บทที่ 4 ศาสนพิธีที่เกี่ยวกับพระปฐมเจดีย์

60 บทที่ 4 ศาสนพธิ ีท่ีเกี่ยวกับพระปฐมเจดยี ์ สาระสาคัญ กกกกกกก1. ความเช่ือเก่ียวกับพระปฐมเจดีย์และวธิ ีการบูชา การนมัสการพระปฐมเจดียถ์ ือเป็นสิริมงคล และไดอ้ านิสงสอ์ ย่างมาก เนอ่ื งจากเปน็ ทป่ี ระดิษฐานพระบรมสารีรกิ ธาตขุ องพระพุทธเจ้า นอกจากน้ี ชาวนครปฐมเชือ่ ว่าพระร่วงโรจนฤทธ์ิน้ันมีความศักด์ิสิทธิ์ยิ่งนัก หากใครอธิษฐานขอพรสิ่งใดก็มักจะ ได้รับสิ่งนั้นสมดังปรารถนาในทุกประการ โดยแบ่งความเช่ือเก่ียวกับพระปฐมเจดีย์ออกเป็น 3 ข้อ ดังนี้ 1.1 ความเชือ่ เกยี่ วกบั ตานานการก่อสร้างพระปฐมเจดีย์ วดั พระปฐมเจดียร์ าชวรวิหาร แห่งน้ี ถือเป็นพระมหาเจดีย์ที่ใหญ่ที่สุดของประเทศไทย เดิมเรียกว่า “พระธมเจดีย์” สร้างข้ึนเมื่อ คราวที่พระสมณทูตในพระเจ้าอโศกมหาราชเดินทางมาเผยแผ่ศาสนายังดินแดนสุวรรณภูมิก็เป็นได้ เพราะพระเจดีย์เดิมมีลักษณะเป็นสถูปกลม รูปทรงคล้ายบาตรคว่า หรือทรงโอคว่า แบบเดียวกับ พระสถูปสาญจใี นประเทศอนิ เดียท่ีพระเจา้ อโศกมหาราชทรงสร้างไว้ แตม่ ียอดเปน็ แบบปรางค์ สูงราว 2 เมตร องค์พระปฐมเจดีย์มีการสร้างและปฏิสังขรณ์มาอย่างน้อย 3 ครั้งแล้ว น้ันคือในสมัยสุวรรณ ภูมิ คือ ระยะการสรา้ งครง้ั แรก ราวพุทธศกั ราช 300-1000 ต่อมาในสมัยทวารวดี มีการสร้างเพ่ิมเติม ประมาณช่วงพุทธศักราช 1000-1600 และคร้ังท่ี 3 ก็คือ สมัยท่ีมีการบูรณปฏิสังขรณ์ในสมัย รัตนโกสนิ ทร์ 1.2 ความเชอ่ื เกี่ยวกับพระบรมสารีรกิ ธาตใุ นองคพ์ ระปฐมเจดีย์ (1) พระบรมสารีรกิ ธาตุ เรียกโดยย่อว่า พระบรมธาตุ คือ พระอัฐิของพระพุทธเจ้า ซ่ึงพระองค์ได้ทรงอธิษฐานไว้ก่อน ปรินิพพาน ให้คงเหลือไว้หลังจากการถวายพระเพลิงพระพุทธสรีระ เพื่อเป็นเครื่องยึดเหน่ียวจิตใจ ของพุทธบริษทั (2) ความสาคัญของพระบรมสารีริกธาตุ ดินแดนต่าง ๆ ท่ีนับถือพระพุทธศาสนาต่าง นบั ถือวา่ พระบรมสารีริกธาตุเป็นวัตถุสุดค่าสูงสุด เน่ืองจากเป็นส่วนหนึ่งแห่งพระพุทธสรีระขององค์ สมเด็จพระบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้า และด้วยความเช่ือเร่ืองพระพุทธบารมีประดุจพระองค์ทรง พระชนม์อยู่ จึงมีความเช่ือว่า พระบรมสารีริกธาตุแสดงปาฏิหาริย์ต่าง ๆ ได้หลากหลายรูปแบบ (3) พระบรมสารีรกิ ธาตุจากศรีลงั กาถงึ ไทย สถาปนาความสัมพันธ์ทางการทูตไทย-ศรีลังกา รัฐบาลของ ทง้ั 2 ประเทศ เหน็ ความสาคญั ทเี่ กยี่ วกับพระพทุ ธศาสนา จึงอญั เชิญพระบรมสารีริกธาตุอันศักดิ์สิทธิ์ มาประดษิ ฐานเปน็ การชั่วคราว ณ พุทธมณฑล จังหวดั นครปฐม ซ่งึ เปน็ ศนู ยก์ ลางพระพุทธศาสนาของ โลก เพอ่ื ใหพ้ ทุ ธศาสนิกชนชาวไทย และตา่ งประเทศ ไดม้ ีโอกาสเข้าสกั การะ ถวายเปน็ พุทธบชู า 1.3 ความเช่ือเกี่ยวกับพระพุทธรูปศักด์ิสิทธ์ิ ในวัดพระปฐมเจดีย์ราชวรมหาวิหาร (1) พระรว่ งโรจนฤทธิ์ ศรอี นิ ทราทิตย์ ธรรมโมภาส มหาวชิราวุธราชปูชนิยบพิตร หรือ พระร่วงโรจน ฤทธ์ิ เป็นพระพทุ ธรปู ปางห้ามญาติ ศิลปะสุโขทัย ประดิษฐานที่พระวิหารด้านทิศเหนือของพระปฐม เจดีย์ วัดพระปฐมเจดีย์ราชวรมหาวิหาร องค์พระสงู แต่พระบาทถึงพระเกศ 12 ศอก 4 น้ิว แล้วโปรด เกล้าโปรดกระหม่อมให้อัญเชิญออกจากกรุงเทพมหานคร ในเดือนมกราคม พ.ศ. 2457 เพ่ือไป ประดษิ ฐานยังพระวิหารพระปฐมเจดีย์ (2) พระพุทธรปู ศิลาขาว เป็นพระพุทธรูป ศิลปะแบบทวารวดี

61 ปางแสดงปฐมเทศนา สูงประมาณ 148 นิ้ว วัสดุทามาจากศิลาขาว พระพุทธรูปศิลาขาว เป็น พระพุทธรปู โบราณกวา่ พนั ปี พระพุทธรูปองค์นเ้ี ดมิ อยู่ในสถปู เจดยี ์ วัดทุ่งพระเมรุ เปน็ พระพทุ ธรูปที่มี ความสาคญั อกี องค์หนึง่ ของไทย ปจั จบุ ันประดษิ ฐาน อย่ทู ีว่ ดั พระปฐมเจดีย์ราชวรมหาวิหาร กกกกกกก2. พธิ กี รรมเกี่ยวกับพระปฐมเจดีย์ พิธีกรรม หมายถึง พิธีกรรมเปน็ เร่อื งที่เก่ียวข้องกับประเพณแี ละวัฒนธรรม มนุษย์ใน สงั คมท่เี จรญิ แลว้ ตา่ งกม็ ีประเพณี และพธิ ีกรรมท่ีเฉพาะของตน พิธีกรรมเป็นเคร่ืองช้ีถึงความสามัคคี ความกลมเกลียวเปน็ อันหน่งึ อันเดียวกันของคนในชาติ พธิ กี รรมเกยี่ วกับพระปฐมเจดยี ์ ได้แก่ (1) ประเพณกี ารแห่ผา้ หม่ องคพ์ ระปฐมเกดิ ข้ึน จากความเช่ือของพุทธศาสนิกชนว่า การถวายสิ่งของเคร่ืองใช้แด่พระภิกษุสงฆ์จะได้บุญกุศล โดยเฉพาะการถวายผ้ากาสาวพัสตร์ ซึ่งเป็นเคร่ืองนุ่งห่มแก่พระสงฆ์นั้นจะได้บุญสูงมาก (2) งาน นมัสการองค์พระปฐมเจดีย์ เป็นประเพณีที่สืบเนื่องมาแต่คร้ังรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจอม เกล้าเจ้าอยู่หัว ท่ีโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้มีการฉลองสมโภชน์องค์พระปฐมเจดีย์ หลังการ ปฏสิ งั ขรณ์ และบชู าพระบรมสารีริกธาตุ (3) งานมหาธีรราชเจ้าราลึก จัดขึ้นเพื่อเผยแพร่พระเกียรติ คุณพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 เพ่ือแลกเปล่ียนเรียนรู้วิถีชีวิต วัฒนธรรม และภูมิปัญญาระดับท้องถ่ินและระดับชาติ (4) งานเทศกาลอาหาร และผลไม้ เพ่ือเป็นการส่งเสริม ผลผลิตทางด้านสินค้าเกษตรกรรม อุตสาหกรรม ศิลปหัตถกรรม และอาหารท่ีมีช่ือเสียงของจังหวัด นครปฐม (5) งานเทศกาลกินเจ เว้นการรับประทานอาหารพวกเน้ือสัตว์ เพื่อเป็นการแสดงความ บริสทุ ธ์ิผดุ ผอ่ งท้ังกาย วาจา และใจ (6) งานเทศกาลวันลอยกระทง เป็นการขอขมาต่อพระแม่คงคา และเป็นการลอยทกุ ข์ของตนฝากไปกบั พระแมค่ งคา และ (7) งานประเพณีวันสงกรานต์ เพ่ือเป็นการ อนุรักษไ์ วซ้ ง่ึ ขนบธรรมเนียมประเพณีและวัฒนธรรมอนั ดีงามของท้องถิน่ ให้คงอยู่สืบไป ผลการเรยี นร้ทู ี่คาดหวัง กกกกกกก1. ผู้เรยี นสามารถบอกความเช่อื เก่ียวกับพระปฐมเจดยี ไ์ ด้ กกกกกกก2. ผู้เรยี นสามารถปฏบิ ัติตนในพธิ กี รรมทเ่ี กี่ยวกบั พระปฐมเจดีย์ไดเ้ หมาะสมกบั แต่ละ พธิ กี รรมได้ กกกกกกก3. ผู้เรยี นเหน็ คุณคา่ ความสาคญั ของศาสนพธิ ที ่เี กีย่ วกบั พระปฐมเจดีย์ ขอบข่ายเนอื้ หา กกกกกกกเร่อื งที่ 1 ความเชอ่ื เกยี่ วกบั พระปฐมเจดยี ์ กกกกกกกเรือ่ งท่ี 2 พธิ ีกรรมเก่ยี วกับพระปฐมเจดยี ์

