81 Doküman No : BL.RH.02 Yayın Tarihi : 01.06.2013 Revizyon No : 5 Revizyon Tarihi : 13.10.2021 Sayfa No : 3

Doküman No : BL.RH.02 Yayın Tarihi : 01.06.2013 Revizyon No : 5 Revizyon Tarihi : 13.10.2021 Sayfa No : 3

1.GİRİŞ Tanı ve tedavinin takibinde laboratuvarlar önemli bir yer tutar. Bu nedenle klinikle laboratuvar arasında uyum ve işbirliği gereklidir. Hekim, hastası için istediği testlerin sonuçlarını zamanında ve güvenilir olarak elde etmek ister, laboratuvar ise zaman ve kalite değerlerini gözeterek doğru sonucu bildirmek için emek verir. Test sonuçlarının güvenirliliği sadece laboratuvar çalışmasına bağlı değildir. Numune alımından laboratuvara göndermeye kadar birçok basamaktan etkilenmektedir. Bu basamaklar şöyle sıralanır: Analiz öncesi (Preanalitik) Analiz sırasında (Analitik) Analiz sonrası (Postanalitik) Son yıllardaki teknolojik gelişmeler ve kalite kontrol sistemlerinin uygulanması, analitik dönemdeki hataları azaltmış ve özellikle preanalitik dönem hataları üzerinde yoğunlaşmaya neden olmuştur. Analiz öncesi faktörleri kontrol altına almak klinikler ve laboratuvarın birlikte çalışmasını zorunlu kılar. Klinik personelinin bilgili, deneyimli, dikkatli ve sorumluluğunun bilincinde olması gerekir. Bu faktörler bazen test sonuçlarını çok fazla etkileyebilir. Bunu önlemek, en azından minimal düzeye indirmek için klinik ve laboratuvar; örnek alımı, laboratuvara ulaştırılması ve testin yapılmasına kadar olan hazırlama safhalarında azami dikkati sarf etmelidir. Suşehri Devlet Hastanesi Biyokimya laboratuvarı olarak, bu kılavuz ile birlikte klinik/laboratuvar işbirliğinin ve iletişiminin artmasında ve hasta gereksinimi olan çağdaş kaliteli hizmeti sunma yolunda bir adım daha attığımıza inanıyoruz. Doküman No : BL.RH.02 Yayın Tarihi : 01.06.2013 Revizyon No : 5 Revizyon Tarihi : 13.10.2021 Sayfa No : 3

BU KILAVUZ LABORATUVAR TESTLERİ ile İLGİLİ GENEL BİLGİLERİ, AÇIKLAMALARI ve ÖZELLİKLERİ, UYGUN NUMUNE ALIMINI, NUMUNE KABUL ve RED KRİTERLERİNİ İÇERMEKTEDİR. HER TÜRLÜ SORU ve SORUN İÇİN LABORATUVARLA İLETİŞİME GEÇİNİZ. Biyokimya Lab. Sorumlu Tel. : 1416 Biyokimya Lab. Tel. : 1436 Doküman No : BL.RH.02 Yayın Tarihi : 01.06.2013 Revizyon No : 5 Revizyon Tarihi : 13.10.2021 Sayfa No : 3

2. LABORATUVAR İŞLEYIŞI 2.1. Test Girişleri: Test girişleri için hastane bilgi yönetim sisteminde (HBYS) hasta sayfasında yer alan “tetkik” menüsü seçilerek tetkik giriş sayfası açılır. Burada hangi test/testler istenmişse adı, kısaltması veya kodu girilerek istek yapılabilir. Tüm testler açılarak tek tek işaretleme de yapılabilir. Kısa sürede çoklu test isteği yapabilmek için hazır test panelleri de seçilebilir. Test seçimi tamamlandıktan sonra onaylanır ve hastalar poliklinikten laboratuvar kayıt ve kan alma birimine yönlendirilir. Acil biriminde ve Servislerde test girişleri için aynı işlemler yapılır ve hastalardan alınan test materyalleri laboratuvar kayıt bölümüne gönderilir. Tetkik girişleri onaylandıktan sonra test eklenmemelidir. Çünkü onay sonrası işaretlenen testler laboratuvar informasyon sistemi tarafından görülmeyecektir. Onay sonrası her yeni test isteği için yeni bir HBYS girişi ve laboratuvar kaydı yapılması gerekir. Laboratuvarda çalışılan testler çalışılma zamanlarına göre 2 gruba ayrılır; 1.Saat 16:00’ ya kadar kabul edilen testler 2.Sürekli ( 7/24) kabul edilen testler (ACİL TEST GRUBU) Test girişlerinde istenilen testin hangi gruba ait olduğuna dikkat edilmesi gerekmektedir. Saat 16:00’ dan sonra Grup 1 test girişi yapılmamalıdır. Grup 1 ( Son giriş 16:00) Laboratuvarda çalışılan tüm testleri kapsar. GRUP 2 .Acil Test Grubu ( 7/24 ) 1- Hemogram 8- Troponin 15- Klorür (Cl-) 2- Tam İdrar Tetkiki 9-Total Bilirubin 16- Kalsiyum (Ca++) 3- Kan Şekeri 10- Direkt Bilirubin 17- AST 4- Üre 11- PT/INR 18-ALT 5- Kreatinin 12- APTT 19- Amilaz 6- CK 13- Sodyum (Na+) 20- B-HCG 7- CK-MB 14- Potasyum (K+) 21-CRP Numunelerin alınması ve laboratuvara transferi: Polikliniklerde istenilen tetkiklerin HBYS girişi yapılır ve hastalar laboratuvar kayıt/kan alma birimine gönderilir. Birim önündeki sıramatikten sırasını alan hastalar sıra düzenine göre Numune alım birimine davet edilir. İdrar Tahlili için başvuran hastalara ,idrar tetkiki için uygun kaplara barkod yapıştırılır, hastalar numunelerini idrar laboratuvarına getirir. Kan numunesi için ise tetkiklere göre uygun numune tüpü seçimi yapılır, seçilen tüplere barkod etiketleri yapıştırılır. Hasta kan alma koltuğunda dinlendirilirken istenilen tetkikler kontrol edilip hastadan kısa anamnez alınır. Uygunsuz bir durum yoksa kan alma işlemi gerçekleştirilir. Kan alma işlemi tamamlanan hastalara sonuçların ne zaman çıkacağı ve sonuçlarını nereden alabileceği bilgileri verilir. Bebeklerin kan alma işlemi öncesinde bebek sedyeye yatırılır, bebeğin sakinleşmesi ve ortama uyum sağlaması beklenirken aileye kan alma işlemi hakkında bilgi verilir. Bebeklerden idrar numunesi için aileye Doküman No : BL.RH.02 Yayın Tarihi : 01.06.2013 Revizyon No : 5 Revizyon Tarihi : 13.10.2021 Sayfa No : 3

idrar poşetleri ile birlikte nasıl numune toplayacakları hakkında bilgi verilir ve topladıkları numuneleri idrar laboratuvarına getirmeleri söylenir. Servisler ve acil hastaların numuneleri kendi birimlerinde alınır. Tetkiklere göre numune kabı seçimi yapılır, damar yolu açık hastalarda kan alma için hastanın diğer kolu kullanılır. Kan alma işlemi hemşireler tarafından gerçekleştirilir. Alınan numuneler bekletilmeden personel ile birlikte laboratuvar kayıt/kan alma birimine gönderilir, tetkik istemlerinin kaydı yapıldıktan sonra numune kaplarına barkod etiketi yapıştırılır. Kan alma biriminde toplanan numuneler bekletilmeden teknisyenler tarafından numune taşıma kaplarıyla laboratuvara transfer edilir. Numune Türü/Kabı Mor kapaklı ( EDTA’lı ) tüp ( 2 ml ) Siyah kapaklı( Sitratlı) tüp (1,6 ml) Sedimantasyon tetkiki Hemogram, HbA1c, Kan Grubu, Cross- Match,D-DİMER Sarı kapaklı ( vakumlu-jelli ) tüp ( 8 ml) idrar bardağı Gaita Kabı Striple ve mikroskobik idrar tetkiki Gaitada gizli kan Biyokimya, Eliza-Hormon, serolojik ve nefelometrik tetkikler – Dış Testler Mavi kapaklı (sitratlı) tüp ( 2ml) Koagülasyon tetkikleri Doküman No : BL.RH.02 Yayın Tarihi : 01.06.2013 Revizyon No : 5 Revizyon Tarihi : 13.10.2021 Sayfa No : 3

 Biyokimya tetkikleri: Serum/Jelli kuru tüp (sarı kapaklı), 4-5 ml (kan alındıktan sonra 10 dakika süreyle pıhtılaşması beklenir).  Nefelometrik tetkikler: Serum/Jelli kuru tüp (sarı kapaklı), 4-5 ml (kan alındıktan sonra 10 dakika süreyle pıhtılaşması beklenir)  Hormon tetkikleri: Serum/Jelli kuru tüp (sarı kapaklı), 4- 5 ml (kan alındıktan sonra 10 dakika süreyle pıhtılaşması beklenir).  Hemogram, HbA1c: Tam kan/EDTA’lı tüp (mor kapaklı), 2 ml (numune alındıktan hemen sonra hafifçe birkaç kez alt üst edilir ve pıhtı oluşması engellenir).  Koagülasyon tetkikleri: Plazma/Sitratlı tüp (mavikapaklı), 2 ml (numune alındıktan hemen sonra hafifçe birkaç kez alt üst edilir ve pıhtı oluşması engellenir).  Sedimentasyon: Tam kan/Sitratlı tüp (siyah kapaklı), 1,6 ml (numune alındıktan hemen sonra hafifçe birkaç kez alt üst edilir ve pıhtı oluşması engellenir).  İdrar biyokimyası ve mikroskopisi: İdrar (orta akım idrarı tercih edilir)/Yetişkinler için non-steril vidalı kapaklı idrar bardağı, bebekler ve 3 yaş altı çocuklar için pediatrik steril plastik idrar poşeti Tetkikler Öncesi Dikkat Edilmesi Gereken Ön Hazırlık İşlemleri: 1.Biyokimya Tetkikleri Öncesinde Hastaların Dikkat Etmesi Gereken Kurallar Günlük biyolojik ritmin yanı sıra diyet uygulamaları, ilaç alınması, sigara kullanılması, bir şeyler yemek- içmek, sabah sporu gibi pek çok aktivite laboratuvar tetkiklerinin sonuçlarını etkilemektedir. Özellikle demir ve TSH tetkiklerinde günlük biyolojik değişkenlik oldukça belirgin olabilmektedir. Bu nedenle, özellikle bu tetkikler başta olmak üzere laboratuvar tetkikleri için genellikle SABAH KAN VERİLMESİ önerilmektedir. Fiziksel aktivitenin tetkikler üzerine kısa ve uzun vadeli etkileri izlenmektedir. Egzersiz sonrası kısa ve uzun süreli etki olarak CK, AST, LDH yükselir. Bu değişiklikler egzersiz sonlandırıldıktan kısa bir süre sonra normale döner. Bu nedenle tetkik için hastanemize gelmeden önce ağır ve zorlayıcı egzersizden kaçınılması, kan vermeden önce de yarım saat kadar dinlenmiş olması önerilir. Et yenmesi plazmada potasyum, trigliserid ve ALP enzimini yükseltir. Yüksek proteinli beslenme serumda üre, amonyak ve ürik asit değerlerini artırabilmektedir. Ayrıca kan lipidlerinin tetkikleri için 12 saatlik açlık gerekmektedir. - Genel olarak tüm laboratuvar tetkikleri için 10-12 saatlik açlık sonrası sabah kan verilmesi, - Tetkik için hastanemize gelmeden önce ağır ve zorlayıcı egzersizden kaçınılması, kan vermeden önce yarım saat kadar dinlendirilmesi, - Gece saat 21:00’dan sonra su hariç hiçbir şey yenilip içilmemesi, - Düzenli kullanılan ilaçlar var ise kesilmeden önce doktora danışılması, - OGTT testi için gebe hastaların 16-24. haftalarda laboratuvara başvurmaları ve tüm hastaların teste gelmeden 3 gün öncesinden en az 150 g/gün karbonhidrat içeren normal bir diyet almaları önerilir. Ayrıca kanın hemolizli (kırmızı kan hücrelerinin parçalanmış olması), bulanık (yüksek şilomikron ve lipid düzeyi) ve ikterik (yüksek bilirubin düzeyi) olması laboratuvarımızda yapılan tüm tetkiklerin ölçümünü etkileyebileceğinden sonuçların bu durumlar göz önünde bulundurularak değerlendirilmesi gerekmektedir. 2.Kanda Lipid (Kolesterol, Trigliserid) Analizi Öncesi Bilinmesi Gerekenler 1) En az 3 hafta süresince beslenme alışkanlıklarının değiştirilmemesi, kilonun sabit olarak korunması (ani ve hızlı kilo değişikliklerinden kaçınılması), 2) 12 saatlik açlık sonrası kan verilmesi 3) Duygusal ve fiziksel stresten sakınılması, 3 gün öncesinden itibaren alkol alınmaması önerilir. 3.Venöz Kan Alınırken Dikkat Edilmesi Gerekenler 1) Hasta 10-12 saat öncesinden itibaren aç olmalıdır. 2) Kan almadan önce hasta en az 15 dakika dinlendirilmelidir. 3) Büyük yaralı veya hematomlu koldan, mastektomili kadınlarda memenin alındığı taraftaki koldan kan alınmamalıdır 4) Kol omuz hizasında düz durmalıdır. Doküman No : BL.RH.02 Yayın Tarihi : 01.06.2013 Revizyon No : 4 Revizyon Tarihi : 20.04.2018 Sayfa No : 9

5) Hem geniş hem de yüzeye yakın damar seçilmelidir. 6) Hastaya intravenöz infüzyon yapılıyorsa, infüzyon uygulanmayan taraftan kan alınmalıdır. 7) Damar palpe edildikten sonra uygun bölge uygun dezenfektan ile temizlenmelidir. 8) Palpasyonun yukarı kısmına (10-15cm üzerinden) turnike uygulanır (en fazla 1 dakika). Sürenin uzatılması hatalı sonuçlara neden olacaktır (total protein, demir, kolesterol, AST, bilirubin, potasyum vb.) 9) Vene girilmeden önce yumruk açılıp kapatılmamalıdır; bu hareket, plazma potasyum, fosfat ve laktat konsantrasyonlarını artırır. 10) Vene girmek için iğne, kan alınacak venle hizalanmalı ve deriye yaklaşık 15 derecelik açı yapacak şekilde venin içine itilmelidir. 11) Kan almak için özel olarak üretilmiş vakum uçları kullanılmalıdır. Zorunlu hallerde kan enjektöre alınmışsa iğnesi çıkarıldıktan sonra tepe yavaşça ve tüp kenarından kaydırılarak boşaltılır. İğne ince olduğunda kan iğneden tazyikli olarak püskürtme şeklinde boşaltılırsa hemoliz kaçınılmaz olacaktır. Yanlış numune alınması hatalı sonuçlara yol açacaktır. 12) Hastadan ne kadar hacimde kan alınacağı belirlenmeli, istenen tetkikler için uygun sayıda ve türde tüp ve uygun iğne seçilmelidir. 13) Vakum bitinceye kadar tüp doldurulur, sonra tüp adaptörden çekilir ve yerine başka tüp sokulur. Önce katkı maddesiz tüplere sonra katkı maddeli tüplere kan alınmalıdır. 14) Tüplerde anti-koagülan varsa numune alındıktan hemen sonra tüpler hafifçe birkaç kez alt üst edilir ve pıhtı oluşması engellenir. 15) Kan alma işlemi tamamlandığında, iğne geri çekilir ve sızıntı olmaması için hastaya kuru gazlı bez veya pamuk verilerek kan alınan bölgeye bastırması ve kolunu yukarıya doğru tutması söylenir. 16) Kullanılan ve kirlenen malzemeler uygun atık kaplarına atılır. 4.İdrar Numunesi Toplanması Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekenler ▪ Herhangi bir zamanda ve kantitatif analiz amacıyla idrar numunesi için sabah idrarı olması uygundur. Bu idrar daha konsantredir; nadiren çıkan maddeler (sediment) kolayca tespit edilebilir. ▪ Tek numune (spot idrar, random idrar numunesi) metabolik anormalliklerin belirlenmesinde kullanılır. ▪ Orta akım idrarı ise bakteriyolojik incelemeler için tercih edilir. ▪ İdrar numunesinin biyokimyasal tetkik açısından menstrüasyon zamanında verilmemesi önerilir. a) Bebek ve çocuklarda idrar toplanması sırasında dikkat edilmesi gerekenler ✓ Üretra (idrarın geldiği delik) etrafı dezenfektan madde (genellikle sabunlu su) emdirilmiş pamuk veya gazlı bez ile temizlendikten sonra yalnızca su emdirilmiş pamuk veya gazlı bez ile durulanır. ✓ Laboratuvar kan alma biriminden temin edilecek idrar kültür poşetinin (ağzı yapışkan kağıt ile kapalı, tek kullanımlık, steril plastik kültür poşeti) yapışkan bandı açılarak üretra etrafına düzgünce yapıştırılır. ✓ İdrar poşetini yerinden oynatmadan çocuk bezi bağlanarak giysileri giydirilip çocuğun kendini rahat hissetmesi sağlanır. ✓ Yeterli miktarda idrar toplandıktan sonra poşet yerinden çıkarılarak idrar laboratuvarına teslim edilir. b) Yetişkinlerde idrar toplanması sırasında dikkat edilmesi gerekenler ✓ Üretra (idrarın geldiği delik) etrafı dezenfektan madde (genellikle sabunlu su) emdirilmiş pamuk veya gazlı bez ile temizlendikten sonra yalnızca su emdirilmiş pamuk veya gazlı bez ile durulanır. ✓ Laboratuvar kan alma biriminden temin edilecek idrar kabına yeterli miktarda idrar toplandıktan sonra idrar kabı idrar laboratuvarına teslim edilir. 5.Numunelerin laboratuvara kabulu, ayrıştırılması: Örnekler laboratuvara geldiğinde, LİS’den yapılan tetkik istemlerine bakılarak numune kabının uygunluğu, numune miktarı, pıhtılaşma, kontaminasyon vb. kontrolü yapılmalıdır. Uygun olmayan numuneler kan alma birimine geri gönderilir. Uygun olan ve laboratuvara kabul edilen numunelerden serum veya plazmada çalışılacak tetkikler için gelenler santrifüj edilir. Santrifüj süresi ve hızı tetkiklere göre değişiklik gösterebilir. Genel olarak; biyokimya, hormon için serum, koagülasyon tetkikleri için plazma elde etmede numune tüplerinin 3.000 rpm’de 10 dakika santrifüjü yeterlidir. İdrar mikroskobisi için gerekli durumda sediment hazırlığında idrar numunesi 2.000 rpm’de 5 dakika çevrilir. Santrifüj sonrası hemoliz görülen Doküman No : BL.RH.02 Yayın Tarihi : 01.06.2013 Revizyon No : 4 Revizyon Tarihi : 20.04.2018 Sayfa No : 10

serumlar çalışılmamalı; hastadan tekrar kan alınması için kan alma birimi, acil polikliniği veya servisler bilgilendirilmelidir. Numunelerin Laboratuvara Varış Süresi ile Çalışma Süresi: Laboratuvarımızda; mesai saatleri içerisinde rutin tetkikler saat 12:00’a kadar, acil tetkikler ise 24 saat kabul edilmekte olup mesai saatleri dışında yalnızca acil tetkikler çalışılmaktadır. 1) Rutin tetkik sonuçları aynı gün saat 14:00’dan itibaren verilmektedir. 2) Acil tetkik sonuçları ise en geç 1 saat içinde verilmektedir. 3) Rutin tetkikleri çalışılan hastaların kan serumları 2-8 C°’de 24 saat saklanmaktadır. Tekrarlanacak tetkikler bu süre içinde bu serumlardan veya gerek görülürse hastadan yeni kan numunesi alınarak çalışılır. 6.Numune Kabul ve Red Kriterleri: ❖ Aşağıdaki durumlar söz konusu olduğunda alınan numuneler kabul edilir: ➢ İstenilen tetkiklerin ilgili hekim talimatıyla HBYS’e girişinin olması, ➢ Çalışılması istenen tetkiklerin Laboratuvarda kaydının olması, ➢ Numunenin alındığı tüp üzerinde hastanın adı soyadı, protokolü ve tetkik grubunun belirtildiği barkod etiketinin bulunması, ➢ Numunelerin tetkiklere uygun tüplere alınmış olması, ➢ Kanın hemolizli olmaması (özellikle biyokimya ve hormon için), ➢ Kanın pıhtılı olmaması (özellikle hemogram ve sedim için), ➢ Numunenin, tüpte veya kapta belirlenen seviyede (çizgi, işaret vb.) alınmış olması. ❖ Aşağıdaki durumlar söz konusu olduğunda alınan numuneler reddedilir: ➢ İstenilen tetkiklerin ilgili hekim talimatıyla HBYS’e girişinin olmaması, ➢ Çalışılması istenen tetkiklerin Laboratuvarda kaydının olmaması, ➢ Numunenin alındığı tüp üzerinde barkod etiketi bulunmaması, ➢ Kanın hemolizli, lipemik veya pıhtılı olması, ➢ Numunenin 30 dakikadan daha geç sürede laboratuvara getirilmesi, ➢ Numunenin yanlış tüpe alınması, ➢ Numunenin, tüpte veya kapta belirlenen seviyede (çizgi, işaret vb.) alınmaması, ➢ Hastanın numune alınması için belirlenen süreye uymaması, ➢ Uygun saklama koşullarının sağlanmaması. 5.Analiz: Cihazları kullanarak yapılan analizlerden önce cihazların kontrolü ve ‘internal kalite kontrol’ çalışmaları gerçekleştirilir. Sonuçlar kabul edilebilir değerlerde ise hasta numuneleri çalışılmaya başlanır. Sonuçlar ‘geçersiz’ olarak değerlendirilirse çalışma başlatılmaz ve ilgili prosedürler gerçekleştirilir. Cihazlar tamamladığı analizlerin sonuçlarını otomatik olarak LİS’e gönderir. LiS’de hastaların tüm sonuçları toplanır, bu sonuçlar değerlendirilir, uygun bulunan sonuçlar onaylanır. Onaylanmayan testler yeniden çalışılır. LİS bağlantısı olmayan cihazlarla çalışılan tetkikler ve cihazlarla çalışılmayan tetkiklerin analiz sonuçları manuel olarak LİS’e girilip onaylanır. Acil numuneler rutinden ayrı olarak hemen çalışılır ve analiz sonuçları bekletilmeden onaylanır. Panik Değer Listesine ait bir tetkik sonucu panik değer bulunursa, önce analiz tekrarlanır, çıkan sonuç panik değerler arasında ise tetkiki isteyen klinisyenle görüşülüp hastanın kliniği hakkında daha fazla bilgi alınır, tetkik sonucu hastanın kliniği ile uyumlu ise sonuç onaylanır, değilse analiz süreci gözden geçirilir hata kaynağı aranır, hastadan yeni numune alınarak analiz tekrarlanır. Üyesi olduğumuz ‘Eksternal Kalite Kontrol’ programlarının belirlediği takvim günlerinde programlar dahilinde olan tetkikler için eksternal kalite kontrol serumları hasta tetkikleriyle birlikte çalışılır. Laboratuvarımızda çalışılan tetkiklerin büyük çoğunluğu dış kalite kontrol programlarına dahildir. 5.Sonuçların Bildirimi (Raporlama): Laboratuvarımıza gelen numunelerin rutin tetkik sonuçları saat 14:00’den itibaren raporlanır. Laboratuvarımıza gelen acil tetkiklerin sonuçları ise numunenin kabul edildiği saatten itibaren en geç 1 saat içinde raporlanır. Numune alınırken hastaya bu bilgiler verilir. Doküman No : BL.RH.02 Yayın Tarihi : 01.06.2013 Revizyon No : 4 Revizyon Tarihi : 20.04.2018 Sayfa No : 11

Tetkik sonuçları LİS’de onaylandığı zaman otomatik olarak HBYS’e geçer ve poliklinik, acil ve servislerdeki bilgisayarlarda hasta sayfasında görülebilir. Tetkik sonuçlarının raporları sonuç verme birimi tarafından hastaya verilir. Doküman No : BL.RH.02 Yayın Tarihi : 01.06.2013 Revizyon No : 4 Revizyon Tarihi : 20.04.2018 Sayfa No : 12

LABORATUVAR İŞ PLANI GÜNLÜK NÖBET HAFTALIK AYLIK YILLIK Çalışma Ortamı Temizliği ✓✓ Cihaz Bakım / Temizlik Kit Reaktif Hazırlığı ✓ ✓✓✓ İnternal Kalite Kontrol İnternal Kalite Kontrol Değerlendirme ✓ Buzdolabı, Depo, Nem Takibi ✓ Örnek Kabul / Red ✓✓ Analiz ✓✓ Sonuçların Değerlendirilmesi ✓✓ Atıkların Ayrıştırılması / İmhası ✓✓ Kit Reaktif Stok Takip ✓✓ Kit Verimlilik Analizi ✓✓ Eksternal Kalite Kontrol Çalışması Eksternal Kalite Kontrol Değerlendirme ✓ Nöbet - Çalışma Planı ✓ Eğitim ✓ Yıllık İhtiyaçları Belirleme ✓ İhale Takvimi Oluşturulması ✓ Teknik Şartname Hazırlığı ✓ Birim Kalite Hedeflerinin Belirlenmesi Eğitim Takvimi Planlaması ✓ ✓ - 13 - ✓ ✓ ✓ Doküman No : BL.RH.02 Yayın Tarihi : 01.06.2013 Revizyon No : 4 Revizyon Tarihi : 20.04.2018 Sayfa No : 13

LABORATUVARDA ÇALIŞILAN TEST LİSTESİ Test adı Çalışma Numune türü Numune kabı zamanı Aptt Her gün Sitratlı plazma Mavi kapaklı ALBUMİN Kırmızı kapaklı AFP Her gün Serum Kırmızı kapaklı ALP Kırmızı kapaklı Perşembe(kan Serum Kırmızı kapaklı alma günü) Kırmızı kapaklı Kırmızı kapaklı Her gün Serum Kırmızı kapaklı Kırmızı kapaklı ALT Her gün Serum Kırmızı kapaklı AMİLAZ Her gün Serum Kırmızı kapaklı Kırmızı kapaklı ASO Her gün Serum Kırmızı kapaklı Kırmızı kapaklı AST Her gün Serum Kırmızı kapaklı Kırmızı kapaklı B-HCG Her gün Serum TOTAL BİLİRUBİN Her gün Serum DİREKT BİLİRUBİN Her gün Serum B 12 VİTAMİNİ Her gün Serum BRUSELLA(rose bengal) Her gün Serum CA-125 Perşembe Serum CA-15-3 CA-19-9 (kan alma günü) Perşembe(kan Serum alma günü) Perşembe Serum (kan alma günü) Doküman No : BL.RH.02 Yayın Tarihi : 01.06.2013 Revizyon No : 4 Revizyon Tarihi : 20.0

Hasta ön hazırlığı ,örnek Numune kabul etmeme Sonuç verme alımı veya transfer ile ilgili nedenleri süresi kurallar 30 dk. Pıhtılı, hemolizli,heparinli numune Uzamış turnike uygulaması Serum ayrılmadan beklemiş kan, 1 sa sakıncalı hemoliz Cuma günü Numune hast. ne Aşırı hemoliz, lipemi 10 iş günü sonra gider Hemoliz 1 sa Hemoliz 1 sa Hemoliz,lipemi, ikter 1 sa Hemoliz,lipemi, ikter 1 sa Hemoliz 1 sa Hemoliz,lipemi, ikter 2 sa Serum ayrılmadan beklemiş kan, 1 sa hemoliz Serum ayrılmadan beklemiş kan, 1 sa hemoliz 10 Saat sabah açlığı Hemoliz,lipemi, ikter 2 sa 20 dk Cuma günü Numune hast. ne Hemoliz,lipemi, ikter 10 iş günü sonra gider 10 iş günü sonra 10 iş günü sonra Cuma günü Numune hast. ne Hemoliz,lipemi, ikter gider Cuma günü Numune hast. ne Hemoliz,lipemi, ikter gider 04.2018 Sayfa No : 14

Test adı Çalışma Numune türü Numune kabı zamanı CEA Perşembe Kırmızı kapaklı (kan alma Serum Kırmızı kapaklı CRP Kırmızı kapaklı DEMİR Hgüenrüg)ün Serum Her gün Serum DEMİR BAĞLAMA Her gün Serum Kırmızı kapaklı ESR Her gün Sitratlı plazma Siyah kapaklı ESTRADİOL Her gün Serum Kırmızı kapaklı FERRİTİN Her gün Serum Kırmızı kapaklı FOLİK ASİT Her gün Serum Kırmızı kapaklı Her gün Serum Kırmızı kapaklı FSH Her gün Serum Kırmızı kapaklı Her gün Serum Kırmızı kapaklı FOSFOR Her gün Gaita Gaita kabı GGT Her gün Gaita Gaita kabı GAİTADA GİZLİ KAN GAİTA MİKROSKOPİSİ GLİKO Hb (HbA1c) Her gün Tam kan Mor kapaklı GEBELİK TESTİ Her gün idrar İdrar kabı (İDRAR) GLUKOZ(açlık) Her gün Serum Kırmızı kapaklı GLUKOZ(tokluk) Her gün Serum Kırmızı kapaklı Mor kapaklı Hemogram Her gün plazma Kırmızı kapaklı HDL-C Kırmızı kapaklı Her gün Serum 2 'Lİ -3 'LÜ TARAMA Perşembe(ka Serum n alma günü) Doküman No : BL.RH.02 Yayın Tarihi : 01.06.2013 Revizyon No : 4 Revizyon Tarihi : 20.0

Hasta ön hazırlığı ,örnek Numune kabul etmeme Sonuç verme alımı veya transfer ile ilgili nedenleri süresi kurallar 10 iş günü sonra Cuma günü Numune hast. Hemoliz,lipemi, ikter ne gider Hemoliz,lipemi, ikter 1 sa Uzamış turnike uygulaması Hemoliz,lipemi, ikter 1 sa sakıncalı Uzamış turnike uygulaması Hemoliz,lipemi, ikter 1 sa sakıncalı Pıhtılı, hemoliz ve aşırı lipemi 30 dk uyumsuz kan sitrat oranı Hemoliz,lipemi, ikter 2 sa Hemoliz,lipemi, ikter 1 sa 10 Saat sabah açlığı Hemoliz,lipemi, ikter 2 sa Hemoliz,lipemi, ikter 2 sa Hemoliz,lipemi, ikter 1 sa Hemoliz 1 sa 20 dk 1 sa.ten tazla beklemiş 1 sa numune Pıhtılı numune, yanlış tüpe 1 sa kan alma 30 dk 8 Saat sabah açlığı Serum ayrılmadan beklemiş 1 sa kan, hemoliz Serum ayrılmadan beklemiş 1 sa Yemek yedikten 2 sa. sonra kan, hemoliz Pıhtılı numune 15 dk 1 sa Uzamış turnike uygulaması Hemoliz sakıncalı ilgili 10 iş sonra Cuma günü Sivas Devlet Uygun olmayan tüp günü Hast.ne gider gebelik haftası dışı 04.2018 Sayfa No : 15

Test adı Çalışma Numune türü Numune kabı zamanı İLAÇ DÜZEYİ(VALPROİK Perşembe(ka Serum Kırmızı kapaklı ASİD,KARBAMAZEPİN n alma günü) Mor kapaklı Kırmızı kapaklı ,FENİTOİN) KAN GRUBU Her gün Tam kan KANAMA ZAMANI Her gün Tam kan KALSİYUM Her gün Serum KART TESTLER (VDRL,HBSAG,ANTİH Her gün Serum Kırmızı kapaklı CV,ANTİHIV) KLOR Her gün Serum Kırmızı kapaklı Serum TOTAL KOLESTEROL Her gün Serum Kırmızı kapaklı Serum KREATİN KİNAZ Her gün Serum Kırmızı kapaklı CK-MB Her gün Kırmızı kapaklı KREATİNİN Her gün Kırmızı kapaklı KREATİNİN(idrar) Her gün 24 h-spot idrar İdrar kabı (spot-24 h) KREATİNİN KLİRENSİ Her gün 24 h İdrar- Kırmızı kapakl serum tüp-idrar kabı LDH Her gün Serum Kırmızı kapaklı Serum Kırmızı kapaklı LDL-KOLESTEROL Her gün Serum Kırmızı kapaklı LÜTEİN YAPICI Her gün Serum Kırmızı kapaklı Serum Kırmızı kapaklı HORMON (LH) Serum Kırmızı kapaklı MAGNEZYUM Her gün OGTT 50 GR Her gün OGTT 75 gr Her gün Doküman No : BL.RH.02 Yayın Tarihi : 01.06.2013 Revizyon No : 4 Revizyon Tarihi : 20.0

Hasta ön hazırlığı ,örnek Numune kabul etmeme Sonuç verme alımı veya transfer ile ilgili nedenleri süresi kurallar 10 iş günü sonra Cuma günü Sivas Numune Hemoliz,lipemi Hast.ne gider Pıhtılı numune 15 dk Parmak ucu kullanılır 20 dk Aşırı hemoliz, uygun olmayan 1 sa tüp 30 dk Hemoliz 1 sa 1 sa Uzamış turnike uygulaması Hemoliz sakıncalı Hemoliz 1 sa Hemoliz 1 sa Serum ayrılmadan beklemiş 1 sa kan, hemoliz Numunenin yanlış toplanması 1 sa 1 sa lı Numunenin yanlış toplanması Hemoliz 1 sa 1 sa Uzamış turnike sakıncalı ,10 Hemoliz Saatlik sabah açlığı gerekir 2 sa Hemoliz 1 sa 1 sa Hemoliz,lipemi, ikter 2 sa 3 gün diyet uygulamalı(en az Hemoliz,lipemi, ikter 150 gr/gün karbohidrat içeren) 04.2018 Sayfa No : 16

Test adı Çalışma Numune türü Numune kabı zamanı OGTT 75 gr Her gün Serum Kırmızı kapaklı OGTT 100 gr Her gün Serum Kırmızı kapaklı PTH Her gün Serum Kırmızı kapaklı POTASYUM Her gün Serum Kırmızı kapaklı Tam kan Mor kapaklı PERİFERİK YAYMA Her gün PROGESTERON Her gün Serum Kırmızı kapaklı PROLAKTİN Her gün Serum Kırmızı kapaklı PSA(total/free) Her gün Serum Kırmızı kapaklı PTZ Her gün Sitratlı plazma Mavi kapaklı SERBEST T3 Her gün Serum Kırmızı kapaklı SERBEST T4 Her gün Serum Kırmızı kpkl SODYUM Her gün Serum Kırmızı kapaklı TAM İDRAR TAHLİLİ Her gün Spot idrar İdrar kabı (TİT) Doküman No : BL.RH.02 Yayın Tarihi : 01.06.2013 Revizyon No : 4 Revizyon Tarihi : 20.0

Hasta ön hazırlığı ,örnek Numune kabul etmeme Sonuç verme alımı veya transfer ile ilgili nedenleri süresi kurallar 2 sa 3 gün diyet uygulamalı(en az 150 gr/gün karbohidrat Hemoliz,lipemi, ikter içeren) Hemoliz,lipemi, ikter Hemoliz,lipemi, ikter 3 sa Hemoliz,lipemi, ikter 2 sa Numunenin 1 h'ten fazla oda ısısında beklemesi Uzamış turnike uygulaması Hemoliz 1 sa sakıncalı Parmak ucu kanı da olabilir 1 sa Hemoliz,lipemi, ikter 2 sa Sabah kan alınmalı Hemoliz,lipemi, ikter 2 sa 2 sa Rectal tuşe, sonda sonrası 72 saat beklemek gerekir Hemoliz,lipemi, ikter Pıhtılı, hemolizli,heparinli 30 dk numune, uygun olmayan kan antikoagülanı oranı Hemoliz,lipemi, ikter 2 sa Hemoliz,lipemi, ikter 2 sa Hemoliz 1 sa Numunenin mens döneminde 15 dk verilmesi uzun süre beklemesi, kirli kapta getirilmesi 04.2018 Sayfa No : 17

Test adı Çalışma Numune türü Numune kabı zamanı TOTAL Her gün Serum Kırmızı kapaklı TESTOSTERON Her gün Serum Kırmızı kapaklı TSH TOTAL PROTEİN Her gün Serum Kırmızı kapaklı TOTAL T3 Her gün Serum Kırmızı kapaklı TOTAL T4 Her gün Serum Kırmızı kapaklı TRİGLİSERİT Her gün Serum Kırmızı kapaklı ÜRE Her gün Serum Kırmızı kapaklı ÜRİK ASİT Her gün Serum Kırmızı kapaklı RF ANTİ HIV Her gün Serum Kırmızı kapaklı ANTİ HCV Her gün Serum Kırmızı kapaklı HBSAG Her gün Serum Kırmızı kapaklı ANTİ HBS Her gün Serum Kırmızı kapaklı CMV IGM Her gün Serum Kırmızı kapaklı RUBELLA IGM Her gün Serum Kırmızı kapaklı TOXOPLASMA IGM Her gün Serum Kırmızı kapaklı Her gün Serum Kırmızı kapaklı Doküman No : BL.RH.02 Yayın Tarihi : 01.06.2013 Revizyon No : 4 Revizyon Tarihi : 20.0

Hasta ön hazırlığı,örnek Numune kabul etmeme Sonuç verme alımı veya transfer ile ilgili nedenleri süresi kurallar Hasta ön hazırlığı Diürnal ritmi vardır. 2 sa Sabah 7 max 19-20 min Hemoliz,lipemi, ikter düzeydedir Diürnal ritmi vardır. Saat Hemoliz,lipemi, ikter 2 sa 2-4 max 17-18 min düzeydedir Uzamış turnike uygulaması Serum ayrılmadan beklemiş 1 sa sakıncalı kan, hemoliz Hemoliz,lipemi, ikter 2 sa Hemoliz,lipemi, ikter 2 sa 1 sa 12 Saatlik sabah açlığı. Uzamış Hemoliz turnike uygulaması sakıncalı Serum ayrılmadan beklemiş 1 sa kan, hemoliz Serum ayrılmadan beklemiş 1 sa kan, hemoliz Hemoliz,lipemi, ikter 1 sa kontaminasyon 2 sa kontaminasyon 2 sa kontaminasyon 2 sa kontaminasyon 2 sa 2 sa 2 sa 2 sa 04.2018 Sayfa No : 18

HANGİ TESTİN HANGİ NUMUNELERLE ÇALIŞILABİLECEĞİ Test adı Numune türü Aptt Sitratlı plazma ALBUMİN Serum AFP Serum ALP Serum ALT Serum AMİLAZ Serum ASO Serum AST Serum B-HCG Serum TOTAL BİLİRUBİN Serum DİREKT BİLİRUBİN Serum B 12 VİTAMİNİ Serum BRUSELLA(rose bengal) Serum CA-125 Serum CA-15-3 Serum CA-19-9 Serum CEA Serum CRP Serum DEMİR Serum DEMİR BAĞLAMA Serum ESR Sitratlı plazma ESTRADİOL Serum FERRİTİN Serum FOLİK ASİT Serum FSH Serum FOSFOR Serum GGT Serum GAİTADA GİZLİ KAN Gaita GAİTA MİKROSKOPİSİ Gaita GLİKO Hb (HbA1c) Tam kan GEBELİK TESTİ (İDRAR) idrar GLUKOZ(açlık) Serum GLUKOZ(tokluk) 19 Serum

Test adı Numune Türü Hemogram plazma HDL-C Serum 2 'Lİ -3 'LÜ TARAMA Serum İLAÇ DÜZEYİ (VALPROİK ASİD,KARBAMAZEPİN,FENİTOİN) Tam kan KAN GRUBU Tam kan KANAMA ZAMANI Serum KALSİYUM Serum KARTTESTLER (VDRL,HBSAG,ANTİHCV,ANTİHIV) Serum KLOR Serum TOTAL KOLESTEROL Serum KREATİN KİNAZ Serum CK-MB Serum KREATİNİN Serum LDH Serum LDL-KOLESTEROL Serum LÜTEİN YAPICI HORMON (LH) Serum MAGNEZYUM Serum OGTT 50 GR Serum OGTT 75 gr Serum OGTT 75 gr Serum OGTT 100 gr Serum PTH Serum POTASYUM Tam kan PERİFERİK YAYMA Serum PROGESTERON Serum PROLAKTİN Serum PSA(total/free) Sitratlı plazma PTZ Serum SERBEST T3 Serum SERBEST T4 Serum SODYUM Spot idrar TAM İDRAR TAHLİLİ (TİT) 20

Test adı Numune Türü TOTAL TESTOSTERON Serum TSH Serum TOTAL PROTEİN Serum TOTAL T3 Serum TOTAL T4 Serum TRİGLİSERİT Serum ÜRE ÜRİK ASİT Serum RF Serum ANTİ HIV Serum ANTİ HCV Serum HBSAG Serum HBEAG Serum ANTİHBC IGM Serum ANTİHBC TOTAL Serum ANTİ HBE Serum ANTİ HBS Serum ANTİ HAV IGM Serum ANTİ HAV TOTAL Serum CMV IGM Serum CMV IGG Serum RUBELLA IGM Serum RUBELLA IGG Serum TOXOPLASMA IGM Serum TOXOPLASMA IGG Serum 21

TESTLERİN ÇALIŞILACAĞI ÖRNEKLER: Tüp Kapak İçerik Etkisi Kullanılan Testler Rengi Boş, pıhtı aktivatör Pıhtı oluşumunu Biyokimya, Hormon testleri (özellikle Jelli tüp tercih Kırmızı - Sarı ve jel separatör hızlandırmak edilir) ve Dış lab testlerinden ( uygun olanlar)Elektroforez EDTA Ca'u bağlayarak Hemogram ■ HbA1C-D Mor pıhtılaşmayı engellemek Sodyum Sitrat Ca'u bağlayarak PT, APTT, Fibrinojen,D-Dimer gibi Mavi pıhtılaşmayı engellemek koagülasyon testleri, Sodyum Sitrat Ca'u bağlayarak Sedimantasyon Siyah pıhtılaşmayı engellemek Sodyum EDTA Ca'u bağlayarak Etanol analizi Gri +Sodyumflorür pıhtılaşmayı engellemek Sitrat Tam idrar Non steril kap (şeffaf) Kan Gazı Heparin Enjektörü ÖN HAZIRLIK İŞLEMİ GEREKTİREN TESTLERE AİT BİLGİLER - Biyokimya ,Hormon Koagülasyon Numuneleri 5000 RPM de 10 dakikalik santrifüj edilir. - Hemogram numuneleri manuel modda rotadorda en az 5 dk.karıştırılır. - Santrufüjlenmiş numune oda ısısında 8 saatten fazla bekletilemez . - Sedimantasyon numuneleri uygun şekilde 1 dakika boyunca alt üst edilir. - İdrar numune örnekleri 30 dk dan önce teslimi gerçekleşmelidir. ÖRNEKLERİN ÇALIŞMA ZAMANI Biyokimya laboratuarında; Polikliniklerden gelen Biyokimya, hormon, Hb A1C, idrar ve gaitada gizli kan tetkikleri saat 16.00‘ya kadar kabul edilir ve çalışılır. Acil ve Klinklere Yönelik olan testler 24 saat çalışılmaktadır. ÖRNEK TÜRLERİ Kan ,Serum Plazma , İdrar ve Gaita BİYOKİMYA TESTLERİ VE İSTEMLERİNE AİT KURALLAR Test isteğinin yapılması: Çalışılması istenen testler HBYS'den hekim/yetkilendirilen sekreter veya hemşireler tarafından hastanın TC numarası kontrol edilerek işlenir. Test istemlerinde ön tanı doldurulması zorunludur. Gerektiği takdirde hastaya ait bilgi ve bulgular konusunda laboratuvar uzmanları ile görüşülmesi gereklidir. 22

