เจ้าจอมมารดา

บุคคลสำคัญของวงการนาฏศิลป์ และละครไทย เจ้าจอมมารดาวาด ท้าววรจันทร บรมธรรมิกภักดี นารีวรคณานุรักษา หรือ เจ้าจอมมารดาวาด มีนามเดิมว่า แมว มีสมญาการแสดงว่า แมวอิเหนา เป็นนางละครและ พระสนมเอกใน พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เกิดเมื่อ 11 มกราคม พ.ศ.2384 และ เสียชีวิตเมื่อ 25 กุมภาพันธ์ พ.ศ.2482 เป็นบุตรของ สมบุญ งามสมบัติ และ ท้าวปฏิบัติบิณฑทาน (ถ้วย งามสมบัติ) มีพระโอรสพระองค์หนึ่งคือ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขุนพิทยลาภพฤฒิธาดา ต้นราชสกุลโสณกุล ณ อยุธยา 1

ประวัติส่วนตัว ประวัติส่วนตัว ท้าววรจันทรได้ถูก ญาติได้นำเข้าไปถวายตัวในวังหลวง ปรากฏเรื่องราวของท้าววรจันทร์ในนิพนธ์ น้ำแข็ง ตั้งแต่วัยเด็ก เข้าไปเป็นข้าหลวงใน สมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี ของหม่อมเจ้าพูนพิศมัย ดิศกุล ในยามว่างก็ทรงให้ฝึกหัดละครและเป็นศิษย์ของ เจ้าจอมมารดาแย้ม ความว่า กงสุลไทยในสิงคโปร์นำน้ำแข็งทูลเกล้าถวาย เคยรับบทเป็น อิเหนา พระเอกเรื่อง อิเหนา เล่นได้ดีเยี่ยมจน พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่กรุงเทพฯ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ตรัสเรียกว่า \"แมวอิเหนา\" พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จขึ้น ก็ตรัสเรียกพระราชโอรส-ธิดา ต่อมาจึงได้เข้าถวายตัวเป็นเจ้าจอมในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ว่า \"ลูกจ๋า ๆ ๆ\" ทรงหยิบน้ำแข็งก้อนเล็ก ๆ จากขันทองใส่พระโอษฐ์เจ้านายเล็ก ๆ จึงเปลี่ยนชื่อเป็น วาด และได้เรียน ภาษาอังกฤษ กับ แอนนา เลียวโนเวนส์ พระองค์ละก้อนแล้วตรัสว่า \"กินน้ำแข็งเสีย\" พร้อมกับพระเจ้าลูกยาเธอ พระเจ้าลูกเธอทั้งหลาย ก่อนจะตรัสสั่งให้โขลนตามเจ้าจอมมารดาวาดมาดูน้ำแข็ง เจ้าจอมมารดาวาดประสูติพระโอรสพระองค์หนึ่งคือ โขลนจึงไปเรียนคุณจอมว่า \"มีรับสั่งให้ท่านขึ้นไปดูน้ำแข็งเจ้าค่ะ\" พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขุนพิทยลาภพฤฒิธาดา ต้นราชสกุลโสณกุล ณ อยุธยา เจ้าจอมมารดาวาดจึงถาม \"เอ็งว่าอะไรนะ\" โขลนตอบ \"น้ำแข็งเจ้าค่ะ\" ในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เจ้าจอมมารดาวาดจึงร้องว่า เจ้าจอมมารดาวาดได้เลื่อนตำแหน่งเป็น ท้าววรจันทร \"เอ็งนี้ปั้ นน้ำเป็นตัว\" คำนี้จึงกลายเป็นภาษิตมาแต่นั้น เป็นตำแหน่งชั้นสูงของข้าราชการฝ่ายใน หม่อมศรีพรหมา กฤดากร ณ อยุธยา กล่าวกันว่าท้าววรจันทรมีