เอกสารคู่มือ ชั้น จูฬอาภิธรรมิกะตรี

»ÃÁѵ¶¸ÃÃÁ ô ¨µÔ øù/ñòñ ਵÊÔ¡ õò ÊѾ¾¨ÔµµÊÒ¸Òó ÊÑÁñâÊùÍÊí ÊÑÁòâÊñÊÊí ÇÔ»ñâÊùÍÊí Ç»ÔòâÊñÊÊí ਵÊÔ¡ ÷ ÊÑÁñÍøØÍÊí ÊòÑÁÍðØ ÊÊí Ç»ÔñÍøØ ÍÊí ÇÔ»òÍðØ ÊÊí Íà¨-Ñ µ-ÊÊÔ¡ÁñÒó¹ ø¼ùÊÑ /ñÊòÐñ øàÇù·/ñ¹òÒñ øÊùÑ-/ñ-òÒñ øà¨ùµ/ñ¹òÒñ øàÍù¡/ñѤò¤ñ øªùÕÇ/ñÔµòÔ¹ñ Áø¹ùÊ/ñ¡Ô òÒñÃ Í Ø¡ÈÅ Ô¨µ ñò âÅÀÁÙŨµÔ ø ÇõµÔ õ¡ Çö¨Ô öÒà Í÷¸øâÔ /ñÁñ¡ð ÷ÇóÃÔ /ÔÂñðÐõ õ»µÔñÔ ö©ù¹Ñ /ñ·ðÐñ »¡³Ô ³¡à¨µÊÔ¡ ö »¯òâÔ ·ðÍÊí »ò¯âÔ·òÊÊí â·ÊÁÙŨԵ ò Íñ/Ø õÇ¨Ô Ô ÍñØ/Íõ·Ø âÁËÁÙŨµÔ ò Í Ø¡ÈÅਵ ÔÊ¡ ñô âÁñòËÐ ÍñËòÔÃÔ¡ Íâ¹ñµòµÑ» ÍØ·ñ¸òѨ¨ âÁ¨µØ¡à¨µÊ¡Ô ô ¡ÔàÅÊ ñð ( ÑÍ¡ÉâÒÇ) âÅøÀÐ ·ô¯Ô °Ô ÁÒô¹Ð ͨ÷/Ø Ñ¡Í¢¡Ø Ø Íâ÷Ê/Ø Íµ¡Ø ͦ÷/Ø Ò͹¡Ø ªÍ÷ÔÇ/Ø ÍË¡ÒØ ÷ ñð ñðÍ·¡Ø/Ø¡¡¢ÒÂÍ/Ø Í¡Ø Í/Ø Í¡Ø Í¡ØÈÅÇÔ»Ò¡¨µÔ ÷ (ÊѾ¾Ò¡ÈØ ÅÊÒ¸ÒóਵÔÊ¡) ÊÑÁ»¯¨Ô Ê¹Ñ µÃÕ ³ âÅµÔ¡à¨µÊ¡Ô ó ¡ÒÁÒǨà Ԩµ õôÍàË Øµ¡ Ô¨µ ñø Í»¨/Øñ÷¡Ñ-Ñ¡ÍðÈØ ¢Ø ¨ÅØ ÍÁâØ/ñ÷¡ÊÍâñØȹµØ ŠͦØ/÷¡ÒÈØ ¹Å ÷ ÷ ñð ñðͪØ/ÇÔ¡ËØÈÒÅ ¡ÈØ ÊÅ/Ø¢¡Ò ÊÍÁÑØ/¡»ÈØ ¯Å¨Ô ÊÍ¹Ñ Ø/¡µØÈÃÕ Å³ ññÊâÊ¹Ñ /µ¡ÃÕØȳŠÍà˵ء¡ÈØ Å â·òÊÐ ÍÔÊòÊÒ ÁѨò©ÃÔ ¡Ø¡ò¡Ø¨¨ â·¨µ¡Ø à¨µÊ¡Ô ô ËñÊâòÊµÔ Ø» Íà˵¡Ø ¡ÃÔ ÂÔ Ò¨Ôµ ó Ç»Ô Ò¡¨µÔ ø ¶õ¹Õ Ð ÁÔ·õ¸Ð ¶Õ·Ø¡à¨µÊÔ¡ ò ÊÁÑóâÊøÍÊí ÊóÁÑ âÊøÊÊí ÇÔ»óâÊ÷ÍÊí ÇÔ»óâÊ÷ÊÊí ÇÔ¨ñ¡Ô Ô¨ Ç¨Ô ¡Ô Ô¨©Òà¨µÊ¡Ô ñ ÊÁÑóÍ÷ÍØ Êí ÊóÁÑ Í÷ØÊÊí ÇÔ»óÍöÍØ Êí ÇÔ»óÍöØÊÊí ¡ÒÁÒǨÃâÊÀ³ Ô¨µ òô ÁËÒ¡ØÈŨԵ ø Êõ·Ñù/¸ùñÒ õÊù/µùÔñ õËù/ÃÔùÔñ âõÍùµ/µùÑ»ñ õÍâùÅ/ÀùÐñ Íõâù·/ÊùñÐ õµùµÑ /µùÃñ ñÊöÇÁÑÒ/ô¨ÁÒøÒ ñ¡ÊöÑÁÁÑ/ôÁÁ¹ÑøÒ ñÍÊöÒÑÁ/ªôÁÇÕ øÒÐ ÇÃÔ µÕ ó ÊÑÁóâÊóÍÊí ÊóÑÁâÊóÊÊí Çó»Ô âÊòÍÊí ÇÔ»óâÊòÊÊí ÁËÒÇÔ»Ò¡¨Ôµ ø âÊÀ³à¨µ ÔÊ¡ òõ ¡òÃسøÒ ÁòØ·øÔµÒ ÍÑ»»ÁÑ- - Ò ò ¡õÒùÂ/»ùñÑÊ ¨õµÔ ùµ/ù»ñÊÑ âÊÀ³ÊÒ¸Òóਵ ÔÊ¡ ñù ÊÁÑóÍòÍØ Êí ÊóÑÁÍòØÊÊí Ç»Ô óÍñÍØ Êí Ç»Ô óÍñØÊÊí ô»÷-Ñ /-÷ùÒ »-Ñ - Ô¹·ÃÂÕ ì ñ ¡õÒùÂ/ÅùËñ Ø ¨õÔµùµ/ùÅñËØ ÊÑÁóâÊõÍÊí ÊóÁÑ âÊõÊÊí ÇÔ»óâÊôÍÊí Ç»ÔóâÊôÊÊí ¡õÒùÂ/ÁùñØ·Ø ¨õµÔ ùµ/ùÁñØ·Ø ÊÑÁóÍôÍØ Êí ÊóÑÁÍôØÊÊí ÇÔ»óÍóÍØ Êí ÇÔ»óÍóØÊÊí ¡õ¡ÁÑ ùÒÁ/ÂùÑ-ñ ¡õ¨ÑÁùµÔ Á/ùµÑ-ñ ÁËÒ¡ÔÃÂÔ Ò¨µÔ ø ÂؤŸÃÃÁ ö ¤èÙ »°Áõ/¡ØÈÅ ·ØµÂÔô/¡ØÈÅ µµÂÔó/¡ØÈÅ ¨µµØò/¡ØÈÅ »Ñ- ò¨/¡ØÈŠ͹Ôµâ¤àÕ ¨µÊ¡Ô ññ õ»¡ùÒÒ¤/Âù-Ø ñ õ»¨ÒùÔµ¤/ùµ-Ø ñ Á Ñˤ¤µ Ô¨µ ò÷ óõ óô óó óò óð»°Áõ/ÇÔ»Ò¡ ·ØµÂÔ ô/ÇÔ»Ò¡ µµÂÔó/ÇÔ»Ò¡ ¨µµØ ò/ÇÔ»Ò¡ »Ñ- ¨ò/ÇÔ»Ò¡ û٠ÒǨáØÈŨµÔ õ Í.¸.ਵÊÔ¡·ãèÕ ¹Í§¤ìÁÃä ø ¡õÒùÂ/تùñ¡Ø ¨õµÔ ùµ/ùªØ ñ¡Ø óóõõ óóôô óóóó óóòò óóðð»°Áõ/¡ÔÃÔÂÒ ·ØµÂÔô/¡ÔÃÔÂÒ µµÂÔó/¡ÔÃÔÂÒ ¨µµØ ò/¡ÔÃÔÂÒ »Ñ- ¨ò/¡ÔÃÔÂÒ Í ÙûÒǨà Ԩµ ñò ÙûÒǨà Ԩµ ñõ û٠ÒǨÃÇÔ»Ò¡¨Ôµ õ ÃÙ» òø û٠ÒǨáÃÔ ÂÔ Ò¨Ôµ õ »¶ÇÕ ÍÒâ» àµâª ÇÒâ ÁËÒÀÙµÃÙ» ô òò òò Ô¹» Ѽ¹¹ Ùû ñø ¨Ñ¡¢Ø âʵ ¦Ò¹ ªÔÇËÒ ¡Ò »ÊÒ·ÃÙ» õ âÍÌÒÃÔ¡ÃÙ» ñò ÍÒ¡Ò/¡ØÈÅ ÇÔ- /¡ØÈÅ ÍÒ¡Ô- /¡ØÈÅ à¹Ç/¡ÈØ Å Ã»Ù Ò Ê·Ñ · ¤Ñ¹¸ ÃÊÒ »â,༵¯,ÇÒ â¤(ǨÊÔ ÂÃÃû٠ٻ÷ô) ÍÔµ¶Õ »ÃØ ÔÊ ÀÒÇÃÙ» ò ÍÃÙ»ÒǨáÈØ Å¨Ôµ ô óð óð óð óðÍÒ¡Òò/ÇÔ»Ò¡ ÇÔ- ò/Ç»Ô Ò¡ ÍÒ¡Ô-ò/ÇÔ»Ò¡ à¹Çò/Ç»Ô Ò¡ Íû٠ÒǨÃÇ»Ô Ò¡¨Ôµ ô óð óð óð óðò ò ò ò Íû٠ÒǨáÔÃÔÂÒ¨Ôµ ô óð óð óð óðÍÒ¡Ò/¡ÔÃÔÂÒ Ç-Ô /¡ÔÃÔÂÒ ÍÒ¡Ô- /¡ÔÃÔÂÒ à¹Ç/¡ÃÔ ÂÔ Ò »°Áõ/âÊµÒ ·ØµÂÔ ô/âÊµÒ µµÂÔ ó/âÊµÒ ¨µµØ ò/âÊµÒ »Ñ- ¨ò/âÊµÒ âÅ Ø¡µµÃ Ô¨µ ø Ë ×ÃÍ ôð âʴһѵµÔÁÃä¨Ôµ ñ ËÃ×Í õ Ë·Ñ ˷Âû٠ñ ÊÁ¯Ø °Ò¹ ô ØͻҷÒÂÃÙ» òô óö óõ»°Áõ/Ê¡· ·ØµÂÔô/Ê¡· óô óóµµÂÔó/Ê¡· ¨µµØ ò/Ê¡· óó»Ñ- ò¨/Ê¡· Ê¡·Ò¤ÒÁÔÁÃä¨Ôµ ñ ËÃ×Í õ ªÇÕ µÔ ªÕÇÔµÃÙ» ñ ¡ÃÃÁ ñø ¨Ôµ ñõ ¼Å Ô¨µ ô/òð ÁÃä Ô¨µ ô/òð óö óõ»°Áõ/Í¹Ò ·ØµÂÔô/Í¹Ò óô óóµµÂÔó/Í¹Ò ¨µµØò/Í¹Ò óó»Ñ- ò¨/Í¹Ò Í¹Ò¤ÒÁÔÁÃä¨Ôµ ñ ËÃ×Í õ ÍÒËÒà ÍÒËÒÃÃÙ» ñ óö óõ»°õÁ/Íà ·ØµôÂÔ /Íà óô óóµµóÂÔ /Íà ¨µòµØ /Íà óó»Ñ-ò¨/Íà ÍÃËѵµÁÃä¨Ôµ ñ ËÃ×Í õ ÍÒËÒà ñò ÍµØ Ø ñó óö óõ»°Áõ/âÊµÒ ·ØµÂÔ ô/âÊµÒ óô óóµµÂÔ ó/âÊµÒ ¨µµØ ò/âÊµÒ óó»Ñ- ¨ò/âÊµÒ âʴһѵµÔ¼Å¨Ôµ ñ ËÃ×Í õ óö óõ»°Áõ/Ê¡· ·ØµÂÔô/Ê¡· óô óóµµÂÔó/Ê¡· ¨µµØ ò/Ê¡· óó»Ñ- ò¨/Ê¡· Ê¡·Ò¤ÒÁԼŨԵ ñ ËÃ×Í õ »Ã¨Ô »Ã¨Ô ੷û٠ñ ÍÇ¹Ô Ô¾âÀ¤ÃÙ» ø óö óõ»°Áõ/Í¹Ò ·ØµÂÔô/Í¹Ò óô óóµµÂÔó/Í¹Ò ¨µµØò/Í¹Ò óó»Ñ- ò¨/Í¹Ò Í¹Ò¤ÒÁԼŨԵ ñ ËÃ×Í õ óóöö óóõõ»°õÁ/Íà ·ØµôÂÔ /Íà óóôô óóóóµµóÂÔ /Íà ¨µòµØ /Íà óóóó»Ñ-ò¨/Íà ÍÃËѵµ¼Å¨Ôµ ñ ËÃ×Í õ Í Ô¹» Ѽ¹¹ Ùû ñð Ç-Ô¡Ò-ÂÑµÔ Ç-Ô Ç-¨ÕµÑ Ô Ç-Ô - µÑ ÔÃÙ» ñ ÅËØµÒ ÁØ·ØµÒ ¡ÁÑ Á-Ñ Ç¡Ô ÒÃû٠ó ÍØ»¨Â ÊѹµµÔ ªÃµÒ ͹Ԩ¨µÒ Å¡Ñ ¢³Ã»Ù ô ¹¾Ô ¾Ò¹ ÊѹµÔ ÊÍØ»Ò·Ô Í¹»Ø Ò·Ô ÊØ- - µ ͹ÔÁÔµµ ÍÑ»»³ËÔ µÔ â´Â ÊÀÒÇÅѡɳРñ â´Â »ÃÂÔ ÒÂá˧è à赯 ò â´Â ÍÒ¡ÒÃà¢Òé ¶Ö§ ó [ Sorn 200855 ]