LABORATUVAR TESTLERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Laboratuvarlarınbaşlıca fonksiyonu klinisyenlere hastaların teşhis, tedavi ve takiplerinde önemli bilgiler sağlamaktır. Bu bilgilerindoğru, güvenilir, en kısa sürede ve en az maliyetle elde edilmesi istenir. Doğru ve güvenilir test sonuçları eldeetmek için örnek alma öncesinden başlayarak sonuçların raporlanıp klinisyene ulaşmasına kadar geçen süreçtekideğişkenlerin ve etkilerin bilinmesi sonuçların doğru yorumlanması açısından gereklidir. Laboratuvar hizmetini‘sadece cihaza kan verip sonuç almak’ düşüncesi olarak algılamanın son derece yanlış bir yaklaşım olduğunubilmek gerekir. Klinik laboratuvardaki hata kaynakları incelendiğinde hataların analitik ve postanalitik (analiz sonrası)dönemdençokpreanalitik (analiz öncesi) döneme ait olduğu bildirilmektedir. Preanalitik dönemdeki hata oranı yaklaşık %60-70 oranındadır. Laboratuvar test değerlerine etki edendeğiştirilebilir ve değiştirilemez birçok faktörbulunmaktadır. Bu faktörler hakkında aşağıda kısa bilgiler verilmiştir. • Açlık kan şekeri düzeyi ölçümü gibi bazı testler için istenen bir durum olduğu gibi laboratuvar işleminin standardizasyonu ve teknikleri açısından numune alımında 10 ile 12 saatlik açlık istenir. Bu durumun 16 saatten uzun olmaması gerekir. • Postür:Ayakta duran bir kişide kan hacmi yatan bir kişiye göre 600 ile 700 ml daha azdır. Bu durum kan hacminde %10 civarında azalmayı gösterir. Gerçek neden kanın proteinsiz sıvısının doku arasına geçmesi olup plazma hacminde önemli farka neden olur. Buna paralel olarak enzimler ve protein hormonlar dahil bütün proteinler, proteinlere kısmen bağlı kalsiyum, bilirubin ve proteine bağlı ilaçların konsantrasyonunu etkilenir. • Egzersiz; vücut sıvılarının yapılarına etkisi aktivitenin süresi ve yoğunluğu ile ilgilidir. Egzersiz sonunda alınan kan örneklerinde aspartat aminotransferaz(AST), laktat dehidrogenaz(LDH), kreatin kinaz(CK), üre, kreatinin, transferin sonuçlarında yükselmelerin olduğu, kan glukozunda değişimler gösterdiği, plazma reninaktivitesi, aldosteron, büyüme hormonunun patolojik düzeylere ulaştığı göz önünde bulundurulmalıdır. • Sigaranın içerdiği nikotinden dolayı sigara birçok testi etkiler. Bunların içinde lipitler, hormonlar, vitamin B12, CEA gibi parametreler sayılabilir. • Bazı plazma yapı taşlarının derişimi yakın zamanda yenilip içilen besinlerden etkilenir. Serumun lipemik olması ölçümler için kullanılan yöntemleri etkileyebilir. • Hastanın yeni doğan, puberte, yetişkin olmasına ve cinsiyete göre çeşitli hormon, enzim, lipitler, elementler gibi birçok parametre değişim gösterir. NUMUNE ALIMI İLE İLGİLİ KURALLAR ❖ Laboratuvarda kullanılan numuneler çok çeşitlidir. Serum, plazma, tam kan, idrar, gaita ve çeşitli vücut sıvıları bunların başlıcalarıdır. ❖ Analiz öncesi dönem, doktorun hastadan laboratuvar testlerini istemesi ile başlar. ❖ Hastaya ait bilgilerin ve ön tanısının sisteme eksiksiz ve doğru olarak girilmesi daha sonra oluşabilecek karışıklıkların önlenmesi açısından önemlidir. ❖ Polikliniklerde istenilen tetkiklerin HBYS girişi yapılır ve hastalar laboratuvar kayıt/kan alma birimine gönderilir. ❖ Birim önündeki sıramatikten sırasını alan hastalar sıra düzenine göre Numune alım birimine davet edilir. ❖ İdrar Tahlili için başvuran hastalara ,idrar tetkiki için uygun kaplara barkod yapıştırılır, hastalar numunelerini idrar laboratuvarına getirir. ❖ Kan numunesi için ise tetkiklere göre uygun numune tüpü seçimi yapılır, seçilen tüplere barkod etiketleri yapıştırılır. 23

❖ Hasta kan alma koltuğunda dinlendirilirken istenilen tetkikler kontrol edilip hastadan kısa anamnez alınır. Uygunsuz bir durum yoksa kan alma işlemi gerçekleştirilir. ❖ Kan alma işlemi tamamlanan hastalara sonuçların ne zaman çıkacağı ve sonuçlarını nereden alabileceği bilgileri verilir. ❖ Bebeklerin kan alma işlemi öncesinde bebek sedyeye yatırılır, bebeğin sakinleşmesi ve ortama uyum sağlaması beklenirken aileye kan alma işlemi hakkında bilgi verilir. ❖ Bebeklerden idrar numunesi için aileye idrar poşetleri ile birlikte nasıl numune toplayacakları hakkında bilgi verilir ve topladıkları numuneleri idrar laboratuvarına getirmeleri söylenir. ❖ Servisler ve acil hastaların numuneleri kendi birimlerinde alınır. ❖ Tetkiklere göre numune kabı seçimi yapılır, damar yolu açık hastalarda kan alma için hastanın diğer kolu kullanılır. Kan alma işlemi hemşireler tarafından gerçekleştirilir. ❖ Alınan numuneler bekletilmeden personel ile birlikte laboratuvar kayıt/kan alma birimine gönderilir, tetkik istemlerinin kaydı yapıldıktan sonra numune kaplarına barkod etiketi yapıştırılır. ❖ Kan alma biriminde toplanan numuneler bekletilmeden teknisyenler tarafından numune taşıma kaplarıyla laboratuvara transfer edilir. ❖ Numunenin üzerinde hastaya ait bilgilerin eksiksiz ve doğru olarak yazılı barkodun yapıştırılması, kan alma saatiyle barkod saatinin uyumlu olmasına dikkat edilerek laboratuvara gönderilmesi gerekmektedir ❖ Hastanın kendi numunesini alması gereken durumlarda hastaya doğru numune alımı ile ilgili yeterli bilgilendirme yapılmalıdır. ❖ Numunenin alındığı tarih ve saat doğru şekilde kaydedilmelidir. ❖ İstemin yapılması, numunenin alınması, numunenin laboratuvara kabulü veya reddi HBYS üzerinde ayrı birer aşama olarak kayıt altına alınmalı ve yetkili kullanıcılar tarafından görülebilmelidir. ❖ Numune alma işlemi konusunda görev yapan personele eğitim verilmelidir. Kan Numunelerinin Alınması: - Kan numuneleri arter, ven ve kapiller damardan alınır. Kan numunesinin tipi amaca yönelik değişir fakat genellikle venöz kan tercih edilir. - Numuneler uygun tüplere alnmalıdır. - Venöz kanda hem büyük hemde yüzeye yakın olmasından dolayı kol median kübital ven tercih edilir. - İ.V. uygulama yapılan kol, kan alma bölgesinde skar, enfeksiyon veya hematom mevcudiyeti, kanül veya arteriyo-venöz fistül bulunan bölge seçilmemelidir. - Mastektomi yapılan kadında aynı taraftaki koldan kan alınmamalıdır. - İV uygulama yapılan damardan veya koldan kan alınmaz, mecburiyet durumunda numune almadan 20 dakika önce uygulama kesilmelidir. Venöz Kan Alımı - Açlık gerektiren testler için 8-12 saatlik açlık gerekir. 24

- İlaç tedavisinin sürdüğü durumlarda örneğin alınması sabah ilaç alımından önce yapılmalıdır. - Kan numunesi alınmadan önce şahıs dinlendirilmelidir. Şahıs oturur veya yatar pozisyonda 15 dakika tutulmalıdır. Vücut pozisyonu ve strese bağlı değişiklik bu sayede en aza indirilir. - Damara girilmeden önce yumruk açılıp kapatılmamalıdır. Çünkü bu hareket plazmada bazı parametrelerin konsantrasyonlarının (potasyum, fosfat, laktat, iyonize kalsiyum gibi) geçici artışına neden olur. - Prognoz izlenmesi için istenen testlerle ilgili kan örnekleri hastadan her zaman aynı pozisyonda alınmalıdır. - İğne ucu mümkün olduğu kadar geniş seçilmelidir.Kan alma bölgesi alkolle silindiktensonra alkolün kuruması beklenmelidir. Çünkü alkol kalıntıları hemolize neden olarak test sonuçlarını etkiler. - Kan almada kullanılacak turnike 1 dakikadan fazla kolda tutulmamalıdır. 3 dakikadan fazla turnike kolda kalırsa (t.protein %5, demir %7, kolesterol %5, AST%9, bilirubin %8,5 ) artar, potasyum ise %6 azalır. - Turnike iğnenin başarılı bir şekilde damara yerleştirilmesinden sonra çözülmelidir. - Enjektör ile kan alımı esnasında kanın tüpe kuvvetli aspirasyondan kaçınılmalıdır. - Vacutainer holder ile kan alınıyorsa damara girildikten sonra turnike açılmalıdır. - Kan alımı şu sıra ile yapılmalıdır:  Kan kültürü  Antikoagülansız düz kan  Koagülasyon testleri için antikoagülanlı tam kan  Hematoloji testleri için antikoagülanlı tam kan - Antikoagülan içeren vakumlu tüplere kan alımı sırasında kanın işaretli çizgiye kadar dolmasına özellikle dikkat edilmelidir. - Antikoagülan içeren tüplere kan alındıktan sonra tüp yavaşça alt üst edilerek özenle karıştırılmalıdır. Kesinlikle çalkalama yapılmamalıdır. Serum Alımı Tüp: Kırmızı kapaklı plastik jelli tüp - Tüpler içinde bulunan jel, santrifüj sonrasında serum ve kan hücreleri arasında fiziksel bir engel oluşturmakta, tüp çeperinde bulunan silika partikülleri sayesinde serum pıhtılaşmasını hızlandırmaktadır. - Aynı örnekten birden fazla test istenmesi halinde 4-5 mL serum yeterlidir. (Bu miktar yaklaşık 10 mL kan örneğinden sağlanabilir). Jelli tüpler 5 ml kan örneği ile tamamen doldurulmalıdır. Daha az kan örneği ile yeterli serum elde edilemez. - Kanın tüpün çeperindeki silika partikülleri ile iyice temas etmesi için 5-6 kez yavaşça altüst edilmelidir; tüp kesinlikle çalkalanmamalıdır! - Hemolizli veya bulanık serumlar bir çok tetkik için uygun değildir. Yeniden örnek alınmalıdır. 25

EDTA'lı Tam Kan Alımı Tüp: Mor kapaklı cam K3EDTA tüp - 2 mL tam kan mor kapaklı EDTA'lı tüplere alınır. Tüplerin içerisinde pıhtı oluşmaması için kan alınır alınmaz tüp 5-6 kez yavaşca alt üst edilerek karıştırılır. - Çalkalama işleminden kesinlikle kaçınılmalıdır. - Kan alımı esnasında kanın işaretli çizgiye kadar doldurulmasına özellikle dikkat edilmelidir. - Kan tam olarak tüp üzerindeki işaretli çizgiye kadar alınmamış veya tüpün içerisinde pıhtı oluşmuş ise yeniden örnek alınmalıdır. Sitratlı Tam Kan Alımı Tüp: Mavi kapaklı sitratlı tüp - Kan örneği 9:1 oranında sodyum sitrat içeren mavi kapaklı tüplere alınır. - Venöz kan alımı esnasında damara ilk seferde zorlamadan girilmeli, turnike çok sıkı olmamalıdır. Eğer kan yavaş ve zorlama ile geliyor ise diğer koldan tekrar doğru kan örneği alınmalıdır. - Kan örneğinin sodyum sitrat ile karışabilmesi için tüpler işaretli çizgiye kadar tam olarak doldurulmalı ve 5-6 kez çok yavaşça altüst edilerek kanın antikoagülan ile tam teması sağlanmalıdır. Hemolizli örnek kesinlikle kabul edilmez. - Koagülasyon testleri için alınan sitrat plazma örneği en geç 2 saat içerisinde test edilmelidir. Bu nedenle etiket üzerine örnek alınış saati not edilmelidir. Kanda Lipit(Kolesterol, Trigliserit, HDL)Analizi Öncesi Yapılması Gerekenler - En az 12 saatlik açlık sonrası kan verilmesi takip hastalarında çok önemlidir. - Duygusal ve fiziksel stresten sakınılması, 3 gün öncesinden itibaren alkol alınmaması önerilir. - En az 3 hafta süresince beslenme alışkanlıklarının değiştirilmemesi, kilonun sabit olarak korunması Doğum öncesi risk belirleyici testler Gebelerde \"İkili Test\" için uyulması gereken kurallar - İkili test 11-14. gebelik haftaları arasında yapılmaktadır. 11.haftadan önce ve 14.haftadan sonraki gebelik haftalarında hesaplama yapılamamaktadır. - Gebeler ultrason yapılan gün veya ertesi günü kan vermelidir. Daha uzun gecikmeler bu testin yanlış yorumlanmasına neden olacaktır. - Gebenin doğum tarihi, ultrason tarihi ve ultrason bilgileri, CRL ölçüm değeri mutlaka doktor tarafından yazılmalıdır. - Kombine risk hesaplaması için ölçülebiliyorsa NT değeri belirtilmelidir. Gebelerde \"Üçlü Test\" için uyulması gereken kurallar 26

- Üçlü test 14-22. gebelik haftaları arasında yapılmaktadır. 14. haftadan küçük ve 22. haftadan büyük gebelik haftalarında hesaplama yapılamamaktadır. - Gebeler ultrason yapılan gün veya ertesi günü kan vermelidir. Daha uzun gecikmeler bu testin yanlış yorumlanmasına neden olacaktır. - Gebenin doğum tarihi, ultrason tarihi ve ultrason bilgileri mutlaka doktor tarafından yazılmalıdır. - Ultrason bilgileri verilemiyorsa son adet tarihi mutlaka belirtilmelidir. Tam İdrar Örneği Alınması - Hasta ilgili bölgeyi iyice yıkar ve kurular. - Bir miktar idrarını tuvalete yapar. - Sonra orta idrarını kendisine verilen idrar kabına yapar. İdrarın son kısmını ise tuvalete yapar. İdrar kabının üzerine hastaya ait kimlik barkodu yapıştırılır. İdrar örneği bekletilmeden laboratuara ulaştırılmalıdır. OGTT(Oral Glukoz Tolerans Testi) Erişkinlerde OGTT Uygulaması - Hastalara teste başlamadan 3 gün öncesinden en az 150g/gün karbonhidrat ve 300g/gün protein diyeti verilmelidir. - Hastaların hiçbir fiziksel aktivitesi kısıtlanmaz. Fiziksel aktivite pankreastan insülin salınımını etkiler. - Test günü ilaç kullanılmaz. - Test sadece ayaktan hastalara uygulanır. Yatak istirahatı OGTT'yi bozar. - Test 8 -10 saat açlıktan sonra yapılır. - Teste sabah saat 07:00-09:00 arası başlanır. Bazal plazma insulin düzeyi seviyesidir. İnsülinin glukoza cevabı sabah daha yüksek, gece yarısı ise en düşük glukoz değerleri elde edilir. - Test süresince hasta oturur durumda bulunur. - Test süresince hasta sigara içmez - Test süresince hasta sadece su içebilir. - Hastalara oral verilecek glukoz miktarı: Yetişkinlerde:75g glukoz(maksimum insülin salımının elde edildiği doz) Çocuklarda 1,75g/kg glukoz (maksimum 75 g) Gebelerde 75 veya 100g glukoz - Hazırlanan glukoz çözeltisine limon suyu(Askorbik asit) içirilmez, ölçüm metodunda sonuçların daha düşük çıkmasına neden olur. 27