62 ส่อื ประกอบการเรียนรู้ กกกกกกก1. หนังสือวัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์และภูมิปัญญาจังหวัด นครปฐม ผแู้ ตง่ คณะกรรมการฝ่ายประมวลเอกสารและจดหมายเหตุในคณะกรรมการอานวยการจัด งานเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เนื่องในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระ ชนมพรรษา 6 รอบ 5 ธนั วาคม 2542 ปที ี่พิมพ์ 2544 โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว กกกกกกก2. หนังสือ ปกณิ กศิลปวัฒนธรรม เล่ม 15 จงั หวัดนครปฐม ผู้แตง่ กรมศลิ ปากร ปที พี่ ิมพ์ 2552 โรงพมิ พ์ ห้างหุ้นส่วนจากดั ไซออน มเี ดยี กกกกกกก3. หนังสือ สารสนเทศด้านศาสนา ศิลปะและวัฒนธรรม ผู้แต่ง สานักงานวัฒนธรรม จังหวัดนครปฐม กกกกกกก4. Website เรื่อง เทศกาลประเพณี ยินดตี ้อนรบั สจู่ งั หวัดนครปฐม ผูเ้ ขียน สานกั งาน จงั หวดั นครปฐม ศนู ย์ราชการจังหวัดนครปฐม สืบค้นจาก www.nakhunpathom.go.th www.dhammathai.org/watthai/central/watprapathomched:php กกกกกกก5. Website เรอ่ื ง ประเพณแี ห่ผ้าหม่ องคพ์ ระปฐม ผู้เขียน กระทรวงวัฒนธรรม Love thaiculture สืบคน้ จาก http://www.m-culture.go.th/young/ewt_new.sphp กกกกกก 6. Website เร่อื ง เทศกาลงานประเพณี กรมสรรพากร ผู้เขยี น สานักงานสรรพากร พน้ื ที่เขต 1 www.rd.go.th/nakhunpathom กกกกกกก7. พิพธิ ภัณฑ์วัดพระปฐมเจดีย์ ราชวรมหาวหิ าร ทอ่ี ยู่ บรเิ วณลานช้ันลดด้านทิศเหนือตรง ขา้ มกบั พระอโุ บสถ เปน็ พิพธิ ภณั ฑ์ขององค์พระปฐมเจดยี ์ หมายเลขโทรศพั ท์ 034-242143 กกกกกกก8. พิพิธภัณฑ์สถานแหง่ ชาติพระปฐมเจดยี ์ ท่อี ยู่ บริเวณองค์พระปฐมเจดียด์ ้านทิศใต้ เป็น อาคารทรงไทยประยุกต์ 2 ชนั้ หมายเลขโทรศัพท์ 034-270300 และ 034-242500 เรอื่ งที่ 1 ความเชื่อเกี่ยวกบั พระปฐมเจดีย์ ความเช่ือ และวิธีการบูชา การนมัสการพระปฐมเจดีย์ ถือเป็นสิริมงคลและได้อานิสงส์ อยา่ งมาก เน่ืองจากเป็นท่ีประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุของพระพุทธเจ้า นอกจากนี้ชาวนครปฐม เชอื่ วา่ พระร่วงโรจนฤทธน์ิ ั้นมีความศกั ดิส์ ทิ ธยิ์ ง่ิ นัก หากใครอธิษฐานขอพรส่ิงใดก็มักจะได้รับสิ่งน้ันสม ดังปรารถนาในทุกประการ 1.1 ความเชอ่ื เก่ียวกับตานานการกอ่ สร้างพระปฐมเจดยี ์ 1.1.1 วัดพระปฐมเจดยี ร์ าชวรวิหาร แห่งนี้ ถือเป็นพระมหาเจดีย์ท่ีใหญ่ท่ีสุดของ ประเทศไทย เดิมเรียกว่า “พระธมเจดีย์” สร้างขึ้นเมื่อคราวที่พระสมณทูตในพระเจ้าอโศกมหาราช เดนิ ทางมาเผยแผ่ศาสนายังสุวรรณภูมิก็เป็นได้ เพราะพระเจดีย์เดิมมีลักษณะสถูปกลมรูปทรงคล้าย บาตรคว่าหรอื ทรงโอควา่ แบบเดยี วกบั พระสถูปสาญจีในประเทศอินเดยี ท่พี ระเจา้ อโศกมหาราชสร้าง ไว้ แต่มียอดเป็นแบบปรางค์ สูงราว 2 เมตร ซึ่งท่านไดต้ อบวา่ สิ่งนี้เป็นกรรมหนักนักต้องตกมหานรก อเวจี มีแต่ทางผ่อนหนักให้เป็นเบาได้เท่าน้ันคือ สร้างพระเจดีย์สูงเท่ากับนกเขาเหิน กรรมอาจจะ ลดลงไปไดส้ ัก 1 ใน 10 ส่วน พระยาพานจึงสัง่ ให้สร้างเจดีย์ด้ังกล่าวแล้วบรรจุพระบรมธาตุพระเขี้ยว แก้วไว้ในเจดีย์ใหญ่นั้นด้วย โดยมีผู้รู้หลายท่านได้สันนิษฐานว่า องค์พระปฐมเจดีย์มีการสร้างและ

63 ปฏิสังขรณ์มาอย่างน้อย 3 คร้ังแล้วนั้น คือ ในสมัยสุวรรณภูมิ คือ ระยะการสร้างครั้งแรก ราว พุทธศักราช 300-1000 ต่อมาในสมัยทวารวดี มีการสร้างเพ่ิมเติม ประมาณช่วงพุทธศักราช 1000- 1600 และครงั้ ท่ี 3 กค็ อื สมยั ทีม่ กี ารบรู ณปฏิสังขรณใ์ นสมยั รัตนโกสนิ ทร์ เมือ่ พระบาทสมเด็จพระจอม เกล้าเจ้าอยู่หัวยังทรงผนวชอยู่ ได้เสด็จธุดงค์ที่เมืองนครปฐมพร้อมด้วยคณะสงฆ์ และทรงปักกลด ประทับ ณ โคนต้นตะคร้อ ได้สังเกตลักษณะขององค์พระเจดีย์ทรงเห็นว่า ไม่มีพระเจดีย์ใดท่ีเก่าแก่ และยิ่งใหญ่เท่าเจดีย์องค์น้ี จนเมื่อพระองค์ได้เสวยราชสมบัติแล้วในราว พ.ศ. 2396 ได้โปรดให้ก่อ พระเจดยี ใ์ หมห่ อ่ ห้มุ องค์เดมิ เปลย่ี นจากบาตรคว่ามีพุทธบัลลงั ก์ ฐานสเ่ี หล่ียมซ้อนระฆัง มียอดนพศูล และมีพระมหามงกุฎสวมไว้บนยอดองค์พระเจดีย์ มีขนาดสูง 120.5 เมตร ฐานโดยรอบยาว 233 เมตร รอบฐานองคป์ ฐมเจดีย์สร้างเป็นวิหารคดล้อมรอบเป็น 2 ช้ัน ท้ัง 4 ทิศ แต่ยังสร้างไม่แล้วเสร็จ กส็ วรรคต ต่อมารัชกาลที่ 5 โปรดใหป้ ฏสิ ังขรณจ์ ัดสร้างหอระฆัง และประดับกระเบ้ืองจนสาเร็จ เมื่อ ถึงรัชกาลท่ี 6 ปฏิสังขรณ์พระวิหารหลวง เขียนภาพพระเจดีย์องคเ์ ดิมและภาพต่าง ๆ ไว้ท่ีผนัง ร้ือมุข วิหารด้านทิศเหนือสร้างใหม่ เพ่ือประดิษฐาน “พระร่วงโรจนฤทธิ์ ศรีอินทราทิตย์ ธรรมโมภาส มหาวชิราวุธราชปูชนียบพิตร” เป็นพระยืนปางห้ามญาติ หล่อด้วยโลหะ และทรงพระกรุณาโปรด เกล้าให้บรรจุพระอังคารของพระองค์ท่านไว้ในใต้ฐานพระนี้ด้วย ต่อมาในสมัยรัชกาลท่ี 7 โปรดให้ สร้างพระอุโบสถใหม่ จนกระทั่งเม่ือปี พ.ศ. 2509 ทางวัดพบว่าตัวองค์พระปฐมเจดีย์มีรอยร้าว แตกร้าวหลายแห่ง กระเบอ้ื งที่ประดับหลุดรว่ งลงมา จึงได้แจ้งเรื่องไปยังรัฐบาลสมัยนั้น และได้มีการ สารวจตรวจสอบอยู่ประมาณ 9 ปี ในทส่ี ดุ ก็มีความเห็นว่าควรดาเนินการบูรณะเป็นการด่วน จึงได้ลง มือทาการซอ่ มแซมบรู ณะเมอื่ ปี พ.ศ.2518 และแลว้ เสร็จ ในปี พ.ศ. 2524 นอกจากจะไปไหว้พระขอ พรในวันพระใหญ่แล้ว ภายในวัดพระปฐมเจดีย์แห่งน้ี ยังมีสิ่งสาคัญอีกหลายอย่างด้วยกัน อาทิ “พระพุทธรูปศิลาขาว” หรือ “หลวงพ่อประทานพร” ซ่ึงประดิษฐานอยู่ภายในพระอุโบสถ เป็น พระพทุ ธรปู ปางประทานปฐมเทศนา สนั นษิ ฐานวา่ นา่ สรา้ งข้นึ มาในสมยั ทวาราวดี “วิหารปัญจวัคคีย์” ก็ เป็นสถานท่ีสาคญั อีกแหง่ หน่งึ ภายในวดั แหง่ นี้ โดยเพงิ่ จะบูรณปฏิสังขรณ์แล้วเสร็จ และเปิดให้เข้าชม ภายในเปน็ วิหารทีม่ จี ติ รกรรมฝาผนังที่ประณีตและสวยสดงดงามเป็นอย่างมาก เป็นเรื่องราวประวัติ ความเป็นมาของศาสนาพุทธ ประวัติการสรา้ งองคพ์ ระปฐมเจดีย์แหง่ นี้ ตั้งแต่เร่ิมแรกจนปัจจุบัน และ ประวัติศาสตรอ์ งคพ์ ระปฐมเจดยี ์ 3 สมยั ในยคุ รัตนโกสนิ ทร์ กล่าวโดยสรุป ความเชื่อเกี่ยวกับตานานการก่อสร้างพระปฐมเจดีย์ วัดพระปฐมเจดีย์ราช วรวหิ าร” แหง่ น้ี ถือเป็นพระมหาเจดีย์ท่ใี หญ่ท่สี ุดของประเทศไทย เดมิ เรียกว่า “พระธมเจดีย์” สร้างขึ้น เมือ่ คราวท่พี ระสมณทตู ในพระเจ้าอโศกมหาราชเดินทางมาเผยแผ่ศาสนายังดินแดนสุวรรณภูมิก็เป็นได้ เพราะพระเจดยี เ์ ดมิ มีลกั ษณะสถูปกลม รูปทรงคล้ายบาตรคว่า หรือทรงโอคว่า แบบเดียวกับพระสถูป สาญจีในประเทศอินเดีย ท่ีพระเจ้าอโศกมหาราชทรงสร้างไว้ แต่มียอดเป็นแบบปรางค์ สูงราว 2 เมตร องคพ์ ระปฐมเจดยี ์ มีการสรา้ งและปฏสิ ังขรณ์มาอย่างนอ้ ย 3 ครัง้ แล้วน้ันคอื ในสมัยสุวรรณภมู ิ คือ ระยะ การสร้างครั้งแรก ราวพุทธศักราช 300-1000 ต่อมาในสมัยทวารวดี มีการสร้างเพ่ิมเติม ประมาณช่วง พทุ ธศกั ราช 1000-1600 และครั้งที่ 3 กค็ ือสมยั ทมี่ กี ารบูรณปฏิสังขรณใ์ นสมยั รัตนโกสนิ ทร์