คํานํา เอกสารคมู ือ ชนั้ จูฬอาภิธรรมกิ ะตรี ฉบบั นี้ ขา พเจาไดร วบรวมเรยี บเรยี งขนึ้ เพือ่ ใหน ักศึกษาใชใ นการประกอบการเรียนการสอนพระอภธิ รรมในชน้ั จฬู อาภธิ รรมกิ ะตรี อนั เปนหลักสตู รซ่งึ ทา นพระอาจารยส ัทธมั มโชตกิ ะ ธัมมาจรยิ ะไดร จนาไวดแี ลวโดยท่ีขา พเจา (อาตมาภาพ) คดิ วา การเรียนการสอนโดยใชห ลักสูตรเพยี งอยา งเดยี วโดยไมม เี อกสารประกอบ ในการสอน อาจจะเปน อปุ สรรคในการสอนวนั เสาร อาทิตย ทขี่ า พเจา สอนอยู จงึ มคี วามคดิ วา คงจะตองทาํ เอกสารขน้ึ มาเพ่ือเปนประโยชนแ กน กั ศึกษาพระอภธิ รรมชนั้ จูฬอาภิธรรมิกะตรี ไมม ากก็นอ ย และเอกสารฉบบั นอี้ าจจะไมสมบูรณห รืออาจผิดพลาดในการทําคร้งั นี้ เพราะวา ขาพเจาผูม ีปญญานอย จึงหวังวาทา นผูรูทง้ั หลายท่มี ีความเขา ใจในดา นพระอภธิ รรม โปรดชว ย แนะนาํ แกไขในสว นทผี่ ดิ พลาดดวย ถงึ กระนนั้ หากเอกสารฉบับน้ยี งั มีขอบกพรองประการ- หนง่ึ ประการใด ขาพเจา ขอนอ มรบั ไวแ ตเ พยี งผเู ดยี ว และยนิ ดรี บั ฟง ขอ เสนอแนะของทกุ ทา น เพอื่ นาํ มาแกไ ขปรบั ปรงุ ใหเปนเอกสารที่สมบรู ณยง่ิ ขน้ึ ท้งั นี้เพ่อื ใหเกิดประโยชนส ูงสดุ แก นักศกึ ษารุนตอ ๆ ไป สุดทายน้ี ขา พเจา ขออนโุ มทนาในพระคุณของครบู าอาจารยท้งั หลาย ทใ่ี หโ อกาส ในการสอนพระอภธิ รรม และขออํานาจคุณพระศรีรัตนตรัย และคุณงามความดที ่ีขา พเจา กระทํามาแลว ในอดีตชาติจนถึงปจจุบัน จงปกปก ษร กั ษาประสิทธปิ์ ระสาทพร ใหสรรพสัตว ผเู วียนวา ยตายเกดิ ในวฏั ฏทกุ ข และผมู อี ุปการคุณทั้งหลาย มแี ตค วามสุขกายสบายใจ ปราศจากโรคภัย ใหม ชี วี ติ ทด่ี งี าม มปี ญญารกั ษาตน มตี นเปนท่ีพ่งึ จนกวา จะเขาถึง มรรค ผล นิพพาน ในอนาคตกาล เทอญ พระทวี เกตุธมโ ม วดั ราชสิทธาราม คณะ ๕ ๑๖ มกราคม ๒๕๔๖

สารบญั ระบบการศึกษาพระอภิธรรม ๑ คาถาที่สาํ คญั ในจูฬอาภิธรรมกิ ะตรี ๔ ปรจิ เฉทท่ี ๑ จติ ปรมตั ถ …………………………………………………. ๑๐ แผนภาพจติ ปรมตั ถ ๘๙ หรอื ๑๒๑ ดวง ๑๑ บาลีและคาํ แปลในอกศุ ลจิต ๑๒ ๑๒ บาลีและคาํ แปลในอเหตุกจิต ๑๘ ๑๔ บาลีและคาํ แปลในกามาวจรโสภณจิต ๒๔ ๑๕ บาลีและคาํ แปลในรปู าวจรจิต ๑๕ ๑๖ บาลีและคาํ แปลในอรปู าวจรจิต ๑๒ ๑๗ บาลแี ละคาํ แปลในโลกุตตรจิต ๘/๔๐ ๑๘ ความหมายช่ือจติ ๒๐ เภทนยั ทงั้ ๙ ๒๑ ปรจิ เฉทที่ ๒ เจตสิกปรมัตถ ……………………………………………... ๒๔ อนิยตโยคเี จตสกิ ๒๗ สมั ปโยคนยั ๒๘ สงั คหนยั ๓๔ ตทุภยมิสสกนยั ๓๗ ปริจเฉทที่ ๖ รปู ปรมัตถ ………………………………………………… ๓๘ รปู สมุทเทสนยั ๓๙ รูปวิภาคนยั ๔๐ รปู สมฏุ ฐานนยั ๔๑ รูปกลาปนยั ๔๓ รปู ปวัตติกกมนยั ๔๔ สรปุ รปู ปรมตั ถ ๔๕ นิพพานปรมตั ถ …………………………………………………………... ๔๖ สรปุ ปรมตั ถธรรม ๔ ๔๘

ระบบการศกึ ษาพระอภิธรรม โดยคัมภรี ม อี ยู ๗ โดยอรรถกถาที่แกม อี ยู ๗ คอื ๑. คมั ภรี ธ มั มสังคณี ๑. อฏั ฐสาลินอี รรถกถา ๒. คมั ภรี วภิ ังค ๒. สมั โมหวโิ นทนอี รรถกถา ๓. คัมภรี ธ าตุกถา ๓. ธาตุกถาอรรถกถา ๔. คมั ภรี ป คุ คลบญั ญตั ิ ๔. ปคุ คลบัญญตั ิอรรถกถา ๕. คมั ภรี กถาวัตถุ ๕. กถาวัตถุอรรถกถา ๖. คมั ภรี ย มก ๖. ยมกอรรถกถา ๗. คมั ภรี ม หาปฏ ฐาน ๗. มหาปฏ ฐานอรรถกถา หมายเหตุ อรรถกถาที่ ๓ ถงึ ท่ี ๗ รวม ๕ น้ี เรยี กรวมกันวา อรรถกถาปญ จกรณ พระอภธิ รรมปฎก พระอภิธรรม ๗ คัมภรี  กาํ หนดการแสดง เทพยดาบรรลุ ๗ โกฏิ ๑. คัมภรี ธมั มสงั คณี วาดวยหมวดแหง ปรมัตถธรรม ๑๒ วนั ๗ โกฏิ ๖ โกฏิ ๒. คัมภรี ว ิภงั ค วาดว ยการจําแนกปรมัตถธรรม ๑๒ วัน ๖ โกฏิ ๗ โกฏิ ๓. คมั ภรี ธาตุกถา วาดวยธาตุแหง ปรมตั ถธรรม ๖ วัน ๗ โกฏิ ๔๐ โกฏิ ๔. คัมภีรป คุ คลบัญญัติ วาดวยบัญญตั ิ บคุ คล และปรมัตถ ๖ วนั ๕. คมั ภีรก ถาวัตถุ วา ดว ยการถามและตอบในปรมัตถธรรม ๑๓ วนั ๖. คัมภรี ย มก วาดว ยการแสดงปรมัตถธรรมเปน คู ๆ ๑๘ วนั ๗. คัมภรี ม หาปฏฐาน วา ดวยปจ จัยปรมัตถธรรม ๒ วัน (มาในป๓ฐมสงั คายนา) -๑-

พระอนรุ ทุ ธาจารยผ ูรจนาพระอภธิ รรมปฎ ก พระอนุรุทธาจารย - เปน พระเถระองคหน่ึง เปนชาวเมืองกาวิลกญั จิ แควนมทั ทราฐ ทางภาคใตของประเทศอินเดยี - ไปศกึ ษาพระอภิธรรมปฏ กที่ อนุราชบรุ ี ในประเทศลงั กา - สาํ นกั อยู ณ วัดตุมลู โสมาราม นมั พอุบาสก ผูเปน ทายกไดอาราธนาขอใหร วบรวมพระอภธิ รรมปฎ ก - โดยอาศัย บาลี อรรถกถา ฎีกา อนฎุ กี า เปนหลกั ในการรวบรวม - รจนาพระอภิธรรมโดยยอ ขนึ้ ใหช ือ่ วา อภิธัมมตั ถสังคหะ เมอ่ื ประมาณพุทธศกั ราช ๙๐๐ ป - ไดรับการยกยองนับถอื วา เปนพระเถระเจา ชน้ั คนั ถรจนาจารย ๑. บาลี หมายถึง พระพทุ ธพจน คอื ถอยคําทส่ี มเด็จพระสัมมาสมั พทุ ธเจาไดตรสั เทศนาไว โดยตรง ๒. อรรถกถา แปลตามศพั ทว า กลา วเนื้อความ ( อัตถ - เน้อื ความ , กถา - กลาวถอยคาํ ) อรรถกถา แปลวา กลา วแกเ น้ือความในบาลี (มิไดหมายความวาเนือ้ ความในบาลนี ั้นผดิ ) - ผูท แ่ี สดงอรรถกถานนั้ ไดร บั การยกยองวาเปน อาจารย จงึ เรยี กวา อรรถกถาจารย ( ไดรับความเชือ่ ถอื เปนอยางสงู รองลงมาจากบาลี ) ๓. ฎกี า คอื คํากลาวแกอรรถกถาอกี ชนั้ หนึง่ หมายความวา อรรถกถานน้ั อาจมีขอความท่ี นา สงสยั ไมแ จมแจงพอ ๔. อนุฎีกา คอื ผูที่กลา วแกขอสงสยั อันจะพึงมใี นฎกี า ๕. เกจิอาจารย คอื อาจารยอ ืน่ ๆ ทแ่ี สดงความเห็นในขอธรรมหรืออธบิ ายขยายความในขอธรรม โดยท่วั ไป -๒-

หมายเหตุ ๑. พระอภธิ ัมมัตถสงั คหะ ๙ ปรจิ เฉท รจนาแตง ขึ้นประมาณป พ.ศ. ๙๐๐ ป โดยพระอนรุ ทุ ธาจารย ซ่งึ เปนชาวเมืองกาวิลกัญจิ แควนมทั ทราฐ ประเทศอินเดียตอนใต ทา นไดศ ึกษาพระอภิธรรมทสี่ ํานกั วัดตุมูลโสมาราม เมอื งอนุราชบรุ ี ประเทศศรลี ังกา มคี วามรู ในเรื่องพระอภิธรรมแตกฉานมาก ไดรวบรวมรอ ยกรองยอ ความจากพระอภิธรรมปฎ ก และ คัมภรี อื่นๆ ทเี่ ปนภาษาบาลี อรรถกถา ฎกี าและอนฎุ ีกา ออกมาเปน ตําราพระอภิธมั มตั ถสงั คหะ ๙ ปริจเฉททาํ ใหนักศกึ ษาเขาใจในสภาวธรรมตางๆไดอยา งลกึ ซึง้ และละเอยี ดลออ เปนพ้ืนฐาน รองรบั กอ นที่จะไปศึกษาตอไปในพระอภิธรรมปฎ ก คัมภีรนี้เปน ทนี่ ิยม สําหรบั ศกึ ษาพระอภิธรรมมาก ศกึ ษากนั อยา งแพรห ลายในประเทศ ศรลี งั กา พมา และประเทศไทย สาํ หรับประเทศไทย เพิ่งเขยี นเปน ภาษาไทยขึน้ เมือ่ ป พ. ศ. ๒๔๙๔ ๒. พระสทั ธมั มโชตกิ ะธมั มาจรยิ ะ เปน ผอู ํานวยการอภธิ รรมโชตกิ ะวทิ ยาลยั และสอน พระอภธิ รรมในประเทศไทยอยถู งึ ๑๗ ป มรณภาพดวยโรคไตพกิ ารและ ความดันโลหติ สงู เมอ่ื ๑๕ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๐๙ ท่โี รงพยาบาลศิรริ าช รวมอายไุ ด ๕๓ ป ๓๓ พรรษา เอกสารอางองิ ๑. หนังสอื ปญญาสาร ฉบับท่ี ๓๙ ของมูลนธิ ิแนบ มหานรี านนท วดั บวรนเิ วศวหิ าร ๒. หนังสอื พระอภธิ รรม ในพระพุทธศาสนา มลู นธิ ิวัดพระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม จากการศึกษาอบรม ( พระอภิธรรมประยุกต ยุคใหม ) ๓๐ กรกฎาคม - ๑๓ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๓๗ โดย ศ. จ. จําลอง หะริณสตุ คณบดีอายุรศาสตรเขตรอ น มหาวิทยาลัยมหดิ ล ฯ ถนนราชวิถี พญาไท กรุงเทพมหานคร -๓-

คาถาทีส่ ําคัญในจูฬอาภิธรรมิกะตรี ปรจิ เฉทที่ ๑ จิตปรมัตถ คาถาประณามและปฏิญญาของพระอนรุ ุทธาจารย สมฺมาสมพฺ ุทฺธมตลุ ํ สสทธฺ มมฺ คณุตตฺ มํ อภิวาทยิ ภาสสิ สฺ ํ อภธิ มมฺ ตถฺ สงคฺ หํ ขาพระพุทธเจา ( พระอนุรุทธาจารย ) ขอนอบนอ มถวายอภวิ ันทนาการแดพ ระพุทธองค ผูตรัสรูเญยยธรรมทง้ั หลายเอง ไมม ผี เู ปรยี บปาน พรอมดวยพระสทั ธรรม และคณะพระอริยสงฆเ จา ทง้ั หลาย ซงึ่ เปน ผอู ุดมแลว จกั แตง คมั ภีรท ีม่ นี ามวา อภธิ ัมมตั ถสงั คหะ ตอ ไป คาถาปรมตั ถธรรม ๔ ตตถฺ วุตตฺ าภิธมมฺ ตถฺ า จตธุ า ปรมตถฺ โต จติ ฺตํ เจตสกิ ํ รูป นิพพฺ านมติ ิ สพฺพถา ในอภธิ มั มตั ถสงั คหะนน้ั เมอื่ วา โดยปรมตั ถธรรมแลว ไมว า ประการใด ๆ ยอมมีเนื้อความของพระอภิธรรมอยูเ พยี ง ๔ ประการ คือ จติ เจตสิก รูป นิพพาน \\[ พระอาจารยทวี เกตธุ มโ ม \\[ -๔-

คาถาสงั คหะของอกุศลจิต อฏธา โลภมลู านิ โทสมลู านิ จ ทวฺ ธิ า โมหมลู านิ จ เทวฺ ติ ทฺวาทสากสุ ลา สยิ ุ  โลภมลู จิต ๘ โทสมลู จิต ๒ โมหมูลจิต ๒ รวมจติ ๑๒ ดวงนเ้ี ปน อกศุ ลจติ คาถาสงั คหะของอเหตกุ จติ สตตฺ ากสุ ลปากานิ ปุฺปากานิ อฏ ธา กรฺ ิยจิตฺตานิ ตีณีติ อฏารส อเหตกุ า อกศุ ลวปิ ากจิต ๗ อเหตกุ กศุ ลวิปากจติ ๘ อเหตกุ กรยิ าจิต ๓ รวมจติ ๑๘ ดวงนเ้ี ปน อเหตุกจิต \\[ พระอาจารยท วี เกตธุ มโม \\[ -๕-

