ປະຫວັດສາດເອີຣົບສະໄໜກາງ

ບດົ ທີ 6 ການເຊອ່ີ ມໂຊມຂອງລະບອບສກັ ດນິ າໃນເອຣີ ບົ 1. ການຟຶ້ນຟູສິລະປະວິທະຍາ 1.1 ສາຍເຫດ ຂະບວນການຟ້ນຶ ຟວູ ັດທະນະທຢູ່ໃນທະວີບເອີຣບົ ເປັນຂະບວນການຂອງຊນົ ຊີັ້ນກາງ,ທ່ເີ ກີດໃໝູ່ ແລະ ມີ ແນວຄິດແຕກຕູ່າງກັນກັບພວກຮັກສາເດີມ, ກຸູ່ມຊັ້ີນຄົນກາງທີ່ເກີດໃໝູ່ນີ້ໄດ້ແຕູ່ ພວກພໍ່ຄ້າ, ນັກທຸລະກິດ ແລະ ປັນຍາຊນົ ທກ່ີ າ້ ວໜ້າ ຫຼ ເວົີ້າອກີ ຢາູ່ ງໜີຶງ່ ວາູ່ ແມນູ່ ຂະບວນການຂອງຊົນຊ້ັີນນາຍທນຶ ທ່ີຫາກກໍ່ ໍາເນີດກູຸ່ມຄົນນີ້ ໄດ້ຖ ເອາົ ຄົນເປນັ ບນັ ຫາໃຈກາງຂອງທກຸ ສີິ່ງທຸກຢ່າູ ງ. ຈຸດປະສົງຂອງການຟ້ຶນຟູວັດທະນະທໍາຄນໃໝູ່ນີ້ແນໃສູ່ບຸກໂຈມຕີແນວຄິດຈິດນີຍົມແບບໄຝູ່ຝັນຂອງສັກດິນາ ແລະ ສາສະໜາກາໂຕລິກທີ່ຄວບຄຸມປິດບັງແນວຄິດຂອງຄົນໃນສັງຄົມ ເຊິີ່ງ ໜາຍເຖິງຄວາມເສລີພາບທາງດ້ານ ແນວຄິດ, ການເສີມສ້າງວຸດທິປັນຍາ ແລະ ຄວາມສາມາດໃນການພັດທະນາສັງຄົມຢູ່າງມີເຫດຜົນຕາມຫັຼກ ວິທະຍາສາດຜູ່ານ VIII - IX ສະຕະວັດມາແລ້ວ ທີ່ ພວກພະສັງຄະສະມາຄົມກາໂຕລິກໄດ້ທໍາການປິດບັງຄວບຄຸມ ແນວຄດິ ຂອງຄົນໃນສັງຄມົ , ດົັ່ງນີ້ັນມາຮອດເວລານີ້ ພວກນາຍທຶນເຫັນວ່າູ ມຄີ ວາມຈໍາເປັນທີ່ສຸດທີ່ຕ້ອງໄດ້ເຜີຍແຜູ່ ຄວາມຄຶດຫຼ້າສະໄໝູ່ ຂອງສາສະໜາຄຣິດ ດ້ວຍຮູບການຕໍ່ສູ້ທວງໃຫ້ດັບສນູ ແນວຄິດທີ່ອີງໃສູ່ເທວະດາຟ້າແຖນ ຫຼ ພະເຈົີ້າເປັນຜູ້ກໍານົດໂຊກສະຕາກຂອງມະນຸດ ແລ້ວຫັນມານັບຖເອົາ “ຄວາມຈິງ ຫຼ ມະນຸດ” ເປັນ ບູ່ອນແກ້ໄຂທຸກ ບັນຫາ ແລະ ເອາົ “ທາໍ ມະຊາດ\" ເປັນເປຶາ້ົ ໜາຍຄີນົ້ ຄ້ວາ.. ອີກດ້ານໜຶ່ີງມາຮອດເວລານີ້ ການເຄ ່ີອນໄຫຼວການຄ້າຂອງພວກນາຍທຶນໄດ້ຊຸກດັນໃຫ້ເສດຖະກິດ ຂະຫຍາຍຕົວແຕູ່ພວກສັກດິນາພັດຍັງຮັກສາຮູບແບບລັກສະນະອັນເກົ່າຈຶ່ີງເປັນສິງກິດຂວາງຄວາມກ້າວໜ້າຂອງ ສງັ ຄມົ ກໍ່ ຄ ບາດກ້າວເດນີ ຂອງນາຍທນຶ ດັ່ົງນນ້ີັ ພວກເຂົາຕ້ອງເຜຍແຜູ່ຮູບແບບອນັ ເກົ່າດ່ງົັ ກູ່າວ. 1.2 ການຟນ້ຶ ຟສູ ິລະປະວິທະຍາ ໃນລະຫວາງຍຸກກາງນັ້ີນທາງດ້ານວດັ ທະນາທໍາ ແລະ ການຮຽນຮູ້ຂອງໂຣມັນ ແລະ ເກັຼກແມູ່ນຖກລົບຢູ່າງ ສິີ້ນເຊີງ ບາງຄັີ້ງເພີ່ນເອີ້ນຍຸກກາງນີ້ວູ່າ ແມູ່ນຍຸກແຫູ່ງຄວາມມດມົນ. ມາໃນລະຫວູ່າງປີ 1300 ໄດ້ເລີ່ມມີການຄ້າ ແລະ ການເດີນເຮອ ນັ້ີນມັນເຫມອນແສງສະຫວາູ່ ງທີ່ ກໍາລັງຮຸູ່ງຂຶີ້ນຢູ່ທະວີບເອີຣົບ ນັ້ີນແມູ່ນແສງສະຫວູາ່ ງຂອງຍຸກ ແຫູ່ງການໃຊ້ເຫດຜົນ ແລະ ຄວາມຄຶດ. ໃນຊູ່ວງຕອນທາ້ ຍຂອງຍຸກກາງໄດ້ເລມ່ີ ກ້າວເຂີ້ົາສ່ຍູ ຸກທ່ີຮູ້ຈັກກັນໃນ “ ຍຸກ ການຟຶ້ນຟສູ ລິ ະປະວິທະຍາ “. ຍຸກແຫູ່ງການຟຶ້ນຟູສິລະປະວິທະຍາ ແມູ່ນຊູ່ວງເວລາແຫູ່ງການໃຊ້ແນວຄວາມຄິດໃໝູ່ ເພາະວູ່າໃນຍກຸ ກາງນັີນ້ ໂບດແຫູ່ງສາສະໜາກາໂຕລິກ ( Catholic ) ແມູ່ນເຕັມໄປດ້ວຍອໍານາດ ແລະ ຄວາມຍິ່ີງໃຫູ່ຍ, ພະຜູ້ເປັນເຈ້ົີາ (God) ໄດ້ກາຍເປັນສູນກາງແຫູ່ງຄວາມຄິດພ້ອມກັນນັີ້ນ ນັກສຶກສາທີ່ໄດ້ຮັບການສຶກສາ ລ້ວນແຕູ່ແມູ່ນນັກບວດ ທີ່ຢູ່ຕາມວັດຕູ່າງໆ. ໃນລະຫວາງຍຸກແຫູ່ງການຟ້ຶນຟູສິລະປະວິທະຍາ ປະຊາຊົນເລີ່ມຕົີ້ນຄິດກູ່ຽວກັບຕົວຂອງພວກ 45

ເຂົາເອງ ແລະ ພວກເຂົາເລີ່ມເຂົີ້າໃຈວູ່າ: ພວກເຮົາກໍ່ມີຄວາມດີຄກັນກັບພະເຈົີ້າທີ່ຜູ່ານມາປະຊາຊົນແມູ່ນຄິດພຽງ ແຕູ່ວູ່າເຮັດແນວໃດຕົນເອງຈະໄດ້ຂຶ້ນີ ສະຫວັນເມີ່ອເວລາຕາຍໄປ ມາຮອດໃນຕອນນີ້ພວກເຂົາເຮັດແນວໃດຕົນເອງ ຈຶ່ີງຈະໄດ້ສ້າງຊີວິດທີ່ດີຢູ່ບົນໜ້າໂລກນີ້.. ແນວຄິດພວກເຂົາໄດ້ເຊີ່ອໃນຄວາມສໍາຄັນຂອງມະນຸດ ເຊິີ່ງໄດ້ເລີ່ມ ກາຍເປນັ ທ່ີຮູ້ຈກັ ກັນໃນ “ ມະນດຸ ນຍິ ົມ ” ຫຼ “ ຄວາມເຊ່ີອຂອງມະນຸດແທນການບູຊາພະເຈ້ີົາ (Humanism) \" ຜູທ້ ີສ່ ກຶ ສາກຽູ່ ວກັບມະນດຸ ສູວ່ ນໃຫຍູ່ ແມ່ນູ ນກັ ສກຶ ສາຜູ້ທີມ່ ຄີ ວາມສົນໃຈໃນການ ດາລົງຊີວດິ ຂອງມະນດຸ ພວກເຂົາ ເລມ່ີ ຕ້ົີນຕີັງ້ ຄາໍ ຖາມກູ່ຽວກັບຜູ້ນາໍ ໃນໂບດຕູ່າງໆ ໃນນ້ີັນໄດ້ນັກ ສກຶ ສາຊາວດດັ (Dutch) ຊ່ີ ອີລາມດັ ສ (Franus), ລາວໄດ້ຕໍານິວິຈານໂບດວູ່າ: “ ມັນເໜອວູ່າເປັນຫູ່ວງກັບຄວາມລໍ້ລວຍ ແລະ ອານາດຫຼາຍກູ່ວາການຊູ່ວຍນັກບວດ ຄົ້ນີ ຫາພະເຈົາ້ີ “ (seem that the church is more concerned with wealth and power than with helping me find god) - Eramus )ໄດຂ້ ຽນປ້ມຶ ທີສ້າງຄຖາມກູ່ຽວກັບພິທີປະຕິບັດງານຂອງໂບດເພາະເມີ່ອ ເບ່ີິງແລ້ວໂບດ ໄດ້ປະຕິບັດຫຼາຍພໍທີ່ທາງສາສະໜາ ລາວເຊ່ີອວູ່າຖ້າພິທີປະຕິບັດທາງສາສະໜາ ນີ້ຫາກເຮັດໃຫ້ມັນງູ່າຍຂຶີ້ນຈະເປັນ ການດທີ ສ່ີ ຸດ ແລະ ລາວເຊອີ່ ວູ່າຖ້າປະຊາຊນົ ຫາກສະແດງໃຫ້ ເຫນັ ວູາ່ ອັນໃດແມູນ່ ສິີ່ງທີຖ່ ກຕ້ອງ, ພວກເຂົາຈະໄດ້ດໍາ ລງົ ຊວີ ດິ ທີດ່ ີກວູ່ າ. Eramus ແມູນ່ ນັກວຈິ ານ ຜ້ທູ ໍາອດິ ທຢີ່ ໃູ່ ນຊວູ່ ງການຟ້ນຶ ຟສູ ິລະປະວທິ ະຍາ ລັກສະນະຂອງຂະບວນການຟຶ້ນຟທູ າງດ້ານວັດທະນະທໍານ້ີ ເປັນຂະບວນການຂອງພວກ ຊົນຊີ້ັນເຈີ້ົາທຶນທີ່ຫາກໍ ກໍາເນີດແຕູ່ມີແນວຄິດແຕກຕູ່າງກັບສັກດິນາໂດຍການຍຶດຖເອົາຄົນເປັນບັນຫາໃຈກາງ, ບັນຫາຕົວຈິງ ແລະ ພິຈາລະນາຢູ່າງມີເຫດຜົນ, ດັົ່ງນັີ້ນ, ເນ້ີອໃນ ແລະ ລັກສະນະຂອງການຟຶ້ນຟູວັດທະນະທໍານີ້ ຈິີ່ງແນໃສູ່ບຸກໂຈມຕີ ແນວຄິດຈິດນິຍົມ, ຄວາມມດມົນຂອງສັກດິນາ ແລະ ສັງຄະສະມາຄົມທີ່ຄວບຄຸມວິຖີຊີວິດຂອງມະນຸດມາ ຫຼາຍເຊັນົ່ ຄົນ. ໃນຕະຫຼອດໄລ ລະທ່ີອານາດສກັ ດນິ າ ແລະ ສາສະຫນາທີ່ເຄຍີ ສັົງ່ ສອນຄົນໃຫ້ຂນີ້ຶ ກັບພະເຈາ້ີົ ນັີ້ນ ນກັ ວທິ ະຍາສາ ນັກປາດ, ອາຈານຫຼາຍທູ່ານໄດ້ຖກສານຂອງສາສະໜາຕັດສິນລົງໂທດດ້ວຍການຈໍາຄຸກ ແລະ ປະຫານຊີວິດນັບ ເປັນຈໍານວນຫຼວງຫຼາຍ ເຊັົ່ນ :ນັກປາດໂກແປັກນິກ(Copermigue) ທີ່ເປັນນັກດາລາສາດທີ່ໄດພິມປ້ຶມອອກໃນ ປີຄສ 1543ເປັນທິດສະດີວູ່າດ້ວຍໂຄຈອນຂອງໂລກຄ ໜວູ່ຍໂລກ ປິ່ນອ້ອມຕົວມັນເອງ ແລະ ອ້ອມດວງອາທິດ ແນວຄິດຫຼຶທິດສະດີຂອງໂກແປັກນິກໄດ້ ເປັນທີ່ຍອມຮັບກັນທົ່ວໄປ,ນອກນັ້ີນຍັງມີນັກປາດກາລີເລໂອ (Galileo) ບູຮໂນ (Bruno) ແລະຜູ້ອີ່ນໆທີຖ່ ກສານສາສະໜາຕດັ ສນິ ຈາໍ ຄຸກ, ທໍລະມານຕະຫຼອດຊວີ ິດ, ສ່ວູ ນບຣູໄນຖກເຜາົ ທງັ ເປັນ, ສະຫຼຸບລວມແລ້ວ ຈຸດປະສົງຂອງຂະບວນການນີ້ ແມູ່ນເພີ່ອປົດປູ່ອຍປະຊາຊົນໃຫ້ມີເສລີ ທາງດ້ານແນວຄິດ , ເສລີພາບທາງດ້ານເສີມສ້າງວຸດທິປັນຍາ ແລະ ຄວາມສາມາດ, ເສລີພາບໃນການເຄີ່ອນໄຫວ ແລະ ການຄ້າຂາຍ, ເສລີພາບໃນການຂະຫຍາຍວັດທະນະທໍາ ແລະ ວິທະຍາສາດກະແສແນວຄິດນີ້ເອີ້ນວູ່າ “ການປະຕິວັດທາງດ້ານ ປັນຍາ\" 46

1.3 ການຟນຶ້ ຟູສລິ ະປະ ການຟຶ້ນຟູສິລະປະໄດ້ເກີດຂຶີ້ນກູ່ອນໝູ່ໃນປະເທດອີຕາລີ, ຈາກນັ້ີນໄດ້ແຜູ່ລາມໄປທົ່ວທະວີບເອີຣົບ ປະຊາຊົນນັບມ້ີນັບສະແດງຄວາມພໍໃຈກັບສິ່ີງທີ່ສວຍງາມຫຼາຍຂຶີ້ນ, ວຽກງານການຊູ່າງຂອງຊາວອິຕາລີແມູ່ນເລີ່ມມີ ການພດັ ທະນາໃຫດ້ ຂີ ີຶ້ນ, ຊາວເອຣິ ົບໄດສ້ ະແດງຄວາມ ສົນໃຈໃນອະລຍິ ະທາໍ ບູຮານຂອງໂຣມັນ ແລະ ເກຼັກ. ໃນໄລຍະທໍາອິດນັກສິລະປະກໍາຂອງຊາວ ອິຕາລີໄດ້ຮຽນແບບ (ຫຼອກແບບ) ຈາກຜົນງານຂອງໂຣມັນ ແລະ ເກຼັກ, ຈາກນັ້ີນພວກເຂົາໄດ້ເລີ່ມຕົ້ີນດັດແປງໃຫ້ດີຂຶີ້ນກູ່ວາເກົ່າ. ທູ່ານ ມິເຊວແລງຊີໄລ ບູໂອນາໂຣຕີ (Miclicໂມງxelo| Bionaroi) ລາວແມູ່ນນັກສິລະປະກໍາຜູ້ທີ່ໄດ້ຮັບຄວາມນິຍົມຊົມຊອບຈາກປະຊາຊົນຢູ່ໃນຍຸກ ກາງ ພອ້ ມກນັ ນ້ັີນ ລາວຍັງເປັນນກັ ປະຕມິ າຍຸກ ( Sculptor ), ນັກກາວີ ( Post ) ແລະ ແມູ່ນນກັ ສະຖາ ປະນິກ ( Architect ). ທູ່ານ Buoraroti ເກີດເມີ່ອປີ 1475 ຢູ່ອິຕາລີ Italy. ເມີ່ອລາວອາຍຸ 24 ປີ ລາວໄດ້ສໍາເລັດໃນ ການສາ້ ງຮູບປຶັ້ນທ່ີຍິ່ີງໃຫຍູ່ ມີຊວີ່ ູ່າ: ປີຕາ ( Pieta ) ຢູ່ນະຄອນຫລວງໂຣມ ແລະ ຜນົ ງານຂອງລາວອີກອັນໜ່ີຶງແມູ່ນ ຮູບປັຶ້ນກະສັດເດວິດ ( David ) ເຊິ່ີງສ້າງສໍາເລັດໃນປີ 1504, ຮູບປັຶ້ນດ່ັົງກາູ່ ວເບິງີ່ ເໜຶອນຄົນທ່ີຍັງມີຊີວດິ ມຄີ ວາມ ສູງເຖິງ 18 Feet6 ແມັດ, ຕັີ້ງຢູ່ເມອງໂຟຣ ເຣນ ( Florence ) ອິຕາລີ ( Italy ). Buonarcti ຕາຍເມີ່ອອາຍຸໄດ້ 90 ປີ ຜນົ ງານຂອງລາວໄດນ້ ແສງສະຫວູ່າງ ແລະ ຄວາມງາມເຂ້າົີ ສູ່ເອີຣົບ, ຮບູ ພາບ ມິເຊວແລງຊີໄລ ບູໂອນາໂຣຕີ 47

ການຟຶ້ນຟູສິລະປະວິທະຍາການນີ້ ໄດ້ແຜູ່ຂະຫຍາຍອອກໄປຢູ່າງວູ່ອງໄວ ເພາະຄວາມຈະເລີນຂອງການພິມເຮັດ ໃຫຄ້ ົນເອີຣບົ ສາມາດແລກປູ່ຽນຄວາມຮູ້ຄວາມຄິດ ແລະ ວັດທະນະທໍາລະຫວູ່າງຊາດໄດດ້ ີຍ່ງິີ ຂ້ີຶນ, ການພິມແຜູ່ຫຼາຍ ມີໜງັ ສຕາູ່ ງໆກມໍ ີລາຄາຖກ, ປະຊາຊນົ ສາມາດຊ້ີສຶກສາຂະຫຍາຍອອກໄປຢູ່າງກ້ວາງຂວາງ ແລະ ບຈ່ໍ ໍາກັດຢູ່ພຽງ ແຕູ່ ໃນຂອບເຂດຂອງວັດ ແລະ ສັງຄົມຊັ້ີນສູງເທົ່ານັ້ີນ, ຄວາມຈະເລີນຂອງການສຶກສາໄດ້ເຮັດໃຫ້ປະຊາຊົນເລີ່ມມີ ຄວາມຄິດເຫັນເປັນຂອງຕົນເອງ ແລະ ກ້າທີ່ຈະສະແດງຄວາມຄິດເຫັນ ການຖົກຖຽງແລກປູຽ່ ນຄວາມຮ້,ູ ນຊີ້ ູ່ວຍໃຫ້ ວິທະຍາສາດວິທະຍາການຂະຫຍາຍຕົວຢູ່າງກ້ວາງຂວາງ ໂດຍສະເພາະດ້ານວັນນະກ, ສິລະປະກາ, ຈິດຕະກໍາແລະ ວິທະຍາສາດຂະແໝງຕາູ່ ງໆເຊັົ່ນ: • ດ້ານວນັ ນະຄະດີ ຜູ້ທີ່ເປັນຕົວແທນທໍາອິດທາງວັນນະຄະດີ ຫຼ ວັນນະກໍາສະໄໝຕົ້ີນຂອງການຟ້ຶນຟູວັດທະນະທໍາຢູ່ອີຕາລີໄດ້ແກູ່ ນັກກະວິເອກ ດັງແວັນເຕ (Dante) ຄ.ສ 1265 – 1321, ຟຣານຊິດເປຕຣາດ(Francis Petrarch na 1304 - 1374) ແລະໂອວັນນີ້ ໂບກາຊີໂອ (Giovanni Boccacio)ຄ.ສ 1313 - 1375, ນັກປະພັນທັງສາມທູ່ານນີ້ໄດ້ ເປັນທີ່ຍົກຍອ້ ງກັນທົ່ວໄປວູ່າ ເປັນສິລະປີ, ຄວາມດົງດັງ ແລະ ເປັນຜູ້ທີ່ເຮັດໃຫ້ພາສາພີ້ນເມອງ ໃນແຄ້ວນຕັດການ້ີ ເຊງິ່ີ ເອ້ີນວາູ່ ພາສາຕາສຄັນ ມີກຽດສູງຈົນກາຍມາເປັນພາສາອີຕາລີ ທ່ີໃຊກ້ ັນໃນທວົ່ ປະເທດ. ດັງເຕຖກນັ ວູ່າເປັນນັກ ກະວີ. ຄົນທາອິດທີ່ຍິີ່ງໃຫູ່ຍທີສ່ ຸດໃນອິຕາລີ ກູ່ອນສະໄໜດັງເຕ ຜົນງານປະພັນທີຈ່ ັດເປັນວັນນະກໍານັນີ້ . ສູ່ວນຫຼາຍ ຈັດເປັນພາສາລາຕິນ, ດັ່ົງເຕເອງກໍມີຜົນງານເປັນພາສາລາຕິນເປັນຈໍານວນຫຼາຍ ກໍ່ມີບົດປະພັນຊີວາ “ບົດລະຄອນ ຕະຫົກຼ ເທວະດາ” (Divine Comedy) ທີ່ຂຽນເປນັ ພາສາລາຕິນ ບົດກະວນີ ິພົນບດົ ນ້ີໄດບ້ ັນຍາຍການເດີນທາງຜູ່ານ ນາລົກ ແລະ ທີ່ຊໍາລະລ້າງບາບກູ່ອນໄປສັນຍາວັນບົດກະວີບົດນີ້ໄດ້ກາຍເປັນຜົນງານອັນດັບເອກຂອງວັງເຕເປັນ ວັນນະກໍາທີ່ຍິ່ີງໃຫູ່ຍທໍາອິດໃນປະຫວັດສາດວັນນະຄະດີຂອງອີຕາລີ, ພ້ອມດຽວກັນນັີ້ນກໍ່ເປັນ ການເລີ່ມຕ້ົີນ ພັດທະນາພາສາທອ້ ງຖ່ີນິ ຈນົ ກາຍເປນັ ພາສາປະຈາໍ ຊາດ. ລາເບີແລ (Ratclais ຄ.ສ 1490 - 1553) ເປັນນັກປະພນັ ຝຣັງ່ົ ທີ່ຂຽນເລີອ່ ງສຽດສີສັງຄົນ ຄ້າຍກັບໂປກາດ ຊີໂອ ໂດຍສະເພາະໂຈມຕີສະຖາບັນການເມອງ ແລະ ສາສະໜາ, ເປັນນັກຂຽນຮ້ອຍແກ້ວທີ່ໃຊ້ພາສາພ້ີນເມອງໄດ້ ແຫຼມຄົມ, ທັດສະນະຂອງລາເບີແລ ຄ “ມະນຸດຈະແກ້ໄຂບັນ ຫາໄດ້ດ້ວຍສະຕິປັນຍາ ແລະ ເຫດຜົນຂອງຕົນເອງ” ນະວະນິຍາຍທີ່ຊວນຫົວທີ່ເປນັ ວນັ ນະກໍາເອກ ຂອງຝຣັ່ົງ ຄ (Gargantua ແລະ Partagruel) ເລ່ີອງຂອງຍັກສອງພໍ່ ລູກທີ່ຄອງນະຄອນໃນສະໄໜກາງ, ເປັນເລ່ີອງຕະຫຼົກສຽດສີສັງຄົມທີ່ແອບແຝງໃຫ້ຜູ້ອູ່ານເຫັນຄວາມເປັນຈິງຂອງ ສັງຄົມ ແລະ ຊີວິດລາວໄດ້ເນັີ້ນປະສົບການເພ່ີອຊູ່ວຍໃຫ້ຄົນສະຫຼາດຂຶີ້ນລາວໄດ້ຊ່ີວູ່າ ເປັນນັກມະນຸດນິຍົມທີ່ຍິີ່ງ ໃຫຍູ່ . ດັ່ງົ ນີັນ້ , ພວກສັງຄະສະມາຄມົ ຈ່ີິງມຄີ ວາມຄຽດແຄນ້ , ນອກຈາກນີ້ ລາເບແີ ລ ຍັງເປັນຜທູ້ ີ່ມບີ ົດບາດ ໃນການ ພດັ ທະນາພາສາປະຈາໍ ຊາດຝຣ່ງົັ ອີກດວ້ ຍ. 48