64 วิหารปญั จวัคคีย์ 1.1.2 จากการเล่าสืบต่อกันมา รุ่นต่อรุ่น เกี่ยวกับตานาน ย้อนกลับไปเม่ือพุทธ ศตวรรษท่ี 14 ดนิ แดนอนั เป็นภาคกลางของสยามประเทศหรือประเทศไทยในปัจจุบัน มี “เมืองนคร ชัยศรี” ที่ตั้งอยู่ริมแม่นา้ นครชัยศรี อันมี“พระยากง” เป็นกษัตริย์ที่มีความสามารถ พระองค์ได้ ปกครองบ้านเมืองและประเทศราชอย่างมีความสุข แต่พระองค์ยังไม่มีพระโอรสและธิดาไว้สืบสกุล พระองค์และพระอัครมเหสีจึงไดบ้ าเพญ็ ทาน และรกั ษาศีลอย่างหนักแล้วต้ังจิตอธิษฐานขอบุตรไว้สืบ สนั ตติวงศ์ต่อไป หลายปีผ่านไปพระอัครมเหสีก็ได้ต้ังครรภ์ และเมื่อครบถ้วนทศมาสแล้ว ก็ได้คลอด พระโอรสรูปงามผิวพรรณดีออกมา ซ่ึงในพิธีทาคลอดน้ันได้นาพานไปรองรับพระโอรสแต่ได้เกิด อุบัติเหตุขึ้น คือศีรษะของพระโอรสได้กระทบกับขอบพานทองรอง ซึ่งเป็นเหตุอัศจรรย์พานทองท่ี แข็งแรงน้นั บุบยบุ ลงไป และทาให้เกดิ รอยแผลทีห่ นา้ ผากแต่ไมเ่ ป็นอนั ตรายแต่อย่างใด พระราชาทรง ดีพระทัยมากท่ีได้พระโอรสไว้สืบสกุล จึงได้ทาพิธีฉลองและสมโภชพระโอรสอย่างเอิกเกริก และ หลังจากนนั้ ได้ให้โหรมาทานายลักษณะและตั้งชื่อให้พระโอรส โดยโหรหลวงทานายว่า พระโอรสน้ีมี บญุ ญาธิการมาก มคี วามสามารถในการรบและการปกครองที่ดีหาใครจะต่อกรพระองค์ได้ไม่ และจะ ไดเ้ ปน็ กษตั รยิ ส์ ืบต่อจากพระองคอ์ ยา่ งแน่นอน พระราชาไดย้ นิ ดังนั้นกโ็ สมนัสย่ิงนัก โหรอ้าอ้ึงอยู่นาน เมื่อพระราชาขอให้บอกมาพระองค์จะไม่ว่าอะไร โหรจึงบอกว่าในอนาคตพระโอรสจะทาปิตุฆาต (ฆา่ พ่อ) พระยากงครุ่นคิด และปริวิตกในคาทานาย และอนาคตของพระองค์ และราชสมบัติยิ่งนัก พระองคจ์ งึ ตัดสินพระทยั ใหน้ าพระโอรสไปฆา่ ทิง้ ฝา่ ยพระอัครมเหสีผู้เป็นมารดาทรงตกพระทัย และ อาลยั รกั ลูกในอุทรยิง่ นกั ไมย่ อมทาตามแตจ่ ะขัดพระบัญชากไ็ ม่ได้ จึงไดต้ ิดสินบนเพชฌฆาตให้ทาการ ฆา่ เดก็ ทารกอื่นแทนแลว้ ให้นาพระโอรสของนางไปให้“ยายหอม”หญิงชาวบ้านผู้มีอาชีพเลี้ยงเป็ดเป็น คนเลี้ยงดู โดยห้ามแพร่งพรายเรื่องนี้อย่างเด็ดขาด ยายหอมซึ่งได้รับคาสั่งของอัครมเหสีจาก เพชฌฆาตกท็ าตามดว้ ยความรักและความเมตตาในชะตากรรมของพระโอรสนอ้ ยผู้น่าสงสาร ยายหอม ไดถ้ ามชื่อพระโอรสวา่ ต้ังชอ่ื ว่าอยา่ งไร เพชฌฆาตบอกว่าพระมเหสีต้ังชื่อให้ว่า “พานทอง”และกาชับ ห้ามยายหอมบอกเรอ่ื งน้ีแก่ผู้ใดอย่างเด็ดขาดแม้แต่พระโอรสก็ตาม ยายหอมเล้ียงดูพระโอรสอย่างดี

65 เหมือนกับลูกของตนเอง และได้พาไปฝากเรียนหนังสือกับพระอุปัชฌาย์ผู้เก่งกาจในแถบน้ันอีกด้วย อันความรคู้ วามสามารถของเดก็ พานทองส่อแววแห่งความเก่งกาจในสติปัญญา และภาวะผู้นาท่ีดีมา ตั้งแต่ยังเด็ก พระอาจารย์ผู้มีฌานอภิญญาได้พร่าสอนให้กตัญญูรู้คุณและต้องไม่วู่วาม และใช้แต่ อารมณ์มากกว่าเหตุผลเด็ดขาด พระอาจารย์ได้แนะนาให้ยายหอมให้อนุญาตให้หลานชายไปรับ ราชการกับ “พระยาราชบุรี” อันเป็นเมืองประเทศราชของนครชัยศรี เพ่ืออนาคตท่ีดีของหลานยาย เอง เพราะเห็นว่ามีความสามารถ และต้องการให้อยู่ไกลจากพระบิดาแห่งนครชัยศรีนั้นเอง พระ อาจารย์จงึ ได้ฝากเขา้ รบั ราชการในพระยาราชบุรี ซ่ึงพานทองได้รับราชการด้วยความรู้ความสามารถ และจงรักภักดยี ง่ิ นัก จนสนทิ สนม เปน็ ท่ไี วว้ างพระทัย จึงได้รับการยกย่องและรับเป็นโอรสบุญธรรม เลยทีเดียว ครั้นเวลานานหลายปีผ่านไปพานทองก็ได้รับความไว้วางใจให้ข้ึนดารงตาแหน่งเป็น “พระอุปราช” แห่งเมืองราชบุรี ในปีหน่ึงของเมืองราชบุรี เกิดฝนแล้งไม่ตกต้องตามฤดูกาล เกิด ข้าวยากหมากแพง ประชาชนเดือดร้อนอย่างหนัก ไม่มีเครื่องราชบรรณาการเพียงพอที่จะส่งให้กับ นครชัยศรี พระยาราชบุรีทรงกลุ้มพระทัยมาก แต่พระอุปราชพานทองให้ความเห็นว่าปีนี้ไม่ต้องส่ง เครอ่ื งราชบรรณาการให้กับเมืองนครชัยศรี เพราะบ้านเมืองของเรากาลังลาบากมาก พระยาราชบุรี บอกวา่ ทาอย่างนน้ั ไม่ไดเ้ ด็ดขาด เพราะจะทาให้พระยากงพิโรธ และอาจยกทัพมาตีเมืองราชบุรีอย่าง แน่นอน พระอปุ ราชทรงยืนยัน และจะขอตอ่ สู้ และปกปอ้ งเมืองราชบุรีเอง หากพระยากงยกทัพมาตี ฝ่ายพระยากงทราบดังนั้นก็พิโรธจัด จึงส่ังยกทัพเตรียมไพร่พลบุกตีเมืองราชบุรีท่ีแข็งขืนไม่ยอมส่ง เคร่อื งราชบรรณาการ และไมย่ อมอ่อนนอ้ ม อนั จะเปน็ เย่ยี งอย่างที่ไม่ดีให้กับหัวเมืองประเทศราชอ่ืน ๆ คร้ันได้เพลา และฤกษ์ศึกสงคราม แล้วจึงยกทัพใหญ่มาตีเมืองราชบุรีด้วยพระองค์เอง พระอุปราช พานทองจงึ อาสายกทัพออกสู้ข้าศึกอย่างสามารถ และท้ังคู่ได้กระทา “ยุทธหัตถี” รบกันบนหลังช้าง อย่างย่ิงใหญ่และสมพระเกียรติ พระยากงพลาดทา่ เสียทีถูกอุปราชพานทองฟนั พระศอด้วยของ้าวขาด ส้ินพระชนม์บนหลังช้างศึกกลางสนามรบน้ันเอง หลังสงครามท่ีพระยาพานเป็นผู้ชนะศึก ซึ่งตาม ธรรมเนียมโบราณนั้น เมืองนครชัยศรตี อ้ งตกเปน็ เมอื งขึน้ ของราชบุรี พระยาราชบุรีดีพระทัยมาก และ ยกย่องชมเชยในเดชานุภาพ และความจงรักภักดีของโอรสบุญธรรมยิ่งนัก จึงยกเมืองนครชัยศรีให้ พระองคป์ กครองอันเปน็ พระมหากรุณาธคิ ุณต่อพระยาพานย่ิงนัก ซ่งึ ทรัพยส์ มบตั ิ ขา้ ทาส บาทจาริกา สนมนางใน และพระมเหสีของเมอื งนครชยั ศรีก็ต้องตกเป็นสมบัติของพระองค์โดยปริยาย ในวันหนึ่ง พระยาพานกษัตริย์ผู้ครองเมืองนครชัยศรี พระองค์ใหม่มีพระประสงค์จะเข้าไปบรรทมกับอดีต พระอัครมเหสีของพระยากง ทาให้เทพเทวาที่สิงสถิตในพระนครแห่งน้ันเป็นกังวลและคิดหาทาง ช่วยเหลือพระองคไ์ ม่ให้ก่อเวรสรา้ งกรรมมากไปกวา่ นี้ จึงได้แปลงเป็นแพะแม่ลูกมานอนขวางทางเข้า พระตาหนกั ของพระอคั รมเหสี โดยในขณะท่พี ระยาพานกาลงั ก้าวเดนิ ขา้ ม แพะผู้ลูกได้ถามแพะแม่ว่า ทาไมเขาเดนิ ขา้ มเรา แม่แพะตอบว่า ประสาอะไรกับการเดินข้ามเรา แม้แต่แม่ของเขาก็ยังจะเอาทา เมีย พระยาพานได้ยินดังนั้นก็เอะใจแต่ไม่ได้คิดอะไร และในคืนน้ีก็เพียงมาพูดคุยด้วยและดื่มน้าชา เท่าน้ันเพราะรู้สึกไม่สบายพระทัยอย่างบอกไม่ถูก หลังจากน้ันมาอีกหลายวันพระองค์ก็จะเข้าไป บรรทมกบั พระอคั รมเหสอี กี คร้งั นก้ี ็ปรากฏว่ามมี ้าแม่ลูกมานอนขวาง และพูดเหมอื นเดิมอีก พระองค์ ก็ได้แค่พูดคุย และด่ืมน้าชาด้วยเทา่ นนั้ เหมือนเดิม ในครั้งทส่ี ามหลังจากที่ครุ่นคิด และเจอเหตุการณ์ แปลก ๆ ถึงสองคร้ังสองครา พระองค์ก็ได้ครุ่นคิด และตั้งสัจอธิษฐานว่า หากพระอัครมเหสีเป็น มารดาของพระองคจ์ รงิ ก็ใหป้ รากฏวา่ มีน้านมไหลออกมาจากถนั ให้เห็นในการพดู คยุ ปฏิสันถารกันด้วย

