นมัสการมาตาปิตุคุณ (1)

น มั ส ก า ร ม า ต า ปิ ตุ คุ ณ

ตั้งแต่ เริ่มเข้าเรียนชั้นมัธยมศึ กษามา นักกเรียน น่าจะ ได้เรียนเกี่ ยวกั บการแต่ งคำประพันธ์มากมายทั้งในรูป แบบโคลง กาพย์ กลอน และร่าย แต่ ในวันนี้จะขอพา นักเรียนที่ น่ารักมารู้จักคำประพันธ์ในรูป แบบฉั นท์ ซึ่ งมี มากมายหลายประเภทย่อย หนึ่ งในนั้นคื อ “ อิ น ท ร วิเ ชีย ร ฉั น ท์ ” ซึ่ ง เ ป็ น รู ป แ บ บ ที่ พ ร ะ ย า ศ รีสุน ท ร โวหารใช้ในการแต่ งเรื่ องบทนมัสการมาตาปิตุคุณและ อาจริยคุณ ไปดูกั นดีกว่าว่าอิ นทรวิเชียร์ฉั นท์ ในเรื่ องนี้จะ มีลั กษณะแตกต่ างกั บเรื่ องอื่ นอย่างไร

ผู้แต่ ง พระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) เป็น กวีคนสำคั ญในสมัยรัชกาลที่ ๕ ท่ านได้รับสมญา นามว่าเป็น ศาลฎี กาภาษาไทย เพราะเป็นผู้แต่ ง ตำ ร า ชุ ด แ ร ก ข อ ง ไ ท ย เ รีย ก ว่า “ แ บ บ เ รีย น ห ล ว ง ” ที่ มาของบทนมัสการมาตาปิตุคุณและอาจาริยคุณ เป็นบทประพันธ์รวมพิมพ์ในภาคเบ็ดเตล็ ด หนังสือ ชุ ดภาษาไทยเล่ มที่ ๒ ของพระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร)

ลั กษณะคำประพันธ์ พระยาศรีสุนทรโวหารเรียกฉั นท์ ที่ ใช้ในการแต่ งบทนมัสการมาตา ปิ ตุคุณ แ ล ะ อ า จ า ร ย คุณ ว่า “ อิ น ท ะ ว ะ ชิร ะ ฉั น ท์ ” แ ต่ โ ด ย ทั่ว ไ ป เ รีย ก ว่า “ อิ น ท ร วิเ ชีย ร ฉั น ท์ ” ซึ่ ง มีก า ร บัง คั บ ค รุ แ ล ะ ล หุ แ ต่ ผู้ แ ต่ ง คื อพระยาศรีสุนทรโวหารเลื อกให้ความสำคั ญกั บเนื้ อหา โดย เลื อกสรรคำที่ ทำให้ผู้อ่ านเกิ ดอารมณ์ความรู้สึก และใช้สำหรับเป็น บทบู ชาสรรเสริญมากกว่าการแต่ งให้ถูกฉั นทลั กษณ์ อย่างไร ก็ ตาม เพื่ อน ๆ ก็ สามารถอ่ านให้ถูกฉั นทลั กษณ์ได้ เช่น คำว่า ช น นี ส า ม า ร ถ อ่ า น ว่า ช ะ - น ะ - นี เ ป็ น ต้ น อิ นทรวิเชียร์ฉั นท์ ๑๑ หมายถึ ง ฉั นท์ ที่ มีลี ลาอั นรุ่งเรืองงดงาม ประดุจสายฟ้า ซึ่ งเป็นอาวุ ธของพระอิ นทร์ อิ นทรวิเชียรฉั นท์ ๑๑ นิยมใช้ในการแต่ งข้อความซึ่ งเป็นบทชม บทคร่ำครวญ และใช้ แต่ งเป็นบทพากย์โขน เพื่ อน ๆ สามารถดูแผนผังการแต่ ง อิ นทรวิเชียร์ฉั นท์ ได้

หากนักเรียนอยากแต่ ง อิ นทรวิเชียรฉั นท์ เองแต่ ไม่รู้จะ เลื อกใช้คำแบบไหน สามารถดู ได้ที่ ตารางด้านล่ างนี้เลย คำครุ (เสียงหนัก) คำลหุ (เสียงเบา) - คำ ที่ ป ร ะ ส ม กั บ ส ร ะ เ สีย ง ย า ว - คำ ที่ ป ร ะ ส ม กั บ ส ร ะ เ สีย ง สั้น ในแม่ ก กา ในแม่ ก กา - คำ ที่ มีตั ว ส ะ ก ด - คำ ที่ เ ป็ น พ ยัญ ช น ะ ตั ว เ ดี ย ว - คำ ที่ ป ร ะ ส ม กั บ ส ร ะ -ำ , ไ - , ไม่มีรูปสระ เช่น ธ ณ บ บ่ ใ-, เ-า เป็นต้ น