ໃນແອັດສະປາຍໄດ້ແກູ່ ແຊກວັງແຕັສ (Cervantes ຄ.ສ 1547 - 1616) ເປັນນັກຂານ. ນັກປະພັນທີ່ຍິ່ີງ ໃຫ່ຍູ ທ່ີສຸດຂອງປະເທດແອັດສະປາຍ, ລາວໄດ້ກາໍ ເນດີ ໃນຄອບຄວົ ຂນຸ ນາງຊັ້ີນກາງ ທີຖ່ ກທໍາລາຍ, ຜນົ ງານປະພັນທີ່ ຍິີ່ງໃຫູ່ຍທ່ີສຸດທີ່ນຊີ່ສຽງມາໃຫ້ ໄດ້ແກູ່ເລ່ີອງ ດອງກູຍໂຊ, (Don Quisote) ເປັນນະວະນິຍາຍຫຼອກລໍ້ອັດສະວິນ ຂອງສະໄໜກາງທີ່ຊວນຫົວທີ່ສຸດ, ໜາຍຄວາມວູ່າເປັນນະວະນິຍາຍທີ່ເລົ່າເຖິງການເຄີ່ອນໄຫວຂອງ (Don Quisote) ທີ່ຢາກເປນັ ວລິ ະຊົນໃນສະໄໝກາງ, ນະວະນິຍາຍນີປ້ ຽບທຽບຄວາມແຕກຕາູ່ ງລະຫວ່າູ ງໂລກສອງປະເພດ ຄ ໂລກແຫູ່ງຄວາມມຶນມົນ ແລະ ໂລກແຫູ່ງຄວາມຈິງ, ລາວໄດ້ຊີ້ໃຫ້ເຫັນເຖິງຄວາມຂັດແຍູ່ງລະຫວູ່າງອຸດົມຄະຕິ ແລະ ພາກປະຕບິ ດັ ຕົວຈິງ ບົດເລອງນ້ີສະແດງຄວາມແຕກຕູາ່ ງລະຫວາູ່ ງສະໄໝກາງກັບສະໄໝໃໝູ່ໂດຍອະທິບາຍໃຫ້ ເຫັນວູ່າອຸດົມຄະຕິສະໄໝກາງຫຼ້າສະໄໝແລ້ວ, ໃນໂລກນີ້ເຫັນວູ່າຄຸນຄູ່າຂອງວິທະສາດ ແລະ ຄວາມຈິງເປັນສິີ່ງສໍາ ຄັນ. ໃນອງັ ກິດກມໍ ີ ເຊກັ ສະເປຍ (Shakespear) ຄ.ສ 1561 - 1616 ເປນັ ນກັ ປະພັນອງ ສຽງທ່ີສດຸ ໃນໂລກ. ບົດ ລະຄອນຂອງລາວທຸກເລີ່ອງເປັນທີ່ຍົກຍ້ອງໃນບັນດາກຸູ່ມນັກກະວ. ບົດລະຄອນຂອງເຂົາມີທັງຕະຫຼົກ, ໂສກເສົີ້າ ແລະ ມູ່ວນຊ່ີນ, ເນ້ີອເລີ່ອງໃນບົດລະຄອນໃຫູ່ຍອີງໃສູ່ປະຫວັດສາດ ແລະ ຕໍານານເກ່ົາຂອງເອີຣົບ ບົດລະຄອນຂອງ ເຊັກສະເປຍມີຢູ່ 34 ເລອງ ທີ່ແບູ່ງເປັນ 3 ປະເພດ ຄ ລະຄອນຕະຫຼົກ, ລະຄອນໂສກ ແລະ ລະຄອນປະຫວັດສາດ. ປະເພດລະຄອນຕະຫົຼກໄດແ້ ກູ່ “ຝນັ ຄົນລະດຮູ ້ອນ (Midsummer Niglits Dream)” ຕາມໃຈທູ່ານ ອັດຢູລາຍອິດ (As you like it\"), ປະເພດນິຍາຍປະຫວັດສາດໄດ້ແກູ່ “ຣິຊາກທີ III (Richard III) ເຮັນຣິ IV,V ແລະ ທີ 8, ເລີ່ອງພະເຈົີ້າຈອນປະເພດ ລະຄອນໂສກກໍມີ “ແຮມເລັດ (Herolet)” ແລະອີ່ນໆອີກ, ນອກຈາກນີເຊັກສະເປຍຍັງ ໄດປ້ ະພັນບົດນິພນົ ກະວີແບບເລົ່າເລີ່ອງອີກຫຼາຍບດົ . • ດາ້ ນສະຖາປັດຕະຍະກ, ຈດິ ຕະກາໍ ແລະ ປະຕິມະກໍາ ມີການຂະຫຍາຍຕົວສູງພໍສົມຄວນນັກຈິດຕະກໍາທີ່ດີເດັ່ົນຂອງອີຕາລີໄດ້ແກູ່ລີໂອນາດເດີ ແວງຊີ (Lieonardo Davinci) ເປັນຜູ້ທີ່ມີຄວາມສາມາດຮອບດ້ານ ແລະ ຍິ່ີງໃຫູ່ຍ ຄ ທັງເປັນນັກຈິດຕະກໍາປະຕິມາກ, ສະຖາປະນິກ, ນັກດົນຕີ, ນັກວິສາວະກອນ ແລະ ນັກວິທະຍາສາດ, ລາວໄດ້ຂຽນໜັງສໄວ້ຫຼາຍເຫຼັີ້ມກູ່ຽວກັບ ວິທະຍາສາດຕູ່າງໆ ເຊັ່ົນ: ວິຊາເລກ, ກົນຈັກ.. ຮູບພາບສູ່ວນໃຫູ່ຍຂອງລາວໄດ້ແກູ່ຮູບແຕ້ມດ້ວຍສີນມັນ ຫຼ ສີນ, ຮູບແຕ້ມທີ່ສໍາຄັນໄດ້ແກູ່ ຮູບແຕ້ມ ໂມນາ ລີຊາ (Monalisa) ທີ່ເປັນພັນລະຍາຂອງເສດຖີແຫູ່ງເມອງຟຣໍເຣັນເປນັ ຮູບພາບທີ່ມີຊ່ີສຽງດົງດັງໄປທົ່ວໂລກ. ຄວາມງົດງາມຂອງຮູບພາບນີ້ຢູ່ທີ່ຄວາມລະອຽດອູ່ອນຂອງສີຜີວ, ໃບໜ້າ ແລະ ນີ້ວມອັນງົດງາມ, ອາພອນ ແລະ ຜ້າຄຸມມີລັກສະນະບາງເບົາເກອບເບິີ່ງດ້ວຍຕາເປົ່ັາບໍ່ເຫັນ, ຮູບພາບນີ້ ບັນຈຸ ໄວ້ທີ່ຫໍພິພິດຕະພັນລັບວໍເຣິ (Louvre) ແຫູ່ງກຸງປາຣີ ປະເທດຝຣັົ່ງ, ນອກຈາກນີ້ຍັງມີ ທູ່ານ ຣາຟາແອນ 49

(Raphael) ແລະ ມີແຊນອັງ (Michel Arge) ທີ່ເປັນນັກຈິດຕະກໍາທ່ີມີຜົນງານການແຕ້ມຮູບທີ່ດົງດັງໃນສະໄໝ ນ້ນັີ . ຮູບພາບ ນັກຈິດຕະກໍາ ຄວາມຈະເລີນຮຸງູ່ ເຮອງທາງດາ້ ນສລິ ະປະນີ້ ບໍໄ່ ດ້ຈາກັດຢູແ່ ຕູໃ່ ນປະເທດອີຕາລເີ ທົ່ານ້ນັີ ແຕູຫ່ າກຍັງໄດ້ກໍາເນີດຢູ່ ໃນດິນແດນອ່ີນໆອີກໃນທະວີບເອີຣົບ, ປະເທດທີ່ໄດ້ຮັບອິດທິພົນຂອງອະ ບວນການຟຶ້ນຟູວັດທະນະທໍາໄດ້ແກູ່ ປະເທດຝຣງ່ັົ (ສາມາດເວາີ້ົ ໄດ້ວູ່າ ຝຣັງປຽບເຫມອນຜຮູ້ ັບ ຄວາມຈະເລີນດາ້ ນຕູ່າງໆຈາກອີຕາລີ), ຜູ້ທີມີບົດບາດສໍາ ຄັນໃນການສະໜບັ ສະໜນູ ການຟຶ້ນຟູວດັ ທະນະທໍາໃນປະເທດຝຣັົ່ງໄດ້ແກູ່ ພະເຈົ້ີາຝຣ່ັົງຊົວ ກະສັດຂອງຝຣ່ົັງ.ກະສດັ ອົງນີ້ເປັນຜູ້ປົກຄອງນັກມະນຸດນິຍມົ ໄດ້ພົີ້ນຈາກການໂຈມຕີຂອງລັດ ແລະ ມີການຕົບແຕູ່ງພະລາຊະວັງ. ຕູ່າງໆທີ່ມີ ຄວາມງົດງາມ ເຊິີ່ງລັກສະນະການກໍ່ສ້າງຂອງສະຖາປັດຕະນະກໍາທີ່ໃຊ້ໃນການກ່ໍສ້າງນ້ີ ເປັນແບບປະສົມປະສານກັນ ລະຫວູ່າງສິລະປະໃໝູ່ຂອງອີຕາລີ ແລະ ສິລະປະດັ່ົງເດີມຂອງ ແຕູ່ເຖິງຢູ່າງໃດກໍຕາມ, ຜົນງານທາງດ້ານຈິດຕະກ, ປະຕິກາ ແລະ ອີ່ນໆກໍ່ສາມາດເທົ່າ ອີຕາລີໄດ້ຂະແໜງການທີ່ຝຣັົ່ງປະສົບຄວາມສໍາເລັດ ແລະ ຍົກຍ້ອງວູ່າດີເດັົ່ນໃນ ສະຕະວັດ ກໍແມູ່ນສະຖາປັດຕະຍະກໍາ ແລະ ປະຕິມະກໍາ ແລະອີ່ນໆກໍສາມາດເທົ່າທຽມກັບອີຕາລີໄດ້.ຂະແໜງການ ທີ່ຝຣງັົ່ ປະສບົ ຄວາມສາໍ ເລດັ ແລະ ຍົກຍ້ອງວາູ່ ດເີ ດັ່ົນໃນສະຕະວັດທີ XVI ກໍແມູ່ນສະປດັ ຕະຍະກໍາ ແລະປະຕິມາກາໍ . ນອກຈາກມີຝຣັົ່ງແລ້ວ ຜົນງານດ້ານນີ້ຍັງປາກົດມີປະເທດເຢຍລະມັນ, ໂຮນລັງ ແອັດສະປາຍອີກ ເຊັົ່ນ ນັກ ຈດິ ຕະກໍາຊາວໂຮນລງັ ຊີ່ວູາ່ ຣູເປ (Hubert) ແລະ ເຈນ (Jan) ນກັ ກາຈກິ ຕະກໍາ ເຢຍລະມັນຊວ່ີ າູ່ ອານບາ ເຣກັ ດເູ ລີ (Albreccit Durer), ສູ່ວນແອັດສະປາຍ ໄດ້ແກູ່... ຕະກຸນໂດເມນິໂກ ທີ່ ໂອໂຕໂຄປຸລັດ (Donenikos Theotokopulos). 1.4 ການສກສາ ແລະ ຮຽນຮູ້ ໃນລະຫວາງຍຸກກາງການຂຽນທັງໝດົ ແມູນ່ ຖກຂຽນດວ້ ຍມ ປ້ມຶ ຕ່າູ ງໆແມູນ່ ຖກ ຈົດກູ່າຍມາຈາກແຜນູ່ ພະ ໜັງທີ່ສ້າງມາຈາກໜັງສັດ ດັ່ົງນັີ້ນ, ປຶ້ມຈຶ່ີງມີພຽງເລັກນ້ອຍ ແລະ ລາຄາແຮງມີພຽງແຕູ່ຄອບຄົວທີ່ຮັ່ົງມີເທົ່ານັີ້ນຈີ່ຶງ 50

ສາມາດມີປມ້ຶ ເປັນຂອງຕນົ ເອງ ພອ້ ມນນັີ້ ປຶ້ມຈາໍ ນວນ ຫຼວງຫາຼ ຍແມນູ່ ຂຽນເປນັ ພາສາລາຕີນ ແລະ ພາສາຂອງໂບດ, ໃນນີ້ນັ ນກັ ສກຶ ສາລ້ວນແຕແູ່ ມູ່ນພະສົງໂບດແມນູ່ ສະຖານທີ່ແຫ່ງູ ດຽວທສ່ີ າມາດດາໍ ເນີນການສກຶ ສາໄດ.້ ປະມານໃນ ປິ 1450 ເຊິີ່ງຖກນາໍ ມາໂດຍພວກມໍຣ(Moors)ຈາກການປະດິດສາ້ ງປ້ຶມໃໝູ່ໄດ້ເຮດັ ໃຫ້ທກຸ ຄນົ ສາມາດມີປ້ຶມເປັນ ຂອງຕນົ ເອງ. ທູ່ານ ໂຈແຮນເນັດສ(Johannes Gutenberg) ກໍ່ໄດ້ສໍາເລັດໃນການສ້າງເຄ່ີອງຟຮີນເຕີ(Printer)ເຊິີ່ງເຮັດໃຫ້ ປ້ຶມມີການຂະຫຍາຍຕົວໄວວາເຮັດໃຫ້ທຸກຄົນສາມາດໄດ້ອູ່ານປະຫວັດຂອງໂຣມັນ ເກັຼກ ແລະ ເລ້ີອງເລົ່າລຕູ່າງໆ ຂອງການທູ່ອງທູ່ຽວ. ບັນດາແນວຄວາມຄິດໃນໄລຍະຜູ່ານມາແລປະຈຸບັນແມູ່ນໄດ້ຖຶກຂຽນລົງໃສູ່ປ້ຶມເຮັດໃຫ້ທຸກ ຄົນໄດ້ອູ່ານພ້ອມນັີ້ນປ້ຶມຕູ່າງໆກໍ່ໄດ້ຖກແປເປັນພາສາທີ່ງູ່າຍດາຍ.ຄໍາສອນຂອງພະເຈົ້ີາກໍ່ຖກແປອອກ ຊາວເອີຣົບ ສາມາດອູ່ານຄໍາສອນຕູ່າງໆດ້ວຍຕົວຂອງພວກເຂົາປະຊາຊົນເລີ້ມບໍ່ໄວວາງໃຈຕໍ່ການສອນປ້ຶມສັກກະລະບູຊາຕາມ ໂບດ ໃນນີັນ້ ຄໍາສອນໄດແ້ ປມາເປນັ ຫຼາຍພາສາເຊນ່ົັ : ພາສາອງັ ກິດ,ພາສາອີຕາລີ,ຝຣັ່ງົ ແລະເຢຍລະມນັ ໂຮງຮຽນຫຼາຍ ແຫງູ່ ກ່ໍໄດ້ຮັບການເປດີ ຂ້ີນປະຊາຊົນເລ້ີມຮຽນຮ້ກູ ່ຽູ ວກບັ ໂລກ ແລະ ອ່ີນໆ.. 1.5 ວທິ ະຍາສາດ ແລະ ການປະດດິ ນກັ ວິທະຍາສາດທ່ສີ ໍາຄນັ ໄດ້ແກູ່ ທາູ່ ນ ລີໂອນາດເວແີ້ ວງຊີ (Leonard de Vinci) ທ່ເີ ປັນຜູ້ບຸກເບີກວິຊາ ກນົ ລະສາດ. ລາວເຊ່ອີ ວູາ່ ທກຸ ສິີ່ງທກຸ ຢາູ່ ງໃນຈັກກະວານໄດ້ດໍາເນີນໄປຕາມລະບຽບ ແບບແຜນທ່ແີ ນນູ່ ອນ ເຊີ່ິງອາດ ຈະອະທິບາຍໄດ້ດ້ວຍຫຼັກຄະນິດສາດ ໃນປຶ້ມປະຫວັດສາດທີເກັບຄວາມລັບທີ່ຂຽນຂຶນ້ີ ໃນປີ ຄ.ສ 1489 - 1516 ເຂົາໄດ້ຂຽນກູ່ຽວກັບຄວາມຮູ້ພ້ີນຖານທາງດ້ານທໍລະນີ, ບົດຄົີ້ນຄ້ວາກູ່ຽວກັບພດ ແລະ ສັດ, ການເຄ່ີອນໄຫວຂອງ ໜວ່ຍູ ໂລກ, ດົງ່ັ ນີນ້ັ ທູ່ານ ເລໂອນາດເດີ ແວງຊີ ຈ່ງຶີ ໄດ້ສັນຍານາມວູາ່ :ເປັນນັກຟີຊິກ, ນກັ ວທິ ະຍາສາດ, ນກັ ວສິ າວະ ກອນ ແລະ ປະດິດລິດຕູ່າງໆ, ລາວເປັນຜູ້ປະດິດ ແລະ ອອກແບບອຸປະກອນຫຼາຍຊະນິດເປັນຕົ້ີນປນໃຫຍູ່ ປນຄົກ ເຮອດໍານໍ້າ, ລົດຖັງ ແລະອ່ີນໆ, ນັກພູມສາດໄດ້ແກູ່ ທູ່ານ ໂກແປັກນິກ ທີ່ເປັນຊາວໂປໂລຍທີ່ຂຽນກູ່ຽວກັບທິດສະ ດກີ ານໂຄຈອນຂອງໜວູຍ່ ໂລກ. ທາູ່ ນ ກາລເີ ລໂອ ເປນັ ຜູ້ປະດດິ ກອ້ ງດາສາດ ແລະເປນັ ຜຸ້ ເປັນຜຢູ້ ັງຶ້ ຢນທິດສະດີຂອງ ທູ່ານ ໂກແປັກນິກ ວູ່າ “ຫນູ່ວຍໂລກມີການໜູນປິ່ນ”, ນອກຈາກນີ້ຍັງມີ ທູ່ານ ແຄບເລີ (Keptler) ຊາວເຢຍລະ ມັນທີ່ເປັນຜູ້ຄົ້ີນພົບກົດທາງຄໍານວນທີ່ຄວບຄຸມ ເລີ່ອນໄຫວຂອງດາວເຄາະຕູ່າງໆ. ທູ່ານ ນິວເຕີ້ນ (Newtom) ທີ່ ຄີົນ້ ພບົ ທິດສະດແີ ຫງູ່ ຄວາມ 10. ທາງດ້ານການແພດກໍ່ມີ ທູາ່ ນ ເວຊານ (Vesale) ທີເ່ ປັນນກັ ກາຍຍະພາກວິທະຍາ ທ່ີຄົີ້ນ ກຽູ່ ວກັບຮູາ່ ງກາຍມະນດຸ , ທູ່ານ ຮາກວີ (Harvey) ທີ່ຄີ້ນົ ພົບການຫມູນວຽນຂອງເລອດ. ເວົ້ີາລວມແລ້ວ ການຟ້ຶນຟູວັດທະນະທໍາໄດ້ກາຍເປັນຈຸດເລີ່ມຕົ້ີນ ຂອງແນວຄິດວິທະຍາສາດ ສະໄໜໃໝູ່ເຊິ່ີງ ເລີ່ມຈາກການສັງເກດຂໍ້ມູນແລ້ວຕັ້ີງເປັນທິດສະດີຂຶີ້ນມາເອີ້ນວູ່າ: ວິທີການຄົ້ີນຄ້ວາ ແບບອຸປະໄນ ແລະ ການໃຊ້ ເຫດຜົນແບບຄະນິດສາດ, ບັນດາທິດສະດີທີກ່ ູ່າວມາໄດ້ກາຍເປັນຫຼັກ ໃນການສຶກສາຄົີ້ນຄ້ວາຂອງນກັ ວິທະຍາສາດ 51

ຂະແໜງຕູ່າງໆ, ຜົນງານຂອງບຸກຄົນເຫຼົ່ານັີ້ນ ເຖິງວູ່າ ຈະຖກກີດກັີ້ນຈາກອິດທິພົນຄວາມເຊ່ີອຂອງສະໄໝກາງກໍ ຕາມ, ແຕູ່ຕໍ່ມາໄດກ້ າຍເປັນຜນົ ງານທີມ່ ີຄວາມສໍາຄັນໃນການປະດິດສ້າງເຄ່ີອງມ ແລະ ອຸປະກອນທີ່ສະລັບຊັບຊ້ອນ ບາງຢ່າູ ງໃນວງົ ການວິທະຍາສາດໃນສະຕະວັດຕໍ່ມາ. 1.6 ຜົນຂອງການຟ້ຶນຟູສິລະປະວທິ ະຍາ ການຟນຶ້ ຟວູ ັດທະນະທໃໍ ນທະວີບເອີຣົບ ລະຫວູາ່ ງສະຕະວດັ ທີ XIV - XVI ໄດ້ມຜີ ນົ ງານອນັ ໃຫູ່ຍຫຼວງທີ່ ຊູ່ວຍເສີມສ້າງຄວາມສີວິໄລໃຫ້ແກູ່ມະນຸດໃນດ້ານຕູ່າງໆ ໂດຍສະເພາະປະກອບສູ່ວນລົບລ້າງທິດສະດີທີ່ປາສະຈາກ ເຫດຜົນທີ່ຄອບຄອງໃນຈິດໃຈຂອງມະນຸດມາຫຼາຍເຊັົ່ນຄົນຜົນໄດ້ຮັບອັນຍິ່ີງໃຫູ່ຍຈາກການຟ້ຶນຟູວັດທະນະທໍານີ້ ໄດແ້ ກູ່: - ເຮັດໃຫກ້ ານສກຶ ສາມກີ ານຂະຫຍາຍຕວົ ຢູ່າງກ້ວາງຂວາງ, ສນູ ກາງການສກຶ ສາຫຼາຍແຫູ່ງ ໄດ້ເປດີ ຂີນຶ້ ທ່ີມີຫຼາຍຂະແໜງການວິຊາອາຊບີ . - ເຮດັ ໃຫ້ວິທະຍາສາດມີການຂະຫຍາຍຕົວ ໂດຍສະເພາະໃນສະຕະວດັ ທີ XV ອີຕາລີ ໄດ້ກາຍເປັນສນູ ກາງຂອງ ການສຶກສາວິທະຍາສາດໃນທະວີບເອີຣບົ , ຄນົ ເອຣີ ບົ ທວົ່ ໄປຈະເດນີ ທາງມາສຶກສາໃນມະຫາວິທະຍາໄລອີຕາລີ ເຊັນ່ົ : ວິຊາດາລາສາດ, ວິຊາຄະນິດສາດ, ວິຊາ ຟີຊິກສາດ ແລະ ວິຊາການແພດ, ບັນດານັກວິທະຍາສາດຂະ ແໜງການ ຕາູ່ ງໆໄດ້ເກີດຂ້ນີຶ ຢູາ່ ງຫວຼ ງຫາຼ ຍ. - ເຮັດໃຫ້ພາສາມີການພັດທະນາຂຶ້ີນມາເປັນພາສາປະຈໍາຊາດໃນຫຼາຍປະເທດ ເຊັ່ົນ: ທູ່ານດັງເຕ ໄດ້ພັດທະນາ ພາສາພ້ີນເມອງຕາຄັນມາເປັນພາສາອີຕາລີ, ທູ່ານ ຊໍເຊີ (Chaucer) ຄ.ສ 1340 - 1400 ພັດທະນາທາງດ້ານ ພາສາອັງກິດ, ທູ່ານ ລາເບີແລ (Rabethis ຄ.ສ 1490-1553) ພັດທະນາທາງດ້ານພາສາຝຣັົ່ງ, ທູ່ານ ລູແຕ (Luther ຄ.ສ 1483 - 1546) ພັດທະນາພາສາເຢຍລະມັນ ແລະ ທູ່ານ ແຊກັ ວັງແຕສັ (Gervantes ຄ.ສ 1547- 1616 ) ພັດທະນາທາງດາ້ ນພາສາແອັດສະປາຍ. ເວີົ້າລວມແລວ້ ການຟຶ້ນຟວູ ດັ ທະນະທໍານີ້ ໄດ້ເຮດັ ໃຫກ້ ານຄນົ້ີ ພົບທາງດາ້ ນວທິ ະຍາສາດ ໃໝູ່ໆເກີດຂີ້ນຶ ເຮັດໃຫ້ ຄວາມຢາກຮູ້ຢາກເຫັນກູ່ຽວກັບໂລກກະຈູ່າງແຈ້ງຂີ້ນ.ນອກຈາກນີ້ຂະບວນການພ້ີນຟູວັດທະນະທໍາຍັງມີສູ່ວນເຮັດ ໃຫ້ລະບອບສັກດິນາອູ່ອນເພຍລົງ ທງັ ເປນັ ການ ຄວາມຜກູ ພັນລະຫວູ່າງບກຸ ຄົນກັບອິດທິພົນຂອງສາສະຫນາໃຫ້ຫຸຼດ ນ້ອຍຖອຍລງົ . ເປີດໂອກາດໃຫ້ ຄນົ ທ່ວົ ໄປໄດສ້ ະແດງອອກເຖິງຄວາມເປນັ ຕວົ ຂອງຕວົ ເອງ. 2. ການປະຕຮິ ູບສາສະໜາ 2.1 ສາເຫດ ຂະບວນການມະນດຸ ນຍິ ົມ, ການຟ້ຶນຟສູ ິລະປະວັດທະນະທາໍ ໄດ້ມຜີ ົນກະທົບໂດຍກົງເຖງິ ມີການປະຕິຮູບສາ ສະໜາ, ຕາມສະພາບການຢູ່ທະວີບເອີຣົບ ທີ່ປາກົດມາຕັ້ີງແຕູ່ສະຕະວັດທີ XIV - XV. ມາຮອດຕົ້ີນສະຕະວັດທີ XVI ສາສະໜາຄຣດິ ໄດ້ເກີດມີຈດຸ ດາູ່ ງ ແລະ ຂໍ້ບກົ ຜູ່ອງຢູ່ຫາຼ ຍປະການ ທ່ີເຮັດໃຫ້ສາສະໜາ ຫຼ ຄະຣດິ ຕະຈກັ ເຊ່ອີ ມ ໂຊມລົງ ແລະ ໝົດສັດທາໃນການເຊີ່ອຖຂອງມະຫາຊົນ, ທັງນີ້ ກໍເນີ່ອງມາຈາກປະມຸກລັດຂອງສາສະໜາຈັກ 52