66 เทอญ แล้วพระองค์ก็ไปท่ีตาหนักนั้นอีก ซ่ึงก็เหมือนเดิม แต่คร้ังน้ีเป็นแมวแม่ลูก ซ่ึงก็พูดเหมือนกับ แพะและมา้ ในคร้ังกอ่ น แต่พระองค์ก็เข้าไปในตาหนัก ในระหว่างที่สนทนาปราศรัยกันอยู่นั้น น้านม จากถันของพระอคั รมเหสีก็ได้ไหลซมึ และไหลย้อยออกมานอกเสือ้ ทรงของพระนาง เป็นท่ีอัศจรรย์ใจ ย่ิงนัก พระยาพานทองเห็นดังน้ันจึงรีบลุกจากพระที่นั่งลงมาน่ังกับพื้นแล้วกันแสงพร้อมก้มกราบ พระมารดาแนบพืน้ อยูอ่ ยา่ งนั้น พระมารดาตกพระทัยแต่พอจะอนุมานได้บ้างว่าเกิดอะไรขึ้น เพราะ คาทานายโหรบอกวา่ ใครคอื คนท่ีจะฆา่ พระยากง และได้มองเห็นหน้าผากทเ่ี ปน็ แผลเปน็ ของพระยาพาน ต้ังแต่วันแรกที่เข้ามาหาแล้ว ท้ังสองแม่ลูกจึงได้สอบถามและบอกเร่ืองราวท่ีมาท่ีไปของกันและกัน พระยาพานทราบดังน้ันก็โศกเศร้าเสียใจอย่างหนัก ที่พระองค์ทาปิตุฆาตและเกือบจะได้พระมารดา เป็นภรรยาอีก พระองคใ์ นยามน้ีโกรธ และเกลยี ดยายหอมมารดาเลี้ยงยง่ิ นกั ที่ยายหอมรู้ความจริงทุก อยา่ งแต่ไมเ่ คยบอกพระองคแ์ ตอ่ ย่างใดเลยจนเหตุการณ์เลวร้ายและบานปลายมาจนถึงขณะนี้ ดีท่ีว่า เทวดาเมตตาได้แปลงมาเปน็ สตั วน์ อนขวางประตูและใหส้ ตพิ ระองคจ์ ึงไม่เกดิ เรอ่ื งเลวร้ายมากไปกว่าน้ี ด้วยอารมณ์เหนอื เหตุผล พระยาพานจงึ ไดส้ ัง่ ให้ทหารไปตัดหัวยายหอมให้ตายไปบัดเด๋ียวนี้ และแล้ว ชะตากรรมยายหอมผซู้ ่ือสัตยก์ ็ศีรษะหลุดออกจากบ่าตายไปในทันที ฝ่ายพระยาพานเมื่อพระทัยเย็น ลงแล้ว กพ็ ิจารณาใครค่ รวญเรอื่ งราวตา่ ง ๆ อย่างแจ่มแจ้ง เมื่อได้สติก็รีบห้ามทหารไม่ให้ไปฆ่ายายหอม ผู้มพี ระคณุ มากลน้ คนนน้ั แตอ่ นจิ จา สายไปเสียแล้ว พระยาพานเสยี ใจสตแิ ทบฟ่ันเฟือนท่ีพระองค์ได้ ทากรรมอันหนักหนาและใหญห่ ลวงตอ่ ผมู้ ีพระคุณถงึ สองท่าน พระองค์ไม่เป็นอันกินอันนอนด้วยเกรง กลัวในบาปอนั มหนั ตน์ ้ยี ิง่ นกั พระองคไ์ มร่ จู้ ะทาอย่างไรดี ปรึกษาใครก็ไม่พอพระทัย และไม่รู้สึกดีข้ึน เลย จึงได้นกึ ถึงพระอาจารยท์ ยี่ ายหอมได้ไปฝากให้เปน็ ศษิ ย์สมัยยังเยาว์วัยน้ันเอง พระอาจารย์เข้าใจ ในวบิ ากกรรม ซึ่งใครก็หลีกเล่ยี งไมไ่ ด้มันต้องเปน็ ไป และเพอ่ื กรรมที่จะเบาบางของพระยาพาน ดังนั้น พระอาจารยไ์ ดแ้ นะนาลกู ศิษย์ใหส้ ร้างพระเจดีย์สูงใหญ่เท่ากับนกเขาเหิรถวายเป็นพุทธบูชาเพ่ืออุทิศ บุญใหก้ ับพระยากงพระบิดา แลว้ สรา้ งพระเจดีย์ใหญ่อกี องคอ์ ทุ ิศใหย้ ายหอมก็จะทาให้ได้บุญกุศลมาก และกรรมหนักนั้นจะได้เบาบางลงบ้าง อย่างน้อยจิตใจของพระองค์ก็จะมีความสุขข้ึนมาบ้างน้ันเอง พระยาพานจึงได้ตัดสินใจก่อสร้างพระเจดีย์ครอบ “พระปฐมเจดีย์” องค์เก่า (ที่สร้างในสมัยท่ีคณะ พระอรหนั ต์ สายท่ี 8 ที่ “พระเจ้าอโศกมหาราช” ได้ส่งมาเผยแผ่พระพุทธศาสนาในสุวรรณภูมิทวีป แถบน้ี ในราวพุทธศตวรรษที่ 3 ) ให้ใหญ่สวยงาม และสูงเท่ากับนกเขาเหิน (นกเขาบินนั้นเอง) เพ่ือ อุทิศบุญกศุ ลให้กับพระบิดาคอื พระยากง ดังท่ีปรากฏเห็นอยู่คือ พระปฐมเจดีย์ อาเภอเมืองนครปฐม จงั หวัดนครปฐม ตลอดมาจนถึงปจั จุบันน้นี ัน้ เอง และไดส้ รา้ ง “พระประโทนเจดีย์” อย่างสวยงามและ ใหญ่โต เพื่ออุทิศบุญกุศลให้กับยายหอมผู้เป็นมารดาเล้ียงของพระยาพาน ซ่ึงปรากฏให้เห็นและได้ กราบไหวส้ ักการบชู า ทีว่ ัดพระประโทนเจดีย์ อาเภอเมอื ง จังหวัดนครปฐม ในทกุ วนั นนี้ ้นั เอง

67 พญากง – พญาพาน ศาลยายหอม ตาบลดอนยายหอม อาเภอเมืองนครปฐม จังหวดั นครปฐม 1.2 ความเชือ่ เกย่ี วกบั พระบรมสารีรกิ ธาตุในองคพ์ ระปฐมเจดยี ์ 1.2.1 พระบรมสารีริกธาตุ เรียกโดยยอ่ วา่ พระบรมธาตุ คือ พระอัฐิของพระพุทธเจา้ พระพทุ ธเจา้ ซึง่ พระองคไ์ ดท้ รงอธษิ ฐานไว้ก่อนปรินิพพาน ให้คงเหลือไว้หลังจากการถวายพระเพลิง พระพุทธสรรี ะ เพือ่ เปน็ เคร่อื งยดึ เหน่ียวจติ ใจของพทุ ธบรษิ ัท พระบรมธาตมุ สี องลักษณะคือ พระบรม ธาตุท่ีไม่แตกกระจาย และท่ีแตกกระจาย มีขนาดเล็กสุดประมาณเมล็ดพันธุ์ผักกาด ชาวพุทธเชื่อว่า พระบรมสารีรกิ ธาตุเปน็ วตั ถแุ ทนองค์พระบรมศาสดาท่ที รงคุณค่าสูงสุดในศาสนาพุทธ จึงนิยมกระทา การบูชาองค์พระบรมสารีริกธาตุโดยประการต่างๆ เช่น การสร้างเจดีย์ เพ่ือประดิษฐานพระธาตุไว้

68 สักการะ โดยเชื่อว่ามีอานิสงส์ประดุจได้กระทาการบูชาแด่พระพุทธเจ้าเมื่อยังทรงพระชนม์อยู่ ทั้งน้ี คาวา่ \"พระบรมสารีรกิ ธาตุ\" เปน็ ศัพทเ์ ฉพาะใช้เรียกเฉพาะพระธาตุของพระพทุ ธเจา้ หากเปน็ ของพระ อรหนั ต์สาวกจะเรียกวา่ \"พระธาต\"ุ เท่านัน้ 1.2.2 ความสาคญั ของพระบรมสารีรกิ ธาตุ ในดนิ แดนตา่ ง ๆ ท่นี ับถือพระพทุ ธศาสนา ตา่ งนบั ถือว่าพระบรมสารีรกิ ธาตุ เป็นวัตถุสุดค่าสูงสุด เนื่องจากเป็นส่วนหนึ่งแห่งพระพุทธสรีระขององค์สมเด็จพระบรมศาสดา สมั มาสมั พทุ ธเจ้าและด้วยความเชื่อเร่อื งพระพทุ ธบารมปี ระดจุ พระองค์ทรงพระชนมอ์ ยู่ จึงมีความเช่ือ วา่ พระบรมสารีรกิ ธาตุแสดงปาฏิหาริยต์ ่าง ๆ ได้หลากหลายรูปแบบ เช่น พระบรมสารีริกธาตุลอยน้า, พระบรมสารีริกธาตุเสด็จเคล่ือนย้ายท่ีประดิษฐานเองได้, พระบรมสารีริกธาตุแสดงปาฏิหาริย์ใน ลักษณะตา่ ง ๆ เช่น เปล่งแสงหรือรัศมีโอภาส หรือเพ่ิมจานวนได้ เป็นต้น ซ่ึงยังไม่สามารถอธิบายใน เชงิ วิทยาศาสตร์ได้ แต่เม่ือนาเอาพระบรมสารีริกธาตุไปเทียบกับธาตุต่าง ๆ ที่มีอยู่ในโลกแล้ว พบว่า ไม่ตรงกบั ธาตใุ ดเลย ในประเทศไทยสมัยโบราณ ปรากฏหลักฐานความเชื่อปาฏิหาริย์ที่เก่ียวเนื่องกับ พระบรมสารีรกิ ธาตทุ ี่เกา่ ที่สุดในจารึกวัดศรีชุม ซึ่งเป็นศิลาจารึกสุโขทัยหลักที่ 2 โดยพระมหาเถรศรี ศรัทธาราชจุฬามุนศี รรี ัตนลังกาทปี มหาสามีเปน็ เจา้ ซ่ึงเป็นพระโอรสของพระยากาแหงพระราม และ เป็นพระนัดดาของพ่อขุนผาเมือง เป็นผู้จารึกข้ึนในระหว่างปี พ.ศ. 1890-พ.ศ. 1917 โดยมีส่วนหน่ึง ของจารึกกล่าวถึงอิทธิปาฏิหาริย์ของพระบรมสารีริกธาตุที่วัดมหาธาตุ นอกจากน้ีในสมัยอยุธยายัง ปรากฏหลักฐานความเชื่อปาฏิหาริย์ท่ีเกี่ยวเน่ืองกับพระบรมสารีริกธาตุในพระราชพงศาวดารหลาย แห่ง เช่น ในสมยั สมเดจ็ พระบรมราชาธิราชท่ี 1, สมเด็จพระนเรศวรมหาราช สมเดจ็ พระเอกาทศรถ เปน็ ต้น และในสมยั รตั นโกสินทร์ เช่น ในสมัยพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา้ เจ้าอยู่หัว,พระบาทสมเด็จ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อย่หู ัว และในเหตกุ ารณ์ท่ีองคพ์ ระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกล้าเจ้าอยู่หัว ทอดพระเนตร เห็นปาฏิหารยิ ท์ ่ีองค์พระปฐมเจดีย์ เปน็ ตน้ 1.2.3 พระบรมสารีริกธาตุจากศรีลงั กาถึงไทย ในโอกาสครบรอบ 60 ปี สถาปนาความสมั พนั ธท์ างการทูตไทย-ศรีลังกา รฐั บาลของทง้ั 2 ประเทศ เห็นความสาคัญท่ีเก่ียวกับพระพุทธศาสนา จึงอัญเชิญพระบรมสารีริกธาตุ อันศักดิ์สิทธ์ิมาประดิษฐานเป็นการชั่วคราว ณ พุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม ซึ่งเป็นศูนย์กลาง พระพุทธศาสนาของโลก เพ่ือให้พุทธศาสนิกชนชาวไทย และต่างประเทศ ได้มีโอกาสเข้าสักการะ ถวายเป็นพทุ ธบชู า ตัง้ แตว่ นั ที่ 1-16 พฤศจกิ ายน 2558 รวมเวลา 16 วนั ด้วยกนั สว่ นความสาคัญของ พระบรมสารีริกธาตุพระองค์นี้ กนก แสนประเสริฐ รองผู้อานวยการสานักงานพระพุทธศาสนา แหง่ ชาติ ใหค้ วามรวู้ ่า เปน็ พระบรมสารีริกธาตุในส่วนพระรากขวัญ หรือไหปลาร้า ถือเป็นคร้ังแรกที่ ถูกอญั เชญิ ออกจากประเทศศรีลังกา ปัจจุบัน พระบรมสารีริกธาตุองค์ดังกล่าว ประดิษฐานยังวัดมหิ ยานกะนะ ราชามหาวหิ าร ประเทศศรีลังกา ซึ่งตามบันทึกของวัด ระบุว่า เป็นวัดท่ีสร้างขึ้นในสมัยท่ี องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้ายังทรงมีพระชนม์ชีพอยู่ มีอายุยาวนานมากกว่า 2,500 ปี และ หลังจากท่ีพระพุทธองค์ตรัสรู้ได้ 9 เดือน ได้เสร็จประทับรอยพระบาทไว้ในบริเวณท่ีเป็นท่ีต้ังของวัด ซ่ึงเมื่อพระพุทธองค์ปรินิพพานแล้ว พระอรหันต์ นามว่า สาราพุมหาเถระ ได้อัญเชิญพระบรม สารรี กิ ธาตุ ซึ่งเปน็ กระดูกไหปลารา้ ดา้ นซา้ ยมาประดษิ ฐานยงั สถปู วัดมหยิ านกะนะ ประเทศศรีลงั กา