ปริจเฉทท่ี ๒ เจตสกิ ปรมตั ถ ลักษณะ ๔ ประการของเจตสกิ เอกุปฺปาทนิโรธา จ เอกาลมฺพนวตถฺ ุกา เจโตยุตฺตา ทฺวิปฺ าส ธมมฺ า เจตสกิ า มตา นกั ศกึ ษาทงั้ หลายพงึ ทราบ ธรรมชาตขิ องเจตสกิ ซง่ึ มจี ํานวน ๕๒ ดวง ทป่ี ระกอบกบั จติ มลี กั ษณะดงั นีค้ ือ ๑. เกิดพรอ มกันกบั จติ ๒. ดับพรอ มกันกับจิต ๓. มอี ารมณเ ดยี วกนั กบั จติ ๔. มที ่อี าศยั เกิดอยางเดียวกันกบั จติ คาถารับรองเจตสิกปรมัตถ ๕๒ ดวง เตรสฺ สมานา จ จทุ ทฺ สากสุ ลา ตถา โสภณา ปจฺ วสี าติ ทวฺ ิปฺาส ปวุจจฺ เร ทา นกลา วจํานวนเจตสกิ วา มี ๕๒ คอื อญั ญสมานเจตสิก ๑๓ อกศุ ลเจตสกิ ๑๔ โสภณเจตสกิ ๒๕ \\[ พระอาจารยทวี เกตธุ มโ ม \\[ -๖-

คาถาแสดงหลักสัมปโยคนยั โดยยอ สตฺต สพพฺ ตถฺ ยุชชฺ นฺติ ยถาโยคํ ปกิณฺณกา จทุ ฺทสากสุ เลเสฺวว โสภเณเสวฺ ว โสภณา สพั พจิตตสาธารณเจตสกิ ๗ ยอมประกอบในจิตทง้ั หมดทว่ั ไป ปกณิ ณกเจตสิก ๖ ยอมประกอบในจิตตามทปี่ ระกอบได อกศุ ลเจตสกิ ๑๔ ยอมประกอบในอกศุ ลจติ ๑๒ เทา นนั้ โสภณเจตสกิ ๒๕ ยอมประกอบในโสภณจิต ๕๙ หรอื ๙๑ เทา น้ัน ปรจิ เฉทท่ี ๖ รปู ปรมตั ถ คาถารูปปรมตั ถ สมทุ เฺ ทสา วภิ าคา จ สมฏุ านา กลาปโต ปวตตฺ กิ กฺ มโต เจติ ปจฺ ธา ตตถฺ สงคฺ โห การแสดงสงเคราะหรูปปริจเฉทน้ี พระอนรุ ทุ ธาจารย แสดงเปน ๕ นยั คือ ๑. รูปสมทุ เทสนัย การแสดงรูปโดยสงั เขป ๒. รูปวิภาคนัย การจําแนกรูปโดยพิสดาร ๓. รูปสมุฏฐานนัย การแสดงสมุฏฐานของรูป ๔. รูปกลาปนยั การแสดงรปู ท่ีเกิดขึ้นเปน หมวดๆ ๕. รูปปวัตตกิ กมนยั การแสดงการเกิดข้ึน พรอ มดว ยความดบั ของรูปตามลาํ ดบั \\[ พระอาจารยท วี เกตธุ มโม \\[ -๗-

คาถาแสดงรปู ทเ่ี กิดไดแ ละเกิดไมไดใน ๓๑ ภูมิ อฏ วสี ติ กาเมสุ โหนตฺ ิ เตวสี รปู ส ุ สตฺตรเสวสฺ น ํ อรเู ป นตฺถิ กิ จฺ ปิ  ในกามภูมิ ๑๑ รปู ท้ัง ๒๘ ยอ มเกดิ ได ในรูปภมู ิ ๑๕ ( เวน อสญั ญสตั ตภมู ิ ) รูป ๒๓ ( เวน ฆานะ ชิวหา กายะ ภาวรูป ๒ ) ยอ มเกดิ ได ในอสัญญสตั ตภมู ิ ๑ รูป ๑๗ ( เวน ปสาทรูป ๕ สทั ทรูป ๑ ภาวรูป ๒ หทยรปู ๑ วิญญตั ิรปู ๒ ) ยอ มเกดิ ได ในอรปู ภูมิ ๔ ไมมีรูปอยางหนึง่ อยางใดเกิดเลย คาถาแสดงรปู ทเี่ กิดไมไดในปฏิสนธิกาล แตเ กิดไดในปวัตติกาล สทโฺ ท วกิ าโร ชรตา มรณโฺ จปปตฺตยิ ํ น ลพฺภนฺติ ปวตเฺ ตตุ น กิ ฺจิป น ลพภฺ ติ สัททรูป ๑ วิการรูป ๕ ชรตารูป ๑ อนจิ จตารูป ๑ รวม ๘ รูปน้ี เกิดไมไดใ นปฏิสนธกิ าล คือ อปุ ปาทกั ขณะของปฏสิ นธิจติ สว นในปวัตติกาลน้ัน รปู ใดรูปหนึง่ ที่จะเกดิ ไมไดน น้ั ไมมเี ลย ยอ มเกดิ ไดท ัง้ หมด \\[ พระอาจารยทวี เกตธุ มโ ม \\[ -๘-

คาถาทแี่ สดงถงึ ความวนเวยี นอยูในวฏั ฏสงสารของรูป อจิ เฺ จวํ มตสตตฺ านํ ปุนเทว ภวนตฺ เร ปฏิสนฺธิมุปาทาย ตถารูป ปวตตฺ ติ ในสนั ดานแหง สัตวท้ังหลายทต่ี ายจากโลกน้ีไปแลว รูปทง้ั ๔ ยอมเกดิ อกี ในภพใหม ต้ังแตป ฏสิ นธจิ ติ เปน ตน ไป ทํานองเดียวกนั กับภพนี้ ดงั ทีไ่ ดบ รรยายมาแลว นพิ พานปรมัตถ คาถาพรรณนาคุณของพระนิพพาน ปทมจฺจตุ มจจฺ นฺตํ อสงฺขตมนุตฺตรํ นิพฺพานมิติ ภาสนตฺ ิ วานมตุ ตฺ า มเหสโย พระสมั มาสมั พทุ ธเจา ทง้ั หลาย ผูแสวงหาซงึ่ คุณอนั ยง่ิ ใหญ คอื ศลี ขันธ สมาธิขันธ ปญ ญาขันธ ผพู นแลว จากตณั หาเคร่ืองรอ ยรัด ยอ มกลา วสภาวธรรมชนิดหนง่ึ ทเี่ ขาถึงได มอี ยโู ดยเฉพาะ ไมเกีย่ วดว ยสงั ขตธรรม ไมมีความตาย และกาวลว งไปจากขันธ ๕ เสยี ได ไมถ กู ปรุงแตงดว ยปจจัย ๔ อยางใดอยางหนงึ่ เปนธรรมที่ประเสรฐิ สดุ น้ันวา นพิ พาน \\[ พระอาจารยทวี เกตธุ มโ ม \\[ -๙-

ปริจเฉทท่ี ๑ จิตปรมตั ถ บาลรี ับรองจติ ปรมตั ถ ๔ ประเภท คอื ตตฺถ จติ ตฺ ํ ตาว จตุพฺพิธํ โหติ กามาวจรํ รปู าวจรํ อรูปาวจรํ โลกตุ ฺตรฺเจ ในปรมัตถธรรมทงั้ ๔ จติ ปรมตั ถธรรมท่แี สดงไวเปน อนั ดับแรกในอารมั ภบท มี ๔ ประเภท คือ กามาวจรจิต รปู าวจรจิต อรูปาวจรจติ โลกุตตรจิต - ๑๐ - จิตปรมตั ถ ๘๙ หรอื ๑๒๑ ดวง คือ อกุศลจติ ๑๒ อเหตกุ จติ ๑๘ กามาวจรโสภณจติ ๒๔ รูปาวจรจิต ๑๕ อรปู าวจรจติ ๑๒ โลกุตตรจติ ๘/๔๐ อกุศลจติ ๑๒ ดวง คือ ๘ ๒ โลภมูลจิต ๒ โทสมูลจิต โมหมูลจติ

อเหตกุ จิต ๑๘ ดวง คอื จติ อกุศลวปิ ากจติ ๗ ทนนั้ อเหตุกกุศลวิปากจติ ๘ อเหตุกกิรยิ าจติ ๓ กามาวจรโสภณจติ ๒๔ ดวง คือ มหากศุ ลจิต ๘ มหาวปิ ากจติ ๘ มหากิริยาจติ ๘ รูปาวจรจิต ๑๕ ดวง คอื ๕ ๕ รูปาวจรกศุ ลจติ ๕ รูปาวจรวิปากจติ รูปาวจรกริ ยิ าจติ อรปู าวจรจิต ๑๒ ดวง คือ อรูปาวจรกศุ ลจติ ๔ อรปู าวจรวิปากจติ ๔ อรปู าวจรกริ ิยาจติ ๔ โลกุตตรจติ ๘ หรือ ๔๐ ดวง คือ มรรคจิต ๔ หรอื ๒๐ ผลจิต ๔ หรอื ๒๐ พระอาจารยทวี เกตุธมโม

จติ ปรมัตถ ๘๙ หรือ ๑๒๑ ดวง อ ุกศล ิจต ๑๒ โส โส โส โส โลภมลู จติ ๘ สมั อ สมั ส วิป อ วิป ส โทสมลู จิต ๒ อโสภณจติ ๓๐ อุ อุ อุ อุ โมหมลู จิต ๒ อฌานจิต ๕๔ สัม อ สัม ส วปิ อ วปิ ส โท โท โสภณจิต ๕๙ / ๙๑ ปฏิ อ ปฏิ ส ฌานจติ ๖๗ อุ อุ \\[ พระอาจารยท วี เกตธุ มโ ม \\[ วิจิ อุท อเหตุก ิจต ๑๘ อ/ุ อกุ อ/ุ อกุ อ/ุ อกุ อ/ุ อกุ ทุกข อุ อุ อกศุ ลวิปากจติ ๗ จกั ขุ โสต ฆาน ขวิ หา กาย สมั สนั อ/ุ กุศล อุ/กุศล อุ/กุศล อุ/กุศล สุข อุ อุ โส อเหตกุ กศุ ลวปิ ากจิต ๘ จกั ขุ โสต ฆาน ชวิ หา กาย สมั สัน สนั กามาวจรจติ ๕๔ อุ อุ โส อเหตกุ กิรยิ าจติ ๓ ปญจ มโน หสิ มหัคคตจิต ๒๗ โส โส โส โส มหากศุ ลจิต ๘ โลกุตตรจิต สัม อ สัม ส วปิ อ วิป ส ๘ หรอื ๔๐ กามาวจรโสภณ ิจต ๒๔ อุ อุ อุ อุ สัม อ สมั ส วิป อ วปิ ส โส โส โส โส มหาวิปากจติ ๘ สัม อ สมั ส วิป อ วปิ ส อุ อุ อุ อุ สัม อ สมั ส วปิ อ วิป ส โส โส โส โส มหากริ ยิ าจิต ๘ สมั อ สัม ส วิป อ วปิ ส อุ อุ อุ อุ สัม อ สัม ส วิป อ วิป ส อรูปาวจร ิจต ๑๒ รูปาวจรจิต ๑๕ ปฐ ๓ ทุติ ๓ ตติ ๓ จตุ ๓ ปญ ๒๓ จารตเอปก สุ จสาุรเอป สุปเอ สุ เอ อุ เอ รูปาวจรกุศลจติ ๕ จารตเอปก สุ จสาุรเอป สุปเอ สุ เอ อุ เอ รปู าวจรวิปากจติ ๕ จารตเอปก สุ จสาุรเอป สุปเอ สุ เอ อุ เอ รูปาวจรกริ ยิ าจิต ๕ อุ เอ อุ เอ อุ เอ อุ เอ อรปู าวจรกศุ ลจิต ๔ อา วญิ กิญ เน อุ เอ อุ เอ อุ เอ อุ เอ อรูปาวจรวิปากจิต ๔ อา วญิ กิญ เน อุ เอ อุ เอ อุ เอ อุ เอ อรปู าวจรกริ ิยาจิต ๔ อา วิญ กญิ เน ปฐ ๘ ทตุ ิ ๘ ตติ ๘ จตุ ๘ จารตเอปก สุ จสาุรเอป สุปเอ สุ เอ อุ เอ โสดาปต ตมิ รรคจิต ๑ หรือ ๕ มรรค ิจต ๔ หรือ ๒๐ จารตเอปก สุ จสาุรเอป สุปเอ สุ เอ อุ เอ สกทาคามมิ รรคจิต ๑ หรอื ๕ จารตเอปก สุ จสาุรเอป สุปเอ สุ เอ อุ เอ อนาคามมิ รรคจิต ๑ หรือ ๕ จารตเอปก สุ จสาุรเอป สุปเอ สุ เอ อุ เอ อรหตั ตมรรคจติ ๑ หรอื ๕ ผล ิจต ๔ หรือ ๒๐ จารตเอปก สุ จสาุรเอป สุปเอ สุ เอ อุ เอ โสดาปต ตผิ ลจติ ๑ หรือ ๕ จารตเอปก สุ จสาุรเอป สุปเอ สุ เอ อุ เอ สกทาคามิผลจิต ๑ หรอื ๕ จารตเอปก สุ จสาุรเอป สุปเอ สุ เอ อุ เอ อนาคามผิ ลจติ ๑ หรอื ๕ - ๑๑ -จารตเอปก สุ จสาุรเอป สุปเอ สุ เอ อุ เอ อรหตั ตผลจิต ๑ หรอื ๕