ສນັ ຕະປາປາ ທປີ່ ະພຶດເປນັ ຕົວຢູ່າງບດໍ່ ີ ດ້ວຍການຫັນໄປສົນໃຈ ແລະ ຫຍງຸ້ ກ່ຽູ ວກບັ ວຽກງານຂອງລັດ, ສນັ ຕະປາປາ ແຕູ່ລະອົງ ມີຖານະບໍ່ແຕກຕູ່າງຈາກເຈົີ້າຜູ້ຄອບຄອງລັດໃນອີຕາລີໄປເທົ່າໃດ. ການທີ່ສັນຕະປາປາວົນວຽນຢູ່ກັບ ການສາ້ ງຄວາມຍ່ີິງໃຫ່ຍູ ທາງໂລກ ພະຍາຍາມທີ່ຈະຫາອິດທພິ ນົ ແລະ ຂະຫຍາຍດນິ ແດນ, ຄອຍ ສາ້ ງຄວາມໜ້ີັນຄົງ ໃຫແ້ ກຄູ່ ອບຄົວ ແລະ ວງົ ຄະນາຍາດຂອງຕນົ ເອງຢູຕ່ ະຫອຼ ດເວລາ ໄດເ້ ຮັດໃຫ້ ສາສະນິກກະຊນົ ເກດີ ມີຄວາມເບີ່ອໜູ່ າຍ ແລະ ຂາດຄວາມສັດທາຕ່ກໍ ັບສັນຕະປາປາ ອີກຢ່າູ ງໜຶີ່ງ ສັນຕະປາປາເວລານ້ີັນໄດຫ້ ນັ ໄປເປັນຜູ້ນາໍ ທາງດ້ານການ ທະຫານແທນການເປັນຜນູ້ ໍາທາງສາສະໜາ ເຊັນົ່ : ສນັ ຕະປາປາຈລູ ຽດທີ II ທ່ໄີ ດ້ຍກົ ທັບເຂາີົ້ ມາບກຸ ຕຕີ ົວເມອງຕາູ່ ງໆ ດ້ວຍຕນົ ເອງ, ສນັ ຕະປາປາລໂີ ອທີ X ມີຄວາມສົນໃຈທາງດ້ານການເມອງ ແລະ ການຫຼຸດຫາຼ ຍກວູ່ າການປະຕິບດັ ທາໍ ທາງສາສະໜາ ໃນຖານະເປັນປະມກຸ ຂອງ ຄຣິດຕະຈັກສາກົນ. ອກີ ປະການໜ່ີງຶ ທີເ່ ຮດັ ໃຫສ້ າສະໜາມີຄວາມບກົ ຜູ່ອງກໍເນອ່ີ ງມາຈາກການໃຊຊ້ ີວິດແບບ ຟມູ ເຟອຍຂອງສາສະ ໜາຈກັ . ເມີ່ອຂາດແຄນທາງດ້ານການເງິນສໍາລັບໃຊ້ຈູາ່ ຍໃນສໍານັກວາຕີກງັ ຫຼ ການຕົກແຕູງ່ ກ່ໍສາ້ ງວັງ ແລະ ອາຄານ ຕູ່າງໆຂ້ຶນີ ກໍມີການເກັບພາສຈີ າກຊາວຄຣດິ ທກຸ ຄນົ . ພວກຄຣດິ ສາສະນິກກະຊົນໃນປະເທດເຢຍລະມນັ ແລະ ອັງກິດ ເປນັ ຜຮູ້ ັບພາລະການໃຊ້ຈ່າູ ຍພາສີເພີ່ມຂນຶ້ີ ເລ້ີອຍໆ. . ໃນຄະນະດຽວກັນສະຖາບັນສົງທຸກລະດັບຊັ້ີນກໍມີຂໍ້ບົກຜູ່ອງຕາມກັນໄປ ເພາະຕໍາແໜູ່ງຄະນະສົງ, ເຈົີ້າອາວາດ ແຕູ່ລະບູ່ອນ, ແຕູ່ລະເຂດແມູ່ນໄດ້ມາຍ້ອນການຊີ້ຂາຍ ຫຼ ວິທີການທຸລະກິດອ່ີນໆ. ນອກຈາກຈະມີຊີວິດຢູ່ຢູ່າງຟູມ ເຟອຍແບບຂຸນນາງຊນັີ້ ຜູ້ໃຫູ່ຍແລ້ວ, ເຈາົ້ີ ຄະນະສົງ ຫຼ ເຈີົາ້ ອາວາດໃນແຕ່ລູ ະເຂດ ຍັງປອູ່ ຍປະລະເລີຍການປະຕິບດັ ສາ ສະໜາຄຣດິ ໃນເຂດ ຫຼ ວັດທ່ຕີ ົນຮບັ ຜິດຊອບ. ສູ່ວນໃຫູຍ່ ມັກຫາຄວາມເພີດເພນີ ຢູ່ທອ່ີ ີນ່ , ໂດຍບ່ໍປະຕິບັດຕາມຄໍາພີ ຂອງສາສະໜາ ເຮັດໃຫພ້ ະຂີ້ັນຜູ້ນ້ອຍຖກປ່ອູ ຍປະລະເລີຍ ມີຊີວິດການເປນັ ຢູ່ດ້ວຍຄວາມລໍາບາກ, ກາຍເປນັ ຜູ້ ດອ້ ຍ ປັນຍາ, ຂາດການສກຶ ສາ ແລະ ມວີ າຈາທ່ຫີ ຍາຍຄາຍອກີ ດ້ວຍ. ສົມທົບກັບຄໍາພີສາສະໜາທີ່ມີລັກສະນະສັບສົນ, ຂາດຄວາມຊັດເຈນ ແລະ ເຂົີ້າໃຈຍາກຄໍາພີສູ່ວນໃຫູ່ຍມັກ ກູ່າວເຖິງຄວາມບໍ່ເປັນຈິງຄ ລັກສະນະງົມງວາຍເກີນໄປ, ເຮັດໃຫ້ຄຣີດສາສະໜານັບມີ້ນັບມີຄວາມບົກຜູ່ອງ ກາຍເປັນປັດໄຈໜຶີງ່ ທ່ເີ ຮັດໃຫ້ມີການປະຕິຮູບສາສະໜາ.. ນອກຈາກນີ້ກໍມາຈາກປັດໄຈທາງດ້ານການເມອງ, ສັງຄົມ ແລະ ເສດຖະກິດ ຄ ການກໍາເນີດຂະບວນມະນຸດ ນິຍົມທີ່ປູ່ຽນແປງທາງດ້ານແນວຄິດ ເພາະກະແສແນວຄິດນີ້ສຶກສາໃຫ້ມະນຸດເຂົ້ີາໃຈສະພາບແວດລ້ອມ ແລະ ສັງ ມະນຸດຄົນຄົດລ້ວນແລ້ວແຕູ່ມີເຫດຜົນ. ນອກຈາກນ້ີແນວຄິດຍັງສັົ່ງສອນອີກວູ່າ “ມະນຸດຄຕົວການຂອງບັນຫາ” ໂລກຈະດີ ຫຼ ຈະຮ້າຍກໍ່ ແມູ່ນມະນຸດເປັນຜູ້ສ້າງສັນ ບໍ່ແມູ່ນນັ່ົງຄອຍຫວັງໃຫ້ເທບພະເຈົ້ີາປະທານຄວາມສຸກໃຫ້ໃນ ໂລກພາຍຂ້າງຫນ້າ. ຈາກການຂະຫຍາຍຕົວຂອງກະແສແນວຄິດນ້ີໄດ້ເຮັດໃຫ້ເອີຣົບໃນສະໄໜກາງເລີ່ມມີຄວາມ ຮຽກຮ້ອງຄວາມເປັນອິດສະຫຼະພາບ, ປະຊາທິປະໄຕ ແລະ ເປັນເງ່ີອນໄຂໜຶ່ີງເຮັດໃຫ້ຊົນຊັີ້ນກາງ ໄດ້ແກູ່ພໍ່ຄ້າ ນກັ ທລຸ ະກິດ ກາຍມາເປັນຜູ້ມີບດົ ບາດທາງດ້ານເສດຖະກດິ ແທນພວກຂນຸ ນາງ, ເພອີ່ ຂະຫຍາຍວຽກງານການຄາ້ ໃຫ້ 53

ກ້ວາງຂວາງ ພວກຊັີ້ນຄົນກາງໄດ້ເພີ່ມທະວີການລົງທຶນໃສການຜະລິດເພ່ີອສ້າງພ້ີນຖານການຜະລິດໃໝູ່ ຄ ເສດຖະກິດລະບົບທຶນນິຍົມ. ແຕູ່ວູ່າທັງໝົດກິກຈະການການຄ້າ ຫຼ ເສດຖະກິດໄດ້ຖກວັດ ແລະ ກະສັດກີດຂວາງ. ດ່ງົັ ນັ້ນີ , ເພອີ່ ຕ່ໍສຕູ້ .້ ຄະສະມາຄົມກາໂຕລກິ , ພວກນາຍທຶນຈິງໄດ້ໃຊຮ້ ບູ ການທີນ້ີມນວນ, ດວ້ ຍຮບູ ການດັດແປງສາ ສະໜາ ໃຫແ້ ທດເໝາະກັບຊົນຊ້ີັນຕນົ . 2.2 ການດາໍ ເນນີ ການປະຕິຮູບ ຕາມຄວາມເປັນຈິງແລ້ວ ຄວາມພະຍາຍາມທີ່ຈະປະຕິຮູບສາສະໜາໄດ້ເກີດມາຫຼາຍຄັີ້ງ ແລ້ວ ຄໃນ ສະຕະວັດທີ XIV ອາຈານມະຫາວິທະຍາໄລອອກຟອດຜູ້ຫນຶ່ີງຊ່ີວູ່າ ຈອນໄວກຣິຟ (John Wvelih )ໄດ້ເປັນຜູ້ ແປຄໍາພີສາສະໜາເປັນພາສາອັງກິດເປັນຄົນທໍາອິດ ທີ່ໄດ້ກູ່າວໂຈມຕີ ຕໍານິການປະຕິບັດສາສະໜາຂອງຄະນະສົງ ແລະ ຫກັຼ ການບາງປະການຂອງຄຣດິ ຕະສາສະໜາຢ່າູ ງເປີດເຜີຍ, ພ້ອມທງັ ສະເໝແີ ນວທາງການປະຕິຮູບສາສະໜານີ້ ໃຫ້ມີລັກສະນະທີ່ມະຫາຊນົ , ຊາວຄຣດິ ເຂົ້ີາໃຈເຖງິ ແກນນໍາທ່ສີ ໍາຄນັ ໄດ້ດ້ວຍຕົນເອງ. ແຕຜູ່ ົນການປະຕຮິ ູບນ້ີ ໄດຖ້ ກ ຄະນະສົງໃນລັດໂບເຮເມຍ (Borcmai) ແລະ ສານສາສະໜາພິພາກສາໃຫປ້ ະຫານຊີວິດດວ້ ຍການເຜາົ ທັງ ເປ້ນໃນ ປີ ຄ.ສ 1415. ກ. ການປະຕິຮູບສາສະໜາຂອງມາກແຕັງລຸຍແຕ ເຖງິ ວາູ່ ນກັ ມະນດຸ ນິຍົມຈະມີການວພິ າກວິຈານຂໍ້ບົກຜູ່ອງຂອງວົງການສາສະໜາ ແລະ ຮຽກຮ້ອງໃຫ້ສັງຄະ ຍະນາຂອງຄະນະສງົ ກາໂຕລກິ ປັບປຸງສາສະໜາຄນໃໝ່,ູ ແຕູ່ບໍໄ່ ດ້ຮັບຜນົ ນອກຈາກຈະດາໍ ເນີນການປະຕິຮບູ ສາສະໜ າດ້ວຍຕົນເອງ. ຜູ້ທີ່ລິເລີ່ມດໍາເນີນການໃນເລີ່ອງນີ້ໄດ້ແກູ່ ມາກແຕັງລຸຍແຕ (Martin Luther) ຄ.ສ 1483 - 1548) ເຊິ່ີງເປັນຊາວເຢຍລະມັນເກີດໃນແຄ້ວນ ເຊັກໂຊນີ (Saxony) ໄດ້ຮັບການສຶກສາທີ່ມະຫາວິທະຍາໄລ ແອັດເຟີດ (Erfurt) ດ້ວຍຄວາມສົນໃຈກູ່ຽວກັບສາສະໜາ ແລະ ການພົີ້ນບາບ ເຂົາໄດ້ບວດເປັນພະສັງກັດຄະນະ ໂອກຸດຕີນຽນ (Augustinum) ໃນປີ ຄ.ສ 1505 ແລະ ໄດ້ສ້າງຊ່ີສຽງໃນຖານະນັກເທວະວິທະຍາ ຈົນໄດ້ຮັບເປັນ ອາຈານສອນວິຊານ້ີ ທ່ີມະຫາວິທະຍາໄລວິກເຕັນເບກີ ໃນປີ ຄ.ສ 1521. ໃນປີ ຄ.ສ 1511 ສັງຄະລາດໂຣມນັ ໄດ້ເຄ່ີອນໄຫວຢູ່າງໃຫູ່ຍເພ່ອີ ສ້າງຮັງົ່ ຄູນມແີ ກູ່ຕົນ ຄການຂາຍບົດໄຖູ່ບາບ ໃຫ້ຜູ້ທ່ໄີ ດສ້ າລະພາບບາບ. ສວດມນົ ພາວະນາຂອໍ ະໄພຍະໂທດຈາກພະຜູ້ເປັນເຈີາ້ົ ແລະ ໄປນະມັດສະການສະຖານທີ່ ສັກສິດ, ຕະຫຼອດເຖິງການບໍລິຈາກເງິນເປັນທຮຽບ ແຕູ່ການທີ່ຂາຍບັດໄຖູ່ບາບກາຍເປັນປະເດັນຂຶີ້ນມາໃນປີ ຄ.ສ 1517 ເພາະພະສັນຕະປາປາລີໂອທີ X ມີຄວາມຕ້ອງການເງິນເປັນຈໍານວນຫຼວງຫຼາຍເພີ່ອປະຕິສັງຂອນ ແລະ ຕົກແຕູ່ງນິທານ \" ປີເຕີທີ່ກຸງໂຣມ, ໄດ້ສ້າງຄວາມເນອງນັ້ີນ ດ້ວຍການສ່ົງພະຄະນາໂດມິນິກັນຜູ້ໜີ່ງຊີ່ວູ່າເທດເຊນ (Tetrel) ໄປທູຽ່ ວແລກຈາໍ ໜູ່າຍຂາຍບັດໄຖ່ບູ າບທົວ່ ທຸກແຫ່ງູ ຫົນໃນປະເທດເຢຍລະມັນ,ບດັ ໄຖ່ບູ າບນີ້ ຜູ້ຊອ້ີ າດໃຊ້ ສໍາລບັ ໄຖູບ່ າບຂອງຍາດພີນ່ ້ອງທໄ່ີ ດລ້ ວງລັບໄປແລວ້ ກໍໄດ້. ດ້ວຍເຫດທີ່ລູແຕ ເຊີ່ອວູ່າມະນຸດຈະພົີ້ນບາບໄດ້ດ້ວຍຕົນເອງ ຄ ໜັົ່ນສຶກສາຫຼັກການທາງສາສະໜາ ແລະ ປະຕິບັດຕາມຄໍາສັົ່ງສອນຂອງພະເຈ້ົີາຢູ່າງເຄັ່ົງຄັດ, ດັົ່ງນັີ້ນ, ລາວຈິ່ີງໄດ້ຂຽນບົດວິຈານກູ່າວປະນາມການຂາຍບັດໄຖູ່ 54

ບາບເປັນພາສາລາແຕັງລວມມີ 95 ຂໍ້ ໂດຍນໍາໄປຕິດປະກາດຫນ້າປະຕູໂບດຂອງຜະສາດແຫູ່ງວິດເຕັນເບີກໃນວັນ ທີ 3 ຕຸລາ ຄ.ສ 1517, ຫຼັງຈາກນັີ້ນມີການພິມ ເປັນພາສາເຢຍລະມັນອອກເຜີຍແຜູ່ໄປໃນສະຖານທີ່ອັນກ້ວາງ ຂວາງ. ເຫດການນີ້ ໄດ້ຮຸນແຮງຂຶີ້ນ ຈົນເຮັດໃຫ້ລຸແຕ ແລະ ສໍານັກສັນຕະປາປາເກີດມີການອາຄາດບາດໝາງກັນ ຂຶນ້ີ . ສັນຕະປາປາລີ ໂອທີ່ 10 ໄດປ້ ະກາດຂັບໄລເູ່ ຂາົ ອອກຈາກສາສະໜາ ແລະ ໃຫທ້ າງການ (ອໍານາດລດັ ລົງໂທດ ຖ້າເຂົາບ່ໍຢຸດເຊົາການໂຈມຕີ ແລະ ສາລະພາບບາບພາຍໃນ 60 ວັນ, ດັ່ົງນັີນ້ , ມາກແຕງັ ລູແຕຈະ ຕ້ອງປະກາດແຍກ ຕວົ ອອກຈາກວັດທີ່ກຸງໂຣມຢູ່າງເດັດຂາດ ດວ້ ຍການເຜົາຄໍາສງັ່ົ ຂອງພະສງັ ຄະລາດໂຣມັນທ່ີໂບດແຫງູ່ ວິດແຕມເບຣິກ (Wittenberg) ຕໜໍ່ ້ານັກສກຶ ສາມະຫາວທິ ະຍາໄລກມູຸ່ ໜ່ງີຶ ໃນເດອນທັນວາ ປີ ຄ.ສ 1520. ໃນວນັ ທີ 3 ມັງກອນ ຄ.ສ 1521 ສັນຕະປາປາລີໂດທີ X ກໍປະກາດຂັບໄລູ່ມາກແຕັງລຸຍແຕ ອອກຈາກສາສະໜາ ແລະ ອີກ 4 ເດອນຕ່ໍ ມາ ລດັ ຖະສະພາແຫູງ່ ຈັກກະພັດໂຣມັນອັນສກັ ສດິ ກໍປະກາດມາກແຕງລູແຕວາູ່ ເປັນຄນົ ນອກກົດໝາຍ. ຮູບພາບ ລູແຕ ຕິດປະກາດ ບດົ ວຈິ ານກູ່າວປະນາມການຂາຍບັດໄຖບູ່ າບເປັນພາສາລາແຕັງລວມມີ 95 ຂ້ໍ ໃນລະຫວູ່າງທີ່ລູແຕ ຫຼົບຊູ່ອນຕົວຢູ່ໃນການຄຸ້ມຄອງຂອງພະເຈົ້ີາເຟຣເດລິກ (IFrederick) ຜູ້ຄອງລັດແຊກ ໂຊນີທີ່ປະສາດວອດຕະເບກີ (Wartburg) ໃນເວລາ 10 ເດອນ ລາວໄດ້ແປພະຄໍາພີໃໝູ່ເປັນພາສາເຢຍລະມັນ, ຄາໍ ພີໃໝນູ່ ້ີ ໄດ້ເປີດໂອກາດໃຫ້ຄນົ ທ່ົວໄປສຶກສາຫກັຼ ການທາງສາສະໜາ ດ້ວຍຕົນເອງຢູ່າງສະດວກສະບາຍຍິີ່ງຂຶີ້ນ ແລະ ຍັງມີຄວາມສໍາຄັນທາງວັນນະຄະດີ ເພາະເປັນວັນນະກໍາທີ່ຂຽນ ເປັນພາສາພີ້ນເມອງທໍາອິດຂອງເຢຍລະມນັ . ລັດທິສາສະຫນາທ່ີລູແຕໄດ້ຈັດຕັ້ີງຂຶີ້ນນ້ີ, ໂດຍອາໄສແນວຄວາມຄິດທີ່ເຂົາເຜີຍແຜູ່ມາຕັີ້ງແຕູ່ ປີ ຄ.ສ 1515 ເຊິີ່ງເອີ້ນຕາມຜູ້ລິເລີ່ມວູ່າ “ລັດທິລູແຕ\" (Lutheranism) ຕາມແນວຄິດຂອງລູແຕ ການນັົ່ງສວດມົນພາວະນາເພ່ີອ ພ້ີົນທຸກ ຫຼ ບາບທໄີ່ ດ້ກະທໍາໄວຈ້ ະບໍນ່ າໍ ມາເຊງິ່ີ ຄວາມສະຫງົບ ຫຼ ຊວູ່ ຍມະນດຸ ໃຫ້ພນ້ີົ ບາບໄດ້, ມແີ ຕນູ່ າໍ ຄາໍ ສອນຂອງ ພະເຈົີ້າໄປປະຕິບັດໃນສິີ່ງທີ່ດີ ຈິ່ີງສາມາດພົ້ີນບາບໄດ້. ເພີ່ອໃຫ້ວັດ ຫຼ ສາສະໜາທີ່ປະຕິຮູບກັບໄປສູ່ສະພາບບໍລິສດຸ 55