ป ร ะ พั น ธ์ บ ท น มั ส ก า ร ม า ต า ปิ ตุ คุ ณ ข้ า ข อ น บ ช น ก คุ ณ ชนนีเป็นเค้ ามู ล ผ ดุ ง จ ว บ เ จ ริ ญ วั ย ผู้กอบนุกูลพู น บ่ บำ ร า ศ นิ ร า ไ ก ล บ่คิ ดยากลำบากกาย ฟู มฟักทะนุถนอม แสนยากเท่ าไร ๆ ตรากทนระคนทุกข์ ถนอมเลี้ ยงฤรู้วาย ปกป้องซึ่ งอั นตราย จ น ไ ด้ ร อ ด เ ป็ น ก า ย า เ ป รี ย บ ห นั ก ช น ก คุ ณ ชนนีคื อภูผา ใหญ่พื้ นพสุนธรา ก็ บ่เที ยบบ่เที ยมทั น เหลื อที่ จะแทนทด จ ะ ส น อ ง คุ ณ า นั น ต์ อุ ดมเลิ ศประเสริฐคุณ แท้ บู ชไนยอั น

ถ อ ด คำ ป ร ะ พั น ธ์ บ ท น มั ส ก า ร ม า ต า ปิ ตุ คุ ณ เป็นบทอาขยานที่ กล่ าวถึ งการนอบน้อมในพระคุณของบิดา มารดา ผู้ที่ ได้เลี้ ยงดูและเกื้ อกูลเรามาตั้งแต่ เล็ กจนเติ บโต คอยเฝ้ าระวังรักษาประคั บประคอง ดูแลอยู่ไม่ยอมห่าง แม้ว่าจะลำบากเท่ าไรก็ อดทนได้ อี กทั้งยังคอยปกป้องจาก อั นตรายจนลูกมีชีวิตรอดมาเป็นผู้ใหญ่ได้ ดังนั้น พระคุณ ของพ่อแม่ จึงยิ่งใหญ่กว่าภูเขาหรือผืนแผ่นดิน แม้จะกราบ ไว้บู ชาอย่างวิเศษล้ำเลิ ศแค่ ไหน ก็ ไม่อาจทดแทนบุ ญคุณอั น มากล้ นของพ่อแม่ได้

คำศั พท์ ในบทประพันธ์ ชนก หมายถึ ง พ่อ ชนนี หมายถึ ง แม่ บู ชไนย หมายถึ ง พึงบู ชา พสุนธรา หมายถึ ง แผ่นดิน คุณานันต์ หมายถึ ง บุ ญคุณมหาศาล

คุณค่ าด้านวรรณศิ ลป์ การเลื อกสรรคำ ผู้ประพันธ์ได้เลื อกคำที่ เหมาะสมในการถ่ ายทอด อารมณ์ความรู้สึก มีการใช้คำที่ เป็นการยกระดับในการ เดินเรื่ อง เช่น ชนก ชนนี เป็นต้ น และยังพยายามใช้คำ เพื่ อให้คนเห็นภาพ เช่น โอบเอื้ อ เจือจุ น เป็นต้ น โดยส่วนใหญ่ผู้ประพันธ์ใช้คำที่ เรียบง่ าย อ่ านแล้ วเข้าใจ ได้ในทั นที อาจมีคำยากบ้างแต่ ไม่มากนัก ซึ่ ง ครูได้ รวบรวมให้แล้ วข้างต้ น ลองย้อนกลั บไปดูกั นนะ

ก า ร ใ ช้ ภ า พ พ จ น์ มีการใช้ภาพพจน์เพื่ อเปรียบเที ยบระหว่างบุ ญคุณของพ่อแม่ กั บสิ่งต่ าง ๆ เพื่ อให้เห็นถึ งความสำคั ญและความยิ่งใหญ่ของพระคุณของท่ าน โ ด ย ผู้ ป ร ะ พัน ธ์ไ ด้ ใ ช้ “ อุ ป ลั ก ษ ณ์ ” ใ น ก า ร เ ป รีย บ เ ที ย บ เ ช่น เ ป รี ย บ ห นั ก ช น ก คุ ณ ชนนีคื อภูผา ใหญ่พื้ นพสุนธรา ก็ บ่เที ยบบ่เที ยมทั น จากบทประพันธ์ข้างต้ น จะเห็นว่ามีการเปรียบเที ยบบุ ญคุณของพ่อแม่ว่า หนักแน่นเท่ าภูผา หรือภูเขา และยิ่งใหญ่เท่ าพสุนธรา หรือแผ่นดินนั่นเอง