บาลีและคําแปลใน อกุศลจิต ๑๒ โส โส สัม อ สมั ส อุ อุ สัม อ สมั ส โท โท ปฏิ อ ปฏิ ส อุ อุ วิจิ อุท - ๑๒ -(๑) โส โลภมูลจิต (๓) สมั อ โสมนสสฺ สหคตํ ทิฏคิ ตสมปฺ ยตุ ฺตํ อสงฺขารกิ ํ โส จติ ทเี่ กิดข้ึนโดยไมม ีการชักชวน พรอ มดวยความดีใจ ประกอบดวยความเหน็ วิป อ ผิด โสมนสสฺ สหคตํ ทิฏคิ ตวปิ ฺปยตุ ฺตํ อสงขฺ ารกิ ํ จติ ทีเ่ กิดข้ึนโดยไมม กี ารชกั ชวน พรอมดว ยความดใี จ ไมประกอบดวยความเห็นผดิ (๕) อุ อุเปกฺขาสหคตํ ทฏิ คิ ตสมปฺ ยตุ ตฺ ํ อสงฺขาริกํ (๗) สัม อ จิตทเ่ี กิดข้ึนโดยไมมีการชกั ชวน พรอ มดวยความเฉยๆ ประกอบดวยความเหน็ ผิด อุ อเุ ปกขฺ าสหคตํ ทิฏคิ ตวิปปฺ ยตุ ฺตํ อสงขฺ ารกิ ํ วิป อ จิตท่ีเกดิ ขึ้นโดยไมมกี ารชักชวน พรอมดวยความเฉย ๆ ไมประกอบดว ยความเห็นผิด โลภมูลจิต หมายความวา จติ ท่เี กิดขึ้นโดยมโี โลภมลู จติ ๘ ดวงน้ี เกิดขึ้นพรอ มดวยเวทนา ประกอบดว ยความเห็นผิด ๔ ดวง คอื ด ไมป ระกอบดวยความเหน็ ผดิ ๔ ดวง คอื จติ ท่เี กดิ ข้ึนโดยไมมกี ารชกั ชวน มี ๔ ดวง จิตทีเ่ กิดขึ้นโดยมกี ารชกั ชวน มี ๔ ดวง ค

นอกุศลจิต ๑๒ ดวง โส โส โลภมูลจิต ๘ วิป อ วิป ส อุ อุ วิป อ วิป ส โทสมลู จิต ๒ โมหมลู จิต ๒ ๘ ดวง คอื (๒) โส โสมนสสฺ สหคตํ ทฏิ ิคตสมปฺ ยตุ ตฺ ํ สสงขฺ ารกิ ํ สัม ส จิตทเี่ กิดขึ้นโดยมีการชกั ชวน พรอ มดวยความดีใจ ประกอบดว ยความเห็นผิด (๔) โส โสมนสสฺ สหคตํ ทฏิ ิคตวปิ ปฺ ยตุ ตฺ ํ สสงฺขาริกํ วิป ส จิตท่ีเกิดขึ้นโดยมกี ารชกั ชวน พรอมดวยความดีใจ ไมป ระกอบดวยความเหน็ ผิด (๖) อุ อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏิคตสมฺปยตุ ฺตํ สสงขฺ ารกิ ํ สัม ส จิตที่เกดิ ข้ึนโดยมกี ารชกั ชวน พรอมดวยความเฉยๆ ประกอบดว ยความเห็นผิด (๘) อุ อเุ ปกฺขาสหคตํ ทิฏคิ ตวิปปฺ ยตุ ตฺ ํ สสงขฺ ารกิ ํ วิป ส จิตทเ่ี กดิ ข้ึนโดยมกี ารชกั ชวน พรอมดวยความเฉย ๆ ไมประกอบดวยความเหน็ ผิด โลภเจตสกิ เปน มลู เปน ประธาน า ๒ คอื โสมนสั เวทนา และ อเุ บกขาเวทนา ดวงท่ี ๑-๒-๕-๖ อ ดวงที่ ๓-๔-๗-๘ วง คือ ดวงที่ ๑ - ๓ - ๕ - ๗ คือ ดวงที่ ๒-๔-๖-๘ พระอาจารยท วี เกตุธมโ ม

บาลแี ละคาํ แปลในอกศุ โท โท ปฏิ อ ปฏิ ส อุ อุ วจิ ิ อุท โทสมลู จติ ๒ ดวง คอื (๑) โท โทมนสสสหคต ปฏฆิ สมปยตุ ต อสงขาริก ปฏิ อ จติ ที่เกดิ ขึ้นโดยไมมกี ารชักชวน พรอ มดวยความเสียใจ ประกอบดวยความโกรธ - ๑๓ - (๒) โท โทมนสส สหคต ปฏิฆสมปยตุ ต สสงขารกิ  จติ ท่ีเกิดข้ึนโดยมีการชักชวน พรอมดวยความเสียใจ ประกอบดว ยความโกรธ ปฏิ ส โทสมูลจิต หมายความวา จติ ทเี่ กิดขึ้นโดยมโี ทสเจตสกิ เปนมูลเปน ประธาน โทสมลู จติ ๒ ดวงน้ี เกิดข้ึนพรอ มดว ยโทมนัสเวทนาอยางเดยี ว ( โทมนสสฺ สหคตํ ) เหตใุ หเกดิ โทสมูลจิตมีอยู ๕ ประการ คอื ๑. มอี ธั ยาศยั เปน คนมกั โกรธ ๒. มีความคิดไมส ขุ ุม ๓. มกี ารศกึ ษานอ ย ๔. ไดประสบกบั อารมณท่ไี มด ี ๕. ไดป ระสบกบั อาฆาตวตั ถุ ๑๐ ประการ

ศลจิต ๑๒ ดวง โทสมูลจิต ๒ โมหมูลจิต ๒ (๑) อุ โมหมูลจติ ๒ ดวง คอื (๒) วจิ ิ อุ อเุ ปกฺขาสหคตํ วิจิกิจฺฉาสมปฺ ยตุ ตฺ ํ อุท จติ ทเ่ี กิดข้ึนพรอ มดวยความเฉย ๆ ประกอบดว ยความสงสยั อุเปกขฺ าสหคตํ อุทธฺ จฺจสมปฺ ยตุ ฺตํ จิตทเี่ กิดข้ึนพรอ มดวยความเฉย ๆ ประกอบดว ยความฟุงซา น โมหมูลจิต หมายความวา จติ ทเี่ กิดข้ึนโดยมโี มหเจตสิกเปนมูลเปน ประธาน โมหมลู จติ ๒ ดวงน้ี เกิดขึ้นพรอ มดว ยอุเบกขาเวทนาอยา งเดียว ( อเุ ปกฺขาสหคตํ ) วจิ กิ จิ ฺฉาสมฺปยตุ ตฺ ํ คอื จติ ทปี่ ระกอบดว ยความสงสยั เปน ลกั ษณะ เชน สงสยั ในคุณพระรตั นตรยั และ บาปบญุ คุณโทษเหลา นี้ เปนตน อทุ ธฺ จฺจสมฺปยตุ ฺตํ คอื จติ ท่ีประกอบดวยความฟุงซา น เหตใุ หเกิดโมหมูลจิตมีอยู ๑ ประการ คือ ๑. อโยนโิ สมนสิการ คอื การพจิ ารณาทไ่ี มแ ยบคาย พระอาจารยทวี เกตุธมโ ม

บาลีและคําแปลในอเหตุก อเหตุกจิต ๑๘ อ/ุ อกุ อ/ุ อกุ อ/ุ อกุ อ/ุ อกุ ทกุ ข จกั ขุ โสต ฆาน ขวิ หา กาย อ/ุ กศุ ล อ/ุ กุศล อ/ุ กุศล อ/ุ กุศล สขุ จักขุ โสต ฆาน ชิวหา กาย อุ อุ โส ปญ จ มโน หสิ อเหตุกวปิ ากจติ อ/ุ อกุ อุเปกฺขาสหคตํ จกฺขวุ ิ ฺาณํ จกั จิตที่อาศยั จกั ขุวัตถุเห็นรปู ารมณที่ดแี ละไมด ี เกิดข้ึนพรอ มดวยความเฉย ๆ - ๑๔ - อ/ุ กุศล อุเปกขฺ าสหคตํ โสตวิฺาณํ จัก จติ ทอี่ าศัยโสตวัตถุไดย ินเสียงทด่ี ีและไมดี เกิดข้ึนพรอ มดวยความเฉย ๆ อุ/อกุ อเุ ปกขฺ าสหคตํ ฆานวิ ฺ าณํ โสต จติ ทอ่ี าศัยฆานวัตถรุ กู ลิน่ ทด่ี แี ละไมดี เกดิ ข้ึนพรอมดวยความเฉย ๆ อ/ุ กศุ ล โสต อเุ ปกฺขาสหคตํ ชวิ หฺ าวิฺาณํ จิตทอ่ี าศัยชิวหาวัตถุรรู สทด่ี ีและไมดี เกิดข้ึนพรอมดวยความเฉย ๆ อ/ุ อกุ ฆาน อุ/กศุ ล ฆาน อ/ุ อกุ ชิว อุ/กศุ ล ชิว อุ อเหตุกกิรยิ าจติ ๓ ดวง อกศุ ลวิปาก ปญ จ อเหตุกกุศล อุเปกฺขาสหคตํ ปฺจทวาราวชชฺ นจติ ตฺ ํ อุ จติ ทพี่ ิจารณาอารมณท างปญ จทวารท่ีดแี ละไมดี เกิดข้ึนพรอ มดวยความเฉย ๆ อเหตุกกรยิ มโน อเุ ปกขฺ าสหคตํ มโนทวาราวชชฺ นจติ ตฺ ํ อเหตกุ จติ โส จติ ที่พจิ ารณาอารมณท างมโนทวารทดี่ ีและไมดี เกดิ ขึ้นพรอ มดวยความเฉย ๆ หสิ โสมนสสฺ สหคตํ หสิตปุ ปฺ าทจิตฺตํ จิตท่ที ําใหเกดิ การยิ้มของพระอรหันต เกิดข้ึนพรอ มดวยความดใี จ

กจิต ๑๘ ดวง คือ อกุศลวปิ ากจิต ๗ อเหตุกกุศลวิปากจิต ๘ อุ อุ อเหตกุ กิริยาจติ ๓ สมั สนั อุ อุ โส สัม สัน สัน ๑๕ ดวง คอื ทุกฺขสหคตํ กายวิฺาณํ จิตท่ีอาศัยกายวัตถุรูสกึ โผฏฐัพพารมณที่ไมด ี เกิดข้ึนพรอมดวยทุกขเวทนา ทุก สขุ สหคตํ กายวิ ฺาณํ กาย จิตท่อี าศยั กายวัตถุรสู กึ โผฏฐพั พารมณที่ดี เกดิ ข้ึนพรอ มดวยสขุ เวทนา สขุ กาย อเุ ปกขฺ าสหคตํ สมฺปฏจิ ฺฉนจติ ตฺ ํ จิตทีร่ ับปญ จารมณทด่ี แี ละไมด ี เกดิ ข้ึนพรอ มดวยความเฉย อุ ๆ สัม อเุ ปกขฺ าสหคตํ สนฺตีรณจติ ตฺ ํ อุ จติ ท่ีไตสวนปญ จารมณท่ีดแี ละไมด ี เกิดข้ึนพรอ มดวยความเฉย ๆ สมั อุ โสมนสสฺ สหคตํ สนตฺ รี ณจติ ฺตํ สนั จติ ที่ไตสวนปญ จารมณท ีด่ ี เกิดข้ึนพรอ มดวยความดใี จ อุ สัน โส สัน กจิต มว. วิบากท่เี กิดจากอกุศลกรรม ๑๒ ดวง มีการเห็น การไดยิน การไดกลิน่ ที่ไมด ี เปนตน ลวิปากจิต มว. วบิ ากทเ่ี กิดจากมหากุศลกรรม ๘ มกี ารเห็น การไดยนิ การไดกลิน่ ทดี่ ี เปนตน แตเ ปน อเหตกุ ะ ยาจติ มว. จิตท่เี กดิ ขน้ึ โดยลาํ พงั ไมไดอ าศัยกรรมแตอยางใดและไมเ ปน บุญเปนบาป แตเปนอเหตกุ ะ มว. จติ ที่ไมมเี หตุ ๖ ประกอบ จติ ท่เี หลือจากอเหตุกจิต ๑๘ มีจาํ นวน ๗๑ หรือ ๑๐๓ เปนสเหตกุ จิตท้ังสิ้น พระอาจารยทวี เกตุธมโ ม

บาลแี ละคําแปลในกามาวจ โส โส สัม อ สมั ส อุ อุ สมั อ สมั ส (๑) โส มหากศุ ลจติ ๘ , มหาวปิ ากจ สัม อ โสมนสสฺ สหคตํ าณสมปฺ ยุตตฺ ํ อสงฺขาริกํ จติ ที่เกดิ ขึ้นโดยไมม ีการชกั ชวน พรอมดว ยความดีใจ ประกอบดวยปญ ญา (๓) โส โสมนสสฺ สหคตํ าณวิปปฺ ยตุ ตฺ ํ อสงขฺ าริกํ วิป อ จิตท่เี กิดข้ึนโดยไมม กี ารชกั ชวน พรอ มดว ยความดใี จ ไมประกอบดวยปญ ญา - ๑๕ -(๕) อุ อเุ ปกขฺ าสหคต  าณสมปฺ ยตุ ตฺ ํ อสงขฺ ารกิ ํ สมั อ จติ ที่เกิดข้ึนโดยไมม ีการชักชวน พรอ มดวยความเฉย ๆ ประกอบดวยปญ ญา (๗) อุ อุเปกฺขาสหคตํ าณวปิ ปฺ ยุตฺตํ อสงฺขาริกํ วิป อ จิตทเ่ี กดิ ขึ้นโดยไมม ีการชักชวน พรอ มดวยความเฉย ๆ ไมป ระกอบดวยปญ ญา หมายเหตุ บาลแี ละคาํ แปลของ มหาวปิ ากจิต ๘ มหากริ ิยาจิต ๘ เหมือนกนั กับ มหากุศลจิต ทกุ ประการ มหากุศลจิต มว. จติ ที่ไมมโี ทษ ใหผ ลเปน ความส ทงั้ เปน บาทเบอ้ื งตนของฌาน อภ มหาวิปากจิต มว. จติ ทเ่ี ปน ผลของมหากศุ ล เพราะ เหมือนกบั มหากศุ ลทุกประการ มหากิริยาจิต มว. จติ ที่เปนมหากุศลนั่นแหละ แตเ อโสภณจิต มว. จติ ทนี่ อกจากโสภณจติ หรือ เปน โสภณจิต มว. จิตทสี่ วยงาม หรอื เปน จิตทป่ี ระก กามาวจรจิต มว. จติ ท่ที องเทย่ี วเกดิ อยใู นกามภมู ิ