ນັີ້ນ ລູແຕໄດ້ດັດແປງບາງ ອັນທີ່ແຕກຕູ່າງກັບອັນເກົ່າ ຄ ລູແຕໄດ້ສັ່ົງສອນໃຫ້ຄົນມີຄວາມເຊ່ີອໜັີ້ນໃນຄວາມຄິດ ຂອງຕົນລົບລ້າງທຸກຮູບການຕູ່າງໆເປັນຕົ້ີນພິທີການທາງສາສະໜາທີ່ສັບສົນ, ເປອງເວລາ ແລະ ລາຍຈູ່າຍລົບລ້າງ ກູ່ຽວກບັ ກໍາມະສດິ ທີ່ດິນ, ຊບັ ສນິ ຂອງລັດ, ພິທກີ ານທາງສາສະໜາທີລ່ ແູ ຕຍງັ ຮກັ ສາໄວຄ້ : ພິທີສນິ ລ້າງບາບ. ການປະຕິຮູບສາສະໜາຂອງລູແຕໄດ້ຮັບການສະໜັບສະໜູນຈາກເຈົ້ີານະຄອນລັດຕູ່າງໆ ໃນເຢຍລະມັນໂດຍ ສະເພາະພວກຊັນຄົນກາງ ແລະ ຊາວນາ. ແຕູ່ດ້ວຍຈຸດປະສົງ ແລະ ເຫດຜົນທີ່ ແຕກຕູ່າງກັນ ຄ ບາງຄົນກໍ່ນັບຖ ລັດທິລູແຕດ້ວຍຄວາມເຫຼີ້ອມໃສຢູ່າງແທ້ຈິງ. ບາງຄົນກໍຄານຶງເຖິງ ຜົນປະໂຫຍດທີ່ຈະໄດ້ຮັບຫາກມີການຍຶດດິນ ແລະ ຊັບສິນຂອງວັດມາເປັນຂອງຕົນ ພວກນີ້ໄດ້ແກູ່ ພວກນາຍທຶນ, ຂຸນນາງ, ແລະ ເສນາອາມາດ, ສູ່ວນພວກ ຊາວນາ ແລະ ຊາວເມອງເຂົີ້າໃຈວູ່າການປະຕິຮູບສາສະໜານີ້ແມູ່ນການຈັດຕັີ້ງໂຄນລົີ້ມລະບອບກົດຂີ່ຂູດຮີດ, ແຕູ່ ພວກເຈີົາ້ ຄອບຄອງ ນະຄອນລດັ ເຫນັ ວູາ່ ການນບັ ຖລັດທລິ ູແຕນ້ີຈະເປີດໂອກາດໃຫຫ້ ຼຸດພ້ີົນຈາກອານາດຄຣິດຕະສາ ສະໜາຈກັ ແຫງູ່ ໂຣມ ແຕູ່ລແູ ຕບໍ່ເຫນັ ດີກັບຂະບວນການຕ່ໍສູ້ ເພ່ີອປົດປອູ່ ຍຕົນເອງຂອງຊາວນາທີ່ໃຊ້ກໍາລັງຮຸນແຮງ, ລາວເຫັນດີໃຫ້ໃຊ້ວິທີການໂດຍສັນຕິ. ດັ່ົງນັ້ີນ, ໃນເວລາເກີດມີຂະບວູ່. ຮຽກຮ້ອງສິດເສລີພາບຂອງຊາວນາຢູ່ພາກ ໃຕ້ເຢຍລະມັນ ທຮ່ີ ຽກຮອ້ ງໃຫພວກຊົນຊ້ີນັ ປົກຄອງຍົກເລີກລະບບົ ທາດດນິ ນາ, ຫຼດຸ ຜູ່ອນການເສຍພາສີໃນປີ ຄ.ສ 1524 - 1525 ນັີ້ນ ແທນທີ່. ໃຫ້ການສະຫນັບສະໜູນ ແຕູ່ຊ້ໍາພັດກູ່າວປະນາມການກະທໍາຂອງຊາວນາພາກໃຕ້ ເຫຼົ່ານັີ້ນ ສະແດງ. ອອກໃນຄໍາສັົ່ງຂອງລູແຕທີ່ວູ່າ .ຕ້ອງຈີກຊາກຊາວນາໃຫ້ມຸູ່ນ, ບີບຄໍຊາວນາໃຫ້ຕາຍ, ຕັດຄໍ ຊາວນາດ້ວຍການປິດລບັ ແລະ ເປດີ ເຜີຍຄ ຄົນເຮົາຂ້າໜາບາ້ ນ.” ຈາກການທໍລະຍົດຂອງລູແຕນີ້ ໄດ້ເຮັດໃຫ້ຊາວນາພາກໃຕ້ ແລະ ຊາວເມອງເຢຍລະມັນ ຫມົດຄວາມເຊີ່ອຖ ແລະ ສັດທາຕໍ່ລແູ ຕແລວ້ ຫັນໄປນບັ ຖສາສະໜາກາໂຕລິກ ຕາມເດີມຈນົ ກະທັງເຖງິ ທຸກວັນນ້ີ. ພວກທີ່ນັບຖລັດທິລູ ແຕ ຫຼ ດໍາເນີນການປະຕິບັດທາງສາສະໜາຕາມການປະຕິຮູບສາສະໜາຂອງລູແຕເອີ້ນວູ່າ “ໂປຣແຕັສຕັງ” (Protestant) ສວູ່ ນຜທູ້ ີ່ນັບຖສາສະໜາເດມີ ເອີ້ນວູ່າ “ ນກິ າຍໂຣມນັ ຄາໂຕລກິ ” (Roman Catholigue). ສໍາລັບລັດທິສາສະໜາຂອງລູແຕ ຄ “ນິກາຍໂປຣແຕັສຕັງ” (Protestant) ມີການຂະຫຍາຍແຜູ່ລາມໄປທົ່ວ ເອີຣົບທາງພາກເໜອຶ , ຈາກອິດທິພົນຂອງລູແຕພາໃຫ້ເກີດມີນກິ າຍໃໝເູ່ ກດີ ຂ້ີນຶ ອີກຄ: -ນກິ າຍສະວງັ ກະລີ (Swingllar) ຢູ່ ສະກອັດແລນ. - ນິກາຍການວິນິສ (Calvinism) ຢູ່ ສະວດິ ເຊີແລນ. - ນກິ າຍອັງກຣີນິສ (A1nglinism) ຢູ່ ປະເທດອັງກິດ. ຂ. ການປະຕຮິ ບູ ສາສະໜາຂອງຈອນການແວງັ ການປະຕິຮູບສາສະໜາຂອງມາກແຕັງລູແຕໄດ້ມີອິດທິພົນເຮັດໃຫ້ເກີດມີຂະບວນການປະຕິຮູບສາສະໜາ ຂີຶ້ນໃນດນິ ແດນອີ່ນໆອກີ ຄ ຂະບວນການປະຕິຮູບສາສະໜາຂອງຈອນການແວັງ. 56

ຈອນການແວງັ (Jond Calvin ຄ.ສ 1509 – 1564) ເປນັ ນກັ ປະຕິຮບູ ສາສະໜາຊາວຝຣັ່ົງທີ ເຊ່ອີ ຖກັນ ວູ່າມີຄວາມສໍາຄັນທີ່ສຸດຮອງລົງມາຈາກລູແຕ. ລາວໄດ້ສຶກສາວິຊາອັກສອນສາດ, ກົດໜາຍ ແລະ ວິຊາເທວະ ວິທະຍາຈົນເປັນຊູ່ຽວຊານ ລາວໄດມີແນວຄິດທີ່ຈະປັບປຸງສາສະໜານິກາຍໂປຣ. ແຕັສຕັງໃນຝຣັົ່ງ ແຕູ່ຖກພະ ເຈົ້ີາຟຣານຊິສ (Francis I) ກໍາລັງນິຍົມຊົມຊອບ ນິກາຍໂຣມັນກາໂຕລິກ . ແລ້ວໄດ້ອອກຄໍາສັົ່ງລົງໂທດຕໍ່ຜູ້ທີ່ບ່ໍ ນັບຖ ຫຼ ດູຫມີນິ່ ປະໝາດສາສະໜາກາໂຕລິກ, ລາວໄດໄ້ ປອາໃສຢູ່ປະເທດສະວິດ ແລວ້ ດາໍ ເນນີ ການສັງົ່ ສອນເທດສະ ໜາຈນົ ປະຊາຊນົ ເກີດມຄີ ວາມເຫຼອມໃສ. ຫຼັກສາສະໜາຂອງການແວັງ ທີ່ປາກົດຢູ່ໃນປຶ້ມຂອງສະຖາບັນສາສະຫນາຄຣິສະຕຽນໂດຍ ທິບາຍລັດທິການ ແວັງໄວ້ດງົັ່ ນ້:ີ - ຄຣິດຕະສາສະນິກກະຊນົ ທຸກຄນົ ຕອ້ ງຕກົ ນາລົກດງັົ່ ນນີ້ັ .ຖາ້ ຜ້ໃູ ດຢາກຂ້ີນສະຫວນັ ຫຼ ພົ້ີນບາບກໍຕໍເ່ ມີ່ອໄດ້ກະ ທາໍ ຄວາມດຈີ ົນພະເຈີາ້ົ ເມດຕາ. - ຜທູ້ ີ່ນັບຖລັດທກິ ານແວັງຈະຕ້ອງບໍາເພັນຊວີ ິດຢູຢ່ ູ່າງງາູ່ ຍໆບຫໍ່ ້ິຼີນກິນຟູມເຟອຍບໍ່ດມເຫຼ້ີົາເມາົ ສຸລາ ແລະ ທູ່ຽວ ຫຼິ້ີນ. ທຸກຄົນທີ່ນັບຖສາສະໜານີ້ ຕ້ອງປະຕິບັດຄໍາສອນຢູ່າງເຄັົ່ງຄັດ, ປະຕິບັດຄວາມດີ ແລະ ຊອບທໍາໂດຍບໍ່ຫວັງ ຜົນຕອບແທນ, - ຜູ້ທີ່ເປັນຄຣິດຕະສາສະນິກກະຊົນທີ່ດີຕ້ອງປະກອບອາຊີບ ແລະ ຈະຕ້ອງຖວູ່າອາຊີບຂອງຕົນເອງມີກຽດ, ບລໍ ສິ ຸດຜດຸ ຜອູ່ ງ, ຜູທ້ ີ່ສາໍ ເລັດໃນການງານຖວາູ່ ພະເຈ້າົີ ເມຕຕາ ຫຼ ເປນັ ຜທູ້ ່ີ ໄດ້ພອນຈາກພະເຈ້າົີ . ຫັກຼ ການສຸດທາ້ ຍເປັນການສະໜບັ ສະໜູນທາງເສດຖະກິດ ແລະ ພວກການແວງັ ຖການເຮັດວຽກ, ການທໍາ ມາຫາກິນເປັນຫຼັກໃນຊີວິດສັງຄົມ, ກ້ອນເງິນທີ່ຫາມາໄດ້ບໍ່ຄວນໃຫ້ຈູ່າຍໄປໂດຍສິີ້ນປະໂຫຍດຕ້ອງນໍາໄປລົງທຶນ ເພີ່ມເຕີມ ເພີ່ອໃຫ້ມັນເພີ່ມພູນຂຶີ້ນໄປເລ້ີອຍໆຊີວິດຈິງຈະສົດໃສ. ດັ່ົງນັີ້ນ, ລັດທິນີ້ຈຶີ່ງມີສູ່ວນຊູ່ວຍສະໜັບສະໜູນ ລະບບົ ນາຍທຶນເປນັ ຢາູ່ ງດໃີ ນປະເທດຝຣງັົ່ . ລັດທິການແວັງເປັນລັດທິທີຮ່ ຸນແຮງ ແລະ ເຄັົ່ງຄັດໃນລະບຽບກູ່ວາລັດທິຄໍຼແຕ ເຊັົ່ນ: ລັກສະນະຂອງວັດທີ່ ການແວັງຕ້ອງການ ຄ ເປັນວັດທີ່ມີພຽງແຕູ່ພະຄໍາພີວາງຢູ່ເທິງໂຕະ, ປາສະຈາກຮູບພາບໃດໆ ຫຼ ຮູບປັ້ຶນ, ການເຊີ່ອ ຖຄໍາສັົ່ງສອນຂອງຄະນະສົງທີ່ຂາດການພິນິດພິຈາລະນາຢູ່າງລະອາດປາສະຈາກເຫດຜົນຖວູ່າເປັນຄົນໂງູ່ ແລະ ງົມງວາຍທັງເປັນບຸກຄົນທີ່ບໍ່ຄວນເຂົີ້າມາສັງກັດ ແລະ ນັບຖລັດທິການແວັງ. ທຸກຄົນທີ່ເປັນສາສະນິກກະຊົນຄຣິດ ຕ້ອງດໍາເນີນຊີວິດທີ່ປາສະຈາກ ສິີ່ງທີ່ຟູມເຟອຍ, ພະຍາຍາມຫຼີກລ້ຽງອະບາຍຍະມຸກ ແລະ ລະວັງທໍາບາບທກຸ ຊະນດິ ຕະຫຼອດເວລາ. ລັດທິການແວັງໄດ້ຂະຫຍາຍອິດທິພົນອອກໄປຢູ່າງກ້ວາງຂວາງ ໃນທະວີບເອີຣົບ ໂດຍສະເພາະປະ ເທດຝຣ່ງົັ ,ໂປໂລຍ, ຮງົ ກາລີ ແລະ ສະກອັດແລນ. 57

ຮູບພາບ ຈອນການແວງັ - ເຖິງວູ່າຈະມີການປະຕິຮູບສາສະໜາຂຶ້ີນໃນທະວີບເອີຣົບ ທີ່ແຕກຕູ່າງໄປຈາກລັດທິນິກາຍ ໂຣມັນ ກາໂຕລິກ ເຊິີ່ງການປະຕິຮູບສາສະໜານີ້ ໄດ້ສ້າງຄວາມເສຍຫາຍທາງດ້ານຈິດໃຈ, ວັດຖຸໃຫ້ຄະນະສົງກາໂຕລິກກໍຄ ບດົ ບາດສງັ ຄະລາດໂຣແມງັ ກໍຕາມສັນຕະປາປາແຫູ່ງໂຣແມັງ ກບໍ ໍ່ໄດ້ຄໍານງຶ ເຖງິ ຜນົ ທ່ີຈະເກດີ ຕາມມາ, ຈົນມາຮອດປີ ຄ.ສ 1534 ຫາ ຄ.ສ 1563 ສ້າງຄະສະມາຄົມ ກາໂຕລິກຈິ່ີງເລີ່ມດໍາເນີນການປັບປຸງສາສະໜາຄນໃໝູ່ ແລະ ດໍາ ເນີນການຕໍ່ຕ້ານກັບຜູ້ທີ່ຝູ່າຝນ ສາສະໜາຄຣິດນິກາຍໂຣມັນກາໂຕລິກດ້ວຍການຈັດຕັີ້ງຄະນະສົງເຢຊູຼອຶດ. (Jesuics) ຂຶ້ີນໂດຍ ແມູ່ນນາຍທະຫານຊາວແອັດສະປາຍ ຊ່ີວູ່າ ອິຍາຕິອຸດ ໂລໂຍລາ (Igrnatius loyala) ເປັນຜູ້ ສ້າງ ຕັ້ີງຂຶີ້ນການສ້າງຕັ້ີງຄະນະສົງເຢຊຼູອິດຊິນ ມີຈຸດປະສົງເພ່ີອປັບປຸງສາສະຫນາກາໂຕລິກໃຫ້ກັບສັງຄົມ ແລະ ສະພາບການ ໃໝູ່ໆທີ່ເກີດຂຶ້ີນໃນຍຸກໃໝູ່. ນອກຈາກນີ້ຍັງແນູ່ໃສຕູ່ ໍ່ຕາ້ ນກັບສາສະໜານກິ າຍໂປຮແຕັສຕັງ (PROTESTANT) ແລະ ການແວງັ (Calvin). ຄະນະສົງເຍຊຼູອຶດ ເປນັ ຄະນະສງົ ທມ່ີ ີຄວາມເຄ່ງັົ ຄັດມີລະບຽບວິໄນຄ້າຍຄກບັ ກອງທະຫານສະມາຊິກທຸກຄົນ ຂອງຄະນະສົງນີ້ ຈະເປັນສະມາຊິກສົມບູນໄດ້ກໍຕໍ່ເມີ່ອໄດ້ມີການເຝິກອົບຮົມ ແລະ ການສຶກສາຫາຄວາມຮູ້ຢູ່າງ ຫນ້ອຍບໍ່ຕາກູ່ວາ 10 ປີ. ໃນຖານະເປັນລູກສິດຂອງພະເຍຊຼູ, ອານິກາ ທຸກຮູບ (ອົງ) ຕ້ອງກູ່າວຄໍາປະຕິຍານຕົນວາູ່ ຈະຈົງຮກັ ພັກດີ ແລະເຊີອ່ ຟງັ ສນັ ຕະປາປາຢ່າູ ງເຄ່ງັົ ຄັດ. ນອກຈາກນີ້ຄະນະສົງກາໂຕລກິ ຫຼ ຄະນະສົງເຍຊູອຼ ິດຍັງສາບານວູ່າ ຈະປ້ອງກັນສາສະໜາ, ອາໄສຫຼັກການ ສງັ ສອນທີ່ຖກຕ້ອງ ແລະ ໃຊ້ຄໍາສອນເປນັ ອາວຸດເພ່ອີ ດຶງດູດຈິດໃຈຄົນໃຫ້ມາເຊ່ີອຖສາສະໜາກາໂຕລກິ , ຄະນະສົງນີ້ ມີລະບຽບແບບທະຫານທີ່ມີຜູ້ບັງຄັບບັນຊາດໍາລົງຕໍາແໜູ່ງເປັນ “ ແມູ່ທັບ ຫຼ ນາຍພົນ” ທີ່ຂຶ້ີນກັບສັນຕະປາປາແຫງູ່ ກຸງໂຣມ ( ຕ້ານການປະຕິຮູບສາສະໜານ້ີໄດ້ຮັບການສະໜບັ ສະໜູນ ຈາກສັນຕະປາປາປອນທີ່ III ດ້ວຍ ເປີດກອງ 58

ປະຊຸມສງັ ຄະສະມາຄົມທເີ່ ມອງຕຣງັ (Trents) ເອນ້ີ ວາູ່ “ການປະຊຸມສັງຄະຍະນາແຫູ່ງ. ເມອງຕຣງັ ” ເພອ່ີ ຊອກຫາຄໍາ ຈໍາກັດຄວາມໃຫມູ່ໃຫ້ກັບລັດທິ ແລະ ເພີ່ອໃຫ້ເກີດຄວາມສັດ ມະຫາຊົນກັບນິກາຍກາໂຕລິກ, ເພ່ີອໃຫ້ມີການ ປັບປຸງລະບຽບວິໄນຂອງພະ ແລະ ວັດ, ອອກກົດສ້ງຫ້າມຂາຍໃນບຸນ ແລະ ໝ້າພະ ຫຼ ກະທໍາສົງໃດໆທັງສິນເກີນກູ່ ວາຕໍາແຫນູ່ງທກີ່ ໍານດົ ໄວ້ . ຜູ່ານກອງປະຊຸມຄັີ້ງນີ້ໄດ້ຕົກລົງເຫັນດີ ໃຫ້ສັນຕະປາປາມີອໍານາດສູງສຸດໃນຖານະປະຂອງສາສະໜາຈັກ ກາໂຕລິກ ແລະ ສະຫງວນໄວ້ເຊິ່ີງອໍານາດໃນການຕັດສິນກູ່ຽວກັບຫຼັກການສະໜາຕູ່າງໆພຽງຜູ້ດຽວ. ຜູ່ານໄລຍະ ປັບປງຸ ນີ້ ໄດເ້ ຮັດໃຫສ້ າສະໜາກາໂຕລກິ ຟ້ຶນຕົວຄນໃໝສູ່ າມາດຄົງຕວົ ໄດຈ້ ນົ ຮອດທກຸ ວນັ ນີ.້ 2.3. ຜົນຂອງການປະຕຮິ ູບສາສະໜາ ການປະຕິຮູບສາສະໜາເກີດຂຶີ້ນນັ້ີນໄດ້ເຮັດໃຫ້ອໍານາດ ແລະອິດທິພົນຂອງສາສະໜາຄຣິດ ເຊ່ີອມໂຊມ ລງົ , ເຖິງວາູ່ ຄະນະສງົ ເຍຊອູຼ ິດຈະສາມາດສະກັດກັ້ນີ ບໍ່ໃຫ້ນິກາຍອ່ີນຂະຫຍາຍຕົວ, ແຕູ່ພວກກາໂຕລິກກໍ່ຍັງບ່ໍສາມາດ ກບັ ຄນເປນັ ເອກະພາບໄດ້, ການປະຕິຮບູ ສາສະໜາທີ່ເກດີ ຂີນຶ້ ໃນ ປະເທດຕ່າູ ງໆ ບໍ່ພຽງແຕູ່ເຮັດໃຫຄ້ ຣດິ ຕະຈັກແຕກ ອອກເປັນຫາຼ ຍນິກາຍເທາົ່ ນ້ນັີ , ຍງັ ເປນັ ການທໍາລາຍຄວາມເປນັ ເອກະພາບຂອງສາສະໜາຈັກຂອງໂລກຕາເວັນຕົກທ່ີ ເຄີຍມີມາກູ່ອນສະຕະວັດທີ XVI ນີ້ຢູ່າງສິີ້ນເຊີງ, ນອກຈາກນີ້ຍັງໄດ້ແບູ່ງແຍກຄົນເອີຣົບອອກເປັນສອງພວກອີກ ດ້ວຍ ຄ ພວກກາໂຕລກິ ເຊງ່ີິ ສູ່ວນໃຫ່ຍູ ຢູທ່ າງພາກໃຕ້ ແລະ ໂປຣແຕສັ ຕັງ ສວູ່ ນໃຫ່ຍູ ຢູທ່ າງພາກເໜຶອ ແຕູ່ຍັງເປັນ ພວກທນີ່ ບັ ຖນກິ າຍໂປຣແຕັສຕັງແຕກຕູ່າງກັນອີກ. ໃນຄະນະດຽວກັນນັ້ີນການກໍາເນີດນິກາຍໂປຣແຕັສຕັງ ກໍມີຜົນເຮັດໃຫ້ລະບອບສັກດິນາ ເຊີ່ອມໂຊມລົງ ສະເພາະນກິ າຍໂປຣແຕສັ ຕງັ ມສີ ູ່ວນສະຫນບັ ສະໜນູ ໃຫເ້ ກີດລະບົບເສດຖະກດິ ແບບທຶນນຍິ ມົ . ນິກາຍນ້ໄີ ດຍ້ ກົ ເລີກ ຂໍ້ຈໍາກັດຕູ່າງໆທີ່ວັດ ແລະ ສາສະໜາກໍານົດໄວ້, ນອກຈາກນີ້ຍັງໄດສົ່ງເສີມໃຫ້ມີການສະແຫວງຫາຜົນປະໂຫຍດ ຈາກເງິນທຶນໃນລັກສະນະຕູ່າງໆ ຮວມທັງການໄຫ້ເງິນກູ້ຢມໂດຍບໍ່ເຫັນວ່າູ ເປັນການກະທໍາທີ່ຜິດຕໍ່ພະເຈ້ົີາຄຄວາມ ເຊີ່ອກັນໃນຜາູ່ ນມາ. ທາງດ້ານການເມອງລະຫວູ່າງປະເທດສະພາບການເຊັົ່ນນີ້ ເທົ່າກັບເປັນການແບູ່ງປະເທເອິຣົບອອກເປັນຝາຍ ໃຫູ່ຍໆສອງຝ່າູ ຍ ເຊິີ່ງແຕູ່ລະຝູ່າຍຕູ່າງກໍພອ້ ມທີຈ່ ະເຮັດສົງຄາມເພີ່ອປົກປ້ອງ ແລະ ຊູ່ວຍເຫຼອປະເທດ ຫຼ ລັດທີ່ຢູ່ໃນ ຝ່າູ ຍດຽວກັນ, ອີກດ້ານໜີ່ຶງການປະຕິຮບູ ສາສະຫນາມີສວ່ນູ ກະທບົ ກະເທອນເຖງິ ຄວາມສາໍ ພັນລະຫວູ່າງປະເທດທ່ີມີ ມາເປັນເວລາດົນນານ ຈົນເຖິງກາງສະຕະ ວັດທີ XVI ສົງຄາມສາສະຫນາເກີດຂຶ້ີນໃນທະວີບເອີຣົບຫາຼ ຍຄັີ້ງ ເຊັົ່ນ : ສົງຄາມລະຫວູ່າງພະເຈົ້ີາ ຊາຣ໌ທີ V ກັບການປົກຄອງບັນດາລັດຢູ່ເຢຍລະມັນ ແລະ ສົງຄາມສາມສິບ ປີ (ຄ.ສ 1618- 1648) ແລະ ອນ່ີ ໆອກີ , ການປະຕິຮູບສາສະໜານີ້ ມີສູ່ວນເຮັດໃຫ້ປະຊາຊົນທົ່ວໄປມີໂອກາດໄດ້ຮັບການສຶກສາ, ປົດປູ່ອຍມະນຸດອອກ ຈາກການເຊີ່ອຖແບບງົມງວາຍ, ເຮັດໃຫ້ມະນຸດເພີ່ມຄວາມເຊ່ີອຫມັ້ີນໃນຕົນເອງ ການທີ່ທຸກຄົນສາມາດອູ່ານຄໍາພີ 59

ໄດ້ໂດຍໂຕເອງນັີ້ນ ໄດ້ເປັນການວາງພີ້ນຖານຄວາມຮູ້ໃຫ້ ແງູ່ມະນຸດ ທີ່ຈະກ້າວຂຶີ້ນສູ່ຍຸກໃໝູ່ຂອງທະວີບເອີຣົບ ເພາະເຮັດໃຫ້ວທິ ະຍາສາດວທິ ະຍາການ ຕ່າູ ງໆກເນີດຂີນ້ຶ ມາ, ຂະຫຍາຍຄວບຄກູ່ ັນໄປກັບທາງດ້ານການຄ້າ. ນອກຈາກນີ້ ການປະຕິຮູບສາສະໜາຍັງມີສູ່ວນສະໜັບສະໜູນໃຫ້ເກີດຂະບວນປະຕິວັດເພ່ີອຕໍ່ຕ້ານການ ປົກຄອງດ້ວຍການຫັນເຂົ້ີາຫາລະບອບປະຊາທິປະໄຕ ເພີ່ອຮຽກຮ້ອງສິດທິທາງດ້ານການເມອງຈາກຜູ້ປົກຄອງຈິງຢູ່ ວູ່ານັກປະຕິຮູບບາງຄົນດັ່ົງ ລູແຕເປັນຕົີ້ນທີ່ເຫັນວູ່າ ກະສັດ ແລະ ຜູ້ປົກຄອງລັດມີອໍານາດສູງສຸດ ເຊິີ່ງປະຊາຊົນ ພນົ ລະເມອງຈະຂັດຂນບ່ໍໄດ້, ແຕູ່ລູແຕເອງກຍໍ ັງຍອມຮບັ ຮວູ້ ່າູ ບາງຄງ້ັີ ປະຊາຊົນກມໍ ຄີ ວາມຈາໍ ເປັນເພ່ີອຕ່ໍຕ້ານອໍານາດ ຂອງຜູ້ປົກຄອງ ເພ່ີອການມີຊີວິດທີ່ມີອິດສະຫຼະພາບ, ການປະຕິຮູບສາສະໜາຍັງຊູ່ວຍໃຫ້ເຜີຍແຜູ່ແນວຄວາມຄິດ ໃຫມູ່ໆດໍາເນີນໄປຢູ່າງວູ່ອງໄວ ແລະ ກ້ວາງຂວາງຍິີ່ງຂຶ້ີນ. ຖ້າຫາກບໍ່ມີການປະຕິຮູບສາສະໜາ ແລະ ປະເທດຕູ່າງໆ ກຍັງຢູ່ໃຕກ້ ານຄວບຄຸມຂອງວັດກາໂຕລິກ ແລະ ນັກວິທະຍາສາດ, ນັກປາດອາຈານທັງຫຼາຍໃນ ສະຕະວັດທີ XVI - XVII ກໍຄົງຕ້ອງເກັບຄວາມຄິດ ແລະ ທິດສະດີຂອງຕົນໄວ້ເປັນຄວາມລັບຕະຫຼອດໄປ, ເພາະບໍ່ມີດິນແດນໃດທີ່ ນັກວິທະຍາສາດ, ນັກປາດອາຈານຈະໄປອາໄສລີ້ໄພທາງສາສະໜາໄດ້ ເນີ່ອງຈາກວູ່າສາສະໜາເປັນຄູ່ປໍລະປັກຕໍ່ ກະແສແນວຄດິ ວທິ ະຍາສາດ. ນອກຈາກທ່ີກາູ່ ວມາຂາ້ ງເທງິ ນນ້ັີ ແລ້ວ ການປະຕິຮູບສາສະໜາຍັງໄດກ້ ່ໍໃຫ້ເກີດຄວາມເສຍ ຫາຍຢູ່າງໃຫູ່ຍຫຼວງ ທາງດ້ານຊບັ ສິນກໍ່ຄຊີວິດ ເຊນ່ົັ : ສົງຄາມສາສະໜາກໄໍ ດເ້ ກດີ ຄວາມວນຸ້ ວາຍທ່ວົ ໄປໃນສງັ ຄົມເອຣີ ົບ, ຄົນທ່ີມີຄວາມ ຮູ້ ຫຼ ຄົນດີຕ້ອງຖກປະຫານຊີວິດຍ້ອນການຂາດຄວາມພິຈາລະນາທີມ່ ີເຫດຜົນ. ເວົີ້າລວມແລ້ວການປະຕິຮູບສາສະ ໜາແມູນ່ ການຕສ່ໍ ູຂ້ ອງລະບົບແນວຄິດ ເກາົ່ ກບັ ແນວຄິດໃໝູ່ ເພ່ີອໃຫ້ແທດເໝາະກບັ ສັງຄົມໃໝູ່ ຄ ສັງຄົມເຈີ້ົາທຶນ. ການປະຕິຮູບສາສະໜາ ນີ້ຍັງເປັນການສູ່ອງແສງໃຫ້ເຫັນຄວາມບົກຜູ່ອງຂອງຮູບການປົກຄອງລະບອບສັກດິນາທງັ ເປັນປັດໄຈໜີ່ຶງທີ່ເຮັດໃຫ້ລະບອບການປົກຄອງທີ່ຍຶດຖຕອນດິນເປັນເຄ່ີອງວັດແທກຄົນໃນສັງຄົມກ້າວສູ່ຄວາມ ອູ່ອນເພຍ ແລະ ຊຸດໂຊມລົງ, ການປະຕິຮູບສາສະໜານີ້ໄດ້ເຮັດໃຫ້ສາສະໜາກາໂຕລິກໄດ້ມີການປູ່ຽນແປງກົດ ລະບຽບຄໍາພີສູ່ວນໃດໜຶ່ີງເພີ່ອປັບປຸງຄນໃຫ້ແທດເໝາະກູ່ວາເກົ່າຈິ່ີງຈະຮຽກຮ້ອງສັດທາ ແລະ ຄວາມເຊີ່ອຖຈາກ ມະຫາຊົນຄົນມາໄດ້. ນອກຈາກນີ້ການດັດແປງສາສະໜາ ຍັງຍົກໃຫ້ເຫັນຄຸນຄູ່າຂອງຄວາມເປັນມະນຸດຈະຕ້ອງມີ ຄວາມເຊີອ່ ທີ່ມີເຫດຜນົ ໂດຍຜາູ່ ນການພິ ນດິ ພິຈາລະນາໃຫຮ້ ອບຄອບເສຍກູ່ອນ. 3. ການຄນົ້ີ ພບົ ທາງດ້ານພມູ ສາດ 3.1. ສາເຫດ ຂະບວນການຄົີ້ນພົບທາງພູມີສາດເປັນຂະບວນການຂອງນັກມະນຸດນິຍົມທີ່ເກີດຂຶີ້ນໃນໄລຍະທີ່ລະບອບ ສັກດິນາ. ມີຈຸດປະສົງຊອກເສັີ້ນທາງການຄ້າໃໝູ່ຕາມທິດສະດີໃໝູ່ເພ່ີອໄປສູ່ພາກຕາເວັນອອກ, ຂະບວນການ ດົ່ງັ ກູ່າວນີ້ເກດີ ຂີ້ນຶ ມາຈາກຫຼາຍປັດໄຈທີອ່ າໍ ນວຍໃຫດ້ ງົ່ັ ນີ:້ ໃນຕອນທ້າຍຂອງລະບອບສັກດິນາ ຄ ທ້າຍສະຕະວັດທີ XV ພວກພໍ່ຄ້າ ແລະ ສັກດິນາເອີຣົບມີຄວາມ ຕ້ອງການເງິນຄໍາ, ວັດຖຸດິບ ແລະ ສິ່ີງຂອງທີ່ມີຄູ່າຢູ່ທາງພາກຕາເວັນອອກ ໂດຍສະ ເພາະອິນເດຍ, ອິນດູຈີນ ແລະ 60

ຈີນ. ແຕູ່ວູ່າເຄ່ີອງຂອງເຫຼົ່ານີ້ ກູ່ອນຈະມາເຖິງເອີຣົບ ຕ້ອງຜູ່ານພໍ່ຄ້າມກາງ ໂດຍສະເພາະຊາວອາຣັບ, ດັົ່ງນັີ້ນ, ເມອ ສນິ ຄາ້ ມາເຖງິ ເອີຣົບແລ້ວຈິີ່ງມີລາຄາແພງ ແລະ ເຮັດໃຫ້ພວກເຂາົ ເຈາ້ີົ ບໍໄ່ ດກ້ ໍາໄລງາມ. ເສັ້ີນທາງຄົມມະນາຄົມການຄ້າຈາກພາກຕາເວັນຕົກ (ເອີຣົບ) ຫາພາກຕາເວັນອອກມີແຕູ່ເສັີ້ນທາງດຽວ ຄ ເສັ້ີນທາງທີ່ຜູ່ານຕົວເມອງກົງສະຕັງຕີນົບ (Constantrnople), ຜູ່ານເຂດອາຣັບ ເຂົ້ີາສູ່ອິນເດຍ ແລະ ຈີນແຕູ່ວູ່າ ເສັີ້ນທາງນີ້ ໃນເວລານັ້ີນມີຄວາມຫຍຸ້ງຍາກ, ອັນຕະລາຍ ແລະ ເສຍພາສີໝັກ,ເຫັນວູ່າເສັີ້ນທາງດັ່ົງກູ່າວມີອຸປະສັກ ຫາຼ ຍດ່ັົງນັີ້ນ.ພໍຄ່ ້າເອີຣບົ ຈີ່ງມແີ ນວຄິດຢາກປຽູ່ ນເສ້ັີນທາງການຄ້າໃໝູ.່ ການຄົ້ີນພົບທາງດ້ານວິທະຍາສາດ.ວິທະຍາການໃນສະຕະວັດທີ XV ຂອງມະນຸດນິຍົມເຊັ່ົນທິດສະດີກູ່ຽວກັບ ພມູ ສາດ, ເຂມັ ຊີ້ທດິ , ວິທະຍາການທາງນາວີກະສາດປະກອບການເຕັກນິກການປະດິດສາ້ ງເຮອຶ ແບບໃໝູ່ທີ່ມີຄວາມ ທົນທານຕໍ່ໄພພິບັດຈາກທໍາມະຊາດນັີ້ນໄດ້ກາຍເປັນປັດໃຈທີ່ເຮັດໃຫ້ມີນັກປະຈົນໄພທາງທະເລເກີດຂຶີ້ນ ໂດຍ ສະເພາະ ໃນເວລານັນີ້ ການອວດອ້າງກຽູ່ ວກບັ ການເດນີ ທາງທະເລທອີ ອກໄປໄດ້ໄກເປັນເລີ່ອງທ່ີສໍາຄນັ ຫາຼ ຍເພາະເປັນ ການສູ່ຽງໄພຕໍ່ຊິວິດແລະ ຮ້າຍແຮງໄປກູ່ວານັ້ີນ ການເດີນທະເລ ອອກໄປໄກເກີນຂອບເຂດອາດຈະຕົກໄປຈາກໜ ວູ່ຍພິພົບດັົ່ງນັີ້ນບຸກຄົນໃດທີ່ເດີນທາງອອກໄປໄດ້ໄກທີ່ສຸດຈິີ່ງກາຍເປັນວິລະບຸລຸດທີ່ເກັ່ົງກໍາບັນຫາ ດັົ່ງກູ່າວນີ້ໄດ້ ກາຍເປນັ ປດັ ໄຈໜຶີງ່ ເຮັດໃຫຂ້ ະບວນການຄົີນ້ ພບົ ທາງພມູ ສາດເກີດຂນ້ີຶ . ທັງໝົດບັນຫາທີ່ກູ່າວມານັ້ີນ ໄດ້ກາຍເປັນປັດໄຈທີ່ຊຸກດັນໃຫເ້ ກີດມີການຊອກເສັີ້ນທາງການຄ້າໃໝູ່ ເຊິ່ີງເອນ້ີ ວູ່າ “ການຄນີ້ົ ພບົ ທາງພມູ ສາດ” ນໍາໜາ້ ຂະບວນການໃນເວລານ້ີັນແມນູ່ ປະເທດປອກຕຍຸ ການ ແລະ ແອັດສະປາຍ. 3.2 ຂະການເດນີ ເຮອຂອງຊາວເອີຣບົ ກ. ການປອກຕຸຍການ (Portucal) ພາຍຫຼັງທີ່ສໍາເລັດໃນການທ້ອນໂຮມຊາດເປັນເອກະພາບໃນປີ ຄ.ສ 1415 ເຈົ້ີາຊີວິດຮັງຮີ(Henri) ແຫູ່ງປອັກຕຸຍການໄດ້ເອົາໃຈໃສພັດທະນາການທາງດ້ານວິທະຍາສາຕ ເພ່ີອພັດທະນາປະເທດຊາດ ເປັນຕົ້ີນໄດ້ມີ ການສ້າງຕັ້ີງໂຮງຮຽນ ພູມສາດການນໍາຂຶີ້ນທີ່ປະກອບດ້ວຍ 3 ຂະແໜງການຮຽນ ເຊັົ່ນ ດາລາສາດພູມສາດທົ່ວໄປ ແລະ ການນອັນໄດເ້ ປັນການຊກຸ ຍູ້ໃຫ້ວິຊານາວິກະສາດມີການຂະຫຍາຍຕົວ, ບນັ ດານກັ ເດນີ ເຮອ, ນັກນາວີກະສາດ ໄດ້ເກີດຂຶ້ີນຢູ່າງຫຼວງຫຼາຍ ອີກປັດໄຈໜຶ່ີງ ຍ້ອນຜົນສະທ້ອນຂອງສົງຄາມສາສະໜາທີ່ໄດ້ເຮັດໃຫ້ນາຍທະຫານ, ກະສັດ ແລະ ຂຸນນາງມີລາຍຮັບຈາກສົງຄາມຢູ່າງມະຫາສານ ແຕູ່ພາຍຫຼັງສົງຄາມແລ້ວ ເສັ້ີນທາງຫາກິນຂອງພວກ ເຂົາເຈົີ້າຖກຈໍາກັດດ້ວຍເຫດນັ້ີນການຊອກຫາເສັ້ີນທາງໃໝູ່, ແຜູ່ນດິນໃໝູ່ແມູ່ນເສັ້ີນທາງໜຶີ່ງທີ່ຈະນໍາລາຍໄດ້ຢູ່າງ ມະຫາສານມາສ່ພູ ວກເຂາົ ດັົ່ງນນ້ີັ , ກູມຸ່ ຄົນເຫ່ົາຼ ນີ້ໄດ້ພາກັນສະເໝີໃຫ້ກະສັດເພອ່ີ ຊອກຫາເງີ່ອນໄຂທາງເສັີ້ນທາງໃໝູ່. ມາໃນປີ ຄ ສ 1416 ປັອກຕຸຍການໄດ້ພາກັນຈັດຕັ້ີງຂະບວນການເດີນທາງເສັີ້ນໃໝູ່ຂີ້ນໂດຍແມູ່ນພະເຈົ້ີາ ແຮນຣິ(Henri) ເປັນຜູ້ນໍາໃນປີ ຄສ 1446 ຂະບວນການເດີນເຮອຂອງປັອກຕຸຍການໄດ້ເດີນທາງລຽບຝັ່ງທະເລ ມະຫາສະໝຸດອັດລງັ ຕກິ ໄປຮອດແຫມຼ ຂຽວ .ຮອດປີ ຄ ສ 1472 ໄດ້ໄປຮອດອ່າູ ວກິເນ (Gofle Guinee) 61

ຮູບພາບ ພະເຈາົີ້ ແຮນຣ(ິ Henri) ຮູບພາບ ເຮຶອທໃີ ຊ້ໃນກນສາໍ ຫວຼ ດ ມາຮອດປີ ຄສ 1487 ນັກເດີນເຮຶອຊີ່ວູ່າບາກເຕເລເມ(Barteleme)ໄດ້ເດີນເຮອຕາມແຄມຝັ່ງທະເລຕາເວັ້ີນ ຕກົ ອາຟຣກິ າຈນົ ຮອດແຫຼມໃຕ້ສຸດຂອງທະວບິ ອາຟຣກິ າທ່ີປູ່ອງໃສູມ່ ະຫາສະໝຸດອິນເດຍອິນເດຍ ແຕູໄ່ ດພ້ ົບກັບລົມ ພະຍຸຢູ່າງຮຸນແຮງເລຍຕີງັ້ ຊ່ີວາູ່ ແຫມຼ ແຫູ່ງພະຍຸ ຕໍ່ມາກໍມີນັກເດນເຮຶອຂອງຊັງ II ແຕູ່ບໍ່ໄດ້ພົບກັບລົມພະຍຸຈີ່ຶງໄດ້ປູ່ຽນຊີ່ແຫຼມດັົ່ງກູ່າວມາເປັນມາເປັນ \"ແຫຼມ ແຫງູ່ ຄວາມຫວງັ ດ”ີ (Bonn Esprrence) ຈນົ ຮອດເທາົ່ ທກຸ ວນັ ນີ.້ ຮູບພາບ ມະຫາສະໝດຸ ອິນເດຍ(ແຫຼມແຫ່ງູ ພະຍ)ຸ ຮບູ ພາບ ມະຫາສະໝຸດອິນເດຍ(\"ແຫຼມແຫູ່ງຄວາມຫວັງດີ) ມາຮອດປີ ຄສ 1497-1499ນັນເດີນເຮອປອກັ ຕຍຸ ການອກີ ຜູໜ້ ີ່ງຊວ່ີ ູາ່ ວາສະໂກເດິກາມາ (Vasco decama) ໄດ້ເລີ່ມອອກເດີນທາງໃນວັນທີ 8.7.1497 ຕາມເສັ້ີນທາງລຽບຝັ່ງທະເລອາຟຮິກາຮອດແຫຼມແຫູ່ງຄວາມຫວັງດີ 62

ເຂົີ້າສູ່ມະຫາສະໝຸດອິນເດຍ ຕາມແຄມຝັ່ງທະວິບອາຟຣິກາຕາເວັນອອກຮອດເມອງມິລິນດີປະເທດໂຊມາລີ (Sonmalic) ໃນເດອນເມສາ ປີ ຄ ສ 1498 ແລະ ບງັ ຄັບເອາົ ຄນົ ອາຣັບ ເພ່ອີ ເປນັ ນາຍທາງໄປສອູ່ ນິ ເດຍ, ຮອດວັນທີ 20 ພຶດສະພາ 1498 ໄດ້ມາເຖິງເມອງກາລີກຸດ ຂອງປະເທດອິນເດຍທໍາອິດ, ຂະບວນເດີນທາງ ຂອງວາສະໂກເດີກາມາ (Vasco decama) ໄດປ້ ະທະກບັ ຊາວພ້ີນເມອງໃນການຍາດຊິງເອົາຊັບສົມບັດ. ຮູບພາບ ວາສະໂກເດີກາມາ (Vasco decama) ຮູບພາບ ການເດີນທາງເຮຶອ ທງັ ໝດົ ນ້ີແມູ່ນຂະບວນການເດນີ ທາງຂອງພວກປອັກຕຍຸ ການ, ຕ່ໍຈາກນ້ີັນອາບູເຄີກ (Alugurgue) ແຫູ່ງປອັກ ຕຸຍການ ກໍ່ໄດ້ເດີນທາງມາຕັີ້ງສະຖານີການຄ້າຂອງປອກຕຸຍການຂຶ້ີນຢູ່ອິນເດຍ ແລະ ໄດ້ເລອກເອົາເມອງ. (Goa) ເປັນສູນກາງທາງການຄ້າ, ນອກຈາກນີ້ແລ້ວ ກໍໄດ້ຂະຫຍາຍສາຂາການຄ້າອອກອີກຫຼາຍແຫູ່ງຕາມແຄມຝັ່ງ (Malsbar) ລວມທັງເຂດໃກ້ຄຽງໃນອູ່າວເປີເຊຍ (Persigue) ເຮັດໃຫ້ປອັກຕຸຍການສາມາດຄວບຄຸມການຄ້າໃນ ຂອບເຂດທະເລອາຣັບໄດ້. ຫຼັງຈາກນີນ້ັ ກໍໄດຂ້ ະຫຍາຍມາທາງພາກຕາເວນັ ອອກເຂົ້ີາໄປຕັີ້ງທີ່ໜນີັ້ ຂີຶ້ນໃນເກາະລັງກາ (Cylon) ແລະ ເຂດອາູ່ ວບງັ ການ ໃນທີສ່ ຸດປອກັ ຕຸຍການກໍເດີນທາງເຂາົີ້ ມາທາງອາຊີຕາເວັນອອກສຽງໃຕ້ ຄ ມາເລ ເຊຍ ນັບວູ່າເປັນການເລີ່ມ ຕົ້ີນການຄ້າຂອງຄົນເອີຣົບເທິງດິນແດນແຖບທະວີບອາຊີ ໃນເບ້ີອງຕົ້ີນດໍາເນີນໃນຮູບ ແບບການຄ້າ ແຕູ່ຕໍ່ມາກັບກາຍເປັນການແຊກແຊງທາງດ້ານການເມອງເພ່ີອສ້າງດິນແດນໃນຂົງເຂດທາງຜູ່ານໃຫ້ ກາຍເປນັ ອານານຄິ ມົ ຂອງພວກເຂົາຕາມລໍາດັບ. 63

ຮູບພາບ ເມອງ. (Goa) ຮູບພາບ ເກາະລັງກາ ຂ. ຂະບວນການແອດັ ສະປາຍ (Espagne) ໄປພ້ອມໆກັບການເດີນເຮອຂອງຊາວປອັກຕຸຍການນັ້ີນ ຍັງມີນັກເດີນເຮອຊາວແອັດສະປາຍ (Espagne). ດ້ວຍຄວາມຄິດໃໝູ່ວາູ່ ການເດີນທາງໄປສູທ່ ະວີບອາຊໂີ ດຍທາງລດັ ນ້ັີນ ຄການມງຸູ່ ໜ້າໄປສູ່ທດິ ທາງຕາເວັນຕົກ ເພາະ ມີຄວາມເຊ່ີອໃນທິດສະດີຂອງໜູ່ວຍໂລກກົມທີ່ແຜູ່ກັນຫຼາຍໃນບັນດາໝູ່ນັກປາດ ແລະ ນັກຮຽນຮູ້ເວລານັ້ີນ. ພາຍຫຼັງທີ່ທ້ອນໂຮມຄວາມເປັນເອກະພາບແຫູ່ງຊາດ. ແລະ ດ້ວຍຄວາມແຂູງ່ ຂັນກັນເພີ່ອໄລູ່ທັນກບັ ປອັກຕຸຍການ, ເຈາີ້ົ ຊວີ ດິ ແອັດສະປາຍໄດ້ຊອກຫາທກຸ ວິທີທາງເພອ່ີ ຫາເສນ້ີັ ທາງໃໝູ່ທ່ສີ ົມບນູ ມງົັ່ ຄ່ົັງທາງດາ້ ນຊັບສົມບດັ ອັນມີຄາູ່ . ດັ່ງົ ນນ້ີັ ມາຮອດປີ ຄ.ສ 1492 ຄຣິດສະຕບົ ໂກລມົ (Gliristophe Color1) ດວ້ ຍການສະໜບັ ສະໜູນຂອງເຈີາົ້ ຊີວິດເຟີດີນັ້ີນ, ຈາກການເຊີ່ອໃນທິດສະດີຂອງໜູ່ວຍໂລກກົມ ແລະ ຈາກຄວາມໂອອວດຂອງນັກເດີນເຮອທີ່ວູ່າ “ເປນັ ນັກພະຈົນໄພທເີ່ ກງ້ ” ມາຮອດວັນທີ 3 ສິງຫາ 1407 ນີເ້ ອງຄຣດິ ສະຕົບໂກລມົ ໄດ້ອອກເດີນທາງດວ້ ຍເຮອ 3 ລາໍ ພ້ອມດ້ວຍລູກເຮອ 90 ຄົນຂ້າມມະຫາສະໝຸດອດັ ລງັ ຕກິ , ການເດນີ ທາງຄ້ງັີ ນເີ້ ປນັ ການພະຈົນໄພຢູ່າງຮ້າຍແຮງ. ຈາກການບນັ ທຶກຂອງໂກ ລມົ ບດັ ໄດຂ້ ຽນວູ່າ: - ວນັ ທີ 6 ສິງຫາ ຄ.ສ 1492 ເສົາເຮອຫກັ . - ວັນທີ 9 ສິງຫາ ຄ.ສ 1492 ເຮອຮວົ່ ຕ້ອງດໍາເນີນການສອ້ ມແປງ - ວນັ ທ່ີ 6 ກນັ ຍາ ຄ.ສ 1492 ໄປຮອດເກາະການາຣີ. - ວັນທີ 9 ກັນຍາ ຄ.ສ 1492 ໄດ້ເດີນທາງໄປໄກ ແຕູ່ມີການບັນທກຶ ໃຫ້ໜ້ອຍລົງເພ່ີອບໍ່ໃຫ້ຄນົ ແລະ ລູກ ເຮອຢ້ານກວົ .. - ວັນທີ 17 ກັນຍາ 1492 ນທະເລເຄັມນ້ອຍກູ່ວງວັນກູ່ອນ, ຄົນເຮອດີໃຈທີ່ສຸດ (ເພາະສະແດງວູ່ານຕ້ີນ) ເຮອແລນູ່ ໄວຂ້ີຶນ ເພາະທຸກຄນົ ປາຖະໜາຈະເຫນັ ແລະ ເຖິງຝ່ັງທີສ່ ດຸ . 64