69 อย่างไรก็ตาม คร้ังนี้ไม่ใช่ครั้งแรกที่พระบรมสารีริกธาตุถูกอัญเชิญมาจากประเทศศรีลังกา หาก ย้อนกลับไปเม่ือปี 2556 พระวัสกดุเวมหินทวังสะ มหานายกเถระ ประมุขสงฆ์ของอมรปุรนิกาย แหง่ วัดทีปทุตตมาราม นครโคลัมโบ ประเทศศรีลังกา ได้อัญเชิญพระบรมสารีริกธาตุ มาถวายให้แก่ พระครปู ลดั สุรฐั สริ ิปุณโญ เจ้าอาวาสวัดนายโรง กรุงเทพมหานคร เพื่อประดิษฐานเป็นการถาวรใน ประเทศไทย เนื่องในโอกาสมหามงคลท่ีพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเจริญพระชนมพรรษา 86 พรรษา 5 ธันวาคม 2556 กล่าวโดยสรุป ความเช่ือเก่ียวกับพระบรมสารีริกธาตุในองค์พระปฐมเจดีย์ (1) พระบรม สารรี กิ ธาตุ เรียกโดยย่อว่า พระบรมธาตุ คือ พระอัฐิของพระพุทธเจ้า ซึ่งพระองค์ได้ทรงอธิษฐานไว้ ก่อนปรินิพพาน ให้คงเหลือไว้หลังจากการถวายพระเพลิงพระพุทธสรีระ เพื่อเป็นเคร่ืองยึดเหนี่ยว จติ ใจของพทุ ธบริษัท (2) ความสาคัญของพระบรมสารรี ิกธาตุ ดนิ แดนตา่ ง ๆ ทน่ี ับถือพระพุทธศาสนา ต่างนับถือวา่ พระบรมสารีริกธาตุเป็นวัตถุสุดค่าสูงสุด เน่ืองจากเป็นส่วนหน่ึงแห่งพระพุทธสรีระของ องคส์ มเด็จพระบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้า และด้วยความเช่ือเร่ืองพระพุทธบารมีประดุจพระองค์ ทรงพระชนม์อยู่ จึงมีความเชื่อว่าพระบรมสารีริกธาตุแสดงปาฏิหาริย์ต่าง ๆ ได้หลากหลายรูปแบบ และ (3) พระบรมสารีริกธาตุจากศรีลังกาถึงไทย สถาปนาความสัมพันธ์ทางการทูตไทย-ศรีลังกา รัฐบาลของทงั้ 2 ประเทศ เห็นความสาคัญท่ีเกี่ยวกับพระพุทธศาสนา จึงอัญเชิญพระบรมสารีริกธาตุ อันศักดิ์สิทธ์ิมาประดิษฐานเป็นการช่ัวคราว ณ พุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม ซ่ึงเป็นศูนย์กลาง พระพุทธศาสนาของโลก เพื่อให้พุทธศาสนิกชนชาวไทย และต่างประเทศ ได้มีโอกาสเข้าสักการะ ถวายเป็นพทุ ธบูชา พระบรมสารีริกธาตุ วัดพระพระปฐมเจดีย์ อาเภอเมืองนครปฐม จงั หวัดนครปฐม

70 1.3 ความเชอื่ เกี่ยวกบั พระพุทธรปู ศกั ดส์ิ ิทธิ์ ในวัดพระปฐมเจดียร์ าชวรมหาวิหาร 1.3.1 พระรว่ งโรจนฤทธิ์ ศรอี นิ ทราทติ ย์ ธรรมโมภาส มหาวชริ าวุธราชปูชนยี บพิตร หรือ พระร่วงโรจนฤทธ์ิ เป็นพระพุทธรูปปางห้ามญาติ ศิลปะสุโขทัย ประดิษฐานท่ีพระวิหารด้าน ทิศเหนือของพระปฐมเจดีย์ วัดพระปฐมเจดีย์ราชวรมหาวิหาร เมื่อ พ.ศ. 2451 พระบาทสมเด็จพระ มงกฎุ เกลา้ เจา้ อยู่หวั ครง้ั ยังทรงดารงพระอสิ ริยยศเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมงกุฎราช กุมาร ไดเ้ สด็จประพาสหัวเมืองเหนือ ได้ทอดพระเนตรพระพุทธรูปเก่าแก่หลายองค์ โดยเฉพาะองค์ หน่งึ ท่ีเมอื งศรสี ัชนาลัย มีพุทธลักษณะงดงามตอ้ งพระราชหฤทัย แต่องค์พระชารุดเสียหายมาก ยังคง เหลอื อย่แู ตพ่ ระเศยี รกบั พระหัตถ์ข้างหนง่ึ และพระบาท พอสันนษิ ฐานได้วา่ เปน็ ปางห้ามญาติ จึงโปรด เกล้าโปรดกระหม่อมใหอ้ ัญเชญิ ลงมากรงุ เทพมหานคร แล้วใช้ช่างป้ันขึ้นให้เต็มองค์ ครั้นเม่ือพระองค์ ไดเ้ สด็จเถลิงถวัลราชสมบัติแล้ว ต่อมาในปี พ.ศ. 2454 จึงโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้พระเจ้าบรม วงศ์เธอ พระองค์เจ้ากฤษดาภินิหาร กรมพระนเรศร์วรฤทธ์ิ เสนาบดีกระทรวงโยธาธิการ จัดทา ประมาณการค่าใช้จ่ายในการหล่อปฏิสังขรณ์ และดาเนินการจัดหาช่างทาการปั้นหุ่นสถาปนาข้ึนให้ บรบิ ูรณเ์ ต็มองค์พระพุทธรปู เม่ือการป้นั พระพทุ ธรปู นนั้ บริบรู ณ์เสร็จ เปน็ อันจะเททองหล่อได้แล้ว จึง โปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้จัดการพระราชพิธีสถาปนาพระพุทธรูปพระองค์น้ันที่วัดพระเชตุพน วมิ ลมังคลารามราชวรมหาวิหาร ในวนั ท่ี 30 ธนั วาคม พ.ศ. 2456 ซ่ึงเป็นกับวันเฉลิมพระชนมพรรษา หล่อเสร็จได้องค์พระสูงแต่พระบาทถึงพระเกศ 12 ศอก 4 น้ิว แล้วโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้ อัญเชิญออกจากกรุงเทพมหานคร ใน เดือนมกราคม พ.ศ. 2457 เพื่อไป ประดิษฐานยังพระวิหารพระปฐมเจดีย์ เจ้าพนกั งานจดั การตกแต่งตอ่ มาจนแล้ว เสร็จในวนั ท่ี 2 พฤศจิกายน พ.ศ. 2458 ต่อมาวันที่ 26 กันยายน พ.ศ. 2466 ระหว่างประทับแรม ณ พลับพลา เจ้าเจ็ด อาเภอเสนา จังหวัดพระนคร ศรีอยุธยา ได้ทรงพระอนุสรณ์คานึงถึง พระพุทธรูปองค์น้ีว่ายังไม่ได้สถาปนา พระนามจึงประกาศกระแสพระบรมราช โองการ เมื่อวนั ท่ี 12 ตุลาคม พ.ศ. 2466 ถ ว า ย พ ร ะ น า ม พ ร ะ พุ ท ธ รู ป อ ง ค์ นี้ ว่ า “พระร่วงโรจนฤทธิ์ ศรีอินทราทิตย์ ธรรมโมภาส มหาวชิราวุธราชปูชนีย บพติ ร”

71 1.3.2 พระพทุ ธรปู ศิลาขาว พระพุทธรูปศลิ าขาว เป็นพระพุทธรูป ศิลปะแบบทวารวดี ปางแสดงปฐเทศนา สูงประมาณ 148 น้ิว วัสดุทามาจากศิลาขาว เป็นพระพุทธรูปท่ีมีความสาคัญอีกองค์หนึ่งของไทย ปัจจุบันประดิษฐานอยู่ท่ีวัดพระปฐมเจดีย์ราชวรมหาวิหาร พระพุทธรูปศิลาขาว เป็นพระพุทธรูป โบราณกว่าพันปี พระพทุ ธรูปองค์นี้ เดมิ อยู่ในสถูปเจดีย์วัดทุ่งพระเมรุ ในสมัยรัชกาลท่ี 4 ชาวบ้านได้ ทาการขนอิฐจากวดั ทงุ่ พระเมรุ ซึ่งเป็นวัดร้าง แล้วนามาบูรณะพระปฐมเจดีย์ ในขณะที่กาลังขนย้าย ได้พบจอมปลวกขนาดใหญ่ และเป็นท่ีน่าอัศจรรย์ เมื่อมีพระเกตุมาลาของพระพุทธรูปโผล่พ้นยอด ข้ึนมา เม่ือชาวบ้านเห็นเชน่ นัน้ จงึ ทาการทาลายจอมปลวก เมื่อช่วยกนั ทาลายจอมปลวกออกก็พบกับ พระพทุ ธรปู ศิลาองคน์ ้ี พระพุทธรูปศิลาองคท์ พ่ี บอยู่ในจอมปลวกนเ้ี ป็นองค์ท่ีสมบูรณ์ท่ีสุดในกระบวน 4 องค์ และเปน็ พระพุทธรูปศิลาขาวทอ่ี ายกุ ว่าหนง่ึ พันปี ชดุ นี้สร้างไวใ้ ห้ถอดไดเ้ ป็นสว่ น ๆ เมื่อมีความ จาเปน็ ตอ้ งเคลอ่ื นยา้ ยก็สามารถถอดออกให้เคลื่อนยา้ ยจากสถานทพี่ บมายังวัดพระปฐมเจดีย์ พระพุทธรูปศลิ าขาว ท่ีลานชน้ั ลดด้านทิศใต้ กลา่ วโดยสรุป ความเชอื่ เกีย่ วกบั พระพทุ ธรปู ศักดิ์สทิ ธ์ิในวัดพระปฐมเจดีย์ราชวรมหาวิหาร (1) พระร่วงโรจนฤทธิ์ ศรีอินทราทิตย์ ธรรมโมภาส มหาวชิราวุธราชปูชนิยบพิตร หรือ พระร่วงโรจน ฤทธ์ิ เป็นพระพุทธรูปปางห้ามญาติศิลปะสุโขทัย ประดิษฐานท่ีพระวิหารด้านทิศเหนือของพระปฐม เจดยี ์ วดั พระปฐมเจดีย์ราชวรมหาวิหาร องค์พระสูงแต่พระบาทถึงพระเกศ 12 ศอก 4 น้ิว แล้วโปรด เกล้าโปรดกระหม่อมให้อัญเชิญออกจากกรุงเทพมหานคร ในเดือนมกราคม พ.ศ. 2457 เพื่อไป ประดิษฐานยังพระวิหารพระปฐมเจดีย์ และ (2) พระพุทธรูปศิลาขาว เป็นพระพุทธรูปศิลปะแบบ ทวารวดีปางแสดงปฐมเทศนา สูงประมาณ148 นิ้ว วัสดุทามาจากศิลาขาว พระพุทธรูปศิลาขาว เป็น พระพุทธรูปโบราณกวา่ พนั ปี พระพทุ ธรูปองค์นีเ้ ดิมอยูใ่ นสถูปเจดีย์ วัดทุ่งพระเมรุ เป็นพระพุทธรูปที่ มีความสาคัญอกี องค์หนึ่งของไทย ปจั จุบันประดษิ ฐาน อยูท่ ีว่ ัดพระปฐมเจดียร์ าชวรมหาวหิ าร