- Hastadan venöz kan; Glukoz yüklemesinden önce açlık glukoz ölçülür eğer <126 mg/dl altındaysa glukoz en fazla 2 bardak su içinde eritilerek en fazla 5 dk. İçerisinde içirilir. Glukoz yüklemesi yapıldıktan 60dk ve 120dk. sonra tekrar kan örnekleri alınır. Gestasyonel Diabet Tanısı İçin Gebelerde OGTT Uygulaması - Gebelerde de açlık plazma glukozunun 126 mg/dl'nın üstünde olması diabet tanısı için sınır değerdir. - OGTT gebeliğin 24-28 haftasında uygulanmaktadır. - Günün herhangi bir zamanda 50 g oral glukoz verilir. - Eğer 1.saat'deki kan glukoz konsantrasyonu >140mg/dl ise OGTT sonlandırılır. - Ertesi sabah 8-14 saat açlıktan sonra açlık kanı alınır. - 100g veya 75g oral glukoz verilir. - Değerlendirme tablodaki değerlere göre yapılır. 100-g glukoz yükleme Açlık <95 mg/dl1-h <180 mg/dl 2h <155 mg/dl  Biyokimya tetkikleri: Serum/Jelli kuru tüp (sarı kapaklı), 4-5 ml (kan alındıktan sonra 10 dakika süreyle pıhtılaşması beklenir).  Hormon tetkikleri: Serum/Jelli kuru tüp (sarı kapaklı), 4- 5 ml (kan alındıktan sonra 10 dakika süreyle pıhtılaşması beklenir).  Hemogram, HbA1c: Tam kan/EDTA’lı tüp (mor kapaklı), 2 ml (numune alındıktan hemen sonra hafifçe birkaç kez alt üst edilir ve pıhtı oluşması engellenir).  Koagülasyon tetkikleri: Plazma/Sitratlı tüp (mavikapaklı), 2 ml (numune alındıktan hemen sonra hafifçe birkaç kez alt üst edilir ve pıhtı oluşması engellenir).  Sedimentasyon: Tam kan/Sitratlı tüp (siyah kapaklı), 1,6 ml (numune alındıktan hemen sonra hafifçe birkaç kez alt üst edilir ve pıhtı oluşması engellenir).  İdrar biyokimyası ve mikroskopisi: İdrar (orta akım idrarı tercih edilir)/Yetişkinler için non-steril vidalı kapaklı idrar bardağı, bebekler ve 3 yaş altı çocuklar için pediatrik steril plastik idrar poşeti 1. HEMOGRAM TAM KAN SAYIMI: Venöz kan kullanılır.Antikoagolan olarak EDTA kullanılır. 2. BiYOKiMYA TESTLERİ 5 cc’lik vakumlu jelli biyokimya tüpüne alınır. 3. GAİTADA GİZLİ KAN Kapaklı gaita kablara alınır. 4. SEDİMANTASYON Özel, siyah kapaklı ince, uzun kendi tüpü vardır.İçinde 0,13 ml sodyum sitrat bulunur. 28

GENEL BİLGİLER - Kan numuneleri arter, ven ve kapiller damardan alınır. Kan numunesinin tipi amaca yönelik değişir fakat genellikle venöz kan tercih edilir. Numuneler uygun tüplere alnmalıdır. - Günümüzde kan alma işleminin kolaylaştırması ve kanın dış yüzeyle temasının engellemesi nedeni ile vacutainer tüpler (vakumlu tüpler) tercih edilmektedir. Vacutainerli tüpler, tüpün hacmi kadar veya tap içindeki antikoagulantın etkisini gösterebileceği kadar kan alabilmesini sağlayacak şekilde vakumlanmıştır. - Ayrıca serum ayrılması daha kısa zamanda ve daha net şekilde sağlayan, hemoliz riskini azaltan inert jeller tüplere ilave edilerek kullanılmaktadır. Tüp kapakları tüplerin fonksiyonları ve muhtevaları belirtmede ayrıcı olması nedeni ile farklı yapılmaktadır. Vakumlu tüplerdeki silikonize yapılar pıhtının tüp duvarına lezyonunu ve hemolizi azaltır.Vakumsuz tüplere kan almada enjektörler kullanılır. - Vakumlu tüplere kan almada ise atılabilir iğnesi bulunan holder kullanılır. Holderlerin ucuna iğne takılarak damara girilir, vacutainer tüp holderin içine iğnenin ters tarafına doğru bastırılır, damar dışına çıkan kan vakum boşalırken tüpe dolar. Bu sayede istenilen miktarda ve birden fazla tüpe kan numunesi alınabilir. - Kanın etrafa kontaminasyonu ve kanla bulaşabilen hastalıklardan korunma sağlanır. Ayrıca kan alımı ve tüpe aktarım sırasında oluşabilecek hemoliz riski azalır. - Kan numunesi alınmada önce şahıs dinlendirilmelidir. Şahıs oturur veya yatar pozisyonda 5 dakika tutulmalıdır. Vucut pozisyonu ve strese bağlı değişiklik bu sayede en aza indirilir. Venöz kanda hem büyük hemde yüzeye yakın olmasından dolayı kol median kübital ven tercih edilir. - İ.V. uygulama yapılan kol, kan alma bölgesinde skar, enfeksiyon veya hematom mevcutiyeti, kanül veya arteriyo-venöz fistül bulunan bölge seçilmemelidir. Mastektomi yapılan kadında aym taraftaki koldan kan alınmamaladar. İV uygulama yapılan damardan veya koldan kan alınmaz , mecburiyet durumunda almadan en az 3 dakika önce uygulama kesilmelidir. - Kan alınacak bölgedeki dezenfeksiyon için genellikle %70.lik etil alkol veya izopropanol tercih edilir. - Kan almada kullanılacak turnike 1 dakikadan fazla kolda tutulmamalıdır. 3 dakikadan fazla turnike kolda kalırsa(t.protein %5, demir %7, kolesterol %5, AST%9, bilirubin %8,5 ) artar, potasyum ise %6 azalır. - Lütfen kanlanmzı holder ile alınız ve uygun iğne ucunu kullanız ve turnikeyi kan alnıcak yerin 7.5- 10 cm fist-tine uygulayınız.. İğne koldan çekilmeden turnike çözülür, iğne koldan çekilirken deliğin üstü hafifçe steril bir pamukla kapatılır. İğne çıkar çıkmaz pamuğun üstüne darbe yapmaksızın sıkıca bastırılır, hematom oluşumunun önlenmesi ve damar duvatrının kapanmasına yardımcı olunması için deliğin üzerine birkaç dakika basılmalıdır. Çoğu hasta bunu kendisi yapabilir. Yeterli miktarda basınç olmazsa morarma olur. Sonrasında injeksiyon bandı ile aynı bölge kapatılır. - Lütfen her hastaya injeksiyon band' veriniz veya yapıştirınız!!. - Holderle kan almada izlenecek sıra ve yapılacak nazikçe tüpleri alt üst etme tekrarı:Sarı veya mavi kapaklı biyokimya tüpü (5-6 kez), Mor kapaklı Hb A1c için EDTA' hemogram tüpü (8-10 kez). NUMUNELERİN TRANSFERİ VE LABORATUVARA KABULU İLE İLGİLİ KURALLAR Kan alma odasında ve servislerde otomasyon sistemi kullanılarak istenen numunenin tüpü veya kabı üzerine barkod yapıştırılır. Barkod üzerinde hastanın adı ve soyadı, barkod numarası, poliklinik/servis adı ve doktor adı, tarih ve saat yazılıdır. Örnek barkodlarının doğru yapıştırdığından emin olunmalıdır. Yanlış barkod yapıştırma ve yanlış tüp kullanılması işlemlerin tekrarlanmasına, gereksiz tetkiklerin yapılmasına, hastaların sonuçlarında tutarsızlığa ve tedavide yanlış uygulamalara yol açabilir. Ayrıca testlerin sonuçlanmasını da geciktirir. Kan alma odası veya servislerden numuneler alındıktan sonra en kısa süre içerisinde ve tüm örnekler potansiyel enfekte materyal kabul edilerek laboratuvara taşınmalıdır. Ayrıca servislerden gelen bazı numuneler için pnömatik 29

sistemde kullanılır.Laboratuvara numunelerin geç ulaşması kan örneğinin israfı demektir. Boşuna kan alınmış olur. Numune Taşıma Çantaları:Hastanemizde numunelerin veya laboratuvarımızdan dış kurumlara gönderilen numunelerin taşındığı çantalar transfer için uygun olmalıdır. Bunun için gerekli özellikler şöyledir; Çantanın dış yapısı çanta içindeki sıcaklığı muhafaza edebilmelidir. Örneğin bilirubin, vitamin B12 gibi testler ışıktan etkileneceğinden numune ışığa maruz kalmayacak şekilde laboratuvara ulaştırılmalıdır. Kan gazı ve paratiroid hormonu ısıdan etkileneceğinden soğuk ortamda taşınmalıdırlar. Numune taşıma çantaları dışarıdan gelen darbelere karşı koruyabilecek sert bir yapıya sahip olmalıdır. Tüplerin dik bir şekilde yerleştirilebilmesi için sünger, strafor, spor vb. yapıya sahip olmalıdır. Numune yerleşiminden sonra taşıma sırasında numunelerin hareketini engelleyen kapak bulunmalıdır. Tüplerin kapaklı olmasına özelikle dikkat edilir. Numunelerin taşıma sırasında hareketini engellemek amacıyla kapak numune yerleşiminden sonra kapatılır. Numunelerin güvenli şekilde transferi için gerekli önlemler alınır. Numunelerin kapaklı olması, dikkatli yerleştirilmesi, taşıma sırasında çantanın altüst edilmemesi vb.). Çantalar yerleştirme işlemi bittikten sonra muhakkak kapatılır. ÖRNEK ALMA, NAKİL VE KABUL-RET KRİTERLERİ BİYOKİMYA- HORMON TETKİKLERİ Örnek: Venöz Tam Kan Örnek Tüpü: Sarı kapaklı jelli tüp Çalışma Zamanı: Aynı gün Ön Hazırlık: Biyokimya ve hormon tetkikleri için 8-12 saatlik açlık kanı alınmalıdır. En ideal olanı 12 saatlik açlıktan sonra alınan kandır. Sabah yine hiçbir şey yiyip içmeden hastaneye gelip kanını verilmelidir. Zorunlu olmadıkça ilaç alınmamalıdır. Sadece HbA1c için akşam 21.00’dan sonra su hariç hiç bir şey yiyip içilmemelidir. Aşırı egzersizden kaçınılmalıdır. Hasta kan alımı öncesinde mümkünse 15 dk. rahat bir pozisyonda dinlenmelidir. Örnek Alınması: Sarı kapaklı jelli tüplere kan alınır. Sadece HbA1c için mor kapaklı tüpe (EDTA’lı) kan alınır. Biyokimya tetkikleri için venöz kan tercih edilir. Kan alma bölgesi alkolle silindikten sonra alkolün kuruması beklenmelidir, çünkü alkol kalıntıları hemolize neden olarak test sonuçlarının geçersiz olmasına yol açabilir. Turnike en fazla 30 saniye uygulanmalıdır. 3 dk dan sonra belirgin değişiklikler oluşmaya başlar. Vene girilmeden önce yumruk açılıp kapatılmamalıdır çünkü bu hareket plazmada bazı parametrelerin konsantrasyonlarının geçici artışına sebep olur (Potasyum, fosfat, laktat, iyonize Ca gibi). Test istemine gore doğru tüpler, uygun şekilde etiketlenmelidir Kabul ve Red Kriterleri: Laboratuvar Kabul birimince gelen tüm örnekler değerlendirilir ve aşağıda belirlenmiş olan Ret kriteri haricindeki örneklerin kabulü yapılır. • Laboratuvar girişi yapılmamış veya yanlış istemler • Etiketsiz ve uygun olarak etiketlenmemiş örnekler • hemolizli ikterik ve lipemik örnekler • Çalışılan günde alınmayan, çalışılan saatlerde laboratuvara ulaşmayan örnekler • Uygun tüpe alınmayan ve yetersiz hacimdeki örnekler reddedilir Örnek transferi Hastalardan kan alındıktan sonra numune tüpleri dikkatlice personel tarafından laboratuvara ulaştırılmalıdır. Örneklerin bekleme süresinin uzamasıyla kan glukoz düzeyleri düşeceğinden dolayı kan alındıktan sonra en geç 1 saat içinde numunelerin biyokimya laboratuvarına ulaştırılması gerekir. 30