จรโสภณจติ ๒๔ ดวง คือ โส โส วิป อ วิป ส อุ อุ วิป อ วิป ส จติ ๘ , มหากรยิ าจติ ๘ คอื (๒) โส โสมนสสฺ สหคตํ าณสมปฺ ยุตตฺ ํ สสงฺขาริกํ สมั ส จติ ทเ่ี กิดข้ึนโดยมีการชักชวน พรอ มดว ยความดีใจ ประกอบดว ยปญ ญา (๔) โส โสมนสสฺ สหคตํ าณวปิ ปฺ ยตุ ตฺ ํ สสงขฺ าริกํ วิป ส จิตท่เี กดิ ข้ึนโดยมีการชักชวน พรอ มดว ยความดีใจ ไมป ระกอบดวยปญ ญา (๖) อุ อเุ ปกขฺ าสหคตํ าณสมปฺ ยตุ ตฺ ํ สสงขฺ ารกิ ํ สัม ส จติ ที่เกดิ ข้ึนโดยมกี ารชกั ชวน พรอมดวยความเฉย ๆ ประกอบดวยปญ ญา (๘) อุ อเุ ปกฺขาสหคตํ าณวปิ ปฺ ยุตตฺ ํ สสงฺขาริกํ วิป ส จิตท่ีเกดิ ขึ้นโดยมีการชักชวน พรอ มดวยความเฉย ๆ ไมประกอบดวยปญ ญา ( กสุ ลจิตตฺ ํ วิปากจติ ตฺ ํ กรฺ ิยจิตตฺ ํ ) สุข และสามารถใหผ ลเกดิ ข้ึนมากกวาตน ภญิ ญา มรรค ผล ะเมอ่ื วาโดยเวทนา สมั ปโยค สงั ขารแลว เกิดขึ้นในสันดานของพระอรหนั ต นจิตทไ่ี มป ระกอบกบั โสภณเจตสกิ กอบกบั โสภณเจตสิก อันเปน ทีเ่ กดิ แหงกิเลสกาม และ วัตถกุ ามเปนสว นมาก พระอาจารยท วี เกตุธมโ ม

บาลแี ละคําแปลในรูปา รปู าวจรจิต ๑๕ ป กุ ทุ กุ ต ๕ ๔ ต ตต ป วิ ทุ วิ ๕ ๔ ป กิ ทุ กิ ๕ ๔ รูปาวจรจติ - ๑๖ -ปฐม ๓ ป กุ วิตกกฺ วิจารปติสขุ เอกคคฺ ตาสหิตํ ปมชฌฺ านกุสลจิตตฺ ํ วปิ ากจติ ฺตํ กรฺ ยิ จิตฺต ทุตยิ ๓ ๕ ปฐมฌานกุศลจิต ๑ วปิ ากจิต ๑ กริ ิยาจิต ๑ ท่ีเกดิ พรอมดวยองคฌ าน ๕ คอื วิตก วิจาร ปติ สุข เอกัคคตา ป วิ ๕ วิจารปตสิ ขุ เอกคคฺ ตาสหติ ํ ทุติยชฌฺ านกสุ ลจิตฺตํ วิปากจิตฺตํ กฺริยจิตตฺ ํ ทุตยิ ฌานกุศลจิต ๑ วิปากจติ ๑ กิรยิ าจิต ๑ ทเ่ี กดิ พรอมดวยองคฌ าน ๔ ป กิ คือ วิจาร ปต ิ สขุ เอกคั คตา ๕ ทุ กุ ๔ ทุ วิ ๔ ทุ กิ ๔ ตตยิ ๓ ตติ กุ ปต สิ ขุ เอกคคฺ ตาสหติ ํ ตตยิ ชฌฺ านกสุ ลจติ ตฺ ํ วิปากจติ ตฺ ํ กรฺ ิยจติ ตฺ ํ ๓ ตติยฌานกุศลจิต ๑ วิปากจติ ๑ กริ ยิ าจติ ๑ ทีเ่ กดิ พรอ มดวยองคฌาน ๓ คือ ปต ิ สขุ เอกัคคตา ตติ วิ ๓ ตติ กิ ๓ *** รปู าวจรจิต ๑๕ ดวงน้ี สงเคราะหเขา ใน สสังขาริก และ สมั ปยตุ ต

าวจรจิต ๑๕ ดวง คอื ตติ กุ จตุ กุ ปญ กุ รปู าวจรกุศลจิต ๕ ๓ ๒ ๒ รูปาวจรวิปากจิต ๕ รูปาวจรกิรยิ าจิต ๕ ตติ วิ จตุ วิ ปญ วิ ๓ ๒ ๒ ติ กิ ๓ จตุ กิ ปญ กิ ๒ ๒ ๑๕ ดวง คือ จตุ กุ ตํ ๒ สุขเอกคคฺ ตาสหติ ํ จตตุ ฺถชฌฺ านกสุ ลจติ ตฺ ํ วิปากจติ ตฺ ํ กรฺ ยิ จิตตฺ  จตตุ ถ ๓ จตุ วิ จตุตถฌานกุศลจิต ๑ วปิ ากจิต ๑ กริ ิยาจติ ๑ ทเ่ี กดิ พรอ มดวยองคฌ าน ๒ ๒ คอื สุข เอกัคคตา จตุ กิ ๒ ปญ จม ๓ ปญ กุ อเุ ปกฺขาเอกคคฺ ตาสหิตํ ปจฺ มชฺฌานกสุ ลจติ ตฺ ํ วปิ ากจติ ฺตํ กรฺ ยิ จติ ฺตํ ๒ ปญ จมฌานกศุ ลจิต ๑ วิปากจติ ๑ กริ ยิ าจติ ๑ ทีเ่ กิดพรอมดวยองคฌาน ๒ คอื อเุ บกขา เอกคั คตา ปญ วิ ๒ ปญ กิ ๒ รปู าวจรจติ มว. จติ ทท่ี อ งเทย่ี วเกดิ อยใู นภมู อิ นั เปน ทเี่ กดิ แหง กเิ ลสรปู และวัตถรุ ูปเปน สว นมาก รปู าวจรจิต เมอ่ื วาโดยประเภทแหงฌานแลวมี ๑๕ คอื รปู าวจรปฐมฌานจติ ๑ ทุติยฌานจิต ๑ จตุตถฌานจิต ๑ ปญ จมฌานจิต ๑ รปู าวจรจิต เมื่อวาโดยประเภทแหงชาตแิ ลว มี ๓ คอื กุศลชาติ วิปากชาติ และ กริ ยิ าชาติ แลว มีดังนคี้ อื รปู าวจรกศุ ลจติ ๕ รปู าวจรวิปากจิต ๕ รปู าวจรกริ ยิ าจติ ๕ รวมเปน รปู าวจรจิต ๑๕ พระอาจารยทวี เกตุธมโม

บาลีและคําแปลในอรปู อรูปาวจรจิต ๑๒ อา กุ วญิ ๒ ๒ อา วิ วญิ ว ๒ ๒ อา กิ วญิ ๒ ๒ อรปู าวจรจิต ๑ อากา ๓ อา กุ อุเปกฺขาเอกคคฺ ตาสหติ ํ อากาสานฺจายตนกสุ ลจติ ตฺ ํ วปิ ากจิตตฺ ํ กฺริยจติ ตฺ ํ ๒ อากาสานัญจายตนกุศลจิต ๑ วิปากจิต ๑ กริ ยิ าจติ ๑ ทีเ่ กดิ พรอ มดวยองคฌ าน ๒ คอื อเุ บกขา เอกัคคตา อา วิ - ๑๗ - ๒ อา กิ ๒ วญิ ญา ๓ วิญ กุ อเุ ปกฺขาเอกคคฺ ตาสหิตํ วิฺาณจฺ ายตนกสุ ลจิตฺตํ วิปากจติ ตฺ ํ กรฺ ิยจิตฺตํ ๒ วญิ ญาณญั จายตนกุศลจิต ๑ วิปากจติ ๑ กิรยิ าจติ ๑ ท่ีเกดิ พรอ มดวยองคฌาน ๒ คอื อุเบกขา เอกคั คตา วิญ วิ ๒ วญิ กิ ๒ *** อรูปาวจรจิต ๑๕ ดวงนี้ สงเคราะหเ ขาในสสงั ขารกิ และ สัมปยุตต อรูปาวจรจิต มว. จติ ทีท่ องเทย่ี วเกิดอยูในภมู อิ เมอื่ วาโดยประเภทแหงฌาน แลวมี ๔ คือ อาก เมื่อจําแนกโดยกุศล วิบาก กริ ยิ า แลว มี ๑๒ ค อร เมือ่ จําแนกโดยองคฌ าน แลว มี ๒ คอื อเุ บกข หมายเหตุ อรปู าวจรจิต ๑๒ ดวงนี้สงเคราะหเ มอี งคฌาน ๒ คือ อเุ บกขา เอกคั ค

ปาวจรจติ ๑๒ ดวง คือ กุ กญิ กุ เน กุ อรูปาวจรกุศลจิต ๔ ๒ ๒ อรูปาวจรวปิ ากจิต ๔ อรูปาวจรกรยิ าจิต ๔ วิ กญิ วิ เน วิ ๒ ๒ กิ กิญ กิ เน กิ ๒ ๒ ๑๒ ดวง คือ อากิญ ๓ กิญ กุ อเุ ปกขฺ าเอกคคฺ ตาสหติ ํ อากิ จฺ ฺายตนกสุ ลจติ ฺตํ วปิ ากจติ ฺตํ กรฺ ิยจติ ฺตํ เนว ๓ ๒ อากญิ จญั ญายตนกุศลจติ ๑ วิปากจิต ๑ กิรยิ าจิต ๑ ท่ีเกดิ พรอมดวยองคฌาน ๒ คือ อเุ บกขา เอกคั คตา กญิ วิ ๒ อเุ ปกฺขาเอกคคฺ ตาสหิตํ เนวสฺ านาสฺ ายตนกสุ ลจิตฺตํ วปิ ากจิตตฺ ํ กรฺ ิยจิตตฺ ํ กญิ กิ เนวสัญญานาสญั ญายตนกุศลจิต ๑ วปิ ากจิต ๑ กริ ิยาจิต ๑ ๒ ทเี่ กดิ พรอมดวยองคฌาน ๒ คือ อเุ บกขา เอกคั คตา เน กุ ๒ เน วิ ๒ เน กิ ๒ อันเปนที่เกิดแหง กิเลสอรปู และ วัตถุอรปู เปนสวนมาก พระอาจารยท วี เกตุธมโ ม กา ๓ วญิ ญา ๓ อากิญ ๓ เนว ๓ คอื อรปู าวจรกุศลจิต ๔ อรปู าวจรวิปากจิต ๔ รูปาวจรกริ ยิ าจติ ๔ รวมเปน อรปู าวจรจิต ๑๒ ขา เอกัคคตา เขาในปญ จมฌาน เพราะเมอ่ื วาโดยองคฌ านแลว คตา เทา กัน

บาลีและคําแปลในโลกุตต ป๕โส ทุ โส ตต ป ๕สก ๔ ๓ ป อ๕นา ป ๕อร ทุ สก ตติ ๔ ๓ ทุ อนา ตติ อ ๔ ๓ ทุ อร ตติ ๔ ๓ มรรคจิต ๒ ปฐม ๔- ๑๘ -ป๕โส วิตกกฺ วิจารปตสิ ขุ เอกคคฺ ตาสหติ ํ ปมชฌฺ าน โสตาปตฺตมิ คคฺ จิตฺตํ ทตุ ิย ๔ ป ๕สก ตตยิ ๔ ป อ๕นา สกทาคามมิ คคฺ จติ ตฺ ํ อนาคามมิ คคฺ จติ ฺตํ อรหตฺตมคคฺ จติ ตฺ ํ ป ๕อร ปฐมฌานโสดาปตติมรรคจติ ๑ สกทาคามิมรรคจติ ๑ อนาคามมิ รรคจิต ๑ อรหตั ต ท่เี กิดพรอ มดว ยองคฌ าน ๕ คือ วิตก วจิ าร ปติ สุข เอกัคคตา ทุ โส ๔ วิจารปติสขุ เอกคคฺ ตาสหิตํ ทุติยชฌฺ าน โสตาปตฺตมิ คคฺ จิตตฺ ํ ทุ สก สกทาคามมิ คคฺ จติ ตฺ ํ อนาคามมิ คคฺ จิตฺตํ อรหตตฺ มคคฺ จติ ตฺ ํ ๔ ทุตยิ ฌานโสดาปตตมิ รรคจิต ๑ สกทาคามิมรรคจิต ๑ อนาคามมิ รรคจิต ๑ อรหัตตม ที่เกิดพรอ มดวยองคฌ าน ๔ คอื วิจาร ปติ สขุ เอกคั คตา ทุ อนา ๔ ปติสุขเอกคคฺ ตาสหติ ํ ตตยิ ชฌฺ าน โสตาปตตฺ ิมคคฺ จิตฺตํ ทุ อร สกทาคามมิ คคฺ จิตตฺ ํ อนาคามมิ คคฺ จติ ตฺ ํ อรหตตฺ มคคฺ จติ ตฺ ํ ๔ ตตยิ ฌานโสดาปตตมิ รรคจิต ๑ สกทาคามิมรรคจิต ๑ อนาคามมิ รรคจติ ๑ อรหตั ตม ที่เกดิ พรอมดวยองคฌาน ๓ คือ ปต ิ สขุ เอกคั คตา ตติ โส ๓ ตติ สก ๓ ตติ อนา ๓ ตติ อร ๓

ตรจิต ๘ หรือ ๔๐ ดวง คือ ติ โส จตุ โส ปญ๒โส ๓ ๒ สก จตุ สก ปญ ๒สก ๓ ๒ อนา จตุ อนา ปญ๒อนา ๓ ๒ อร จตุ อร ปญ ๒อร ๓ ๒ ๒๐ ดวง คอื จตตุ ถ ๔ จตุ โส สขุ เอกคคตฺ าสหติ ํ จตตุ ถฺ ชฌฺ าน โสตาปตตฺ มิ คคฺ จติ ตฺ ํ ตมรรคจติ ๑ ๒ สกทาคามมิ คคฺ จิตฺตํ อนาคามมิ คคฺ จติ ฺตํ อรหตตฺ มคคฺ จติ ตฺ ํ มรรคจติ ๑ จตุ สก จตุตถฌานโสดาปต ตมิ รรคจติ ๑ สกทาคามมิ รรคจติ ๑ ๒ อนาคามมิ รรคจิต ๑ อรหตั ตมรรคจิต ๑ ทเี่ กดิ พรอ มดว ยองคฌ าน ๒ คอื สขุ เอกคั คตา จต๒ุ อนา จตุ อร ๒ ปญ จม ๔ ปญ๒โส อุเปกฺขาเอกคคฺ ตาสหติ ํ ปฺจมชฺฌาน โสตาปตฺตมิ คคฺ จติ ฺตํ ปญ๒สก ปญ๒อนา สกทาคามมิ คคฺ จติ ฺตํ อนาคามมิ คคฺ จิตฺตํ อรหตฺตมคคฺ จิตฺตํ ปญ ๒อร ปญ จมฌานโสดาปตตมิ รรคจิต ๑ สกทาคามมิ รรคจิต ๑ อนาคามมิ รรคจติ ๑ อรหตั ตมรรคจิต ๑ ทีเ่ กิดพรอ มดว ยองคฌ าน ๒ คือ อเุ บกขา เอกัคคตา *** โลกุตตรจิต ๘/๔๐ ดวงนี้ สงเคราะหเขาใน สสงั ขารกิ และ สมั ปยตุ ต มรรคจิต ๑ โลกตุ ตรจิต มว. จติ ทีพ่ นจากโลกทั้ง ๓ คอื กามโลก รปู โลก อรปู โลก มรรคจิต กําลังประหาณกเิ ลส ผลจิต ประหาณแลวซึ่งกิเลส ในโลกุตตรจิต ๘ หรอื ๔๐ น้ัน มรรค เปน กุศล ผล เปนวิบาก พระอาจารยทวี เกตุธมโ ม