72 เรื่องที่ 2 พธิ ีกรรมเก่ียวกับพระปฐมเจดยี ์ พิธีกรรม หมายถึง พิธีกรรมเป็นเร่ืองที่เก่ียวข้องกับประเพณีและวัฒนธรรม มนุษย์ใน สังคมทเี่ จรญิ แลว้ ต่างกม็ ีประเพณแี ละพธิ ีกรรมที่เฉพาะของตน พิธีกรรมเป็นเครื่องชีถ้ งึ ความสามัคคี ความกลมเกลียวเปน็ อนั หนึ่งอนั เดยี วกนั ของคนในชาติ พิธีกรรมเกี่ยวกับพระปฐมเจดีย์ ได้แก่ (1) ประเพณีการแห่ผ้าห่มองค์พระปฐมเจดีย์ ประเพณกี ารแหผ่ า้ ห่มองคพ์ ระปฐมเจดยี ์ เกิดขึ้นจากความเช่อื ของพทุ ธศาสนกิ ชน ว่าการถวายสิงของ เครื่องใช้แด่พระภิกษุสงฆ์จะได้บุญกุศล โดยเฉพาะการถวายผ้ากาสาวพัสตร์ ซ่ึงเป็นเคร่ืองนุ่งห่มแก่ พระสงฆ์นนั้ จะได้บุญสูงมาก พทุ ธศาสนิกชนจึงนิยมถวายผ้าดงั กลา่ ว รวมทง้ั นาผ้าไปห่มพระธาตุเจดีย์ ดว้ ย จึงเกดิ ประเพณีการห่มผ้าองค์พระปฐมเจดีย์ โดยมีการนาผ้าข้ึนไปห่มองค์พระปฐมเจดีย์ในช่วง งานเทศกาลนมัสการองค์พระปฐมเจดีย์มาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 4 และปฏิบัติสืบต่อกันมาเป็นประจา ทุกปี พระพุทธวิถีนายก (เพิ่ม ปุญญวสโน) เล่าว่าแต่เดิมจะห่มด้วยผ้าแดงหุ้มองค์พระปฐมเจดีย์ใน ฤดูกาลเดอื น 12 หลวงปู่บญุ วัดกลางบางแก้ว จะนาผ้ามาห่มองค์พระปฐมเจดีย์ทุกปี ขบวนเรือหลวง ปูบ่ ญุ จะเลย้ี วเข้าคลองเจดีย์บูชา มาแวะฉันเพลทว่ี ัดหว้ ยจรเข้ แล้วสมทบกับขบวนเรือของหลวงปู่นาค วัดหว้ ยจระเข้ นาผา้ แดงไปห่มองคพ์ ระปฐมเจดีย์ จนกลายเปน็ ประเพณีประจาปีของวัดพระปฐมเจดีย์ ในสมัยต่อมาก็ได้เปลยี่ นเปน็ ผา้ เหลอื งแทน ซ่ึงผา้ ท่จี ะหม่ โดยรอบองค์พระปฐมเจดียต์ อนบนนนั้ มคี วาม ยาวประมาณ 80-100 เมตร ปัจจบุ ันการแห่ผา้ จะทาในวนั เปิดงานนมัสการองค์พระปฐมเจดีย์ ก่อนทา พิธีเปิดงาน วัดจะจัดขบวนแห่ผ้าห่มองค์พระปฐมเจดีย์ ซึ่งผู้มีจิตศรัทธามาร่วมกันบริจาคเงิน เมื่อปี พุทธศกั ราช 2537 มกี ารรเิ ริ่มใหน้ าผ้าหม่ องค์พระปฐมเจดียม์ าคลี่ออกเปน็ ผืนยาว ในขณะแห่รอบองค์ พระปฐมเจดีย์ และรอบตลาดโดยให้ผู้รว่ มขบวนแห่ช่วยกันจับขึงไว้บนบ่าท้ังผืน ส่วนท่ีเหลือต้ังบนรถ ซง่ึ ตกแตง่ ให้สวยงามด้วยดอกไมส้ ด มีสตรแี ต่งกายสวยงามเป็นผู้เชญิ พานผ้าตามด้วยขบวนของหน่วย ราชการ เอกชน และประชาชน เวยี นรอบองคพ์ ระปฐมเจดีย์ 1 รอบ แล้วนามาพับไว้บริเวณด้านหน้า องค์พระปฐมเจดีย์ เพ่อื ใหพ้ ทุ ธศาสนกิ ชนไดเ้ ขียนคาอุทศิ ส่วนกุศล ลงบนผืนผ้าด้วยปากกาหรือดินสอ ที่ทางวัดจัดทาเตรียมไว้ให้ตลอด เมื่อถึงวันข้ึน 15 ค่า เดือน 12 ทางวัดจะนาผ้านั้นแห่เวียนทักษิณา วัตร รอบองค์พระปฐมเจดีย์ด้านใน 3 รอบ แล้วจึงน้าข้ึนไปห่มองค์พระปฐมเจดีย์ ที่เสาหารส่วนคอ ของพระเจดีย์ในเวลาเท่ียงคืน พิธีเร่ิมด้วยการบูชาพระรัตนตรัย กล่าวคาบูชาพระบรมสารีริกธาตุ กล่าวคาถวายผ้าห่มองคพ์ ระปฐมเจดยี ์ และจบด้วยการถวายจตปุ ัจจยั แดพ่ ระสงฆ์ เพ่ือใช้ในการบูรณะ องค์พระปฐมเจดีย์ กลางคืนมีการจุดดอกไม้ไฟเป็นพุทธบูชา และการละเล่นต่าง ๆ เป็นการฉลอง พุทธศาสนิกชนเชื่อว่าการได้มีส่วนทาบุญหรือบูชาปูชนียสถานสาคัญทางพุทธศาสนาแล้ว จะได้บุญ กุศลส่งให้ชีวิตดีข้ึนในอนาคต โดยเฉพาะพระเจดีย์ที่สูงใหญ่ท่ีสุดในโลก บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ เช่นนี้แล้ว ย่ิงจะได้รับความศักดิ์สิทธ์ิมีผลสัมฤทธิ์จริง (2) งานนมัสการองค์พระปฐมเจดีย์ เป็น ประเพณีท่ีสืบเนื่องมาแต่ครั้งรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวท่ีโปรดเกล้าโปรด กระหม่อม ให้มีการฉลองสมโภชน์องค์พระปฐมเจดีย์ หลังการปฏิสังขรณ์ และบูชาพระบรม สารีริกธาตุ การจดั งานกาหนดช่วงวันข้ึน 12 ค่า ถึงแรม 5 ค่า เดือน 12 รวม 9 วัน 9 คืน มีกิจกรรม แห่ผ้าห่มองค์พระปฐมเจดีย์ ลอยกระทง จาหน่ายสินค้า มีมหรสพนานาชนิด งานเทศกาลนมัสการ องค์พระปฐมเจดียข์ นึ้ ปีละครั้ง พุทธศาสนิกชนต่างนักหมายกันมากราบไหว้บูชาด้วยดอกไม้ธูปเทียน ของหอมและแก้วแหวนเงินทอง เพื่อจะได้บูชาพระบรมสารีริกธาตุ ประหน่ึงมาเฝ้าอยู่เบ้ืองพระยุคล