Sonuç verme süresi: Sonuçlar mesai bitimine kadar verilir. Hormon testleri için Saat 14:00 den sonra verilen örnek sonuçları ertesi gün verilir. Acil laboratuvar test sonuçları 1 saat içerisinde verilir. KOAGÜLASYON TESTLERİ (PT, APTT, ) Örnek: Venöz Tam Kan Örnek Tüpü: Mavi kapaklı (%3,2 lik Sodyum sitratlı) tüp Örnek Alınması: Örnekler venöz kandan, genel kan alım tekniklerine uyularak ve mutlaka mavi kapaklı (%3,2 lik Sodyum sitratlı) tüplere alınır. Tüplerin seviye çizgisine dikkat edilmeli, eksik veya fazla kan alınmamalıdır. Numune alındıktan sonra çalkalanmadan nazikçe birkaç kez alt üst edilmelidir. Test istemine göre doğru tüpler, uygun şekilde etiketlenmelidir. Örnek transferi: Hastalardan kan alındıktan sonra numune tüpleri dikkatlice pnömotik sistem kapsüllerine yerleştirilmeli ve kapsül içerisinde sabitlenmelidir. Taşıma normal şartlarda pnömotik sistemle yapılmalıdır. Pnömotik sistemde arıza oluşması durumunda kanlar personel tarafından laboratuvara ulaştırılmalıdır. Örnekler mutlaka kapağı kapalı olarak ve çalkalanmadan 1 saat içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır, kesinlikle buzdolabına konmamalıdır. Örnekler ısı yalıtımlı özel taşıma çantaları ile laboratuvara ulaştırılmalıdır. Kabul ve Red Kriterleri: Bahsedilen şekilde alınmayan, yanlış tüpe alınan, eksik ya da fazla alınan örnekler kabul edilmez. Laboratuvara gelmeden önce buzdolabında bekletilen örnekler kabul edilmez. APTT tetkiki için hemolizli örnekler kabul edilmez. Laboratuvar girişi yapılmamış, etiketsiz materyaller işleme alınmaz. Çalışma ve sonuç verme süresi: Aynı gün çalışılır ve sonuçlar mesai bitimine kadar verilir. Acil laboratuvar test sonuçları 1 saat içerisinde verilir. HEMOGRAM (CBC TAM KAN SAYIM) ve SEDİMENTASYON TESTLERİ Örnek Venöz: Tam kan Örnek Tüpü: Mor kapaklı (Edtalı) tüp ve sedimentasyon için siyah kapaklı sedimentasyon tüpü. Örnek Alınması: Örnekler venöz kandan, genel kan alım tekniklerine uyularak ve mutlaka mor kapaklı (Edtalı) tüplere alınır.Tüplerin seviye çizgisine dikkat edilmeli, eksik veya fazla kan alınmamalıdır. Örnek alındıktan sonra çalkalanmadan nazikçe birkaç kez altüst edilmelidir. Test istemine gore doğru tüpler, uygun şekilde etiketlenmelidir. Örnek transferi: Hastalardan kan alındıktan sonra numune tüpleri dikkatlice pnömotik sistem kapsüllerine yerleştirilmeli ve kapsül içerisinde sabitlenmelidir. Taşıma normal şartlarda pnömotik sistemle yapılmalıdır. Pnömotik sistemde arıza oluşması durumunda kanlar personel tarafından laboratuvara ulaştırılmalıdır. Örnekler mutlaka kapağı kapalı olarak ve çalkalanmadan 1 saat içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır, kesinlikle buzdolabına konmamalıdır. Örnekler ısı yalıtımlı özel taşıma çantaları ile laboratuvara ulaştırılmalıdır. Kabul ve Red Kriterleri: • Laboratuvar girişi yapılmamış veya yanlış istemler • Etiketsiz ve uygun olarak etiketlenmemiş örnekler • Pıhtılı örnekler • Çalışılan günde alınmayan, çalışılan saatlerde laboratuvara ulaşmayan örnekler • Uygun tüpe alınmayan ve yetersiz hacimdeki örnekler reddedilir Çalışma ve sonuç verme süresi: Aynı gün çalışılır ve sonuçlar mesai bitimine kadar verilir. Acil laboratuvar test sonuçları 1 saat içerisinde verilir. 31

TAM İDRAR TAHLİLİ (TİT) Örnek Kabı: Non-steril kapaklı İdrar Bardağı Örnek Alınması: Sabah ilk idrarı veya spot idrar (günün herhangi bir saatinde alınan idrar) verilmesi uygundur. Mümkün olduğu kadar sabah ilk idrarı tercih edilmelidir. Çünkü bu idrar mikroskobik analiz ve protein gibi maddeler bakımından daha konsantredir. Polikliniklerde TİT girişi yapılan ve barkodunu alan hasta biyokimya laboratuvarına gelerek idrar örneği için kap alır. Laboratuvar teknisyeni tarafından bu kaba hastanın barkodu yapıştırılır. Hasta örnek toplaması için gönderilir. Hasta ilgili bölgeyi iyice yıkar, kurular. Bir miktar idrarı tuvalete yapar, sonra orta idrarını kaba yapar ve son idrarını yine tuvalete yaparak kabı temiz bir şekilde laboratuvara getirir. Acil ve yataklı servislerde TİT girişi yapılan ve barkodunu alan hasta biyokimya laboratuvarına gelerek idrar örneği için vakumlu idrar kabı alır. Hasta örnek toplaması için gönderilir. Hasta ilgili bölgeyi iyice yıkar, kurular. Bir miktar idrarı tuvalete yapar, sonra orta idrarını kaba yapar ve son idrarını yine tuvalete yaparak kabı temiz bir şekilde laboratuvara getirir. Vakumlu idrar kabından vakumlu idrar tüpüne idrar çekilerek tüp üzerine laboratuvar teknisyeni tarafından barkod yapıştırılır. Transfer: Acil ve yataklı servislerden alınan numune tüpleri dikkatlice pnömotik sistem kapsüllerine yerleştirilmeli ve kapsül içinde sabitlenmelidir. Taşıma normal şartlarda pnömotik sistemle yapılmalıdır. Pnömotik sistemde arıza oluşması durumunda numuneler en geç 1 saat içinde mutlaka kapağı kapalı olarak ve çalkalanmadan laboratuvara ulaştırılmalıdır. Değerlendirme ve Red Kriterleri: Barkodsuz ve girişi yapılmadan gelen hastanın işlemi yapılmaz. Bahsedilen şekilde alınmayan ve herhangi bir şekilde uzun süre bekletilmiş idrar kabul edilmez. Menstrüasyon halindeyken gelen bayanların idrarı kabul edilmez. Ancak bu durum geçince aynı barkodla (hasta direkt laboratuvara gelerek) işlem yapılır. Çalışma ve sonuç verme süresi: Aynı gün çalışılır ve sonuçlar mesai bitimine kadar verilir GAİTADA GİZLİ KAN (GGK) Örnek Kabı: Plastik Kapaklı Örnek kabı Örnek Alınması Tetkik girişi yapılan poliklinik hastaları barkodunu aldıktan sonra laboratuvara yönlendirilmelidir. Burada hastanın barkodu örnek kabına yapıştırılır ve kap örnek toplanması için hastaya verilir. Transfer: Örnekler hasta tarafından bu kaba alınarak 2 saat içinde temiz ve kapalı şekilde laboratuvara ulaştırılmalıdır. Değerlendirme ve red kriterleri : Barkotsuz ve girişi yapılmadan gelen hastanın işlemi yapılmaz. Bahsedilen şekilde alınmayan veya gönderilmeyen materyaller kabul edilmez. Bayanlarda özellikte menstruasyonun ilk 3 gününde verilen örnekler kabul edilmez. Aktif kanayan hemoroidi olan hastaların verdiği örnekler kabul edilmez. Çalışma ve sonuç verme süresi: Aynı gün çalışılır ve sonuçlar mesai bitimine kadar verilir Çalışma Yöntemi: Kart test (Hb oksidasyonu ile renkli bileşik oluşması) Referans Aralık: Negatif Klinik Önemi: Gastrointestinal sistem kanamalarında pozitiftir. Not: Hasta gaitada gizli kan testi için örnek vermeden önce 3 gün boyunca et, sosis, yememesi söylenir. 3 günlük diyet bittikten sonra hastadan dışkı örneği alınır. Günde 250 mg’dan fazla alınan askorbik asit (Vitamin C) yalancı pozitif sonuçlara yol açabilir. Ağızdan alınan aspirin, kortikosteroidler, rezerpin, 32

fenilbutazon, indometasin, demir veya demir içeren ilaçlar hastalarda gastrointestinal tahrişe neden olabileceğinden dolayı yalancı pozitif test sonuçları verebilir. ÖRNEK ALMA, NAKİL VE KABUL-RET KRİTERLERİ DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR - Hemolizli kan örneği.(H) - Pıhtılı antiküoagülanlı örnek (p) - Düz jelli tüp ve antikoagülanli tüplere, tüplerde belirlenen seviyenin altında ve üstünde örnek alınması - Saat 16:00 dan sonra laboratuvara gönderilen Biyokimya, hormon, HbA1c parametre içermeyen örnek istekleri. - Laboratuvarımız tarafından verilmemiş örnek kabı ve tüplerine alınmış örnekler. - Uygun tüplere veya kaplara alınmamış örnekler. - Örnek alımından sonra laboratuvarımıza 30 dakika içinde ulaştırılmamış veya uygun kap veya tüplere alınmamış örnekler. - Ağzı açık transfer edilmiş örnekler. - Aç karnına verilmesi gereken örneklerin tok karnına verilmiş olması.( örn.AKŞ ) - Başkasının yerine verilmeye çalışılan örnek. - Barkodsuz ve yanlış barkod yapıştırma. ÖRNEKLERİN UYGUN ŞEKİLDE ALINMASI VE UYGUN ŞEKİLDE TRANSFERİ Örnek taşınması test kalitesi ile doğrudan alakalıdır. Örneğin şok (hızlı, sert) sallanmalar kırmızı hücrelerin parçalanmasına ve hemoglobinin seruma karışmasına neden olur. Bu da bütün testlerin sonuç kalitesini bozmaktadır. Örneklerin laboratuvara taşınmasında önemli olan diğer etken örneklerin bekleme süresidir. Örneklerin beklemesi ile kandaki maddeler bozulur, ölçülmesi gereken değerden daha düşük ölçülmesine neden olur. Örnek Transfer Şartları: Örnek alındığı anda, laboratuvara taşınırken ve analiz edileceği noktaya kadar, her aşamada uygun biçimde ve koşullarda korunmalıdır. Analizde kullanılacak serumun değişmeden kalacağı süre maruz kalınan sıcaklık ve bu sıcaklıkta bekleme süresine bağımlıdır. Tam kan, plazma veya serum türü analiz örneklerinin analize kadar farklı sıcaklıkta ortamlarda saklanması materyalde ciddi kayıplara yol açar. Bu nedenle alınan örneklerde bekleme süresinin en aza indirilmesi gerekir. Örneğin içinde tutulduğu kap veya tüp aşırı sıcağa, soğuğa veya güneş ışığına maruz kalsa dahi içindekiler bozulmayacak şekilde yapılandırılmalıdır. Bilirubin parçalanmayı önlemek için gün ışığından ve floresan ışıktan korunmalıdır. Örneklerin aşırı karıştırma veya çalkalanması denaturasyona neden olabilir. Örnek Transfer Süreleri: Bir örneğin alınmasından laboratuvara götürülmesine kadar geçen zaman birkaç dakika ile 72 saat arasında değişebilmektedir. Kan kullanılan biyokimyasal analizlerin olabildiğince erken yapılması gerekir. Zira kan hücreleri bekleme süresi içinde ortamdaki bazı maddeleri metabolize ederek tüketirken bazılarını da üretir. Örneğin kan glukozu hücreler tarafından metabolize edilerek yıkılır yani kan değeri düşer; hücrelerdeki elektrolitler plazmaya geçerek plazma değerlerinin yükselmesine neden olur. CO2 ise kandan uzaklaşır ve kan değeri düşer. Örneklerin Kırılması: Bir veya birden fazla örnek tüpü veya şişesinin taşınma sırasında kırılmaması için önlem alınmalıdır. Tek örnek tüpünü alacak şekilde koymak için kalın oluklu karton, fiber tahta veya strofordan yapılmış kutular kullanılabilir. Örneklerin tek tek taşınması için yastıklı bir taşıma zarfı yeterli koruma sağlayacaktır. Acil Testler: Test sonucunun doğruluğundan ödün vermemek için materyal ivedilikle laboratuvara ulaştırılmalı; laboratuvarda ayrı bir ekiple analiz edilmeli ve test sonucu laboratuvar tarafından ivedilikle otomasyon üzerinden klinisyene ulaştırılmalıdır. Taşıyıcı Personelin Güvenliği: Örnek taşınırken taşıyıcı olabilecek bütün tehlikelere karşı kendini korumalıdır. Bütün laboratuvar örnekleri potansiyel olarak enfekte kabul edilmelidir. Birçok hastalık etkeni vücut sıvıları ile bulaşır. Bu nedenle koruyucu eldiven kullanılmalıdır. Enfeksiyon ajanlarının yayılmasının 33

önlenmesinde bir diğer kural el yıkamadır. Bulaşma tehlikesine karşı özellikle şüpheli durumlarda eller yıkanmalıdır. Laboratuvara örnek taşırken yiyecek yenmemeli, sıvı şeyler içilmemeli ve sigara içilmemelidir. Örnek taşıma kapları belli aralıkalarla dezenfektan solüsyonlarla temizlenmelidir. ÖRNEK ALMA YÖNTEMLERİ VE TAŞINMALARI Bulaşicı hastalıkların tanısı ve tedavisi, etken olan mikroorganizmanın tanımlanmasını gerektirir. Orneklerin alınması ve laboratuvara ulaştırılmasındaki yetersizlikler yanlış sonuçlara neden olduğu gibi hastanın uygun olmayan tedavi alması ya da hastanın tedavisinin yetersizliği ile sonuçlanır. Bu nedenle uygun örnek alınmasındaki kurallarin bilinmesi gerekir. Kaynak ne olursa olsun, bütün örneklerin alınmasında bazı genel kurallar uygulanır. Bunlar: • Steril koşullarda çalışılmalı, normal flora ile kirlenmemesine dikkat edilmelidir. • Mikroorganizmanın en yoğun ve canlı olduğu bölgeden örnek alınmalıdır. • Hastalığın uygun zamanında alinmalıdır. • Yeterli miktarda alinmalıdır. • Uygun yöntemlerle alınmalıdır. • Alınan örnek uygun taşıma uygun kaplarda derhal laboratuara gönderilmelidir. • Eğer laboratuara hemen ulaştirılamıyorsa örnek özelliğine uyarak saklanmalıdir ÖRNEK TAŞIMA İŞLEMİ AŞAMALARI - İşle ilgili eldiven kullanılmalıdır. - Örneklerin size bulaşmasına izin vermeyiniz - Alınan örnekleri ağzı kapalı olarak muhafaza ediniz ve taşıyınız - Örneklere düşürme çarpma gibi sert muameleden kaçınılmalı - Örnekler açıktan taşınmamalı, örnek taşıma çantası içinde taşınmalı - Örnekler taşınırken ışıktan korunmalı - Örnekleri sıcak ve soğuktan koruyunuz, serin ortamda taşınmalı - Etiket ve etiket bilgileri eksik örnekleri taşınmamalı - Örneklere hiçbir şeyin karışmasına izin verilmemeli - Örneklerin içinde tutulduğu kap veya tüpün dışına çıkmasına izin vermeyiniz - Örnekleri zamanında ilgili laboratuvara ulaştırılmalı - Servis ve ünitelerden gelen kanlar ve diğer numuneler üzerine materyalin alındığı yerde barkod numarası, hasta adı soyadı istenene tetkikin yapıldığı laboratuvar adı kimlik tanımlayıcı bilgilerinin olduğu barkot yapıştırılmış olarak, Servislerden Biyokimya Laboratuvar Numuneleri Toplama , Taşıma ve Saklama Talimatına göre dökülmeyi, kırılmayı ve karışmayı önleyecek güvenlik önlemleri alınarak toplanır ve 30 dakika içinde laboratuvara ulaştırılarak laboratuvar görevlisine teslim edilir. ÖRNEK KAPLARININ UYGUN ŞEKİLDE ETİKETLENMESİ Laboratuvardan çıkan her analiz sonucunun niteliği tam bir işbirliğinin eseri olup duyarlı bir çalışma ister. Laboratuvarlarla ilgili hata kaynakları araştırıldığında hatanın %68 i analiz öncesi aşamada olduğu görülmüştür. Yetersiz örnek, yanlış örnek, yanlış etiket ve etiket bilgileri, yanlış örnek nakli bu evredeki hata kaynaklarından bazılarıdır. Hataların % 12 si analiz aşamasında yapılmaktadır. Analiz sonrası aşamada ise hataların % 20 si oluşmaktadır. Açıkça görüldüğü gibi yanlış bir test sonucunun oluşmasında analiz öncesi aşama en önemli hata kaynağıdır. Hastadan alınan numuneler istenilen tetkikin türüne göre uygun tüplere ve kaplara konularak barkod çıktısı tüpün ve kabın üzerine yapıştırılır.Bu barkod Hastanın örneğinin görülmesini etkilemeyecek şekilde yapıştırılır. Örnek alımından sonra: 34