บาลแี ละคําแปลในโลกุตต ป๕โส ทุ โส ตต ป ๕สก ๔ ๓ ป อ๕นา ป ๕อร ทุ สก ตติ ๔ ๓ ทุ อนา ตติ อ ๔ ๓ ทุ อร ตติ ๔ ๓ ผลจติ ๒๐ ปฐม ๔- ๑๙ -ป๕โส วติ กฺกวจิ ารปตสิ ุขเอกคคฺ ตาสหติ ํ ปมชฌฺ าน โสตาปตตฺ ผิ ลจิตตฺ ํ ทตุ ยิ ๔ ป ๕สก ตตยิ ๔ ป อ๕นา สกทาคามิผลจติ ตฺ ํ อนาคามิผลจติ ตฺ ํ อรหตตฺ ผลจติ ตฺ ํ ป ๕อร ปฐมฌานโสดาปตตผิ ลจิต ๑ สกทาคามิผลจติ ๑ อนาคามิผลจิต ๑ อรหัตตผลจิต ๑ ทเี่ กดิ พรอ มดว ยองคฌาน ๕ คอื วิตก วจิ าร ปติ สุข เอกัคคตา ทุ โส ๔ วจิ ารปต ิสุขเอกคคฺ ตาสหิตํ ทุติยชฌฺ าน โสตาปตฺตผิ ลจิตฺตํ ทุ สก สกทาคามิผลจติ ตฺ ํ อนาคามิผลจติ ฺตํ อรหตตฺ ผลจิตฺตํ ๔ ทตุ ิยฌานโสดาปต ติผลจิต ๑ สกทาคามิผลจิต ๑ อนาคามิผลจิต ๑ อรหตั ตผลจิต ๑ ทีเ่ กิดพรอ มดวยองคฌาน ๔ คือ วจิ าร ปต ิ สขุ เอกัคคตา ทุ อนา ๔ ปต ิสุขเอกคคฺ ตาสหิตํ ตตยิ ชฌฺ าน โสตาปตฺติผลจติ ตฺ ํ ทุ อร สกทาคามิผลจติ ตฺ ํ อนาคามิผลจติ ตฺ ํ อรหตตฺ ผลจติ ตฺ ํ ๔ ตติยฌานโสดาปตตผิ ลจิต ๑ สกทาคามิผลจิต ๑ อนาคามิผลจติ ๑ อรหัตตผลจิต ๑ ทเ่ี กิดพรอมดวยองคฌ าน ๓ คือ ปต ิ สขุ เอกัคคตา ตติ โส ๓ ตติ สก ๓ ตติ อนา ๓ ตติ อร ๓

ตรจติ ๘ หรอื ๔๐ ดวง คอื ติ โส จตุ โส ปญ๒โส ๓ ๒ สก จตุ สก ปญ๒สก ๓ ๒ อนา จตุ อนา ปญ๒อนา ๓ ๒ อร จตุ อร ปญ ๒อร ๓ ๒ ๐ ดวง คือ จตุตถ ๔ จตุ โส สขุ เอกคคตฺ าสหติ ํ จตตุ ถฺ ชฌฺ าน โสตาปตตฺ ิผลจติ ตฺ ํ ๒ สกทาคามผิ ลจติ ตฺ ํ อนาคามผิ ลจติ ฺตํ อรหตฺตผลจิตตฺ ํ จตุ สก จตุตถฌานโสดาปตติผลจิต ๑ สกทาคามิผลจติ ๑ ๒ อนาคามิผลจิต ๑ อรหัตตผลจิต ๑ ทเ่ี กดิ พรอ มดว ยองคฌ าน ๒ คอื สขุ เอกคั คตา จต๒ุ อนา จตุ อร ๒ ปญจม ๔ ปญ๒โส อเุ ปกฺขาเอกคคฺ ตาสหิตํ ปฺจมชฌฺ าน โสตาปตฺติผลจิตฺตํ ปญ๒สก ปญ ๒อนา สกทาคามิผลจติ ฺตํ อนาคามผิ ลจิตฺตํ อรหตตฺ ผลจิตฺตํ ปญ๒อร ปญ จมฌานโสดาปต ติผลจิต ๑ สกทาคามิผลจติ ๑ อนาคามิผลจิต ๑ อรหตั ตผลจิต ๑ ที่เกดิ พรอ มดวยองคฌาน ๒ คอื อเุ บกขา เอกคั คตา *** โลกุตตรจิต ๘/๔๐ ดวงนี้ สงเคราะหเ ขาใน สสังขาริก และ สัมปยุตต โลกตุ ตรจิต มว. จติ ทพี่ นจากโลกทงั้ ๓ คอื กามโลก รปู โลก อรปู โลก มรรคจิต กําลงั ประหาณกิเลส ผลจิต ประหาณแลวซึ่งกิเลส ในโลกุตตรจิต ๘ หรอื ๔๐ น้ัน มรรค เปน กศุ ล ผล เปน วิบาก พระอาจารยทวี เกตุธมโม

กามาวจรจิต ๕๔ ผลจิต๔/๒๐ มรรคจิต๔/๒๐ อรูปาวจรจิต๑๒ รูปาวจรจิต๑๕ กามาวจรโสภณจิต อเห ุตกจิต๑๘ อ ุกศลจิต๑๒ จติ ๘๙ / ๑๒๑ ดวง อโสภณจิต ๓๐ กามา ๒๔ อฌานจิต ๕๔ อกศุ ล โลภมูลจติ ๘ โลภม โลกียจิต ๘๑ โทสมลู จติ ๒ โทสม โมหมูลจิต ๒ โมหม - ๒๐ - อเหต อกุศลวิปากจติ ๗ สเหต มหัคคตจิต ๒๗ อเหตกุ กุศลวปิ ากจิต ๘ โสภณจิต ๕๙ / ๙๑ อกุศล อเหตกุ กิริยาจติ ๓ ฌานจิต ๖๗ อเหต โลกุตตรจิต ๘ / ๔๐ มหากศุ ลจติ ๘ อเหต มหาวปิ ากจิต ๘ อโสภ โสภณ มหากริ ิยาจติ ๘ มหาก รูปาวจรกุศลจติ ๕ มหาว รูปาวจรวิปากจติ ๕ รูปาวจรกริ ิยาจติ ๕ มหาก กามา อรูปาวจรกุศลจิต ๔ อรูปาวจรวิปากจติ ๔ รูปาว อรูปาวจรกิริยาจติ ๔ อรปู า โสดาปต ตมิ รรคจิต ๑ หรือ ๕ สกทาคามิมรรคจิต ๑ หรือ ๕ มหคั ค อนาคามมิ รรคจิต ๑ หรือ ๕ โลกีย อรหัตตมรรคจิต ๑ หรอื ๕ โลกตุ โสดาปต ติผลจิต ๑ หรอื ๕ ฌานจ สกทาคามผิ ลจติ ๑ หรือ ๕ อฌาน อนาคามผิ ลจติ ๑ หรือ ๕ อรหัตตผลจติ ๑ หรือ ๕

าวจรจิต ความหมายของช่อื จิต ลจติ มลู จติ มว. จิตทีท่ อ งเทย่ี วเกิดอยูในภมู ิ อันเปน ทเ่ี กิดแหงวตั ถกุ าม และ กเิ ลสกามเปนสว นมาก มูลจติ มว. จติ ท่มี ีโทษและใหผลตรงกันขามกับกุศลจิต หรอื เปนจิตทีเ่ กิดพรอ มกบั อกศุ ลเจตสกิ มูลจิต มว. จิตทเี่ กดิ ขึ้นโดยมีโลภเจตสิกเปนมูลเปน ประธาน ตกุ จติ มว. จิตทเ่ี กิดข้นึ โดยมีโทสเจตสกิ เปนมลู เปนประธาน ตกุ จิต มว. จติ ท่เี กดิ ขนึ้ โดยมีโมหเจตสกิ เปนมูลเปนประธาน ลวิปากจิต มว. จติ ทไ่ี มม เี หตุ ๖ ประกอบ ตกุ กุศลวปิ ากจติ มว. จติ ท่ีมเี หตุ ๖ ประกอบ มว. วิบากที่เกดิ จากอกศุ ลกรรม ๑๒ มกี ารเห็น การไดยนิ การไดกล่ินทไ่ี มดีเปนตน ตุกกิรยิ าจิต มว. วบิ ากที่เกิดจากมหากศุ ลกรรม ๘ มีการเหน็ การไดยนิ การไดก ล่นิ ท่ีดีเปน ตน ภณจติ แตเปนอเหตุกะ ณจิต มว. จติ ทเี่ กดิ ข้ึนโดยลาํ พังไมไ ดอาศัยกรรมแตอ ยา งใด และไมเ ปน บญุ เปนบาป กุศลจิต แตเ ปนอเหตกุ ะ วิปากจติ มว. จิตทนี่ อกจากโสภณจติ ทเ่ี ปน จติ สวยงาม หรอื เปนจติ ที่ไมเ กิดพรอมกับโสภณเจตสิก มว. จติ ที่เกดิ พรอ มกันกบั โสภณเจตสกิ หรือ เปน จิตท่ีสวยงาม กริ ยิ าจติ มว. จติ ที่ไมมีโทษ และ ใหผลเปนความสขุ ทั้งสามารถใหผลเกดิ ขึน้ มากกวาตน าวจรโสภณจติ ทั้งเปน เบอ้ื งตนของฌาน อภิญญา มรรค ผล วจรจติ มว. จิตทเ่ี ปน ผลของมหากุศล เพราะเมอ่ื วา โดยเวทนา สัมปโยค และ สังขารแลว าวจรจติ ก็เหมือนกนั กบั มหากศุ ลทุกประการ มว. จติ ทม่ี ีชอ่ื วา มหากศุ ลนนั้ แหละ แตเ กดิ ขนึ้ ในสนั ดานของพระอรหนั ต คตจติ มว. จิตทสี่ วยงามและเปน กามาวจรจิตที่เกิดพรอ มกนั กบั โสภณเจตสิก ยจติ ตตรจติ ซึ่งทอ งเท่ยี วเกิดอยูในกามภูมเิ ปนสวนมาก มว. จิตทั้ง ๑๕ ดวงนี้ ทอ งเท่ยี วเกิดอยูในภูมิอนั เปนทเี่ กดิ แหง วัตถรุ ปู จิต นจิต และ กเิ ลสรูปเปนสวนมาก มว. จิตทัง้ ๑๒ ดวงนี้ ทอ งเทย่ี วเกิดอยใู นภมู ิอันเปน ทเ่ี กิดแหง วัตถอุ รูป และ กเิ ลสอรูปเปนสว นมาก มว. จิตทเี่ ขาถึงความเปน ใหญ และ ประเสริฐ มว. จิตเหลา น้ียอ มเกดิ อยใู นโลกท้งั ๓ คอื กามโลก รูปโลก อรปู โลก มว. จิตเหลา น้พี น จากโลกทง้ั ๓ คอื กามโลก รูปโลก อรูปโลก มว. จติ ท่เี กิดพรอมกันกบั องคฌ าน ๕ มี วิตกองคฌ าน เปน ตน มว. จติ ทไี่ มเ กดิ พรอมกนั กบั องคฌ าน ๕ มี วิตกองคฌาน เปน ตน พระอาจารยท วี เกตุธมโม

เภทนัยท้งั ๙ ( ยอทอ งวา ชา , ภู , โส , โล , เห , ฌา , เว , สมั , สัง ) ๑. ชาตเิ ภทนยั การแยกประเภทของจติ โดยชาติ มี ๔ คือ ๒. ภูมเิ ภทนัย การแยกประเภท ๑. อกุศลชาติมี ๑๒ ดวง คือ โลภมลู จติ ๘ โทสมูลจิต ๒ โมหมูลจติ ๒ ๒. กศุ ลชาตมิ ี ๓๗ ดวง คือ มหากศุ ลจติ ๘ รูปาวจรกุศลจติ ๕ อรปู าวจรกศุ ลจติ ๔ มรรคจิต ๒๐ - ๒๑ - ๓. วิปากชาตมิ ี ๕๒ ดวง คือ อกุศลวิปากจติ ๗ อเหตุกกุศลวปิ ากจิต ๘ มหาวิปากจติ ๘ รปู าวจรวิปากจติ ๕ อรปู าวจรวิปากจิต ๔ ผลจติ ๒๐ ๔. กริยาชาตมิ ี ๒๐ ดวง คือ อเหตกุ กริยาจิต ๓ มหากริยาจติ ๘ รปู าวจรกริยาจิต ๕ อรูปาวจรกริยาจิต ๔

ทของจติ โดยภูมิ มี ๔ คอื ๓. โสภณเภทนยั การแยกประเภทของจิตโดยโสภณ มี ๒ คือ ๑. กามภมู ิมี ๕๔ ดวง คอื ๑. อโสภณจติ มี ๓๐ ดวง คอื อกุศลจติ อเหตุกจติ ๑๒ อกศุ ลจิต ๑๒ กามาวจรโสภณจิต ๑๘ ๒๔ อเหตกุ จติ ๑๘ ๒. โสภณจติ มี ๙๑ ดวง คอื ๒.รูปภมู มิ ี ๑๕ ดวง คอื กาวาวจรโสภณจติ ๒๔ รปู าวจรกุศลจิต รปู าวจรวิปากจติ ๕ รูปาวจรจิต ๑๕ รูปาวจรกริยาจติ ๕ ๕ อรปู าวจรจิต ๑๒ โลกตุ ตรจิต ๔๐ ๓. อรูปภมู มิ ี ๑๒ ดวง คอื ๔ อรูปาวจรกศุ ลจติ ๔ อรูปาวจรวิปากจิต ๔ อรูปาวจรกริยาจิต ๔. โลกตุ ตรภูมมิ ี ๔๐ ดวง คอื มรรคจิต ๒๐ ผลจิต ๒๐ พระอาจารยทวี เกตุธมโม