73 บาทแห่งสัมมาสัมมาสัมพุทธเจ้า จึงนับว่าเป็นบุญลาภอันประเสริฐสุด และ (3) งานมหาธีรราชเจ้า ราลึก มหกรรมวัฒนธรรม จัดขึ้นตั้งแต่วันท่ี 1-7 มกราคมของทุกปี โดยสภาวัฒนธรรมจังหวัด นครปฐม และสานักงานวัฒนธรรมจังหวัดนครปฐม มีวัตถุประสงค์เพื่อเผยแพร่พระเกียรติคุณ พระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกล้าเจ้าอยหู่ ัว รัชกาลท่ี 6 เพอ่ื แลกเปล่ียนเรียนรู้วิถีชีวิตวัฒนธรรมและภูมิ ปญั ญาระดับท้องถิน่ และระดบั ชาติ ซ่ึงจะกอ่ ให้เกดิ ความรกั ความเข้าใจ และการยอมรับนับถือซึ่งกัน กัน นอกจากน้ียังเสริมสร้างค่านิยม จิตสานึก และรักษาสืบทอดศิลปวัฒนธรรมอันทรงคุณค่าทั้งใน ระดับท้องถิ่นและระดับชาติ ท้ังยังส่งเสริมการท่องเท่ียวและสร้างรายได้ให้เกิดขึ้น ภายในงานมี กิจกรรม นทิ รรศการพระราชประวัติ และพระราชกรณยี กิจ สาธิตราวงมาตรฐาน สาธติ กลองยาว แข่ง ขนั หมากรกุ ไทย การแสดงทางวัฒนธรรม จาหนา่ ยสินค้าและของทร่ี ะลกึ พิธีกรรมเกี่ยวกับพระปฐมเจดีย์ ได้แก่ (1) งานเทศกาลอาหารและผลไม้ เพื่อเป็นการ สง่ เสริมผลผลติ ทางด้านสินค้าเกษตรกรรม อุตสาหกรรม ศิลปหัตถกรรม และอาหารที่มีช่ือเสียงของ จังหวัดนครปฐม และส่งเสริมการท่องเท่ียวจังหวัดนครปฐม จัดข้ึนในช่วงเทศกาลตรุษจีน ประมาณ เดือนมกราคมหรือกุมภาพันธ์ของทุกปี จังหวัดนครปฐมได้ช่ือว่าเป็นพื้นที่ที่อุดมสมบูรณ์ มีท้ังอาหาร อร่อย ผลไม้รสชาติดี และยังมีแหล่งท่องเที่ยวมากมายจึงจัดงาน “เทศกาลอาหารผลไม้และของดี นครปฐม” มกี ิจกรรมจัดขบวนสินคา้ อาหาร ผลไม้ที่มีช่ือเสียงของจังหวัดนครปฐม แห่ในวันเปิดงาน มีการออกร้านของหน่วยงานตา่ งๆ และมกี ารประกวดและนิทรรศการ พันธ์ุพืช สัตว์ มีการแข่งขันด่ืม นมสด การกินหมูย่าง การออกร้านชิมอาหารและผลไม้ การสอนงานประดิษฐ์ ด้านศิลปกรรม การ ส่งเสริมการท่องเท่ียวจังหวัดนครปฐม นอกจากน้ี ยังเป็นการตอบสนองนโยบายของรัฐในด้าน เศรษฐกิจพอเพียง และผลิตภัณฑ์ชุมชน เพ่ือยกระดับมาตรฐานผลิตภัณฑ์ชุมชนและท้องถ่ินให้มี คุณภาพและมูลค่าสูงข้ึน นอกจากนี้ภายในงานยังมีงานนครปฐมฟิชแฟร์ เพื่อส่งเสริมการเพาะเลี้ยง ปลาสวยงาม อีกหนึง่ ธุรกจิ ใหมท่ ี่กาลังได้รบั ความสนใจใหแ้ พรห่ ลาย กิจกรรมภายในงานประกอบดว้ ย กิจกรรมที่ 1 การทาข้าวหลาม เป็นของฝากท่ีขึ้นช่ือของจังหวัดนครปฐม คือ ข้าวหลาม เปน็ ขนมพื้นบา้ นของคนไทยทวั่ ไป จงั หวดั นครปฐมมผี ทู้ าข้าวหลามจาหน่ายเป็นสินค้าของจังหวัด ซ่ึง ได้ทากนั มานานหลายช่วั อายคุ น จึงนับว่าการทาข้าวหลามเป็นเอกลักษณ์อย่างหน่ึงของจังหวัดถือว่า เปน็ อตุ สาหกรรมในครวั เรือน โดยเฉพาะท่ีหมู่บ้านพระงาม อาเภอเมืองนครปฐม จังหวัดนครปฐม ก็ เป็นอีกแห่งหน่ึงท่ีนิยมทาข้าวหลามเป็นอาชีพ และทารายได้ให้แก่ประชาชนในหมู่บ้าน จะทาข้าว หลาม ข้าวเหนียวขาว ขา้ วหลามขา้ วเหนียวดา ข้าวหลามสงั ขยา และขา้ วหลามบะจา่ ง เปน็ ต้น กิจกรรมที่ 2 ขนมจีน เป็นอาหารชนิดหน่ึงท่ีนิยมรับประทานกันท่ัวไป และเป็นของกิน ที่นิยมจัดเป็นภัตตาหารถวายพระสงฆ์ในการบาเพ็ญกุศลเล้ียงพระด้วย ทาด้วยแป้งข้าวเจ้าลักษณะ เป็นเสน้ ๆ ยาวสีขาว จับไว้เปน็ หวั ๆ กินกับแกง เช่น แกงไก่ นา้ ยา นา้ พรกิ เป็นต้น ขนมจีนท่ีนิยมทา กนิ ในชว่ งเทศกาลต่าง ๆ หรอื ทาออกขาย มี 2 ชนิด คอื ขนมจนี แป้งหมกั และขนมจนี แปง้ สด ความแตกต่างระหวา่ งขนมจนี แปง้ หมกั และขนมจีนแป้งสด คือ ขนมจีนแปง้ หมักจะมสี ขี าวเหลอื งมกี ลน่ิ เปร้ียว เนื่องจากการหมักข้าวและเส้นจะเหนียวกว่าขนมจีนแป้งสด และ ขนมจนี แปง้ สด จะเป็นแปง้ สดเสน้ สีขาวสะอาด แต่เส้นขนมจีนเหนยี วสขู้ นมจีนแปง้ หมักไม่ได้

74 กจิ กรรมที่ 3 โต๊ะจนี เปน็ เอกลักษณ์ของการรับประทานอาหารในจังหวัดนครปฐม การ จัดโต๊ะจีนมีการสืบทอดกันมานาน เพราะบุคคลท่ีเคยรับจ้างตามร้านจัดโต๊ะจีน เมื่อมีความสามารถ และความชานาญก็ออกมาดาเนินธุรกิจเป็นของตนเอง ท่ีเรียกว่าโต๊ะจีนน้ัน สืบเน่ืองมาจาก ผูป้ ระกอบการแตด่ ัง้ เดมิ เป็นคนไทยเช้ือสายจนี ที่ต้ังรกรากในจังหวัดนครปฐม มีความรู้ด้านอาหารจีน จากภัตตาคารจนี จงึ นารายการอาหารตลอดจนวธิ ีปรงุ อาหารจากทน่ี น่ั มาประกอบธรุ กจิ จนเป็นธุรกิจ ทแ่ี พรห่ ลายเพราะโตะ๊ จนี สามารถใช้จดั เลีย้ งในงานตา่ ง ๆ กิจกรรมที่ 4 อาหารเลือ่ งช่ือ มี 6 ประเภท คือ ประเภทท่ี 1 ข้าวหมูแดง เป็นอาหารจานเดียวที่มีช่ือเสียงมาก จนมีผู้นา ไปเผยแพร่ยังจังหวัดอื่น ๆ มากมาย แตก่ ย็ ังใช้ชอ่ื วา่ “ขา้ วหมูแดงนครปฐม” ประเภทท่ี 2 ข้าวมันไก่ เป็นอาหารทข่ี นึ้ ชื่อและหารบั ประทานได้ง่ายทัว่ ไป เพราะส่วนใหญ่ไกท่ ีน่ ามาทาข้าวมันไกจ่ ะเปน็ ไก่ตอน และนา้ จมิ้ ที่รสจัด ประเภทที่ 3 หมยู ่างและหมูหัน จงั หวดั นครปฐมมีฟาร์มเพาะเลีย้ งสกุ รมาก ทส่ี ุดในประเทศไทย จนเปน็ ท่ีกล่าวขานว่าเมือ่ เข้าเขตนครปฐมจะได้กลนิ่ ขี้หมู หมยู า่ งและหมหู ันจึง เปน็ ผลิตภัณฑจ์ ากสุกรทขี่ น้ึ ชือ่ อกี ประเภทหนงึ่ ประเภทที่ 4 เป็ดพะโล้ เป็นอาหารท่มี ีช่ือเสียงมากอีกชนดิ หน่งึ ของจังหวดั นครปฐม ประเภทที่ 5 นา้ พรกิ โรงงานนา้ พริกปรงุ สาเรจ็ ในนครปฐมที่ผลิต ออกจาหนา่ ยทง้ั ในและตา่ งประเทศมอี ยูห่ ลายแห่ง เชน่ โรงงานน้าพริกแม่ศรี โรงงานน้าพริกแมเ่ ล็ก เปน็ ตน้ และเปน็ ของฝากจากนครปฐมที่นยิ มบริโภคกนั มาก ประเภทท่ี 6 ขนมเป๊ียะ เป็นขนมท่ีมีผู้นิยมรับประทานกับ นา้ ชา กาแฟ และเปน็ ของว่าง มีทั้งขนาดเลก็ ขนาดใหญ่ สามารถเก็บไว้ได้นานวนั ท้ังที่ปราศจากสารกนั บูด ในงาน เทศกาลอาหาร และผลไมจ้ งั หวัดนครปฐม ประจาปีพุทธศกั ราช 2541 คณะกรรมการจัดงานได้จดั ทา ขนมเปีย๊ ะที่ใหญท่ ่ีสดุ ในโลกขน้ึ เพื่อเข้ารว่ มขบวนแห่และตดั แจก กจิ กรรมที่ 5 ศูนย์เกษตรกรรม ปศุสัตว์ และการประมง ซึ่งเป็นนิทรรศการให้ความรู้ ทางวิชาการแก่ประชาชนผู้สนใจ มีการจาหน่ายผักปลอดสารพิษ แสดงและสาธิตการแปรรูปจาก เนื้อสัตว์ จาหน่ายไก่ไข่ ไข่เค็ม สินค้าของกลุ่มแม่บ้าน/สหกรณ์ รวมท้ังการจัดแสดงตู้สัตว์น้าและ พรรณไมน้ ้าชนดิ ต่าง ๆ กจิ กรรมท่ี 6 การประกวดกลว้ ยไม้ การแสดง และจาหนา่ ยกล้วยไม้ในราคาพิเศษ กิจกรรมที่ 7 ศูนย์ท่องเที่ยวและวัฒนธรรม มีการสาธิตงานประดิษฐ์ และการแกะสลัก งานฝมี ือของประเพณที อ้ งถน่ิ บริการส่งเสริมการท่องเทีย่ วในจงั หวัดโดยรถรางเล็ก นมัสการองค์พระ ปฐมเจดีย์ ชมพระราชวงั สนามจันทร์ ฯลฯ (2) งานเทศกาลกินเจ กาหนดงาน วนั ขึ้น 1 ค่า เดือน 9 ถึง 10 ค่าเดือน 9 ตามปฏิทินจีน ประมาณเดือนตุลาคม เป็นการบาเพ็ญศีลและภาวนา อุทิศส่วนกุศล ใหก้ บั สตั วต์ ่าง ๆ ที่ถูกฆ่าและเบียดเบียนชีวิตเป็นอาหารให้กับมนุษย์ และเป็นการเว้นจากการฆ่าสัตว์ ตดั ชีวติ มกี ารถอื ศีลภาวนา บชู าพระโพธิสัตว์ ละเว้นการรับประทานอาหารพวกเนื้อสัตว์ และพืชท่ีมี กล่ินแรง มีขบวนแห่รบั เทพเจ้าที่ลงมาจากสวรรค์เพื่อโปรดพุทธบริษัท มีการปล่อยนก ปล่อยเต่าเป็น ทาน มีการลอยกระทงล้างบาป และมีขบวนแห่ส่งเจ้าขึ้นสวรรค์ ชาวไทยเช้ือสายจีน และคนไทยที่