❖ Numuneleri ışığa maruz bırakmayımz, tüpleri dik bir şekilde taşıyınız, en geç 60 dakika içinde ve uygun santrüfüjleme ile santrüfiij ediniz, sanrtüfüjlenmiş numuneyi oda ısısında 8 saatten fazla tutmaymız (önerilen daha kısa süre). ❖ Hemolizli, lipemik, ikterik, fazla bekletilen numuneler , yeterli seviyede alınmayan örnek ve antikuoagulanlı tüpe alınan pıhtılı örnekler laboratuvarda yanlış sonuçlara yol açar. SONUÇ VERME SÜRELERİ(örneklerin laboratuvara kabulünden sonra) ➢ Biyokimya:1,5 saat ➢ Hormon: 2 Saat ➢ Gaitada Gizli Kan: 30 dakika ➢ Hb A1c: 2 Saat ➢ Idrar Tetkiki: 30 dakika ➢ ASO- CRP- RF :1,5 saat ➢ Rutin Tetkikler: 3 saat (Biyokimya.hormon.ASO, CRP, RP.TİT, HbA1c, GGK) ➢ Kurum Dışı Tetkikler: kurum Dışı 15 gün sonra verilir. Teknik arızalardan dolayı sonuç verme sürelerinde değişiklik olabilir. TESTLERLE İLGİLİ ÖZEL AÇIKLAMALAR FİZYOLOJİK FAKTÖRLER POSTİR: ✓ Yatar pozisyondan ayağa kalkmak veya dikilmekle ile kan hacmi %10 azaltır. Bu azalış proteinsiz plazmanın damar dışına kaçması sonucu meydana gelir. Bu durumda özellikle enzimleri ve protein yapıdaki hormonları içeren tam protein konsantrasyonları, ilaçlar, kalsiyum ve bilirubin gibi kısmen proteinlere bağlanarak taşınan möleküllerin konsantrasyonu geçici olarak artar. ✓ Ayakta durma pozisyonunda veya yatar halden ayağa kalkmada katekolaminler, aldesteron, renin ve antidiüretik hormon salgısı uyarılır. Bu hormonlann kan konsantrasyonu birkaç kat artabilir. Glomerüler filtrasyon hızı ve idrar oluşumu azalir. İdrara çıkan sodyum,potasyum, HCO3 miktan azalır, idrar PH' sl azalır. ✓ Uzayan yatak istirahatlerinde protein miktan 0,5 gldl, albumin miktan 0,3 g/dl azalabilir. Serum AST, ALT CK miktan düşer. Potasyum miktan 0,5 mmol/L kadar düşebilir. EGZERSIZ:  Aktivitenin süresi ve şiddetine bağlıdır. Pirüvat, Laktat, AST, CK, Ürik asit transferinin serum miktan artar.  On dakikalık ağır ekzersiz ile renin aktivite %400 artabilir. Kortizol, aldesteron, prolaktin ve katekolamin artar. Hematüri ve proteinüri oluşur.  Atletler ve antremanlı sporcularda istirahat halinde bile üre, ürat, kreatin ve troksin seviyesi normal kişilerden yüksektir.  Fiziksel ekzersiz ile HDL-K artar, Total ve LDL kolesterol azalır. Trigliserit seviyesi 20 mgldl azalabilir, fakat serbest yağ asitleri seviyesi artar. SİRKADİYEN RİTİMLER:  Bir çok maddenin vucut sıvılarındaki miktarı gün boyunca değişiklik gösterir. Postür, fiziksel aktivite, diyet, stres, gün ışığı, karanlık, uyku, uykusuzluk gibi faktörlere bağlı.  TSH seviyesi sabah 02-04 arası en yüksek, 18-22 arası en düşük seviyededir (fark yaklaşık %50), tiroksin seviyeside benzer durum gösterir. Glukoz tolerans testinde öğleden sonra kan glukoz düzeyi sabahtan yüksektir. Serum demir düzeyi sabah ile öğleden sonrası arası %50 değişir. Potasyum seviyesi öğleden sonra sabaha göre 1 mmol/l düşebilir. 35

 Uykunun ilk anlarmda GH en yüksek seviyededir. Insulin seviyesi sabahleyin günün geç saatlerine göre yüksektir. Kortizol düzeyi sabah 6-8 arası en yüksek seviyededir. Gece serum fosfat düzeyi gün içine oranları %30 yüksektir. Gece kreatinin klirensi %10 cıvarında azalır. Kalsiyum ve magnezyumun itrahı gece en yüksekken sodyum ve potasyumun itrahı öğle saatlerinde en yüksek görülür. Not: Sabah 8 ve 14'de alınan kan örnekleri arasında total değişim(AST %25, ALT %56, ALP %20, LDH %16, kreatinin %14,5, kolesterol %14.8, Demir % 37, BUN %22,5, Ürik asid %11.5, fosfor %11, potasyum % 7, protein %5, albumin %5.5, total lipid % 25). SEYAHAT: Uçak seyahatlerinde glukokortikoidlere bağlı serum glukoz ve trigliserid seviyesi artar. Uun süreli seyahatlerde sıvı ve sodyum retansiyonu artar, üriner atılım 2 günde normale gelir. KÖRLÜK: Protein azalır. Kolesterol, bilirubin, kreatinin, artar. YİYECEK ETKİSİ: Yiyecekle en büyük artışlar glukoz, demir, total lipid ve alkalen fosfataz seviyelerinde meydana gelir. Yüksek yağ içeriği ALP aktivetisinde artışlar daha şiddetlidir. Proteinden zengin diyet alımıyla, fosfor ve üre seviyesi artar bu artış l2 saat kadar sürebilir. Karbohidrattan zengin diyetle genellikle glukoz artışı fazladır, fosfor düzeyi azalır. SPESİFİK YİYECEK VE İÇECEK ALIMI: KAFEİN: Kahve, çay ve kola gibi içeceklerde bulunur. Glukoz seviyesini artırır ve glukoz toleransı hafif bozulur. İki bardak kahve ile serbest yağ asidi %30 artar, total lipide artış daha azdır. Devamlı kafein alımında (haftalarca) serum kolesterolu hafif azalır, trigliserid artar. SİGARA: Nikotinin etkisi ile etki gösterir, içilen sigara ve inhale dumana göre değişir. Bir sigara içimi ile kan glukozu 10 dakika içinde 10 mg/dl artabilir ve 1 saat kadar sürebilir. GH seviyesi sigara içiminden sonra 30 dakika içinde 5 katına çıkabilir. Sigara içenlerde: Kolesterol, trigliserid, IgE seviyeleri yüksek, HDL-K, Ig A,G,M seviyeleri düşüktür. ALKOL: Alkolun laboratuar testleri üzerine etkisi alınan alkol miktarına ve alınma süresine bağlı değişir.Akut alkol alımı erkekte testesteron seviyesinde keskin azalma yapar. Alkol GGT, kortizol, katekolaminleri, kolesterol ve trigliseridi artırır. İLAÇ KULLANIMI: IM uygulamalar CK ve LDH'ı artırır. Morfın ve meperidin, hepatik ve pankreatik enzimlerin serum seviyesini artırır, hatta AST seviyesi yüksek seviyeye ulaşır. Fenotin serum FSH, kalsiyum, bilirubin ve fosfor konsantrasyonunu azaltır, ALP, GGT ve ALT' yi artırır bir çok ilacın bir çok test üzerine etkisi vardır. BAZI TIBBI DURUMLAR:GH'da uyarılır) görülür. Ateş serum fosfat ve demir düzeyini düşürür. ŞOK VE TRAVMA: Cerrahi stres plazma T3 seviyesini %50'ye yakın azaltabilir. Şokta glukoz seviyesi artar ve glukoz toleransı bozulur. Ameliyat sonrası (CK %76, AST %50, LDH%20) artar. Travmaya bağlı fibrinojen seviyeleri ilk birkaç gün 2-3 kat artabilir. Üre konsantrasyonuda artar. KONTROL EDİLEMEYEN BİYOLOJİK FAKTÖRLER: GENETİK: Kan gruplar ile kolesterol ve ALP arasında sıkı bir ilişki vardır. Laboratuar testlerinin referans değerleri populasyonlarda değişiktir. Gerçek referans değerler analizin yapıldığı bölge ve populasyona göre değişkendir. Bölgemize ve ülkemize ait çok fazla referans değer bulunmamaktadır. Kullandığımız referans değerlerin çoğu farklı ülkelere veya populasyonlara aittir. CİNSİYET: - Pubertaya kadar laboratuvar test değerlerinde erkek ve dişi cinsler arasında belirgin bir fark yoktur. - Pubertadan sonra kas kitlesi ile ilişkili erkekte AST, ALT, ALP, CK değerleri daha yüksektir. - Menopozdan sonra kadınlarda ALP değerleri kadınlarda daha yüksektir ve maksimuma ulaşır. - Erkekte üre, albumin,kolesterol, kalsiyum,bilirubin, - Doğurganlık dönemi boyunca kadınlarda demir değeri daha düşüktür. YAŞ: - Yaşın etkisi genellikle 4 gruba ayrılır. - Yeni doğanda CK, GGT, AST, ALT, Ca, Cl, K, Na ve bilirubin seviyeleri yüksek, üre seviyesi düşüktür. - Sağlıklı yeni doğanlarda tiroid hormonları hamile kadınlara benzer yüksektir. 36

- Doğumdan sonra TSH sekresyonu uyarılmasıyla daha da artar. Bu fizyolojik hipertiroidizm bir yaşına doğru normale döner. - Plazma protein seviyesi doğumdan sonra artmaya başlar 10 yaş civarmda erişkin değere ulaşir. Doğumdan sonra ALP aktivitesi yükselir çocukluk döneminde azalır, puberta öncesi artmaya başlar. - Erişkin döneminde protein, albümin, Ca hafıfçe azalır. 20 yaştan sonra fosfor seviyesi anlamlı azalır, fakat menopozdan sonra kadınlarda artar. Ürat miktarı erkeklerde 20 yaş cıvarı, kadınlarda orta yaş cıvarı zirve yapar. Erişkinlerde bir çok enzim seviyesi puberta döneminden daha düşüktür. - Glikoz tolerans testi her 10 yıl için yaklaşık 8 mg/dl yükselir. - 40 yaş sonrası' kreatinin klirensi % 50 kadar düşebilir. 40 yaş üstünde T3, T4, PTH seviyeleri düşer. - Erkekte 50 yaş sonrası testeron düşer, kadınlarda FSH artar. IRK: Birçok serum bileşeni ırklar arasında fark gösterir(ör: siyahlarda CK, LDH aktivitesi beyazlardan fazladır) ÇEVRESEL FAKTÖRLERİN ETKİSİ: MEVSİMSEL ETKİLER: Mevsimsel etkiler genellikle sıcaklık değişrneleri, değişen diyet alışkanlığı, fıziksel aktivite gibi unsurlara bağlıdır. OBESİTENİN ETKİSİ: Glukoz toleransı bozulur, ürat, glukoz, Ca, kreatinin, total protein, fosfat, AST, LDH, seviyesi artar ve demir azalır. VEJETERYANLIK: LDL-K, total protein, albumin, tire, Vit. B12 ve enzim aktiviteleri düşer, bilirubin seviyesi artar. ORUÇ: Fizyolojik açlık değil doğal perhizden ibaret olduğu, kan proteininde ve glukoz hafif bir azalış olduğu biyokimyasal parametrelerle gösterilmiştir. Keton cisimleri görülmemiştir. HAMİLELİĞİN ETKİSİ: - Döllenmeyi izleyen BHCG 6 günden sonra kanda, 14 gün cıvarında idrarda tesbit edilir. BHCG sekresyonu gebeliğin 10-12.ci haftasından sonra azalmaya başlamasına rağmen tüm gebelik boyunca kanda ve idrarda tesbit edilir. - Gebelik sırasında kolesterol ve trigliserid yaklaşık %40 artar. Albumin 3.4 g/dl'ye kadar düşebilir, globulin biraz artar. Gebelikte kreatinin, PTH, Ca yükselir. LH ve FSH miktarı ölçülemeyecek kadar düşebilir. Total T3 ve T4 % 50 artarken, FT3 ve FT4 değişmez. VÜCUT SIVILARI: Bu örneklerin başlıcaları, beyin-omurilik sıvısı (BOS) ve plevra sıvısıdır. Omek, iğne aspirasyonu ile alınir. Örnek alinacak bölgede önce deri temizliği yapılır ve aspirasyon iğnesi ile vücut boşluğuna girilir. İğne içerisine sıvı çekilir. Örnek en kisa sürede laboratuara ulaştırılır. BOS soğukta değil, oda ısısında bekletilir. Örnek geri çevirme nedeni: Steril koşullarda alınmayan örnekler çalışmaya alınmazlar. 37

LABORATUVAR ÇALIŞMA SÜREÇLERİ 38

SONUÇLARIN RAPORLANMASI VE YORUMLANMASI İLE İLGİLİ BİLGİLER 1.SONUÇ RAPORLANMASI: Hasta Test Sonucu Raporunda Aşağıdaki Bilgiler Bulunur. • Hasta adı – soyadı • Polk. Protokol numarası • Hasta cinsiyeti • Hasta yaşı • Ön tanısı • İşlem no / Dosya no • İstemi yapan hekim adı ve soyadı • Servis adı • İstem tarih ve saat • Numune alım tarih ve saat • Numunenin kabul edildiği tarih – saat • Numune uzman onay tarih -saat 39