- ວນັ ທີ 23 ກນັ ຍາ 1492 ເຮອຄົງເດີນທາງໄປທາງພາກຕາເວັນຕົກເລ້ອີ ຍໆ ແຕູ່ບໍເ່ ຫນັ ມີ ເກາະ ຫຼ ຝັ່ງມີນ້ ້ີ ຄົນເຮອໄດ້ມີຄວາມກະວົນກະວາຍບອກວູ່າ ລົມພັດໄປທາງທິດຕາເວັນ ຕົກ ແຕູ່ເດີນທາງມາບໍ່ເຄີຍພົບລົມໄປທິດ ອນີ່ . - ວນັ ທີ 3 ຕລຸ າ 1492 ລກູ ເຮອກຄໍ່ ວາມວ້ນຸ ວາຍແຕູ່ລະຫງັບລງົ ໄດ້. ຄນົ ເຮອໄດ້ຂູ່ວ່າູ “ຈະຈັບໂກລົມບັດຖີ້ມິ ລົງທະເລຖ້າບໍ່ເດີນເຮອກັບ” ໂກລົມບັດໄດ້ດັດແກ້ເຂັມທິດໃຫ້ທິດຕາເວັນຕົກກາຍເປັນທິດຕາເວັນອອກ ຄົນເຮອ ເບິີ່ງເຂມັ ທິດກໍເຊີອ່ ວາູ່ ເດີນທາງໄປທິດຕາເວັນອອກ ແຕູ່ຄວາມຈິງເດີນທາງໄປທິດຕາເວນັ ຕກົ ເວັ້ນີ ຕກົ - ວັນທີ 11 ຕຸລາ 1492 ຫຼຽວເຫັນແຜູ່ນດິນ, ເຫັນພຶກສາຊາດສີຂຽວ ແລະ ຕອນຄໍາເຫັນແສງ ໄຟຢູ່ແຄມ ຝງັ . - ວັນທີ 12 ຕລຸ າ 1492 ໄປເຖງິ ເກາະບາຮາມາ (Bahama). - ວັນທີ 12 ທນັ ວາ 1492 ໄປຮອດເກາະກົວນາຮງມີ (Guapahami) ໃກ້ກັບກຸຍບາ (Cuba) - ວັນທີ 10 ກຸມພາ 1493 ໄປຮອດເກາະໄຮຕີ (Haiti). - ວນັ ທີ 15 ມີນາ 1493 ໂກລມົ ບັດໄດນ້ າໍ ພາຂະບວນເຮອກັບຄນປະເທດແອັດສະປາຍ. ຮູບພາບ ຂະບວນເດີນເຮຶອຂອງໂກລົມບັດ (Colombus) ຫຼັງຈາກນັີ້ນໂກລົມບັດ (Colombus) ກໍໄດ້ກັບຄນໄປອີກຫຼາຍເທ່ີອ ແລະ ກໍໄດ້ຢັຶ້ງຢນດິນແດນທີ່ພົບນັີ້ນວູ່າ “ອນິ ເດຍ\" ເພາະແຜ່ນູ ດິນທີເ່ ຂາົ ພົບພໍ້ນ້ີ ຄົນມີສີແດງເລຍີ ນກຶ ວູ່າເປັນແຜູ່ນດິນອິນເດຍ ແລະ ເອີ້ນຄົນທ່ີອາໄສຢູ່ທີ່ນີ້ັນ ວູ່າ “ອິນເດຍແດງ”. ແຕູ່ໂກລົມບັດຢັຶ້ງຢນວູ່າດິນແດນທີ່ເຂົາ ພົບນີ້ບໍ່ແມູ່ນປະເທດຈີນ ແລະ ຍີ່ປຸູ່ນ ເພາະຕາມການ ບັນທກຶ ນ້ີັນຄົນຈີນ ແລະ ຍີປ່ ນູຸ່ ເປັນພວກຜວິ ເຫອຼ ງງົດງາມ. ການເດນີ ທາງຂອງໂກລົມບັດເປັນຈງິ ແຕວູ່ ່າູ ການນໍາເອົາ 65

ເງິນທອງຊັບສົມບັດມະຫາສານມາຖະຫວາຍແກູ່ເຈົ້ີາຊີວິດແອັດສະປາຍບໍ່ສົມກັບຄໍ າຊູ່າລ ທີ່ຂຽນໄວ້ເມ ່ີອປະມານ 200 ປີ ກູອ່ ນ ຄ.ສ, ເຮັດໃຫໂ້ ກລົມຖກຈັບເອົາຕວົ ໂສ້ລ່າູ ມຄໍ ແລະ ຕາຍໃນຄວາມຍາກຈົນເພາະກູ່າວຫາ ວູ່າເປັນຜສູ້ ້ໍໂກງຊັບສມົ ບດັ ຍ້ອນບໍ່ໄດ້ນໍາເອົາເງິນທອງມາຖະຫວາຍແກູ່ເຈົ້ີາຊີວິດຢູ່າງຫຼວງຫຼາຍໄດ້. ຕົວຈິງແລ້ວໂກລົມໄດ້ນຜົນປະໂຫຍດອັນ ມະຫາສານທ່ີສຸດໃຫ້ເຈີ້ົາແຜູ່ນດິນແອັດສະປາຍ ຫຼາຍກູ່ວາກ້ອນຫິນທີ່ພະອົງລົງທຶນເຖິງ 10 ເທົ່າ ຄິດໄລູ່ເປັນສະກຸນ ເງິນໂດລາສະຫະລັດຫຼາຍກວູ່າ 100 ລ້ານໂດລາສະຫະລັດ ອາເມຣິກາໃນປັດຈຸບັນ ດັ່ົງທີ່ໂກລັມບັດໄດ້ຂຽນເລ່ີອງ ຂອງຕົນເອງໄວ ຕອນນີ້ວາູ່ “ຂ້າພະເຈົ້ີາໄດທ້ ໍາປະໂຫຍດແກ່ເູ ຈ້າີົ ແຜນູ່ ດິນຫຼາຍກູ່ວາເຈີົາ້ ນາຍອົງໃດທີເຄີຍທໍາມາກອນ ແຕູເ່ ວລານຂ້ີ ້າພະເຈາີ້ົ ຕ້ອງຕົກຢູ່ໃນຖານະຕໍ່າຊາ້ ທ່ີສຸດ, ຄງົ ຈະມວີ ນັ ຫນ່ີງຶ ໃນຂ້າງໜ້າທ່ຄີ ົນທງັ ຫາຼ ຍ” ຈະຕ້ອງຟັງເລ່ີອງ ຂອງຂາ້ ພະເຈ້າົີ ດ້ວຍຄວາມສົງສານ ແລະ ຕ້ອງສັນລະເສນີ ງານທຂີ່ າ້ ພະເຈົີາ້ ກະທໍາມາ...” ຮູບພາບ ໂກລົມບດັ (Colombus) ຕໍ່ຈາກນັ້ີນມາກໍແມູ່ນຂະບວນການເດີນທາງຂອງອາເມຣິໂກເດີແວັດສະປູຊີ(Americo de Vespuci) ໃນປີ ຄ.ສ 1493 ໂດຍນໍາຂະບວນເດີນເຮອໄປຕາມທິດຂອງໂກລົມບັດແລ້ວເດີນລຽບຕາມຝັ່ງທະເລ ພາກຕາເວັນອອກ ຂອງອາເມຣິກາລາຕິນ (America-latine) ຢທູ່ ່ີແຜນດິນນລ້ີ າວໄດຢ້ ້ຶງັ ຢນວູ່າແຜນດິນໃໝູ່ທີໂກລົມບັດຄ້ີົນພົບນີ້ັນບໍ່ ແມູ່ນປະເທດອິນເດຍ ມນັ ແມນູ່ ທະວິບ ຫຼ ແຜນດິນໃໝເູ່ ພອ່ີ ຢຶັງ້ ຢນລາວໄດ້ຈດັ ພມີ ໜັງສເຜຍແຜູ່ວີູ່າ ລາວເປັນຜູ້ຄ້ົີນ ພົບແຜນດິນໃໝູ່ ເຊງິ ບ່ໍມີໃຜເຄຍພົບມາກອນນັບແຕນູ່ ັ້ນີ ມານກັ ພູມສາດສນັ ຊາດເຢຍລະມັນໄດໃ້ ສູ່ຊ່ີແຜູ່ນດິນໃໝູ່ນີ້ ວາູ່ “ທະວີບອາເມຣິກາ” (America) ຕາມຊີ່ຂອງອາເມຣໂິ ກເດິແວັດສະປູຈ.ີ 66

ຮບູ ພາບ ແຜນທີທະວບິ ອາເມຣກິ າ ໃນປີ ຄ.ສ 1513 ນັກສໍາຫຼວດຊາວແອັດສະປາຍຊີ່ ບາບາວ (Balboa) ທີ່ເດີນທາງໄປທະວີບອາເມຣິກາ ໄດ້ເດີນທາງດ້ວຍທາງບົກໄປສໍາຫຼວດຈົນເຖິງຊູ່ອງແຄບປານາມາ (panama) ໄດ້ເຫັນຝັ່ງມະຫາສະໝຸດປາຊີຟິກ ເຊງ່ິີ ນັບວາູ່ ເປັນຄນົ ເອຣີ ົບທໍາອດິ ທໄີ່ ດ້ເດີນທາງຜູ່ານຕອນທີ່ເຊີ່ອມມະຫາສະໝຸດທັງສອງນ,້ີ ມາຮອດປີ ຄ.ສ 1519 ໄດ້ມີຂະບວນການເດີນເຮອຂອງມາແຊນລັງ (Magellan). ເຊິີ່ງແມູ່ນສັນຊາດປ ອກັ ຕຍຸ ການ, ແຕູ່ມາຮບັ ໃຊ້ຢ່ແູ ອັດສະປາຍໄດນ້ ໍາພາຂະບວນເຮອ 5 ລາໍ ພອ້ ມ ດ້ວຍລູກເຮອຈໍານວນ 229 ຄົນເດີນຂ້າມມະຫາສະໝຸດອັດລັງຕິກ ເລາະລຽບຕາມຝັ່ງທະວີບອາເມຣິກາໃຕ້ ຈົນ ຮອດແຫຼມໃຕ້ສຸດ ຄ ແຫຼມຮອກ (Horm) ຂ້າມຊູ່ອງແຄບລະຫວູ່າງມະຫາສະໝຸດປາ ຊິຟິກ (Pacifigue) ກັບ ມະຫາສະໝຸດອັດລັງຕິກແລ້ວໃສູ່ຊ່ີວູ່າ \"ຊູ່ອງແຄບມາແຊນລັງ” (Magellan). ຈາກນັີ້ນລາວໄດ້ໄປເຖິງທະເລໃໝູ່ ບອນທີບ່ ມໍ່ ີຟອງຫາຼ ຍ ແລະ ບມໍ່ ີອນັ ຕະລາຍຈຶງ່ີ ຕງີ້ັ ຊ່ໃີ ຫວ້ ູາ່ “ປາຊີຟກິ ” (Pacifigue) ທະເລແຫູ່ງຄວາມສະຫງົບ, ຮູບພາບ ຂະເດີນທາງດວ້ຍເຮອຂອງມາແຊນລັງ 67

ຮອດເດ ອນເມສາ 1521 ຂະບວນການເອີ້ນ ເຮ ອຂອງມາແຊນລັງໄດ້ມາເຖິງໝູ່ເກາະຟີລິບປິນ (Philippines) ແລະ ໄດ້ປະທະກັບຊາວພ້ີນເມອງ ເຮັດໃຫມ້ າແຊນລງັ ຖກເສຍຊວີ ິດຢແູ່ ຫງູ່ ນີ.້ ຫຼັງຈາກນີ້ັນຂະບວນ ເຮອໄດ້ເດີນທາງສບຕໍ່ໄປ ໂດຍໃຕ ການບັນຊາຂອງແດນກາໂນ (Dclcano), ຜູ່ານໝູ່ເກາະອິນໂດເນເຊຍ (Indonesia), ອນິ ເດຍ ອ້ອມທະວບີ ອາຟຣກິ ກາໃຕ້ ແລວ້ ກັບຄນເຖິງປະເທດແອດັ ສະປາຍ ໃນປີ ຄ.ສ 1522 ພ້ອມ ດ້ວຍເຮອ 1 ລໍາ ແລະ ລູກເຮອ 21 ຄົນ, ຂະບວນການເດີນເຮອຂອງມາແຊນລັງໄດ້ນໍາເອົາຊັບສົມບັດສິີ່ງຂອງທ່ີ ມີຄູ່າເປັນຈໍານວນຫຼວງຫຼາຍມາຖະຫວາຍແກູ່ເຈົ້ີາຊີວິດແຫູ່ງແອັດສະປາຍເຖິງ 26 ໂຕນ ຂະບວນເດີນເຮອຂອງມາ ແຊນລັງ ແລະ ແດນກາໂນຜູ້ຊູ່ວຍຂອງລາວ ໃນຄັີ້ງນີ້ນັບວູ່າເປັນການເຮອອ້ອມໂລກ ເປັນຜົນສໍາເລັດຄັ້ີງທໍາອິດໃນ ປະຫວັດສາດຂອງມະນດຸ ເຊ່ງີິ ໄດພ້ ິສູດໃຫ້ “ທິດສະ ກູຽ່ ວກັບໜວຍູ່ ໂລກກມົ ” ເປັນຄວາມຈິງ.. ເວົີ້າລວມແລ້ວ ເລີ່ມແຕູ່ສະຕະວັດທີ XV ພວກສັກດິນາເອີຣົບເຊິີ່ງປະກອບມີ ປອັກຕຸຍການ,ແອັດສະປາຍ ໄດ້ກາຍເປັນຜູ້ຢນຢູ່ແຖວຫນ້າໃນການຊອກຄນົ ເສັ້ີນທາງໃໝູ່ເພ່ີອຈຸດປະສົງເດີນທາງໄປພາກຕາເວັນອອກ ຄ ໄປສູ່ ປະເທດອິນເດຍ, ເຊີງ່ິ ການເດີນທາງຄັງ້ີ ນີໄ້ ດ້ນາໍ ເອົາລາຍໄດ້ມະຫາສານມາສູເ່ ຈາົ້ີ ຊວີ ດິ ປອກຕຸຍການກໍຄແອັດສະປາຍ. ຮບູ ພາບ ຂະບວນເດນີ ເຮອຂອງມາແຊນລັງ 3.3 ຜົນສະທ້ອນຂອງການເດນີ ເຮອຶ ຜູ່ານການຄນີ້ົ ພບົ ທາງເສ້ນັີ ໃໝູ່ ແລະ ຜ່າູ ນການເດີນທາງຫາຼ ຍຄີ້ັງຂອງທກຸ ໆຂະບວນການທາງດ້ານພມູ ສາດໄດ້ສົງຜົນສະທ້ອນຫຼາຍດ້ານໃຫ້ແກູ່ສັງຄົມຂອງປະເທດທີ່ເດີນທາງ ແລະປະເທດທີ່ຖກຍຶດຄອງສະແດງອອກຄ ດ່ັົງນີ້: 68

- ເຮັດໃຫ້ເສັີ້ນທາງການຄ້າມີການປູ່ຽນທິດໜາຍວູ່າ ຂົງເຂດເສັີ້ນທາງການຄ້າໃນເມ່ີອກອນຂະຫຍາຍຕົວ ຢູ່ພງງແຕູ່ອ້ອມແອ້ມຂົງເຂດທະເລເມດີແຕລາເນ ແລະ ເສັ້ີນທາງການຄ້າດັ່ົງ ກູ່າວມີແຕູ່ເດີນຕາມເສັ້ີນທາງນິກໂດຍ ຜູ່ານອາຣັບ. ແຕເູ່ ວລານກີ ານຄາ້ ໄດ້ແຜູ່ກະຈາຍໄປສ່ພູ າກຕາເວນ້ີັ ຕົກ ໂດຍຜູາ່ ນມະຫາສະຫມຸດອັນກວ້ າງໃຫ່ຍູ . ເສັີ້ນທາງການຄ້າຕີ່ມອີກ ຄ ນອກຈາກທາງບົກ, ທາງນແລ້ວ ຍັງມີທາງທະເລເປັນຕົີ້ນຕໍ. ເຮັດໃຫ້ຊັບ ສົມບັດສ່ງິີ ຂອງທີ່ມຄີ ູ່າເປນັ ຕີ້ົນ ເງິນ, ຄໍາ ແລະ ອີ່ນໆຫັົຼ່ງໄຫເຼ ຂີາ້ົ ສູ່ທະວີບເອຣີ ົບ ຄ ປະເທດປອກຕຍຸ ການ ແລະ ແອັດ ສະປາຍ, ເຮັດໃຫ້ສອງປະເທດນີ້ກາຍເປັນປະເທດທີ່ ຮັົ່ງມີກູ່ວາໝູ່ໃນເອີຣົບ ຄ ຈໍານວນເງິນ, ຄໍາໄດ້ເພີ່ມຂຶີ້ນ 2-3 ເທົ່າ ທຽບໃສູ່ເມີ່ອກູ່ອນ. ເສດຖະກິດເອີຣົບຂະຫຍາຍຕົວຂຶ້ີນ, ໂດຍສະເພາະໂຮງງານຫັດຖະກໍາໄດ້ປູ່ຽນຮູບມາເປນັ ການຜະລິດແບບອຸດສາຫະກໍາ ເພ່ີອໃຫ້ໄດ້ຜົນຜະລິດຫຼາຍ ແລະ ຕອບສະຫນອງກັບຄວາມຕ້ອງການຂອງຕະຫຼາດ ໂລກ ເຊີິ່ງການຂະຫຍາຍຕົວນີໄ້ ດ້ກາຍເປນັ ພ້ນີ ຖານແຫງູ່ ການກໍາ ເນດີ ເສດຖະກດິ ທນຶ ນິຍົມໃນໄລຍະຕໍມ່ າ. ເຮັດໃຫ້ບັນດາປະເທດຕາູ່ ງໆຢູ່ຕາມເສີັ້ນທາງຜາູ່ ນ ແລະ ປະເທດທີ່ຖກຄົີ້ນພົບຕູ່າງໆ ກາຍມາເປັນສູນກາງ ທາງດ້ານການຄ້າ, ແລວ້ ກາຍເປັນເມອງຂຶີ້ນ ເພ່ີອເປັນແຫຼ່ງູ ຕອບສະໜອງທາງດ້ານວັດຖຸດບິ , ທງັ ເປັນບູ່ອນກົດຂີ່ຂູດ ຮີດແຮງງານຢູ່າງໜັກໜູ່ວງ, ຕົວຢູ່າງ ແອັດສະປາຍ ພາຍຫຼັງທີ່ຄົ້ີນພົບແຜູ່ນດິນໃໝູ່ເຂດໝູ່ເກາະດອນຕາມແຄມຝ່ັງ ທະເລອາເມຣິກາລາຕິນ ແລະ ເທິງແຜູ່ນດິນໃຫູ່ຍ. ແລ້ວສ້າງຕັີ້ງອານານິຄົມຂຶ້ີນ (ເປັນບູ່ອນປູກຝັງ-ລ້ຽງສັດ) ແລະ ທງັ ເປັນບູ່ອນຕອບສະຫນອງດ້ານວດັ ຖຸດບິ ຊາວພີ້ນເມອງຖກບຽດຍດຶ , ຖກທາໍ ລາຍທາງດາ້ ນສິດຜົນປະໂຫຍດ ແລະ ກາຍເປັນທາດນັບມ້ຫີ ຼາຍຂຶນ້ີ .. ເວົີ້າລວມແລ້ວຂະບວນ ການຄົ້ີນພົບທາງດ້ານພູມສາດຄັ້ີງນີ້ໄດ້ເຮັດໃຫ້ບັນດາປະເທດທີຖ່ ກຍຶດຄອງຕ້ອງ ກາຍເປນັ ຜູ້ແບກຫາບພາລະຢາູ່ ງໜັກໜວູງ່ , ເພາະຕອ້ ງໄດສ້ ູນເສຍແຜນູ່ ດິນ ສູນເສຍກາລງັ ງານໂດຍມຄີ າູ່ ຕອບແທນ ນອ້ ຍ, ຮ້າຍແຮງໄປກູ່ວານັີ້ນ ມນັ ເປນັ ການທໍາລາຍຮີດຄອງປະເພນີວດັ ທະນະທາໍ ຂອງຊາວພ້ີນເມອງ ເຊນ່ົັ : ຢູ່ອາເມຣິ ກາກາງ ພວກລູ່າເມອງຂຶີ້ນເອີຣົບໄດ້ທໍາລາຍວັດທະນະທໍາຂອງເຜົ່າໄມຢາ (Maya) ແລະ ອາສະແຕັກ (Astlegue) ຢູອ່ າເມຣກິ າໃຕ້, ໄດທ້ າໍ ລາຍວັດທະນະທໍາຂອງເຜົາ່ ດອງກາ (Inka). ນອກຈາກນີ້ຍັງເປນັ ການດັບສນູ ເຜົ່າພີນ້ ເມອງ ຢູ່າງໜັກໜວູ່ງ ເຊັ່ົນ ຢູ່ອາເມຣິກາລາຕິນໃຕ້ການປົກຄອງ 17 ປີ ຂອງພວກແອັດສະປາຍ, ປະຊາກອນເຜົ່າດອງກາ ເມ່ອີ ກູອ່ ນປະມານ 1 ລ້ານຄົນ ຍງັ ເຫຼອແຕ່.ູ 40,000 ຄນົ . ນອກຈາກນີ້ແລ້ວການຄົ້ີນພົບທາງດ້ານພູມສາດຍັງໄດ້ເຮັດໃຫ້ວິທະຍາສາດມີການຂະຫຍາຍຕົວ ເຊິ່ີງໄດ້ ເປັນການທັບມ້າງທິດສະດີຂອງຄວາມເຊ່ີອ “ພະຜູ້ເປັນເຈົີ້າ” ທີ່ຄອບຄອງຢູ່ໃນຈິດໃຈຂອງປະຊາກອນເອີຣົບມາ ຫຼາຍເຊັົ່ນຄົນຕ້ອງກ້າວສູ່ຈຸດເຊີ່ອມໂຊມ ແລະ ໝົດສັດທາເຊິ່ີງໄດ້ກາຍເປັນປັດໄຈໜຶີ່ງທີ່ເຮັດໃຫ້ລະບອບສັກດິນາ ກ້າວສູ່ຄວາມຊຸດໂຊມ ແລະ ແຕກມ້າງ. 4. ການຂະຫຍາຍຕວົ ເສດຖະກິດທນຶ ນຍິ ົມ ເລີ່ມແຕູ່ສະຕະວັດທີ XI - XII ສະພາບການຢ່ເູ ອຣີ ົບມີການປຽູ່ ນແປງ, ປະຊາກອນເພີ່ມຂຶນ້ີ ການຂະຫຍາຍ 69

ຕົວຂອງວຽກງານກະສກິ ໍາມີຜົນສບເນ່ີອງທ່ີສໍາຄັນຫາຼ ຍປະການ ຄ ຜົນຜະລິດ ມີການເພີ່ມຂຶີ້ນ, ຊີວິດຂອງປະຊາຊົນ ຊາວກະສິກອນດີຂຶີ້ນ, ການຄ້າກໍາເນດີ ແລະ ຂະຫຍາຍຕົວ. ປະຊາກອນສູ່ວນໜຶງ່ີ ຫັນມາຍຶດຖອາຊີບການຄ້າ, ໂດຍ ເລີ່ມຈາກການເປັນພໍ່ຄ້າຂາຍສິ່ີງຂອງນ້ອຍໆ ເດີນທາງໄປຄ້າຂາຍເປັນກຸູ່ມ ຕໍ່ມາຈິ່ີງມີການຈັດຕັ້ີງສະມາຄົມການຄ້າ ແຕູ່ລະອາຊີບຂຶີ້ນ, ເຊິ່ີງແບູ່ງ ອອກເປັນສອງປະເພດ ຄ ສະມາຄົມພໍ່ຄ້າ ແລະ ສະມາຄົມນາຍຊູ່າງ, ສະມາຄົມແຕູ່ລະ ປະເພດ ກໍມສີ າຂາແຍກອອກໄປອກີ ເຊ່ັົນ: ສະມາຄມົ ຕໍ່ແຜນູ່ , ສະມາຄົມຊູ່າງເກບີ , ສະມາຄົມຊູາ່ ງຕີເຫັຼກ ແລະອີ່ນໆ ສະມາຄົມນີ້ມີໜ້າທີ່ເປັນສູນກາງໃຫ້ສະມາຊິກຊູ່ວຍເຫຼອເຊິີ່ງກັນແລະກັນ, ປົກປ້ອງຜົນປະໂຫຍດຂອງສະມາຊິກ ແລະ ຍັງມີອໍານາດໃນການຕັດສິນຂໍ້ຜິດພາດລະຫວູ່າງສະມາຊິກ, ຄວບຄຸມການຜະລິດໃນເມອງ, ກໍານົດກົລະບຽບ ໃນການຜະລດິ ແລະ ປບັ ໄໝຜູ້ທີບ່ ປໍ່ ະຕິບດັ ຕາມກົດທີ່ວາງໄວ້. ການຟຶ້ນຕົວຂອງການຄ້ານັບວູ່າເປັນປັດໄຈທີ່ສໍາຄັນໜຶ່ີງ ທີ່ກໍ່ໃຫ້ເກີດມີຕະຫຼາດຂຶີ້ນຕາມສະຖານທີ່ຕູ່າງໆ, ໃນທ່ີສຸດກໍພັດທະນາກາຍມາເປັນເມອງໃໝູ່, ບໍລິເວນທີ່ມີເມອງໃໝູ່ເກີດຂຶ້ີນຫຼາຍໄດ້ແກູ່ປະເທດອີຕາລີ, ຕອນໃຕ້ ຂອງປະເທດຝຣັ່ົງ. ການກໍາເນີດຕົວເມອງນີ້ຍິ່ີງໄດເ້ ຮັດໃຫກ້ ານຄ້າມີຄວາມສໍາຄນັ . ເປັນສິ່ີງທີ່ດຶງດູດຊາວຊົນນະບດົ ເຂົ້ີາມາຫາລ້ຽງຊີບໃນຕົວເມອງເພີ່ມຂຶີ້ນ, ພ້ອມດຽວກັນນີ້ກໍໄດ້ເຮັດໃຫ້ວຽກງານການເງິນ ຫຼ ທະນາຄານເກີດຂ້ີຶນ ຕາມມາ, ລະບົບການແລກປູ່ຽນສິນຄ້າພັດທະນາກາຍເປັນການໃຊ້ລະບົບເງິນຕາ, ການແລກປູ່ຽນແຮງງານໃນ ລະບອບສັກດິນາ ກາຍມາ ເປັນການຈ້າງແຮງງານ. ມາຮອດສະຕະວດັ ທີ XV ເສດຖະກດິ ຂອງເອຣີ ົບມກີ ານຂະຫຍາຍຕົວຢາູ່ ງວອງູ່ ໄວ. ກິດຈະກາການຄາ້ , ອຸດ ສາຫະກໍາໄດ້ມີການພັດທະນານໍາໃຊ້ເຕັກນິກໃໝູ່ເຂົີ້າໃນການຜະລິດ ເພີ່ອຕອບສະໜອງກັບຄວາມຕ້ອງການຂອງ ສັງຄົມ, ສູ່ວນໃຫູ່ຍແມູ່ນປະເພດອຸດສາຫະກໍາຂຸດຄົ້ີນ, ຫຼອມໂລຫະ ແລະ ຕໍາແຜູ່ນ ການປູ່ຽນແປງນີ້ໄດ້ກາຍເປັນ ພ້ີນຖານແກກູ່ ານກາເນິດເສດຖະກິດທຶນນຍິ ມົ . ຮບູ ພາບ ການນາໍ ໃຊ້ເຕັກນກິ ໃໝເູ່ ຂົາີ້ ໃນການຜະລິດ 70