การเล่ นเสี ยง แบ่ งออกเป็ นการเล่ นเสี ยงพยั ญชนะ การเล่ นเสี ยงสระ และการเล่ นเสี ยงเบา - หนั ก (ครุ - ลหุ ) การเล่ นเสี ยงพยั ญชนะ หากเล่ นเสี ยงพยั ญชนะเดี ยวกั บหรื อใกล้ เคี ยง กั น จะทำให้ เกิ ดการกระทบกั นของเสี ยง ช่ วยให้ เกิ ดความไพเราะ เช่ น ข้ าขอนบชนกคุ ณ มี การใช้ คำว่ า ข้ าและขอ เป็ นเสี ยง ข เหมื อนกั น และ ใช้ คำว่ า (ช) นกและนบ ซึ่ งเป็ นเสี ยง น เหมื อนกั น เป็ นต้ น การเล่ นเสี ยงสระ มี การเล่ นเสี ยงสระที่ เป็ นเสี ยงเดี ยวกั น ทำให้ เวลา อ่ านเกิ ดการส่ งสั มผั สที่ น่ าฟั ง เช่ น ตรากทนระคนทุ กข์ มี การเล่ นเสี ยง สระโอะ โดยใช้ คำว่ า ทน และ (ระ) คน

ก า ร ซ้ำ คำ มีการใช้คำที่ ออกเสียงเหมือนกั นมาวางไว้ในตำแหน่งใกล้ กั น แต่ มีการใช้คำอื่ นแทรกลงไป ทำให้การออกเสียงมี ความคมคาย ไพเราะ และยังเพิ่มความหมายที่ น่าสนใจ เ ช่น ก็ บ่ เ ที ย บ บ่ เ ที ย ม ทั น มีก า ร ใ ช้คำ ว่า “ บ่” แ ท ร ก ก ล า ง ร ะ ห ว่า ง คำ ว่า “ เ ที ย บ ” แ ล ะ “ เ ที ย ม ” ที่ อ อ ก เ สีย ง คล้ ายคลึ งกั น นอกจากนี้ยังมีการเล่ นคำที่ มีความหมายคู่ ตรงข้าม เช่น บ ทราบก็ ได้ทราบ ทั้งบุ ญบาปทุกสิ่งอั น เป็นต้ น

คุณค่ าด้านเนื้ อ สังคมและข้อคิ ด คุณค่ าด้านเนื้ อหา การลำดับความได้ชัดเจน คำนมัสการมาตาปิตุคุณและอาจริยคุณมีการลำดับ เนื้ อหาอย่างเหมาะสม ชัดเจน โดยในคำนมัสการมาตาปิตุคุณ มีการกล่ าวถึ ง บทบาทหน้าที่ ของพ่อแม่ที่ คอยเลี้ ยงดูลูกจนเติ บใหญ่ ตลอดจนความยิ่งใหญ่ ของบุ ญคุณของพ่อแม่ และปิดท้ ายด้วยการการสอนให้เด็ก ๆ รู้จักกตั ญญู รู้คุณต่ อผู้ให้กำเนิด เช่นเดียวกั บคำนมัสการอาจาริยคุณ ที่ กล่ าวถึ งบทบาท หน้าที่ ของครูอาจารย์ที่ คอยสั่งสอนและให้ความรู้ทั้งทางธรรมและทางโลก ตามด้วยการกล่ าวถึ งบุ ญคุณของคุณครู ซึ่ งเด็ก ๆ ควรเคารพและขอบคุณ เ ป็ น อ ย่ า ง ยิ่ ง มีการสอนจริยธรรม จะเห็นได้ว่า บทเรียนเรื่ องนี้ เป็นสิ่งที่ นักเรียนนำไปใช้ได้ จริง ด้วยการรู้จักสำนึกในพระคุณของบิดามารดาและครูอาจารย์ นับเป็นการ ใช้บทประพันธ์เพื่ อปลูกฝั งจริบธรรมได้เป็นอย่างดี

คุณค่ าด้านสังคม วรรณคดีเรื่ องนี้มีจุ ดเด่นในการสะท้ อนให้เห็นภาพสังคมในอดีตและ ยังจรรโลงสังคมอี กด้วย การนำไปประยุ กต์ ใช้ในชีวิตประจำวัน เพื่ อให้ผู้อ่ านได้ประจักษ์ ใน คุณค่ าของชีวิต ได้นำแง่ คิ ดและประสบการณ์จากเรื่ องที่ อ่ าน ไปใช้ ในการดำเนินชีวิต หรือเป็นแนวปฏิ บัติ ในการแก้ ปั ญหา แม้ว่าจะเป็นฉั นท์ ที่ ไม่ยาวมากนักแต่ นักเรียนก็ ได้เรียนรู้ทั้งลั กษณะ คำประพันธ์ และคุณค่ าด้านต่ าง ๆ ไปแบบจัดเต็ ม

นางสาวนูรีฮัน นันทบุตร รหัสนักศึกษา 6206510023 คณะศึกษาศาสตร์และศิลปศาสตร์ สาขา ภาษาไทย มหาวิทยาลัยหาดใหญ่

ขอบคุณค่ะ