• Biyokimya laboratuvar sonuçları örnek no • Tetkik adı - sonuç – durumu – birim – referans – önceki sonuçlar - açıklama • Eğer tetkik istemi dış laboratuvar ise, testi çalışan laboratuvar adı – açık adresi – internet adresi • Uzman onay yapan uzman dr. adı soyadı , sicil no Çıkan hasta test sonuçları cihazlarda görevli lab.tek. Tarafından kontrol edilir, kesinleştirme yapılarak uzman onayına gönderilir. Kesinleştirmesi yapılan testler biyokimya uzmanları tarafından sonuçlar değerlendirilerek tekrar edilmesi istenen testler tekrar edilir, sonuçları uyumlu bulunan testlere biyokimya uzmanı tarafından onay verilir. Panik değerli hasta sonuçları tekrarları yapıldıktan sonra teknisyen onayı verilerek biyokimya uzmanına bildirimi yapılır. Panik değerli sonuçlar biyokimya uzmanı tarafından kontrol edilerek uzman onayları yapılır.İlgili birime HBYS üzerinden ve telefonla bilgi verilerek panik değer bildirimi yapılmaktadır. Sonuç raporları ilgili servis- polk-acil–yoğun bakımlardaki tıbbi sekreterler (nöbet saatlerinde ilgili hemşire) tarafından hekim onayı ile gerekli görüldüğünde yazdırılır ve hasta dosyasına kaldırılır. Kişi bilgileri 3. Şahıslar ile paylaşılmaz. Sonuç raporları kişinin kendisi haricinde kimseye verilmez. Alkol gibi adli test sonuçları kişilere de verilmez. Sadece isteyen hekim ve kuruma teslim edilir. İş başvuruları ve işle ilgili portör test sonuçlarının raporlanması lab.kayıt birimindeki görevli veri giriş sorumluları tarafından ilgili kişilere sonuçları yazdırılarak verilir. 2. TEST SONUÇLARININ YORUMLAMASI Test sonuçlarının yorumlaması ilgili biyokimya uzmanı tarafından yapılmaktadır. Test sonuçları ile ilgili olarak biyokimya uzmanları hastanın hekimi ile iletişime geçmektedir. Sonuç raporlama bölümündeki açıklama kısmına dilüsyon yapılan testler, dilüsyon oranları, cihaz karşılaştırmaları ve uyumsuz sonuçlarda yeni istenecek materyaller, vb. Ve hasta sonuçları ile ilgili olabilecek önemli notlar kısaca belirtilir. Laboratuar ve Test sonuçları ile ilgili olarak Biyokimya Uzmanları ile görüşülebilir. İrtibatTel:0-346 – 311 4008 dahili (1010) 40

TESTLER VE ÇALIŞMA YÖNTEMLERİ ÖRNEK TÜRÜ ALBUMİN (ALB) ÖRNEKLERİN ÇALIŞILMA ZAMANI ÖN HAZIRLIK BİLGİSİ Serum ÖRNEK ALIMI KURALLARI Hergün ÖRNEK KABUL-RED KRİTERLERİ - UYGUN ISI 3-5 CC TRANSPORT SÜRESİ Hemoliz,Lipemi TAŞIMA KABI Oda ısısı ÖRNEKLERİN ETİKETLENMESİ 10-15 dak SONUÇ VERME SÜRESİ: Kan Örneği Taşıma Kabı(Soğuk zincir) Barkodları nygnn tüplere yapıştırılması REFERANS ARALIĞI 30-60 dak. ÇALIŞILAN METOD 0-14 yaş: 3,8-5,4 g/dl 14-18 yaş: 3,2-5,4 g/dl Erişkin; 3,5-5,5 g/dl KULLANIM AMACI SPEKTROFOTOMETRIK Kan onkotik basmcı,nntrisyonel durum ve karaciğer protein sentez-fonksiyonunun değerlendirmesi. Arttığı durumlar: IV infüzyonlar(paranteral nutrisyon), dehidratasyon Azaldığı durumlar: Azalan Sentez, KC hastalıkları, alkolizm, malabsorbsiyon sendromları ALKALEN FOSFATAZ(ALP) ÖRNEK TÜRÜ Serum ÖRNEKLERİN ÇALIŞILMA ZAMANI Hergün ÖN HAZIRLIK BİLGİSİ - ÖRNEK ALIMI KURALLARI 3-5 CC ÖRNEK KABUL-RED KRİTERLERİ Hemoliz,Lipemi UYGUN ISI Oda ısısı TRANSPORT SÜRESİ 10-15 dak TAŞIMA KABI Kan Örneği Taşıma Kabı(Soğuk zincir) ÖRNEKLERİN ETİKETLENMESİ Barkodları nygnn tüplere yapıştırılması SONUÇ VERME SÜRESİ: 30-60 dak. REFERANS ARALIĞI ÇALIŞILAN METOD 1-3yaş:0-281IU/L 4-6yaş:0-269U/L 7-12yaş:0-300U/L Erkek; 13-17 KULLANIM AMACI yaş: 0-390U/L 18-99:40-129U/L Kadın;13-17yaş:0-187U/L 18-99 yaş: 35-104 U/L SPEKTROFOTOMETRIK Karaciğer, safra kesesi ve kemik dokusuna bağlı hastalıkların degerlendirilmesinde kullanılır. 41

Alanin Amino transferaz(ALT ) ÖRNEK TÜRÜ Serum ÖRNEKLERİN ÇALIŞILMA ZAMANI Hergün ÖN HAZIRLIK BİLGİSİ - ÖRNEK ALIMI KURALLARI 3-5 CC ÖRNEK KABUL-RED KRİTERLERİ Hemoliz,Lipemi UYGUN ISI Oda ısısı TRANSPORT SÜRESİ 10-15 dak TAŞIMA KABI Kan Örneği Taşıma Kabı(Soğuk zincir) ÖRNEKLERİN ETİKETLENMESİ Barkodları uygun tüplere yapıştırılması SONUÇ VERME SÜRESİ: 30-60 dak. REFERANS ARALIĞI Erkek: 0-120 yaş: 0-41IU/L Kadın 0-120 yaş: 0-35IU/L ÇALIŞILAN METOD SPEKTROFOTOMETRIK KULLANIM AMACI Karaciğer fonksiyon testi olarak, ayrıca kronik alkol kullanımı, myokard infarktüsü, şiddetli pankreatit tanı ve izleminde knllanılır. ÖRNEK TÜRÜ AMİLAZ(AML) ÖRNEKLERİN ÇALIŞILMA ZAMANI ÖN HAZIRLIK BİLGİSİ Serum ÖRNEK ALIMI KURALLARI Hergün ÖRNEK KABUL-RED KRİTERLERİ - UYGUN ISI 3-5 CC TRANSPORT SÜRESİ Hemoliz, Lipemi TAŞIMA KABI Oda ısısı ÖRNEKLERİN ETİKETLENMESİ 10-15 dak SONUÇ VERME SÜRESİ: Kan Örneği Taşıma Kabı(Soğuk zincir) REFERANS ARALIĞI Barkodları uygun tüplere yapıştırılması ÇALIŞILAN METOD 30-60 dak. 28-100 U/L KULLANIM AMACI SPEKTROFOTOMETRİK Pankreas fonksiyon testlerinden biridir. Pankreatit, pankreatik kist ve psendokistler, parotis bezi enfeksiyonlari, intestinal obstrüksiyon ve enfartlarda yükselir ASPARTAT AMİNO TRANSFERAZ(AST) ÖRNEK TÜRÜ Serum ÖRNEKLERİN ÇALIŞILMA ZAMANI Hergün ÖN HAZIRLIK BİLGİSİ - ÖRNEK ALIMI KURALLARI 3-5 CC 42

ÖRNEK KABUL-RED KRİTERLERİ Hemoliz,Lipemi UYGUN ISI Oda ısısı TRANSPORT SÜRESİ 10-15 dak TAŞIMA KABI Kan Örneği Taşıma Kabı(Soğuk zincir) ÖRNEKLERİN ETİKETLENMESİ Barkodları uygun tüplere yapıştırılması SONUÇ VERME SÜRESİ: 30-60 dak. REFERANS ARALIĞI Erkek: 0-120 yaş: 0-40 IU/L Kadın 0-120 yaş: 0-32 IU/L ÇALIŞILAN METOD SPEKTROFOTOMETRIK Karaciğer fonksiyon testi olarak, ayrıca kronik alkol kullanımı, KULLANIM AMACI myokard infarktüsü, şiddetli pankreatit tanı ve izleminde kullanılır Anti streptolizin-O ( ASO) ÖRNEK TÜRÜ Serum ÖRNEKLERİN ÇALIŞILMA ZAMANI Hergün ÖN HAZIRLIK BİLGİSİ - ÖRNEK ALIMI KURALLARI 3-5 CC ÖRNEK KABUL-RED KRİTERLERİ Hemoliz,Lipemi UYGUN ISI Oda ısısı TRANSPORT SÜRESİ 10-15 dak TAŞIMA KABI Kan Örneği Taşıma Kabı(Soğuk zincir) ÖRNEKLERİN ETİKETLENMESİ Barkodları uygun tüplere yapıştırılması SONUÇ VERME SÜRESİ: 30-60 dak. REFERANS ARALIĞI 0-200 U / mL ÇALIŞILAN METOD TURBİDİMETRIK KULLANIM AMACI Streptolizin O’ya karşı kanda dolaşan antikorlardır. A grubu, beta hemolitik streptokok enfeksiyonlannın tanısında ve takibinde kullanılır ÖRNEK TÜRÜ (CK)KREATIN KINAZ ÖRNEKLERİN ÇALIŞILMA ZAMANI ÖN HAZIRLIK BİLGİSİ Serum ÖRNEK ALIMI KURALLARI Hergün ÖRNEK KABUL-RED KRİTERLERİ - UYGUN ISI 3-5 CC TRANSPORT SÜRESİ Hemoliz,Lipemi TAŞIMA KABI Oda ısısı ÖRNEKLERİN ETİKETLENMESİ 10-15 dak SONUÇ VERME SÜRESİ: Kan Örneği Taşıma Kabı(Soğuk zincir) Barkodları uygun tüplere yapıştırılması 30-60 dak. 43

REFERANS ARALIĞI Erkek:0-120yaş:0-190 Kadın:0-120 yaş:0-145 ÇALIŞILAN METOD SPEKTROFOTOMETRİK KULLANIM AMACI İskelet ve kalp kasında dejenerasyona yol açan durumların değerlendirilmesinde kulllanılır. AMI, progresif musküler distrofi gibi durumlarda yükselir. (CK-MB )KREATİN KİNAZ MİYOKARDİAL BANT ÖRNEK TÜRÜ Serum ÖRNEKLERİN ÇALIŞILMA ZAMANI Hergün ÖN HAZIRLIK BİLGİSİ - ÖRNEK ALIMI KURALLARI 3-5 CC ÖRNEK KABUL-RED KRİTERLERİ Hemoliz,Lipemi UYGUN ISI Oda ısısı TRANSPORT SÜRESİ 10-15 dak TAŞIMA KABI Kan Örneği Taşıma Kabı(Soğuk zincir) ÖRNEKLERİN ETİKETLENMESİ Barkodları uygun tüplere yapıştırılması SONUÇ VERME SÜRESİ: 30-60 dak. REFERANS ARALIĞI 0-24 U/L ÇALIŞILAN METOD Spektrofotometrik. KULLANIM AMACI Akut myokard infarktüsü (AMI) tanısında kullanılır. AMI sonrasında 4-8 saatte yükselir. C-REACTİVE PROTEİN (CRP) ÖRNEK TÜRÜ Serum ÖRNEKLERİN ÇALIŞILMA ZAMANI Hergün ÖN HAZIRLIK BİLGİSİ - ÖRNEK ALIMI KURALLARI 3-5 CC ÖRNEK KABUL-RED KRİTERLERİ Hemoliz,Lipemi UYGUN ISI Oda ısısı TRANSPORT SÜRESİ 10-15 dak TAŞIMA KABI Kan Örneği Taşıma Kabı(Soğuk zincir) ÖRNEKLERİN ETİKETLENMESİ Barkodları uygun tüplere yapıştırılması SONUÇ VERME SÜRESİ: 30-60 dak. REFERANS ARALIĞI 0-5 mg/L ÇALIŞILAN METOD TÜRBIDIMETRIK KULLANIM AMACI Nonspesifik bir akut faz reaktanıdır. Enfeksiyon ve enflamasyonlann değerlendirilmesinde kullanılır. Viral ve spiroketal enfeksiyonlarda artmadığından özellikle bakteriyel enfeksiyon tanısında değerlidir. Yüksekliği koroner kalp hastalığı riskinin erken bir göstergesidir . 44

ÖRNEK TÜRÜ DEMIR ( FE ) ÖRNEKLERİN ÇALIŞILMA ZAMANI ÖN HAZIRLIK BİLGİSİ Serum ÖRNEK ALIMI KURALLARI Hergün ÖRNEK KABUL-RED KRİTERLERİ - UYGUN ISI 3-5 CC TRANSPORT SÜRESİ Hemoliz,Lipemi TAŞIMA KABI Oda ısısı ÖRNEKLERİN ETİKETLENMESİ 10-15 dak SONUÇ VERME SÜRESİ: Kan Örneği Taşıma Kabı(Soğuk zincir) REFERANS ARALIĞI Barkodları uygun tüplere yapıştırılması ÇALIŞILAN METOD 30-60 dak. 33-193pg/dL KULLANIM AMACI Spektrofotometrik. Vücut demir durumunun gösterilmesi, anemilerin ayırıcı tanısı ve tedavinin takibi Arttığı durumlar; bazı anemi türleri (pernisiyöz-, aplastik ve hemolitik anemi), hemakromatoz, akut lösemi, kurşun zehirlenmesi, akut hepatit, vit B6 eksikliği, talasemi değerlendirilir. ÖRNEK TÜRÜ DEMIR BAĞLAMA KAPASİTESİ ÖRNEKLERİN ÇALIŞILMA ZAMANI ÖN HAZIRLIK BİLGİSİ Serum ÖRNEK ALIMI KURALLARI Hergün ÖRNEK KABUL-RED KRİTERLERİ - UYGUN ISI 3-5 CC TRANSPORT SÜRESİ Hemoliz,Lipemi TAŞIMA KABI Oda ısısı ÖRNEKLERİN ETİKETLENMESİ 10-15 dak SONUÇ VERME SÜRESİ: Kan Örneği Taşıma Kabı(Soğuk zincir) REFERANS ARALIĞI Barkodları uygun tüplere yapıştırılması ÇALIŞILAN METOD 30-60 dak. Kadın: 135-392 mg/dl Erkek: 125-345 mg/dl KULLANIM AMACI Spektrofotometrik. Vücut demir dnrumnnnn gösterilmesi, anemilerin ayırıcıtanısıve tedavinin takibi Arttığı durumlar; bazı anemi türleri (pernisiyöz-, aplastik ve hemolitik anemi), hemakromatoz, akut lösemi,kurşun zehirlenmesi, akut hepatit, vit B6 eksikliği, talasemi,değerlendirilir. ÖRNEK TÜRÜ (D.BİL)BİLİRUBİN DİREK ÖRNEKLERİN ÇALIŞILMA ZAMANI Serum Hergün 45