75 รบั ประทานเจ จะแต่งกายด้วยชุดขาวเมื่อไปไหว้เจ้าที่โรงเจ เพ่ือเป็นการแสดงความบริสุทธิ์ ผุดผ่อง ท้ังกาย วาจาและใจ (3) งานเทศกาลวันลอยกระทง งานลอยกระทงเป็นส่วนหน่ึงของงานนมัสการ องค์พระปฐมเจดีย์ คืนวันเพญ็ เดือนสบิ สอง มคี ตคิ วามเช่ือแต่โบราณว่า การลอยกระทง เป็นการบูชา สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า โดยใช้น้าที่ไหลไปเป็นพาหนะนากระทง ดอกไม้ ธูปเทียน ไปสักการะ พระพุทธองค์ นอกจากน้ียังถอื เป็นลอยความทกุ ขโ์ ศกของตนทมี่ ีอยใู่ หอ้ อกไปพน้ ตัวกับสายน้าทีไ่ หลไป รวมท้ังเป็นการขอขมาต่อพระแม่คงคา และเป็นการลอยทุกข์ของตนฝากไปกับพระแม่คงคา งาน ลอยกระทงจัดข้ึนท่ีพระราชาวังสนามจันทร์ โดยมีกิจกรรมหลายหลาย อาทิ การประกวดกระทง ต่าง ๆ ซึ่งจัดให้มีขบวนแห่ไปยังพระราชวังสนามจันทร์ เพื่อให้ประชาชนได้ชมความงดงามและ ประชาสัมพันธง์ านลอยกระทงด้วย งานประกวดท่ีน่าสนใจอีกงานหน่ึง คือ การประกวดประทีปโคม ไฟ เพื่อร่วมฟื้นฟูงานประทีปโคมไฟที่มีมาต้ังแต่สมัยสุโขทัย โดยในวันงานประทีปโคมไฟจะถูกจุด แขวนไวต้ ามจุดต่าง ๆ ของสนามจันทร์ ก่อให้เกิดความสวยงามสว่างไสวไปทั่วทั้งบริเวณ ประชาชน ท่ีมาชมงานต่าง ๆ ก็ลอยกระทงตามประเพณี บ้างก็ชมงานประกวดนางนพมาศ หรือ มหรสพ ภาพยนตร์ ดนตรีท่ีจัดเตรียมไว้โดยตลอด และ (4) ขบวนแห่นางสงกรานต์ และหน่วยงานที่เข้าร่วม ขบวนแห่พร้อมกันบริเวณถนนทิพากร (ข้างสานักงานเทศบาลนครนครปฐมเดิม) ต่อจากเคลื่อนร้ิว ขบวนแหไ่ ปยังบรเิ วณองค์พระปฐมเจดยี ์ ทางประตดู ้านทศิ เหนอื ตามเส้นทางที่กาหนดมหี น่วยงานต่าง ๆ เขา้ ร่วมขบวนแห่ ประกอบดว้ ย วงโยธวาทติ ขบวนแหพ่ ระร่วงน้อย ขบวนแห่นางสงกรานต์ ขบวน กลองยาว และเมื่อขบวนแห่ถึงบริเวณองค์พระปฐมเจดีย์จะประกอบพิธีอัญเชิญพระร่วงน้อยข้ึน ประดษิ ฐานบนบษุ บก บรเิ วณถนนหนา้ พระร่วงโรจนฤทธิ์ เพื่อใหป้ ระชาชนไดส้ กั การะบูชาและสรงน้า จากน้ันจะมีพิธีการทางศาสนา พิธีสรงน้าพระเถระผู้ใหญ่ และรดน้าดาหัวผู้สูงอายุ ณ ศาลากอง อานวยการองคพ์ ระปฐมเจดีย์ โดยเน้นประเพณี และวัฒนธรรมไทยรณรงค์ไม่ใช้ถุงพลาสติก ลูกโป่ง หรือกระบอกฉีดที่มีแรงอัดน้าสูง แต่งกายสุภาพ ไม่สวมเสื้อสายเด่ียว/เกาะอก พร้อมใจกันใช้น้า สะอาดใสข่ นั รดที่ไหล่ หรือ มือ เพ่ือเป็นการให้พร และอวยพรซ่ึงกันและกัน นอกจากนั้น ยังจัดให้มี การแสดงดนตรี การละเล่นสงกรานต์ พร้อมทั้งจัดภาชนะใส่น้าตลอดแนวถนนราชดาเนิน เพื่อให้ ประชาชนไดเ้ ล่นน้าดว้ ย กกกกกกกกล่าวโดยสรปุ พธิ ีกรรม หมายถึง พธิ ีกรรมเป็นเรื่องท่ีเกี่ยวข้องกับประเพณีและวัฒนธรรม มนษุ ยใ์ นสังคมทเ่ี จริญแล้วตา่ งก็มปี ระเพณี และพธิ ีกรรมท่เี ฉพาะของตน พิธีกรรมเปน็ เครือ่ งชถี้ งึ ความ สามัคคี ความกลมเกลียวเป็นอันหนงึ่ อนั เดียวกนั ของคนในชาติ กกกกกกกพิธกี รรมเกย่ี วกบั พระปฐมเจดีย์ ได้แก่ (1) ประเพณีการแห่ผ้าห่มองค์พระปฐมเกิดขึ้นจาก ความเชือ่ ของพทุ ธศาสนิกชน ว่าการถวายส่ิงของเครื่องใช้แด่พระภิกษุสงฆ์จะได้บุญกุศล โดยเฉพาะ การถวายผ้ากาสาวพัสตร์ ซึ่งเป็นเคร่ืองนุ่งห่มแก่พระสงฆ์น้ันจะได้บุญสูงมาก (2) งานนมัสการองค์ พระปฐมเจดยี ์ เป็นประเพณที ่ีสบื เนื่องมาแตค่ รงั้ รัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ โปรดเกลา้ โปรดกระหม่อมให้มีการฉลองสมโภชน์องคพ์ ระปฐมเจดีย์ หลังการปฏิสงั ขรณ์ และบูชาพระ บรมสารีริกธาตุ (3) งานมหาธีรราชเจ้าราลึก จัดข้ึนเพื่อเผยแพร่พระเกียรติคุณพระบาทสมเด็จพระ มงกุฎเกลา้ เจา้ อยูห่ วั รัชกาลท่ี 6 เพ่ือแลกเปลย่ี นเรียนรวู้ ถิ ีชวี ิตวัฒนธรรมและภูมิปัญญาระดับท้องถิ่น และระดับชาติ (4) งานเทศกาลอาหารและผลไม้ เพ่ือเป็นการส่งเสริมผลผลิตทางด้านสินค้า เกษตรกรรม อุตสาหกรรม ศิลปหัตถกรรม และอาหารที่มีชื่อเสียงของจังหวัดนครปฐม (5) งาน

76 เทศกาลกนิ เจ เวน้ การรบั ประทานอาหารพวกเนื้อสัตว์ เพ่ือเป็นการแสดงความบริสุทธิ์ผุดผ่องทั้งกาย วาจา และใจ (6) งานเทศกาลวันลอยกระทง เป็นการขอขมาต่อพระแม่คงคาและเป็นการลอยทุกข์ ของตนฝากไปกับพระแม่คงคา และ (7) งานประเพณีวันสงกรานต์ เพื่อเป็นการอนุรักษ์ไว้ซ่ึง ขนบธรรมเนยี มประเพณีและวัฒนธรรมอนั ดงี ามของท้องถ่นิ ใหค้ งอย่สู ืบไป ประเพณีการแห่ผา้ ห่มองคพ์ ระปฐมเจดีย์ งานนมสั การองค์พระปฐมเจดีย์

77 กจิ กรรมท้ายบท กกกกกกก1. กิจกรรมท่ี 1 คาชแี้ จง : โปรดเลือกตัวอักษรหน้าขอ้ ทนี่ กั ศกึ ษาคดิ ว่าขอ้ นนั้ เป็นคาตอบทีถ่ ูกต้องที่สุด เพยี งข้อเดยี ว แลว้ เขยี นคาตอบลงในกระดาษของนกั ศึกษา 1. พระปฐมเจดยี เ์ ดมิ เป็นทรงบาตรควา่ แบบเดียวกับสถปู เจดีย์ทใ่ี ด ก. พระธาตพุ นม จ.นครพนม ข. เจดยี ศ์ รีสรุ โิ ยทยั จ.อยุธยา ค. สถูปสาญจีในประเทศอนิ เดีย ง. สถปู โบโรบดู ูร์ในประเทศอินโดนีเซีย 2. พระบรมสารรี กิ ธาติจากประเทศศรีลงั กาถึงประเทศไทย ไดอ้ ัญเชญิ พระบรม สารรี ิกธาตไุ ปประดิษฐ์ฐานชั่วคราวท่ีใด ก. พทุ ธมณฑล ข. วัดดอนยายหอม ค. องคพ์ ระปฐมเจดีย์ ง. วดั พระประโทนเจดยี ์ 3. วันข้นึ 15 คา่ เดือน 12 ในเวลาเที่ยงคนื ตามประเพณีแหผ่ ้าห่มองค์พระปฐมเจดยี ์ จะนาผ้าขึน้ หม่ องค์พระปฐมเจดียส์ ่วนใด ก. วิหารทศิ เหนือ ข. เสาหารส่วนคอ ค. ฐานองคพ์ ระปฐมเจดยี ์ ง. พบั วางไวห้ น้าพระรว่ งโรจนฤทธิ์ 4. งานเทศกาลกนิ เจ ตรงกับข้อใด ก. วันขึ้น 15 ค่า เดือน 8 ข. วนั ขึ้น 15 ค่า เดอื น 12 ค. วันขน้ึ 12 คา่ ถึงแรม 5 คา่ เดือน 12 ง. วนั ขึ้น 12 คา่ เดอื น 9 ถึง 10 ค่า เดือน 9 กกกกกกก2. กิจกรรมท่ี 2 คาช้แี จง : โปรดจับคู่ข้อมลู ท่อี ยู่หลังตวั อักษรทีต่ รงกับข้อเลขนั้น ๆ หรอื มคี วามสัมพันธ์ ตรงกับข้อเลขนั้น ๆ ใหถ้ ูกต้อง แลว้ นาตวั อักษรหนา้ ขอ้ มลู มาใส่ทหี่ น้าตวั เลขขอ้ นนั้ ๆ ........ 1. ความจริงอนั ประเสรฐิ ก. สมั มาสังกัปปะ ........ 2. คดิ สุจริตตงั้ ใจทาส่ิงทีด่ ีงาม ข. วันข้ึน 12 ค่า ถึงแรม 5 ค่า เดือน 12 ........ 3. วนั อาสาฬหะ ค. ปางแสดงปฐมเทศนา ........ 4. งานฉลองสมโภชน์องคพ์ ระปฐมเจดีย์ ง. วนั ขนึ้ 15 คา่ เดอื น 8 ........ 5. พระพทุ ธรูปศิลาขาว จ. อริยสจั 4

78 กกกกกกก3. กิจกรรมท่ี 3 คาชีแ้ จง: โปรดทาเคร่ืองหมายถกู () หรอื ทาเครือ่ งหมายผิด ( X ) ลงหนา้ ข้อ ตวั เลขทน่ี ักศกึ ษาอา่ นข้อมูลแลว้ คดิ ว่าถูก ให้ทาเคร่ืองหมายถูก () ถา้ คิดวา่ ขอ้ มลู ทอี่ ่านผดิ ใหท้ า เครอ่ื งหมายผดิ ( X ) .......... 1. พระรว่ งโรจนฤทธ์ิเปน็ พระพทุ ธรูปปางนพิ พาน .......... 2. พระบรมสารรี กิ ธาตุ หมายถึง พระอัฐิของพระพทุ ธเจา้ .......... 3. งานมหาธีรราชเจ้าราลึก จัดข้ึนแลกเปล่ยี นเรียนร้วู ถิ ีชีวิตวฒั นธรรม และ ภมู ิปัญญาระดับท้องถนิ่ และระดับชาติ .......... 4. พระศิลาขาวประดิษฐานอย่ใู นวิหารทิศตะวันออก .......... 5. พระนริ ันตรายมีพุทธคุณโดดเดน่ แคลว้ คลาด และป้องกนั ศตั รคู ิดร้ายได้ กกกกกกก4. กจิ กรรมท่ี 4 คาชแ้ี จง : โปรดเติมคาหรอื ตวั เลขหรอื ขอ้ ความสัน้ ๆ ลงในช่องวา่ งของแตล่ ะข้อให้ สมบูรณ์ ถกู ตอ้ ง 1. ผใู้ ดหวงั ชนะตอ่ อุปสรรค มคี วามสาเร็จเปน็ ผู้ยิ่งใหญ่ เปน็ ที่หน่ึง ผู้ประเสริฐชี้ให้เห็น สัจจะธรรมเพ่ือให้พ้น................................................................................................. 2. พระพทุ ธไสยาสน์ เปน็ พระประจาวนั ........................................................................ 3. สัพพาสีวะ ชาตนี งั ........................................................ วิยะ ยันสาเสติ วิสังฆังจทย์