ຈາກການຂະຫຍາຍໂຮງຊູ່າງ ດ້ວຍການນໍາໃຊ້ແຮງງານເຄ່ີອງຈັກປູ່ຽນແທນແຮງງານຄົນເພ່ີອແນໃສູ່ການ ຜະລິດໃຫ້ຕອບສະໜອງກິດຈະການການຄ້າ, ການໃຊ້ແຮງງານດ້ວຍລາຄາຖກ ແລະ ການຊອກຫາຫົວເມອງຂີຶ້ນ ແມູ່ນການສະສົມທຶນເບ້ີອງຕົີ້ນ ເພີ່ອໃຫ້ເກີດການພົວພັນການຜະລິດໃໝູ່ ຕໍ່ກັບບັນຫານີ້ທູ່ານກາກມາກໄດ້ເວົີ້າວູ່າ “ການທຄີ່ ້ົນີ ພບົ ບເໍ່ ງິນ, ບຄໍ່ ຢທູ່ ະວບີ ອາເມຣິກາ, ອາຊີ, ການບງັ ຄບັ ເອາົ ຊາວພ້ີນເມອງໄປເປັນຂາ້ ທາດ, ການທ່ີຝັງຄົນ ບໍ່ຈັກເທົ່າໃດໃນຫຼາຍບ່ໍ, ການ ບຸກຍຶດ ແລະ ຕັງແອກຄອບຄອງຢູ່ອິນເດຍຕາເວັນຕົກ ແລະ ການທີ່ເຮັດໃຫ້ທະວີບ ອາຟຣກິ ກາຍ ເປນັ ບອູ່ ນລາູ່ ຈບັ ພວກຜິວດໍາ. ນ້ນັີ ແມນູ່ ທກຸ ວທິ ກີ ານຕີັງ້ ໃຈເພີ່ອສະສົມທຶນເບອ້ີ ງຕົນ້ີ ໃຫແ້ ກູ່ການກ່ໍສ້າງ ລດັ ທທິ ຶນນຍິ ມົ . ອີກປັດໄຈໜຶ່ີງ ທີ່ອໍານວຍຄວາມສະດວກໃຫ້ແກູ່ການດໍາເນີນເສດຖະກິດທຶນນິຍົມແມູ່ນຍ້ອນພວກພໍ່ຄ້າ, ເຈົ້ີາຂອງໂຮງງານດໍາເນີນການຜະລິດແບບຊູ່ວງເສັງ ແລະ ແຂູ່ງຂັນກັນເພີ່ອຫາກໄລ ແລະ ການທີ່ຍຶດເອົາຕອນດິນ ຂອງພວກຊາວນາດ້ວຍຮູບການເຊົ່າ ແລະ ຊີ້ໄດ້ເຮັດໃຫ້ນາຍຊູ່າງຫັດຖະກໍາຂະໜາດນ້ອຍຖກລົີ້ມລະລາຍ, ຊາວ ກະສິກອນເມອ່ີ ບ່ໍມຕີ ອນດິນເພອີ່ ດໍາເນີນການຜະລິດ ຈໍາຕ້ອງໄດ້ກາຍເປັນແຮງງານຮັບຈາ້ ງເພີ່ອຄວາມຢູ່ລອດ. ຈາກ ບນັ ຫາດ່ົັງກູາ່ ວນີ້ ໄດກ້ າຍເປນັ ຕ້ີນົ ກໍາເນີດຂອງຊນົ ຊັີ້ນໃໝນູ່ ັນ້ີ ຄ ເຈ້ີາົ ດນິ ກບັ ກາໍ ມະກອນ. ຮູບພາບ ການຜະລດິ ຂະໜາດນອ້ ຍຂອງນາຍຊູ່າງ ດັ່ົງນັ້ີນ, ມາຮອດຕອນທ້າຍຂອງສະໄໜກາງລະບົບເສດຖະກິດທຶນນິຍົມເອີຣົບຕາເວັນຕົກ ໂດຍສະເພາະຢູ່ ປະເທດຝຣັົ່ງ, ອັງກິດ ແລະ ໂຮນລັງ. ພວກນາຍທຶນໃຫູ່ຍໄດ້ພາກັນລງົ ທຶນຂະຫຍາຍ ໂຮງຈັກ, ໂຮງງານຂຶີ້ນເປນັ ຈາໍ ນວນຫຼວງຫຼາຍ, ເຊັົ່ນ: ການຕໍາແຜູ່ນ, ຂຸດຄົີ້ນ ແລະ ຫຼອມໂລຫະ, ການ ຂະຫຍາຍຕົວຂອງອຸດສາຫະກໍານີ້ໄດ້ເຮັດ ໃຫ້ຜົນຜະລິດສິນຄ້າເພີ່ມຂຶນ້ີ ແລະ ຊຸກດັນໃຫ້ວຽກງານ ການຄ້າທັງພາຍໃນ ແລະ ພາຍນອກມີການຂະຫຍາຍຕວົ , ກ້າວໄປເຖິງການຈັດຕີັ້ງບໍລິສັດການຄ້າ ພາຍນອກຂຶ້ີນ ເຊັ່ົນ ປະເທດອັງກິດໄດ້ຕັີ້ງບໍລິສັດການຄ້າກັບມົດສະກູໃນປີ 71

ຄ.ສ 1514. ປີ ຄ.ສ 1515 ຈດັ ຕັງ້ີ ບໍລສິ ັດການຄາ້ ຢູມ່ າຣກົ , ປີ ຄ.ສ 1519 ຈດັ ຕງັີ້ ບລໍ ິສັດການຄ້າອິນເດຍຕາເວັນ ອອກ ແລະ ປີ ຄ.ສ 1588 ຈັດຕັ້ີງບໍລິສັດການຄ້າກັບກີເນ, ສູ່ວນປະເທດຝຣັົ່ງ ແລະ ໂຮນລັງ ກໍໄດ້ພາກັນຈັດຕີ້ັງ ບໍລິສັດການຄ້າພາຍນອກຄກັນ. ແຕູ່ວູ່າອັງກິດມີລັກສະນະພິເສດ ແລະ ນໍາໜ້າໃນການ ດໍາເນີນເສດຖະກິດການຄາ້ ນີ້ໄດ້ສະແດງໃຫ້ເຫັນວູ່າ ເສດຖະກິດທຶນນິຍົມໄດ້ກໍາເນີດຂຶ້ີນໃນທ້ອງຖິ່ີນ ລະບອບສັກດິນາ ແລະ ເປັນເສດຖະກິດ ການຄ້າທີ່ມີການຂະຫຍາຍຕວົ ,ໄປຄຽງຄູ່ກັບອຸດສາຫະກໍາການຄ້າ, ການກະສິກກໍແມູ່ນຂະແໜງໜຶີ່ງທ່ີຂະຫຍາຍຕວົ ໄປຕາມຈັງຫວະການເຄ່ີອນໄຫວຂອງເສດຖະກິດທຶນ ເພາະເປັນແຫຼູ່ງຕອບສະໜອງວັດຖຸດິບໃຫ້ແກູ່ອຸດສາຫະກໍາ. ການກະສິກໍາຂະຫຍາຍຕົວເວັ້ີນແມູ່ນຢູ່ອັງກິດ ໂດຍສະເພາະການລ້ຽງສັດຈົນກາຍ ເປັນສາເຫດໃຫ້ເກີດຄວາມ ວຸ້ນວາຍພໍສົມຄວນໃນອັງກິດ. ນັກປະຫວັດສາດເອີ້ນເຫດການນີ້ວູ່າ ການລ້ອມຮົ້ີວຍຶດດິນ” ເອີ້ນວູ່າ \"ໄລຍະແກະ ກິນຊີ້ນຄົນ ສູ່ວນຢູ່ຝຣັ່ົງ ເສດຖະກິດທຶນກໍມີການຂະຫຍາຍຕົວ ທັງນີ້ກໍ່ຍ້ອນອານາດການປົກຄອງໄດ້ມີການປັບປງຸ ໂດຍໄດ້ຮັບການຊຸກຍູ້ຈາກພວກທຶນ ຈງິ ເຮດັ ໃຫເ້ ສດຖະກິດຝຣ່ົັງເຂ້ີັມແຂງໃນສະຕະວັດທີ XVII ເປັນຕົີນ້ ມາ. ຮບູ ພາບ ໂຮງຈກັ ໂຮງງານ ຂອງນາຍທນໃຫຍູ່ ສັງລວມແລ້ວ ມາຮອດໄລຍະທ້າຍຂອງສະໄໝກາງສັງ ຄົມເອີຣົບມີການປູ່ຽນແປງຢູ່າງວູ່ອງໄວ, ເຈົ້ີາຂອງ ໂຮງຊູ່າງຫັດຖະກິດ ແລະ ພໍ່ຄ້າກາຍມາເປນັ ຊນົ ຊນ້ີັ ໃໝທູ່ ີຫ່ າກກໍ ອໍານາດ ແຕຍູ່ ງັ ບໍ່ທນັ ມບີ ດົ ບາດທາງການເມອງເທ່ີອ ພວກເຂົາຈິ່ີງໄດ້ພາກັນຕໍ່ສູ້ ເພີ່ອມີອໍານາດທາງດ້ານການເມອງ ແລະ ເພີ່ອສ້າງເງ່ີອນໄຂຂະຫຍາຍເສດຖະກິດທຶນ ດວ້ ຍການຕໍ່ສຕູ້ າ້ ນສກັ ດນິ າ, ຂຸນນາງໃນຫຼາຍ ຮບູ ການ. ເປັນຕົີ້ນປະເທດໂຮນລັງ (Hollard ຫຼ Pay Bas) ໃນສະຕະວັດທີ XVI ຍັງເປັນເມອງຂຶີ້ນຂອງ ແອັດສະ ປາຍ (Espagne) ທີ່ເປັນຈຸດໃຈກາງອຸດສາຫະກໍາ ແລະ ການຄ້າແຫູ່ງໜຶີ່ງຂອງເອີຣົບຕາເວັນຕົກ. ຍ້ອນຄວາມຂັດ ແຍ່ງູ ລະຫວ່າູ ງຊາດ ແລະ ສາສະໜາໂດຍສະເພາະເວລານ້ີນັ ພະເຈີົາ້ ຈັກກະພດັ ແຫ່ງູ ແອດັ ສະປາຍໄດດ້ ໍາເນນີ ການດັບສູນ ແນວຄດິ ການວນິ ດິ (Calvinism) ເຊ່ີິງແມ່ນູ ແນວຄດິ ສາສະໜາໃໝູ່ຂອງການແວັງ ທ່ປີ ະຊາຊນົ ໂຮນລັງກໍາລັງນິຍົມ 72

ນັບຖຢູ່. ອີກຢູ່າງໜຶີ່ງກໍຍ້ອນກົດລະບຽບ ຫຼ ຂໍ້ກໍານດົ ຂອງເຈ້ີົາຊີວດິ ຟີລິບ II (Philipe II ) ທີ່ວາງອອກຕໍ່ເມ່ີອງຂ້ີຶນ ມີລກັ ສະນະຜູກຂາດ ແລະ ກດົ ຂຂີ່ ູດຮີດດ້ວຍການເສຍພາສີອາກອນຢູ່າງໜັກໜວູ່ງອນັ ໄດເ້ ຮັດໃຫ້ປະຊາຊົນໂຮນລັງ ເກີດຄວາມບໍພ່ ໃໍ ຈ, ດັງ່ົ ນັ້ີນ, ມາຮອດປີ ຄ.ສ 1566 ໄດ້ເກີດມີຂະບວນການລຸກຮຂ້ີ ີ້ຶນຂອງກຸູມ່ ນິ ຍົມແນວຄິດການ ວິນິດ, ຂະບວນການນີ້ໄດ້ແຜູ່ລາມອອກໄປຢູ່າງກ້ວາງຂວາງພາຍໃນເວລາ 3-4 ວັນ ພາຍໃຕ້ການນໍາພາຂອງ ທູ່ານ ກໂີ ຢມ ດຣູ ັງເຊິ (Guillaume d' orange) ດ້ວຍຮູບການຈດັ ຕ້ັງີ ກາໍ ລັງກອງຫຼອນຂີຶ້ນເພີອ່ ດໍາເນນີ ການປະຕວິ ດັ . ແຕູ່ ກຖໍ ກພວກກອ່ໍ າໍ ນາດ ແລະ ສາສະໜາຈັກຕໍຕ່ ້ານຄນ ປາບປາມ ແລະ ປະຫານຊີວດິ ບຸກຄົນທີ່ບໍ່ມີໂທດກໍານັບເປັນໜີ່ ນໆຄນົ . ມາຮອດວັນທີ 23.11.1579 ໂດຍສບຕໍ່ພາລະກິດການຕໍ່ສູ້ກອງກໍາລັງປະຊາຊົນພາກເໜຶອໄດ້ເຕົ້ີາໂຮມ ເຂົີ້າກັນເປັນສາທາລະນະລັດສະຫະພັນໂຮນລັງ ແລ້ວຈັດຕັີ້ງເປີດກອງປະຊຸມຂຶ້ີນ ເພ່ີອແນໃສູ່ຕ້ານແອັດສະປາຍ ດ້ວຍຄາໍ ຂວັນທີວ່ າູ່ “ເພ່ອີ ຄວາມເປັນເອກະລາດ, ເອກະພາບ ແລະ ຄວາມ ສາມັກຄແີ ຫູ່ງຊາດ, ເທວະດາສ້າງຄນົ ໂຮນ ລງັ ຂນ້ຶີ ບໍ່ແມນູ່ ເພີ່ອຮັບໃຊ້ຊາວແອດັ ສະປາຍ ແຕແູ່ ມນູ່ ເພອີ່ ຊາວໂຮນລັງດວ້ ຍກນັ .. ຜູ່ານກອງປະຊຸມຄີັ້ງນີ້ ປະຊາຊົນ ໂຮນລງັ ໄດພ້ າກນັ ຄັດເລອກເອົາຜູ້ ນໍາໂດຍແມນູ່ ທູ່ານ ກີໂຢນ ດຣໍ ງັ ເຊ (Guillaume d' orange). ມາຮອດປີ ຄ.ສ 1584 ລາວຖກ ລອບຄາດຕະກ, ຫຼງັ ຈາກນ້ີນັ ລູກຊາຍ ຊວ່ີ າູ່ ໂມຣກົ ເດນິ າໂຊ (Maurice de passau) ໄດສ້ ບຕໍນ່ າໍ ພາການຕໍ່ສູ້. ມາຮອດປີ ຄ.ສ 1609 ດ້ວຍກໍາລັງແຮງຂອງປະຊາຊົນໂຮນລັງ ພວກກໍາອໍານາດການປົກຄອງແຫູ່ງ ແອັດສະປາຍ ຕ້ອງໄດ້ຍອມເຊັນສນັ ຍາສະຫງົບເສິກ ແລະ ຮັບຮອງຄວາມເປັນ ເອກະລາດຂອງສາທາລະນະລດັ ໂຮນ ລັງຢາູ່ ງເປັນທາງການ.ຂະບວນການປະຕິວັດໂຮນລັງ (Holland) ເທອ່ີ ນີ້ແມູ່ນຂະບວນການປົດປູ່ອຍຊາດ ທັງ ເປັນ ການປະຕິວັດນາຍທຶນຄັີ້ງທໍາອິດໃນທະວີບເອີຣົບ ທີ່ໄດ້ຮັບໄຊຊະນະພາຍໃຕ້ອຸດົມການທາງເປັນການປະຕິວັດ ນາຍທຶນຄັ້ີງທາໍ ອິດ ໃນແນວຄິດ “ ການວິນິດ\" (Calvinism). ເຖິງວູ່າການປະຕິວັດໂຮນລັງຈະໄດ້ຮັບໄຊຊະນະກໍຕາມແຕ, ເນ່ີອງຈາກວູ່ານາຍທຶນໂຮນລງັ ຍງັ ຂະຫຍາຍຕວົ ບໍ່ທັນຮອບດ້ານ ແລະ ຍັງມີແນວຄິດຕິດພັນກັບຮອງຮອຍສັກດິນາຢູ່ ດັ່ົງນັີ້ນ, ອໍານາດທັງຫມົດຈິ່ງີ ຕົກໄປຢູໃ່ ນກໍາມຂອງພວກນາຍທຶນຮັກສາເດີມ ທີ່ມີ ສູ່ວນຮູ່ວມກັບພວກຂຸນນາງເກົາ່ ດ້ວຍເຫດນີ້ ການປະຕິວັດນາຍທຶນໂຮນລັງຈິີ່ງບໍ່ສາມາດໃສູ່ຊ່ີວູ່າ “ການປະຕິວັດນາຍທຶນທີ່ໄຂສັງກາດໃຫ້ແກູ່ຍຸກ ສະໄໝໄດ້\", ມັນພຽງແຕູ່ເປັນການຕໍ່ສູ້ທີ ໃຕ້ການນໍາພາຂອງນາຍທຶນໃນໄລຍະຕົນ ເຊິ່ີງເປັນການກຽມໃຫ້ແກູ່ການ ປະຕິວັດທຶນໃນໄລຍະຕໍ່ມາ, ແຕູ່ເຖິງ ຢູ່າງໃດກໍຕາມການກໍາເນີດການປະຕິວັດທຶນນິຍົມໃນໂຮນລັງໄດ້ເປັນສນັ ຍານ ບອກໃຫ້ຮູ້ວູ່າກໍາລັງ ແຮງຂອງກຸູ່ມເຈົ້ີາທຶນ ໄດ້ມີການກະກຽມຕົວ ເພ່ີອເຂົີ້າມາມີອໍານາດແທນສັກດິນາໃນເອີຣົບ ຕາເວັນຕກົ ທງັ ເປັນການຊ້ີບອກເຖງິ ຈດຸ ຈົບຂອງລະບບົ ສັງຄົມສກັ ດິນາເອຣີ ບົ , ການເຊ່ີອມໂຊມຂອງລະບອບສັກດິນາ ລວ້ ນແລວ້ ແຕູມ່ າຈາກການປະຕວິ ັດທາງດາ້ ນເສດຖະກິດການຟ້ຶນຟູ ການຄ້າ ແລະ ການກໍາເນີດຕົວເມອງ ນັບທັງເສັ້ີນທາງຄົມມະນາຄົມທີ່ມີການ ພັດທະນາໃຫ້ດີຂຶີ້ນ ໄດ້ເຮັດໃຫ້ເສດ ຖະກິດຂະຫຍາຍຕວົ , ຄວາມຕອ້ ງການທາງດາ້ ນສິນຄ້າມຢີ ່າູ ງຫວຼ ງຫຼາຍ ນ້ມີ ັນໄດ້ເຮັດໃຫ້ສະພາບການຂອງສັງຄົມມີ 73

ການປູ່ຽນແປງ ເປັນຕົີ້ນແມູ່ນພວກທາດສັກ ດິນາ ສູ່ວນໃຫູ່ຍສາມາດປົດປູ່ອຍຕົນເອງ ແລະ ປູ່ຽນສະພາບມາເປັນ ເສລີຊົນ ແລະ ພໍ່ຄ້າ, ກາຍເປັນຊົນຊັ້ີນກາງທີ່ມີຄວາມເຂັ້ີມແຂງທາງດ້ານເສດຖະກິດພໍສົມຄວນ. ອີກບັນຫາຫນຶີ່ງ ຈາກການທີ່ ຄົນເອຣີ ບົ ຫນັ ມາສົນໃຈ ແລະ ສ່ົງເສມີ ແນວຄິດຄວາມສາມາດຂອງມະນດຸ ຄ ມີການເບງ່ີິ ໂລກໄປໃນແງູ່ ດີ, ເຫັນຄນຸ ຄູ່າຂອງຄົນເປັນສ່ີິງສໍາຄນັ ທີ່ສຸດ ໄດເ້ ຮັດໃຫ້ລະບອບສກັ ດນິ າອອນູ່ ເພຍ ແລະ ສນູ ເສຍບົດບາດ 74

ເອກະສານອ້າງອີງ ພນົ ອາກາດ ປຣຊີ າ ສຣວີ າໄລ ພສ 2556 ປະຫວັດສາດສາກນົ ສະໄໜບຮູ ານ, ກາງ ແລະ ສະໄໜ ໃໝູ່ຈນົ ເຖິງປັດຈຸບນັ ສໍານກັ ງານພມິ ໂອດຽນສໂຕຣ.໌ . ໜແູ ກວ້ ໂອພາດ ພສ 2539. ປະຫວັດສາດໂລກແຕ່ຍູ ກຸ ບູຮານຈນົ ເຖງິ ປັດຈຸບັນ ພິມຄັີ້ງທີ 2. ກະຊວງສຶກສາທິການ ຄສ 1979 ປະຫວັດສາດໂລກອຸດມົ 1 ສະເຫຼີມສັກ ພາບດຸ ດີ ປະຫວດັ ສາດໂລກ ແບບຮຽນສໍາລບັ ໂຮງຮຽນສ້າງຄູ ລະບົບ 8+3 ກະຊວງສຶກສາທິການ ສນູ ພັດທະນາຄູ 1998 ສະເຫຼີມສກັ ພາບຸດດີ ປະຫວດັ ສາດໂລກສະໄໝບູຮານ ແລະ ສະໄໝກາງ ລະບົບ - 11+3, ກະຊວງສຶກ ສາທກິ ານ ສູນພດັ ທະນາຄູ 1998. ສະເຫຼມີ ສກັ ພາບດຸ ດີ ຄມູ່ ຄູ ປະຫວັດສາດໂລກສະໄໝບູຮານ ແລະ ສະໄໝກາງ ລະບົບ 11+3 ກະຊວງສກຶ ສາທິການ ສນູ ພດັ ທະນາຄູ 1998. ພມິ ງາມ ສັດສະຫງວນ ບຮູ ານວິທະຍາເບ້ີອງຕົ້ນີ ສາໍ ນກັ ພິມ ໂອດຽນສໂຕຣ໌ ພສ 2545. ສາລານຸກົມປະຫວັດສາດໂລກ ພິມ ພສ 2544.