๔. โลกเภทนยั การแยกประเภทของจิตโดยโลก มี ๒ คือ ๕. เหตเุ ภทนยั การแยกประเภ ๑. โลกยี จติ มี ๘๑ ดวง คือ อกุศลจิต ๑๒ อเหตกุ จิต ๑๘ กามาวจรโสภณจติ ๒๔ รูปาวจรจติ ๑๕ อรปู าวจรจิต ๑๒ ๒. โลกตุ ตรจติ มี ๔๐ ดวง คอื มรรคจติ ๒๐ ผลจิต ๒๐ - ๒๒ -

ภทของจติ โดยเหตุ มี ๒ คือ ๖. ฌานเภทนัย การแยกประเภทของจิตโดยฌาน มี ๒ คือ ๑. อเหตกุ จติ มี ๑๘ ดวง คือ ๑. อฌานจิตมี ๕๔ ดวง คือ อกศุ ลวปิ ากจติ ๗ อกุศลจติ ๑๒ อเหตกุ กุศลวปิ ากจิต ๘ อเหตุกจติ ๑๘ อเหตกุ กรยิ าจิต ๓ กามาวจรโสภณจติ ๒๔ ๒.สเหตุกจติ มี ๑๐๓ ดวง คือ ๒. ฌานจติ มี ๖๗ ดวง คือ อกุศลจิต ๑๒ รปู าวจรจติ ๑๕ กามาวจรโสภณจิต ๒๔ อรูปาวจรจิต ๑๒ รปู าวจรจติ ๑๕ โลกตุ ตรจิต ๔๐ อรปู าวจรจิต ๑๒ โลกุตตรจิต ๔๐ พระอาจารยท วี เกตุธมโ ม

๗. เวทนาเภทนยั การแยกประเภทของจติ โดยเวทนา มี ๕ คอื ๘. สัมปโยคเภทนยั การแยกป ๑. สขุ เวทนา มี ๑ ดวง คือ สุขสหคตกายวญิ ญาณจิต ๒. ทกุ ขเวทนา มี ๑ ดวง คอื ทกุ ขสหคตกายวญิ ญาณจิต ๓. โสมนสั เวทนามี ๖๒ ดวง คอื - ๒๓ - โลภมลู โสมนัส ๔ โสมนสั สนั ตีรณจิต ๑ โสมนสั หสิตุปปาทจิต ๑ มหากศุ ลโสมนัส ๔ มหาวิปากโสมนสั ๔ มหากริยาโสมนสั ๔ ปฐมฌานจิต ๑๑ ทตุ ยิ ฌานจิต ๑๑ ตตยิ ฌานจิต ๑๑ จตตุ ถฌานจติ ๑๑ ๔. โทมนัสเวทนามี ๒ ดวง คือ ๒ โทสมลู จติ ๕. อเุ บกขาเวทนา มี ๕๕ ดวง คอื ๔ โลภมูลอเุ บกขา ๒ โมหมูลจติ ๑๔ อเหตกุ อุเบกขา มหากุศลอุเบกขา ๔ มหาวปิ ากอเุ บกขา ๔ มหากริยาอเุ บกขา ๔ ปญ จมฌานจติ ๒๓

ประเภทของจิตโดยสัมปโยค มี ๒ คือ ๙. สงั ขารเภทนยั การแยกประเภทของจิตโดยสังขาร มี ๒ คอื ๑. สมั ปยตุ ตจติ มี ๘๗ ดวง คอื ๑. อสังขาริกจิตมี ๓๗ ดวง คอื ทิฏฐคิ ตสัมปยุตตจิต ๔ โลภมลู จติ ดวงที่ ๑ กบั ดวงที่ ๓ โทสมูลจิต ๒ ” ๕” ๗ โมหมูลจิต ๒ โทสมลู จิตดวงทท่ี ๑ มหากศุ ลญาณสัม. ๔ โมหมลู จิต ๒ มหาวิปากญาณสมั . ๔ อเหตุกจิต ๑๘ มหากริยาญาณสัม. ๔ มหากุศลจติ ดวงท่ี ๑ กับดวงท่ี ๓ รปู าวจรจติ ๑๕ ”๕ ”๗ อรปู าวจรจิต ๑๒ มหาวปิ ากจติ ดวงท่ี ๑ กบั ดวงท่ี ๓ โลกุตตรจิต ๔๐ ”๕ ”๗ ๒.วิปปยตุ ตจติ มี ๓๔ ดวง คอื มหากริยาจติ ดวงท่ี ๑ กับดวงท่ี ๓ ทิฏฐคิ ตวปิ ปยุตตจิต ๔ ”๕ ”๗ อเหตุกจิต ๑๘ ๒. สสงั ขารกิ จติ มี ๘๔ ดวง คอื มหากศุ ลญาณวิป. ๔ โลภมลู จติ ดวงท่ี ๒ กับดวงท่ี ๔ มหาวปิ ากญาณวิป. ๔ มหากริยาญาณวปิ . ๔ ” ๖ ”๘ โทสมูลจิตดวงที่ ๒ มหากศุ ลจติ ดวงที่ ๒ กบั ดวงที่ ๔ ”๖ ”๘ มหาวปิ ากจติ ดวงท่ี ๒ กับดวงท่ี ๔ ”๖ ”๘ มหากริยาจิตดวงที่ ๒ กบั ดวงท่ี ๔ ”๖ ” ๘ รปู าวจรจิต ๑๕ อรปู าวจรจิต ๑๒ โลกุตตรจิต ๔๐ พระอาจารยทวี เกตุธมโม

คาถารบั รองลกั ษณะ ๔ ประการของเจตสิก ปรจิ เฉทที่ ๒ เอกุปฺปาทนิโรธา จ เอกาลมพฺ นวตฺถกุ า เจตสิกแบง เป ๑. เจโตยุตตฺ า ทฺวปิ ฺ าส ธมมฺ า เจตสิกา มตา ๒ ๓ นักศึกษาทั้งหลาย พงึ ทราบธรรมชาติของเจตสกิ ซงึ่ มจี าํ นวน ๕๒ ดวง เจตสกิ แบง เป ท่ีประกอบกับจติ มลี ักษณะดงั นคี้ ือ ๑. ๑. เกดิ พรอ มกับจิต ๒. ดบั พรอ มกับจิต ๓. มอี ารมณเ ดยี วกนั กบั จติ ๔. มที ีอ่ าศัยเกิดอยา งเดยี วกันกับจติ เจตสกิ มี ๕๒ ดวง คอื ๒ สัพพ ๗ ผสั สะ เวทนา สัญญา เจตนา เอกคั . ชวี ิตนิ . มนสิการ อญั ญสมานเจ. ๑๓ ๓ ปกณิ ณกะ ๖ ๔ - ๒๔ - วิตก วจิ าร อธิโมกข วริ ยิ ะ ปต ิ ฉนั ทะ ๕ โมจตุก ๔ โมหะ อหิริกะ อโนต. อทุ ธจั จะ ความหมายร โลตกิ ๓ โลภะ ทิฏฐิ มานะ อัญ โทจตกุ ๔ โทสะ อสิ สา มัจฉริยะ กุกกจุ จะ อกุศลเจ. ๑๔ สพั พจติ ตส ถที กุ ๒ ถีนะ มิทธะ ป วิจิกจิ ฉา ๑ วจิ กิ ิจฉา หริ ิ โอตตปั อโลภะ อโทสะ ตัตตร สัพพากุศลส โสภณ.สา ๑๙ ศรทั ธา สติ วริ ตี ๓ สัม. สัม. สมั . ก.ปส จติ .ปส วาจา กัมมนั ตะ อาชวี ะ ก.ลหุ จิต.ลหุ อปั ปมญั ญา ๒ กรุณา มทุ ิตา ปญ ญา ๑ ปญ ญา ก.มุทุ จติ .มทุ ุ โสภณเจ. ๒๕ ก.กมั จิต.กัม โสภณส ก.ปา จิต.ปา อัปป กายุชุ จติ ตชุ ุ ปญ พระอาจารยทวี เกตธุ มโ ม

๒ เจตสิกปรมตั ถ ปน ๓ ราสี คอื ( ราสี แปลวา กลุม หรอื กอง ) . อัญญสมานราสเี จตสกิ ๑๓ ๒. อกุศลราสเี จตสิก ๑๔ ๓. โสภณราสีเจตสกิ ๒๕ ปน ๑๑ ประเภท คอื . สัพพจติ ตสาธารณเจตสิก ๗ ๖. ถที ุกเจตสิก ๒ ๑๑. ปญญาเจตสกิ ๑ ๒. ปกิณณกเจตสิก ๖ ๗. วจิ ิกจิ ฉาเจตสกิ ๑ ๓. โมจตุกเจตสกิ ๓ ๘. โสภณสาธารณเจตสิก ๑๙ ๔. โลติกเจตสกิ ๓ ๙. วริ ตเี จตสกิ ๓ ๕. โทจตุกเจตสิก ๔ ๑๐. อัปปมัญญาเจตสิก ๒ รวมของเจตสกิ ญญสมานเจตสกิ เปนเจตสิกที่เหมอื นกนั กับธรรมอนื่ สาธารณเจตสิก เปนเจตสกิ ท่ปี ระกอบกับจติ ทั้งหมดทว่ั ไป ปกิณณกเจตสกิ เปน เจตสิกที่ประกอบเรย่ี รายไปทั้งในฝายโลกีย โลกุตตร โสภณ อโสภณ กุศล อกศุ ล วบิ าก กริ ยิ า แตไ มใ ชท งั้ หมด อกุศลเจตสิก เปนเจตสกิ ทป่ี ระกอบไดในอกุศลจิต ๑๒ ทงั้ หมดตามสมควร สาธารณเจตสกิ เปนเจตสกิ ท่ปี ระกอบในอกุศลจิต ๑๒ ไดทั่วไปท้ังหมด โมจตุกเจตสิก เจตสิก ๔ ดวง ทม่ี โี มหเจตสกิ เปนประธาน โลตกิ เจตสกิ เจตสิก ๓ ดวง ทมี่ โี ลภเจตสกิ เปน ประธาน โทจตุกเจตสิก เจตสิก ๔ ดวง ทีม่ ีโทสเจตสิกเปน ประธาน ถีทกุ เจตสกิ เปนเจตสิกทป่ี ระกอบไดในอกุศลสสังขาริกจิต ๕ เทานน้ั โสภณเจตสกิ เปน เจตสกิ ทป่ี ระกอบไดในโสภณจิต ๕๙ หรอื ๙๑ ตามสมควร สาธารณเจตสกิ เปน เจตสกิ ทป่ี ระกอบทวั่ ไปในจติ ทม่ี คี วามสวยงามและไมม โี ทษ วริ ตเี จตสิก เปน เจตสิกทม่ี เี จตนางดเวนจากทุจริตเปน ประธาน ปมญั ญาเจตสกิ เปนเจตสิกทเ่ี กิดขนึ้ โดยอาศัยทุกขติ สัตว หรอื สุขติ สัตวทัว่ ไปไมจาํ กดั ญญนิ ทรยี เ จตสิก เปนเจตสิกทีม่ ีหนาที่ปกครองในการรูสภาพธรรมโดยทวั่ ๆไป ตามความเปนจรงิ

เจตสิก ๕๒ อัญญสมาน สพั พ ๗ ผัสสะ เวทนา สัญญา เจตนา เอกัค. ชวี ิตนิ . มนสิการ อญั ญสมานเจ. ๑๓ สพั พ. ๗ ผ ปกิณณกะ ๖ อกศุ ลเจ. ๑๔ เว วติ ก วจิ าร อธิโมกข วิรยิ ะ ปติ ฉนั ทะ ส โสภณเจ. ๒๕ เจ - ๒๕ - โมจตุก ๔ โมหะ อหริ ิกะ อโนต. อุทธัจจะ เอ โลตกิ ๓ โลภะ ทิฏฐิ มานะ ช โทสะ อสิ สา มัจฉริยะ กกุ กจุ จะ ม โทจตุก ๔ ถนี ะ มทิ ธะ ถีทุก ๒ วจิ กิ ิจฉา ปกณิ . ๖ ว ว วิจิกจิ ฉา ๑ อ ว โสภณ.สา ๑๙ ศรทั ธา สติ หริ ิ โอตตัป อโลภะ อโทสะ ตตั ตร ป วริ ตี ๓ ฉ สมั . สัม. สมั . ก.ปส จิต.ปส อัปปมญั ญา ๒ วาจา กมั มนั ตะ อาชวี ะ อกศุ ลเจตส ปญ ญา ๑ กรุณา มทุ ติ า ก.ลหุ จิต.ลหุ โมจ. ๔ โม อ ปญญา ก.มทุ ุ จติ .มทุ ุ โลต.ิ ๓ อ โทจ. ๔ อ ก.กัม จติ .กัม โล ถีทุ. ๒ ท ก.ปา จิต.ปา วิจ.ิ ๑ ม กายุชุ จิตตชุ ุ โท อ พระอาจารยทวี เกตุธมโม ม ก ถ ม ว

นเจตสกิ ๑๓ ผสั สะ ธ. ท่ีกระทบอารมณ วทนา ธ. ที่เสวยอารมณ สญั ญา ธ. ทจ่ี ําอารมณ จตนา ธ. ที่กระตนุ เตอื นและชักชวนสมั ปยตุ ตธรรมในอารมณ เพ่อื ใหทําหนา ทีข่ องตน ๆ อกคั คตา ธ. ทส่ี งบและใหสมั ปยุตตธรรมต้งั อยใู นอารมณเ ดียว ชีวิตนิ ทรีย ธ. ทร่ี กั ษาสัมปยุตตธรรม มนสกิ าร ธ. ทม่ี งุ และนําสมั ปยุตตธรรมสูอารมณ วติ ก ธ. ทยี่ กสัมปยุตตธรรมขึ้นสูอารมณ คอื คิดอารมณ วจิ าร ธ. ท่มี ีการเคลาคลึงอารมณ อธิโมกข ธ. ที่ตดั สินอารมณ วิริยะ ธ. ทม่ี ีความพยายามในอารมณ ปต ิ ธ. ที่มีความช่นื ชมยินดีในอารมณ ฉนั ทะ ธ. ท่ีปรารถนาอารมณ สกิ ๑๔ มหะ ธ. ท่บี ังสภาพตามความเปนจรงิ ของอารมณไ ว คือ หลง อหิรกิ ะ ธ. ท่ไี มล ะอายตอ ทุจริต อโนตตัปปะ ธ. ที่ไมก ลวั ตอ ทุจริต อทุ ธัจจะ ธ. ท่ีฟุงซาน คือ รับอารมณไมม ัน่ ลภะ ธ. ทมี่ ีความตอ งการ และ ติดใจในกามคุณอารมณ ทิฏฐิ ธ. ทีม่ ีความเหน็ ผิดในอารมณ มานะ ธ. ที่มีความเยอ หยง่ิ ถอื ตวั ทสะ ธ. ทป่ี ระทุษรายในอารมณ อิสสา ธ. ทม่ี คี วามไมพ อใจในสมบตั ิ หรอื คุณความดีของผอู ืน่ มัจฉรยิ ะ ธ. ที่มีความหวงแหนทรพั ยส มบตั ิ หรือ คณุ ความดขี องตน กุกกจุ จะ ธ. ท่มี ีความราํ คาญใจในทุจริตที่ทาํ ไปแลว และ ในสุจริตทย่ี งั ไมไ ดท ํา ถนี ะ ธ. ทีท่ าํ ใหจ ติ เซื่องซมึ ทอ ถอยจากอารมณ มทิ ธะ ธ. ท่ที ําใหเ จตสิกเซื่องซมึ ทอ ถอยจากอารมณ วิจิกจิ ฉา ธ. ทมี่ คี วามสงสยั ไมต กลงใจ คือ วิพากษว ิจารณ ในคณุ พระพทุ ธ พระธรรม พระสงฆ