ໂຄງຮາູ່ ງຫກຼັ ສດູ ລາຍວຊິ າ ຊວີ່ ຊິ າ: ປະຫວດັ ສາດເອຣີ ບົ ສະໄໝກາງ ຫກຼັ ສດູ ສາ້ ງຄມູ ດັ ທະຍມົ ລະບບົ 12+4 ລະຫດັ ວຊິ າ: 0906307 ລະບົບ - ລະບບົ 4 ປີ ພາກຮຽນ 1 ປທີ ີ 2 ພາກຮຽນ ຈາໍ ນວນຊວົ່ີ 32 ຊວ່ົ ໂມງ ໂມງ ຈໍານວນໜ່ວູ ຍ 2(2-0-0) ກິດ ອະທບິ າຍຄາູ່ ວິຊານີ້ ປະກອບດ້ວຍ 3 ໜວູ່ ຍກດິ ໃນນີນ້ັ ມີ 2 ຊົວ່ ໂມງບັນລະຍາຍຕ່ໍອາທິດໃນ 16 ອາທດິ ເທາ່ົ ກັບ 32 ໜ່ວູ ຍກິດ ຊ່ວົ ໂມງແລະພາກປະຕບິ ດັ 0 ຊົວ່ ໂມງຕອ່ໍ າທດິ ໃນ 16 ອາທດິ ເທາົ່ ກບັ 0 ຊົວ່ ໂມງ ລວມທັງໝດົ 32 ຈດຸ ປະສງົ ຊົ່ວໂມງ ເມອຮຽນວິຊານແ້ີ ລ້ວ ນກັ ສຶກສາສາມາດ : 1. ອະທບິ າຍໄດ້ການພງັ ທະລາຍຂອງອານາຈກັ ( Roman ) 2.. ວິເຄາະໄດກ້ ານກໍາເນດີ ລະບອບສກັ ດີນາ ແລະ ສາມາດອະທບິ າຍໄດ້ ໂຄງ ສາ້ ງການປກົ ຄອງຂອງລະບອບສກັ ດີນາຢູ່ເອີລົບ 3. ອະທບິ າຍ ແລະ ວິເຄາະໄດກ້ ານຂະຫຍາຍຕົວ ແລະ ການຊດຸ ໂຊມຂອງລະ ບອບສັກດີນາໃນເອລີ ບົ ເນ້ີອໃນຫຍໍ້ ວິຊານີຮ້ ຽນຮກູ້ ູຽ່ ວກບັ ຄວາມເປັນມາຂອງສງັ ຄົມໃນເອລີ ົບ, ແລະ ການຫັນປູຽ່ ນຈົນກາຍເປນັ ຈກັ ກະພດັ , ການ ພງັ ທະລາຍຂອງອານາຈກັ ( Roman ) ແລວ້ ປູຽ່ ນແທນດ້ວຍລະບອບການປກົ ຄອງໃໝເູ່ ຊງີິ່ ແມູນ່ ການປກົ ຄອງ ດວ້ ຍລະບອບສັກດີນາ, ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງລະບອບສກັ ດີນາ ແລະ ການກ້າວສູ່ຄວາມຊດຸ ໂຊມຂອງລະບອບ ສກັ ດີນາໃນເອີລົບ. ການດໍາເນີນ ວິຊານີ້ ປະກອບມີ 6 ບດົ ໃນແຕູ່ລະບດົ ມຫີ ວົ ຂຍ້ໍ ອູ່ ຍ, ໂດຍນາໍ ໃຊວ້ ິທີສອນແບບບນັ ຍາຍແລະ ອະພປິ າຍ ໂດຍ ການສອນ ການເຮັດກດິ ຈະກາໍ ເປນັ ກມູຸ່ ຫຼ ສວູ່ ນບຸກຄົນຢູ່ບາ້ ນ ແລວ້ ນໍາຂ້ີນມາລາຍງານຄສູ ະຫບຸຼ ບດົ ຮຽນຄນ. ແຜນການ ບດົ ທີ 1 ສອນ ການພັງທະລາຍຂອງອານາຈກັ ໂຣມນັ 1. ການກາຍເປນັ ຈັກກະພດັ ໂຣມນັ ອາທິດ 1 2. ວິກິດການຂອງອານາຈກັ ໂຣມນັ ໃນຊູ່ວງສະຕະວັດທີ 1 - 3

3. ວຖິ ກີ ານດໍາລົງຊວີ ດິ ຂອງກມຸູ່ ຄົນທີ່ຢູ່ນອກດນິ ແດນໂຣມນັ ກິດຈະກໍາປະຈາໍ ບົດ : ອາຈານອະທິບາຍ ແລະ ສົນທະນາກັບນກັ ຮຽນຫງຼັ ຈາກນີັນ້ ອາຈານແບູງ່ ກູ່ມຸ ຈດັ ກິດຈະກໍາໂດຍເອາົ ຄໍາຖາມໃຫ້ນັກຮຽນຄນົີ້ ຄວ້ າ ດ້ວຍຕນົ ເອງຫຼກູ່ມຸ ແລວ້ ໃຫ້ນກັ ຮຽນ ຂຶນີ້ ລາຍງານແລວ້ ຄູສະຫບຼຸ ຄນ. ອາທິດ 2 ບົດທີ 1 ( ຕໍ່ ) ອາທິດ 3 ອາທິດ 4 ການພງັ ທະລາຍຂອງອານາຈັກໂຣມນັ ອາທດິ 5 4. ການຮກຸ ຮານຂອງພວກບາກບາຣຽນ ແລະ ການສາ້ ງຕ້ີັງເປນັ ອານາຈກັ ບົດທີ 2 ການກໍາເນດີ ລະບອບສກັ ດີນາຢູ່ເອລີ ົບ 1.ການກາໍ ເນດີ ການພົວພັນແບບສກັ ດີນາຢູ່ໂຣມນັ ຕາເວນັ ຕົກ 2.ລະບອບການປກົ ຄອງແບບຟດູ າລ ( The Feudal System ) ກດິ ຈະກາໍ ປະຈໍາບົດ : ອາຈານອະທບິ າຍແລະສນົ ທະນາກບັ ນກັ ຮຽນຫັງຼ ຈາກ ນັ້ນີ ອາຈານແບູ່ງກມູຸ່ ຈັດກດິ ຈະກາໍ ໂດຍເອາົ ຄໍາຖາມໃຫນ້ ັກຮຽນຄນົີ້ ຄວ້ າດ້ວຍ ຕົນເອງຫກຼ ຸມູ່ ແລວ້ ໃຫ້ນັກຮຽນ ຂນຶີ້ ລາຍງານ ຫງັຼ ຈາກນນັ້ີ ຄສູ ະຫຼຸບຄນ. ບດົ ທີ 2 ( ຕ່ໍ ) ການກໍາເນດີ ລະບອບສກັ ດີນາຢູ່ເອລີ ບົ 3.ການກາໍ ເນດີ ອານາຈັກສັກດີນາໃນເອີລບົ 4.ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງລະບອບສກັ ດີຍາໃນເອີລົບ 5.ອານາຈກັ ຝຣງ່ົັ ແລະ ຈັກກະພດັ ຊາກເລມີ ານ ກິດຈະກາໍ ປະຈາໍ ບດົ : ອາຈານອະທິບາຍແລະສນົ ທະນາກບັ ນັກຮຽນຫງັຼ ຈາກ ນັ້ນີ ອາຈານແບູ່ງກມຸູ່ ຈດັ ກິດຈະກໍາໂດຍເອົາຄໍາຖາມໃຫນ້ ກັ ຮຽນຄີົ້ນຄ້ວາດວ້ ຍ ຕນົ ເອງຫຼກຸ່ມູ ແລວ້ ໃຫນ້ ັກຮຽນ ຂນຶ້ີ ລາຍງານ ຫງັຼ ຈາກນນ້ີັ ຄູສະຫບຼຸ ຄນ. ບດົ ທີ 3 ສງົ ຄາມຄຣູເຊັດ 1. ບົດບາດຂອງສາສະໜາຄິຣດຕໍ່ສັງຄົມເອີລບົ 2. ສົງຄາມຄຣູເຊດັ ( ສົງຄາມທາງສາສະໜາ ) 3. ສາເຫດທີ່ພາໃຫເ້ ກດີ ສງົ ຄາມຄຣູເຊດັ ( ສົງຄາມທາງສາສະໜາ ) ກິດຈະກາໍ ປະຈໍາບົດ : ອາຈານອະທິບາຍແລະສນົ ທະນາກບັ ນັກຮຽນຫຼັງຈາກ ນັີ້ນອາຈານແບງູ່ ກມຸູ່ ຈັດກດິ ຈະກໍາໂດຍເອົາຄໍາຖາມໃຫນ້ ັກຮຽນຄ້ນີົ ຄ້ວາດ້ວຍ ຕົນເອງຫຼກມູຸ່ ແລ້ວໃຫນ້ ກັ ຮຽນ ຂນ້ີຶ ລາຍງານ ຫງຼັ ຈາກນນ້ີັ ຄູສະຫຸບຼ ຄນ. ບົດທີ 3 ( ຕໍ່ ) ສງົ ຄາມຄຣູເຊດັ 4. ສງົ ຄາມຄຣູເຊດັ ຄງີ້ັ ທີ 1

ອາທິດ 6 5. ສົງຄາມຄຣູເຊັດ ຄງີັ້ ທີ 2 ອາທດິ 7 6. ສົງຄາມຄຣູເຊດັ ຄງັີ້ ທີ 3 ອາທິດ 8 ກດິ ຈະກໍາປະຈໍາບົດ : ອາຈານອະທບິ າຍແລະສນົ ທະນາກັບນັກຮຽນຫຼັງຈາກ ອາທດິ 9 ນນ້ີັ ອາຈານແບູງ່ ກມຸູ່ ຈດັ ກດິ ຈະກໍາໂດຍເອົາຄໍາຖາມໃຫ້ນັກຮຽນຄນ້ີົ ຄ້ວາດ້ວຍ ຕົນເອງຫຼກຸ່ມູ ແລ້ວໃຫນ້ ັກຮຽນ ຂນີ້ຶ ລາຍງານ ຫງຼັ ຈາກນັນ້ີ ຄສູ ະຫບຸຼ ຄນ. ບົດທີ 3 ( ຕໍ່ ) ສງົ ຄາມຄຣູເຊັດ 7. ສງົ ຄາມຄຣູເຊັດ ຄງ້ີັ ທີ 4 8. ສງົ ຄາມຄຣູເຊັດ ຄງັ້ີ ທີ 5 9. ສົງຄາມຄຣູເຊັດ ຄງີັ້ ທີ 6 ກິດຈະກໍາປະຈາໍ ບດົ : ອາຈານອະທິບາຍແລະສົນທະນາກັບນກັ ຮຽນຫຼັງຈາກ ນນ້ີັ ອາຈານແບງູ່ ກມູຸ່ ຈັດກິດຈະກາໍ ໂດຍເອົາຄາໍ ຖາມໃຫນ້ ກັ ຮຽນຄນົ້ີ ຄວ້ າດ້ວຍ ຕົນເອງຫຼກູມຸ່ ແລ້ວໃຫ້ນກັ ຮຽນ ຂນີຶ້ ລາຍງານ ຫງຼັ ຈາກນນ້ີັ ຄູສະຫຼຸບຄນ. ບດົ ທີ 3 ( ຕໍ່ ) ສງົ ຄາມຄຣູເຊັດ 10. ສງົ ຄາມຄຣູເຊັດ ຄງ້ີັ ທີ 7 11. ສງົ ຄາມຄຣູເຊັດ ຄງ້ີັ ທີ 8 12. ສະຫບຼຸ ຜນົ ສະທອ້ ນຂອງສງົ ຄາມຄຣເູ ຊັດ ແຕູ່ຄັີງ້ ທີ 1 - 8 ກິດຈະກາໍ ປະຈໍາບດົ : ອາຈານອະທິບາຍແລະສົນທະນາກັບນກັ ຮຽນຫງັຼ ຈາກ ນັ້ນີ ອາຈານແບູ່ງກມຸູ່ ຈດັ ກດິ ຈະກາໍ ໂດຍເອາົ ຄາໍ ຖາມໃຫນ້ ັກຮຽນຄີນ້ົ ຄ້ວາດວ້ ຍ ຕນົ ເອງຫຼກມຸູ່ ແລ້ວໃຫ້ນກັ ຮຽນ ຂນ້ຶີ ລາຍງານ ຫງັຼ ຈາກນນ້ີັ ຄູສະຫຸຼບຄນ. ບົດທີ 4 ການກໍາເນດີ ສງັ ຄົມເມອງໃນເອີລບົ 1. ການຂະຫຍາຍຕວົ ທາງດາ້ ນເສດຖະກິດ 1.1 ດາ້ ນກະສກິ າໍ 1.2 ດ້ານຫດັ ຖະກໍາ 1.3 ດາ້ ນການຄ້າ ກດິ ຈະກໍາປະຈໍາບົດ : ອາຈານອະທບິ າຍແລະສນົ ທະນາກັບນັກຮຽນຫັງຼ ຈາກ ນນ້ີັ ອາຈານແບູງ່ ກມູຸ່ ຈັດກດິ ຈະກໍາໂດຍເອາົ ຄາໍ ຖາມໃຫນ້ ກັ ຮຽນຄົີ້ນຄ້ວາດ້ວຍ ຕົນເອງຫກຼ ມຸູ່ ແລວ້ ໃຫ້ນກັ ຮຽນ ຂນີ້ຶ ລາຍງານ ຫງັຼ ຈາກນ້ີັນຄູສະຫບຼຸ ຄນ. ບົດທີ 4 ( ຕ່ໍ ) ການກໍາເນດີ ສັງຄົມເມອງໃນເອີລບົ 2. ການກໍາເນດີ ແລະ ການຂະຫຍາຍຕົວຂອງຕວົ ເມອງໃນເອລີ ົບ 2.1 ຕົວເມອງທີ່ສ້າງຂ້ີຶນໂດຍປະຊາຊນົ

ອາທິດ 10 2.2 ຕວົ ເມອງທີ່ສາ້ ງຂຶີນ້ ໂດຍພວກຂນຸ ນາງ ຫຼ ພວກສກັ ດີນາ ອາທດິ 11 ກິດຈະກໍາປະຈາໍ ບົດ : ອາຈານອະທິບາຍແລະສນົ ທະນາກບັ ນັກຮຽນຫງັຼ ຈາກ ອາທດິ 12 ນນ້ັີ ອາຈານແບູ່ງກມູຸ່ ຈດັ ກດິ ຈະກາໍ ໂດຍເອົາຄາໍ ຖາມໃຫ້ນກັ ຮຽນຄນ້ົີ ຄ້ວາດວ້ ຍ ອາທິດ 13 ຕນົ ເອງຫຼກຸູ່ມແລ້ວໃຫ້ນັກຮຽນ ຂນຶີ້ ລາຍງານ ຫງຼັ ຈາກນນັ້ີ ຄູສະຫບຸຼ ຄນ. ບົດທີ 4 ( ຕໍ່ ) ການກໍາເນດີ ສັງຄມົ ເມອງໃນ ເອລີ ບົ 3. ສະພາບສງັ ຄົມ ແລະ ການຕໍ່ສູ້ຂອງຊາວເມອງ 3.1 ການດາໍ ເນີນການຕໍສ່ ູ້ຂອງຊາວເມອງຕາ້ ນພວກສັກດີນາເອລີ ົບ 3.2 ຜນົ ສະຫຼຸບຂອງການຕໍ່ສູ້ ກດິ ຈະກາໍ ປະຈໍາບດົ : ອາຈານອະທິບາຍແລະສົນທະນາກບັ ນັກຮຽນຫງຼັ ຈາກ ນັີ້ນອາຈານແບງູ່ ກມູຸ່ ຈດັ ກິດຈະກໍາໂດຍເອາົ ຄໍາຖາມໃຫ້ນັກຮຽນຄົີນ້ ຄ້ວາດວ້ ຍ ຕົນເອງຫຼກູຸ່ມແລວ້ ໃຫ້ນກັ ຮຽນ ຂນ້ີຶ ລາຍງານ ຫງຼັ ຈາກນັີນ້ ຄູສະຫຸບຼ ຄນ. ບດົ ທີ 5 ການພດັ ທະນາທາງດ້ານການເມອງຂອງເອລີ ບົ ໃນຍຸກກາງ 1. ສງົ ຄາມ 100 ປີ 1.1 ການດາໍ ເນນີ ສງົ ຄາມ 100 ປີ 1.2 ຜນົ ສະຫບຸຼ ຂອງສງົ ຄາມ 100 ປີ ກິດຈະກໍາປະຈໍາບດົ : ອາຈານອະທິບາຍແລະສົນທະນາກບັ ນກັ ຮຽນຫຼັງຈາກ ນີັນ້ ອາຈານແບູ່ງກມຸູ່ ຈດັ ກິດຈະກໍາໂດຍເອາົ ຄາໍ ຖາມໃຫນ້ ກັ ຮຽນຄນ້ົີ ຄ້ວາດວ້ ຍ ຕົນເອງຫຼກມຸູ່ ແລ້ວໃຫ້ນກັ ຮຽນ ຂນ້ີຶ ລາຍງານ ຫງຼັ ຈາກນັີ້ນຄູສະຫຸຼບຄນ. ບດົ ທີ ( 5 ຕ)ໍ່ ການພັດທະນາທາງດ້ານການເມອງຂອງເອລີ ົບໃນຍຸກກາງ 2. ການສາ້ ງຕງ້ັີ ອານາຈກັ ເອກະພາບ ແລະ ຂະບວນການຕສ່ໍ ູ້ຂອງຊາູ່ ວນາ - ຊາວເມອງຢູ່ຝລົງັ່ ແລະ ອງັ ກດິ 2.1 ປະເທດຝລັງົ່ 2.2 ປະເທດອງັ ກິດ ກດິ ຈະກາໍ ປະຈໍາບົດ : ອາຈານອະທບິ າຍແລະສນົ ທະນາກັບນກັ ຮຽນຫຼງັ ຈາກ ນັນ້ີ ອາຈານແບງູ່ ກມຸູ່ ຈັດກດິ ຈະກາໍ ໂດຍເອາົ ຄໍາຖາມໃຫນ້ ກັ ຮຽນຄົີ້ນຄ້ວາດ້ວຍ ຕນົ ເອງຫຼກມູຸ່ ແລ້ວໃຫນ້ ກັ ຮຽນ ຂນຶ້ີ ລາຍງານ ຫງັຼ ຈາກນີ້ນັ ຄູສະຫຼຸບຄນ. ບົດທີ 6 ການເຊ່ອີ ມໂຊມຂອງລະບອບສັກດີນາໃນເອີລບົ 1. ການຟຶ້ນຟູສລິ ະປະວິທະຍາ 1.1 ສາຍເຫດ 1.2 ການຟນ້ຶ ຟສູ ິລະປະວທິ ະຍາ ກິດຈະກໍາປະຈາໍ ບດົ : ອາຈານອະທິບາຍແລະສນົ ທະນາກບັ ນກັ ຮຽນຫຼງັ ຈາກ ນັີນ້ ອາຈານແບງູ່ ກມູຸ່ ຈດັ ກິດຈະກໍາໂດຍເອາົ ຄາໍ ຖາມໃຫນ້ ກັ ຮຽນຄນົີ້ ຄ້ວາດ້ວຍ

ຕົນເອງຫຼກມູຸ່ ແລ້ວໃຫ້ນັກຮຽນ ຂນ້ີຶ ລາຍງານ ຫງັຼ ຈາກນັ້ີນຄສູ ະຫບຸຼ ຄນ. ອາທດິ 14 ບດົ ທີ 6 ( ຕໍ່ ) 1.2.1 ການເຊອ່ີ ມໂຊມຂອງລະບອບສກັ ດີນາໃນເອີລົບ 1.2.2 ການຟນ້ຶ ຟູສລິ ະປະ 1.2.3 ການສກຶ ສາ ແລະ ຮຽນຮູ້ 1.2.4 ວິທະຍາສາດ ແລະ ການປະດິດ ຜົນຂອງການຟນ້ຶ ຟສູ ລິ ະປະວທິ ະຍາ ກິດຈະກໍາປະຈໍາບດົ : ອາຈານອະທິບາຍແລະສົນທະນາກັບນກັ ຮຽນຫຼັງຈາກ ນັີ້ນອາຈານແບງູ່ ກມູຸ່ ຈດັ ກດິ ຈະກາໍ ໂດຍເອົາຄໍາຖາມໃຫ້ນັກຮຽນຄົີ້ນຄວ້ າດ້ວຍ ຕົນເອງຫຼກມູຸ່ ແລ້ວໃຫ້ນັກຮຽນ ຂນ້ຶີ ລາຍງານ ຫງັຼ ຈາກນີ້ັນຄູສະຫຸບຼ ຄນ. ອາທດິ 15 ບົດທີ 6 ( ຕໍ່ ) ການເຊີອ່ ມໂຊມຂອງລະບອບສັກດີນາໃນເອີລົບ 2. ການປະຕິຮູບສາສະໜາ 2.1 ສາເຫດ 2.2 ການປະຕິຮບູ 2.3 ຜົນຂອງການປະຕິຮູບສາສະໜາ ກດິ ຈະກາໍ ປະຈໍາບົດ : ອາຈານອະທບິ າຍແລະສນົ ທະນາກບັ ນັກຮຽນຫັງຼ ຈາກ ນີັ້ນອາຈານແບູງ່ ກມູຸ່ ຈດັ ກິດຈະກໍາໂດຍເອາົ ຄໍາຖາມໃຫ້ນກັ ຮຽນຄ້ົນີ ຄ້ວາດວ້ ຍ ຕນົ ເອງຫກຼ ມຸູ່ ແລວ້ ໃຫ້ນກັ ຮຽນ ຂນຶີ້ ລາຍງານ ຫງຼັ ຈາກນນີັ້ ຄູສະຫຼຸບຄນ. ອາທດິ 16 ບດົ ທີ 6 ( ຕ່ໍ ) ການເຊີ່ອມໂຊມຂອງລະບອບສັກດີນາໃນເອີລົບ 3. ການຄົີ້ນພບົ ທາງດາ້ ນພູມສາດ 3.1 ສາເຫດ 3.2 ຂະບວນການເດີນເຮອຂອງຊາວເອີລົບ 3.3 ຜົນສະທອ້ ນຂອງການເດນີ ເຮອ 4. ການຂະຫຍາຍເສດຖະກດິ ທນຶ ນຍິ ມົ ກິດຈະກາໍ ປະຈາໍ ບດົ : ອາຈານອະທບິ າຍແລະສົນທະນາກັບນັກຮຽນຫງຼັ ຈາກ ນນ້ັີ ອາຈານແບູ່ງກມູຸ່ ຈັດກິດຈະກໍາໂດຍເອົາຄໍາຖາມໃຫນ້ ກັ ຮຽນຄົີ້ນຄ້ວາດວ້ ຍ ຕົນເອງຫຼກ່ມູຸ ແລ້ວໃຫນ້ ັກຮຽນ ຂນຶີ້ ລາຍງານແລວ້ ຄູສະຫຼບຸ ຄນ. ການປະເມີນ 1. ການຂນຶ້ີ ຫອ້ ງຮຽນ 10% ຜນົ 2. ນັກສກຶ ສາມສີ ູວ່ ນຮູ່ວມ 30% 3. ກວດກາກາງພາກ 20% 4. ເສັງຈົບໜູ່ວຍກິດ 40%

ເອກະສານອາ້ ງ 1.ກະຊວງສກຶ ສາທກິ ານ: ປະຫວດັ ສາດສະໄໝບຮູ ານ - ກາງ, ສນູ ພັດທະນາຄູ ອງີ ປີ 1989 2. ຄະນະອກັ ສອນສາດ ຈລຸ າລງົ ກອນ ມະຫາວິທະຍາໄລ-ອະລຍິ ະທາໍ ສະໄໝ ບູຮານ-ກາງ(ພາສາໄທ)ໂຮງພມິ ຈຸລາລງົ ກອນມະຫາວທິ ະຍາໄລ ພ.ສ 2538 3. ສະເຫີຼມສກັ ພາບດຸ ດີ : ແບບຮຽນປະຫວດັ ສາດໂລກສະໄໝບູຮານ ແລະ ສະໄໝກາງ. ສາໍ ລບັ ໂຮງຮຽນສາ້ ງຄູລະບບົ 11 + 3 , ສນູ ພດັ ທະນາຄກູ ະຊວງສກຶ ສາທກິ ານ 1998 ) 4. ສະເຫີຼມສັກ ພາບດຸ ດີ:ແບບຮຽນປະຫວັດສາດໂລກ ສາໍ ລບັ ໂຮງຮຽນສ້າງຄູ ລະບົບ 8 + 3 ປີທ1ີ : ສູນພັດທະນາຄູ ກະຊວງສກຶ ສາທິການ 1998 5. ທະນູ ແກວ້ ໂອພາດ : ປະຫວດັ ສາດສາກນົ ສະໄໝບຮູ ານ, ສະໄໝກາງ, ສະໄໝໃໝູ່ ແລະ ສະໄໝປະຈຸບນັ ເປນັ ພາສາໄທ ພມິ ຄ້ັີງທີ 1 ພສ. 2544 6. ນນັ ທະນາ ກະບນິ ການ-ປະຫວດັ ສາດ ແລະ ອະລິຍະທາໍ ໂລກ(ພາສາໄທ)- ໂຮງພິມໂອດຽນສໂຕຣ ພ.ສ2548 7. ອດັ ທະຍາ ໂກມົນການ: ອະລຍິ ະທາໍ ຕາເວນັ ຕົກ(Western Civilization ) ໂຮງພມິ ວທິ ະຍາໄລລາມຄາໍ ແຫງູ່ - ພມິ ປີ 2541 8. ປະຫວັດສາດອຸດມົ 1ເຫຼມ້ີັ 1 9. ປຶມ້ ແບບຮຽນປະຫວດັ ສາດຊນີັ້ ມດັ ທະຍມົ ປທີ ີ 4 ພມິ ປີ 2006 ຜຂູ້ ຽນ 1. ອຈ. ບນຸ ເວີນ ສນຸ ີຈັນ ເບີໂທ : 020 22576307 2. ອາຈານ ສກຸ ສນັ ໄຊຍະວງົ ໂທ: 020 58623158 [email protected]