โสภณเจตสกิ ๒๕ โสภณสาธารณเจตสิก ๑๙ - ๒๖ - ศรัทธา ธ.ทม่ี ีความเชื่อและเลอ่ื มใสในพระพทุ ธ พระธรรม พระสงฆ ตามความเปนจริง เชื่อในกรรมและผลของกรรม สติ ธ.ที่มคี วามระลึกในอารมณท ่ีเกย่ี วดว ยกุศลธรรม มีคณุ ของ พระพทุ ธ พระธรรม พระสงฆ เปนตน หิริ ธ.ทีม่ คี วามเกลียด และละอายตอ การงานอันเปน ทุจริต โอตตปั ปะ ธ.ทีส่ ะดงุ กลัวตอ การงานอันเปนทุจรติ ธ.ท่ีไมอยากได และไมตดิ อยูในกามคุณอารมณ อโลภะ ธ.ทไี่ มประทุษรายในอารมณ อโทสะ ธ.ท่ีทําใหจ ติ เจตสกิ สม่าํ เสมอในกจิ ของตน ๆ ไมใ หม กี ารยิ่งหยอ น ตัตตรมชั ฌัตตตา ธ.ท่ีเปนความสงบของเจตสกิ ขันธ ๓ ในการงานอันเปน กุศล กายปส สทั ธิ ธ.ที่เปน ความสงบของจติ ในการงานอนั เปน กุศล จิตตปส สัทธิ ธ.ท่ีเปน ความเบาของเจตสกิ ขันธ ๓ ในการงานอันเปน กุศล กายลหตุ า ธ.ที่เปน ความเบาของจติ ในการงานอันเปน กศุ ล จิตตลหุตา ธ.ท่ีเปน ความออนของเจตสกิ ขนั ธ ๓ ในการงานอนั เปน กศุ ล กายมทุ ุตา ธ.ท่ีเปน ความออนของจติ ในการงานอนั เปน กุศล จิตตมุทตุ า ธ.ที่เปนความควรของเจตสกิ ขนั ธ ๓ ในการงานอนั เปนกุศล กายกมั มัญญตา ธ.ที่เปน ความควรของจติ ในการงานอนั เปน กุศล จิตตกมั มญั ญตา ธ.ที่เปน ความคลอ งแคลวของเจตสิกขันธ ๓ ในการงานอนั เปน กุศล กายปาคุญญตา ธ.ที่เปนความคลอ งแคลว ของจติ ในการงานอันเปน กศุ ล จิตตปาคญุ ญตา ธ.ที่เปนความซื่อตรงของเจตสิกขันธ ๓ ในการงานอนั เปน กศุ ล กายชุ ุกตา ธ.ที่เปนความซื่อตรงของจติ ในการงานอนั เปนกุศล จิตตชุ ุกตา พระอาจารยทวี เกตุธมโม

โสภณ สา ๑๙ ศรทั ธา สติ หิริ โอตตัป อโลภะ อโทสะ ตตั ตร วริ ตี ๓ มัชตฌตาตั อปั ป. ๒ สมั มา สัมมา สัมมา กาย จติ ต ปญ ญา ๑ วาจา กมั มันตะ อาชีวะ ปสสทั ธิ ปสสทั ธิ กรุณา มทุ ติ า กาย ลจหติ ตุ ตา ลหตุ า ปญ ญา กาย จิตต โสภณเจตสกิ ๒๕ มุทตุ า มุทตุ า กญัมกตมายาญั กญจมั ติ ตมตาัญ ปกาคายุญ ปจาติ คตญุ ญตา ญตา ชกุกายตุ า ชจติุกตตุา วริ ตีเจตสิก ๓ การกลาววาจาที่เวน จากวจที จุ ริต ๔ ซึง่ ไมเก่ยี วกบั การงานอันเปน อาชพี การกระทําทเ่ี วนจากกายทจุ รติ ๓ ซงึ่ ไมเกยี่ วกบั การงานอนั เปน อาชพี สัมมาวาจา การประกอบอาชพี ท่ีเวน จากวจีทจุ ริต ๔ กายทุจริต ๓ สมั มากมั มนั ตะ สัมมาอาชีวะ อปั ปมญั ญาเจตสกิ ๒ กรุณา ธ.ทมี่ คี วามสงสารตอ ทุกขติ สตั ว คอื ผทู ก่ี าํ ลังไดร บั ความลาํ บากอยู หรือจะไดรบั ความลาํ บากในกาลขา งหนา มุทิตา ธ.ที่มคี วามยินดตี อ สุขิตสตั ว คือผูท่กี าํ ลังไดร ับความสุข หรอื ผทู ่ีจะไดร ับความสุขในกาลขางหนา ปญญนิ ทรยี เ จตสิก ๑ ปญ ญา ธ.รสู ภาพธรรมโดยทัว่ ๆ ไปตามความเปนจรงิ

สัมปโ สัมปโยคนยั คอื การยกเจตสิกข้นึ เปนประธาน เจตสิก ๕๒ ผัสสะ เวทนา สัญญา เจตนา เอกัค. ชีวติ ีน มนสกิ สัพพจติ ตสาธารณเจตสกิ ๗ อญั ญสม ๑๒๑ ๑๒๑ ๑๒๑ ๑๒๑ ๑๒๑ ๑๒๑ ๑๒๑ ๕วติ ๕ก ว๖จิ ๖าร อ๑ธ๑ิโ๐มก ๑ว๐ิร๕ิยะ ๕ป๑ติ ฉ๑ัน๐ท๑ะ ปกิณณกเจตสกิ ๖ - ๒๗ - โมหะ อหริ ิกะ อโนต อุทธจั โมจตุกเจตสิก ๔ อกศุ ลเจต ๑๒ ๑๒ ๑๒ ๑๒ โลตกิ เจตสกิ ๓ โสภณเจต โลภะ ทฏิ ฐิ มานะ โทจตกุ เจตสกิ ๔ ๘ ๔๔ กุกกุจ ถีทกุ เจตสิก ๒ โทสะ อิสสา มัจฉริ ๒ วจิ ิกจิ ฉาเจตสกิ ๑ ๒๒๒ ๑๙ ถีนะ มิทธะ ๓ ๕๕ ๒ ๑ วจิ ๑ิกจิ ศรัทธา สติ หิริ โอตตปั อโลภะ อโทสะ ตตั ตร โสภณสาธารณเจตสกิ ๙๑ ๙๑ ๙๑ ๙๑ ๙๑ ๙๑ ๙๑ วริ ตีเจตสกิ อัปมญั ญาเจตสกิ ส.วาจา กัมมนั อาชีวะ ก.ปส จ.ปส ปญญาเจตสิก ๔๘ ๔๘ ๔๘ ๙๑ ๙๑ ลหตุ า ลหุตา กรุณา มุทติ า ๙๑ ๙๑ ๒๘ ๒๘ มุทตุ า มุทุตา ๙๑ ๙๑ ปญญา ๗๙ กมั มัญ กมั มญั ๙๑ ๙๑ ปาคญุ ปาคญุ ๙๑ ๙๑ ชกุ ตา ชกุ ตา ๙๑ ๙๑ พระอาจารยทวี เกตธุ มโ ม

โยคนยั น แลวหาดวู า เจตสิกดวงน้ัน ๆ ประกอบกับจิตไดก่ดี วง มานเจตสิก ๑๓ สัมปโยคนัยโดยยอ มี ๔ นยั คอื ตสกิ ๑๔ ตสิก ๒๕ ๑. สพั พจติ ตสาธารณเจ. ๗ นับเปนหนึง่ นัย ๒. ปกิณณกเจ. ๖ นับเปน หน่ึงนัย ๓. อกศุ ลเจ. ๑๔ นบั เปน หนึง่ นัย ๔. โสภณเจ. ๒๕ นบั เปน หนง่ึ นัย สรุปแลว เจตสกิ ๕๒ นบั เปน สน่ี ยั สัมปโยคนัยโดยพสิ ดาร มี ๑๖ นัย คือ ๑. อญั ญสมานเจ. ๑๓ นับเปนเจ็ดนัย ๒. อกศุ ลเจ. ๑๔ นบั เปนหานัย ๓. โสภณเจ. ๒๕ นบั เปนส่นี ัย สรุปแลว เจตสกิ ๕๒ นับเปน สบิ หกนยั

เจตสกิ ๕๒ สพั พ. ๗ ๑ผ๒สั ๑ ๑เว๒ท๑ ๑ส๒ัญ๑ ๑เจ๒ต๑ ๑๒เอ๑ ๑๒ชี ๑ ๑ม๒น๑ จิต ๑๒๑ อกศุ ลจติ อ ปกณิ .. ๖ ๕วติ ๕ก ว๖จิ ๖า ๑อ๑ธ๐ิ ๑ว๐ิร๕ิ ๕ปต๑ิ ๑ฉ๐ัน๑ ๑๒ เจตสิก ๑๓ โมจ. ๔ ๑โ๒ม ๑อ๒หิ อ๑โ๒น ๑อ๒ุท สพั พจติ ตฯ ๗ ๑๒ โลต.ิ ๓ โ๘ล ท๔ิฏ ม๔า กกุ วติ กเจตสกิ ๑ ๑๒ ๘ โทจ. ๔ โ๒ท อ๒ิส ม๒จั ๒ วิจารเจตสิก ๑ ๕ถี ม๕ทิ อธิโมกขเ จตสกิ ๑ ๑๒ - ๒๘ - ถ.ี ๒ ว๑ิจิ วิรยิ เจตสกิ ๑ วิจิ. ๑ ปต ิเจตสิก ๑ ๑๑ (วิจกิ ิจฉา ๑) โสภณ.สา. ๑๙ ศ๙ร๑ทั ส๙ต๑ิ ห๙๑ิริ โ๙อ๑ต อ๙โ๑ล อ๙โ๑ท ต๙ตั ๑ต ฉันทเจตสิก ๑ ๑๒ มโนท วิรตี ๓ ส๔.ว๘า ส๔.ก๘ัม ส๔.อ๘า ก๙.ป๑ส จ๙.ป๑ส หส อัปป. ๒ ๒กร๘ุ ๒มทุ ๘ิ ก๙.ล๑หุ จ๙.ล๑หุ โลภโสมนัส ๔ โสมน ปญ ญา ๑ ๗ปญ๙ ก๙.ม๑ทุ ุ จ๙.ม๑ทุ ุ โสมนัส ก๙.ก๑มั จ๙.ก๑มั โลภมลู จติ ๘ ก๙.ป๑า จ๙.ป๑า โทสมูลจติ ๒ ก๙.๑ชุ จ๙.๑ชุ *** ( ๑ ) สัพพจติ ต ฯ ๗ แตล ะดวง ประ พระอาจารยทวี เกตุธมโม ( ๒ ) ปกณิ ณกเจตสิก ๖ ประกอบในจิต วิตกเจตสิก ประกอบในจิต วิจารเจตสิก ประกอบในจิต อธโิ มกขเ จตสิก ประกอบในจิต วิริยเจตสิก ประกอบในจติ ปต ิเจตสิก ประกอบในจิต ฉันทเจตสกิ ประกอบในจติ

สมั ปโยคนยั แหง อัญญสมานเจตสกิ ๑๓ ประกอบไดในจิตดังน้ี อเหตกุ จิต กามาวจร ฌานจติ ๖๗ รวม ๑๘ โสภณจิต ปฐมฌาน ทตุ ยิ ฌาน ตตยิ ฌาน จตตุ ถฌาน ปญ จมฌาน ๑๘ ๒๔ ๘ (ทวิ ๑๐) ๑๑ ๑๑ ๑๑ ๑๑ ๒๓ ๒๔ ๑๑ ๑๑ ๑๑ ๑๑ ๒๓ ๑๒๑ ( ๘๙ ) ๒๔ ๑๑ - - - - ๕๕ ๘ (ทวิ ๑๐) ๒๔ ๑๑ ๑๑ - - - ๖๖ ๘ (ทวิ ๑๐) ๒๔ ๑๑ ๑๑ ๑๑ ๑๑ ๒๓ ๑๑๐( ๗๘ ) ๑๑ ๑๑ ๑๑ ทวาราวัชชนจิต ๑ ๒๔ ๑๑ ๑๑ ๑๑ ๑๑ ๒๓ ๑๐๕ ( ๗๓ ) สติ ุปปาทจติ ๑ กามาวจรโสมนัส นสั สนั ตรี ณจติ ๑ สสหคตจติ ๑๒ -- ๕๑ สหสิตุปปาทจติ ๑ - ๒๔ ๑๑ ๑๑ ๑๑ ๑๑ ๒๓ ๑๐๑ ( ๖๙ ) ะกอบไดในจิตท้ังหมดท่ัวไป ๘๙ หรือ ๑๒๑ ดวง ตทงั้ หมดตามท่ีประกอบได ตไมไ ด ๖๖ ดวง คอื ทวิ ๑๐ , ทตุ ิย ๑๑ , ตตยิ ๑๑ , จตตุ ถ ๑๑ , ปญจ ๒๓ ตไมไ ด ๕๕ ดวง คอื ทวิ ๑๐ , ตตยิ ๑๑ , จตตุ ถ ๑๑ , ปญจ ๒๓ ตไมไ ด ๑๑ ดวง คือ ทวิ ๑๐ , วจิ ิกิจฉาสมั ปยุตตจิต ๑ ตไมไ ด ๑๖ ดวง คอื อเหตกุ วปิ ากจิต ๑๕ , ปญจทวาราวัชชนจิต ๑ ตไมไ ด ๗๐ ดวง คือ โทสมูลจติ ๒ , กายวญิ ญานจิต ๒ , อุเบกขาสหคตจิต ๕๕ , จตตุ ถฌานจิต ๑๑ ตไมไ ด ๒๐ ดวง คอื โมหมลู จติ ๒ , อเหตกุ จิต ๑๘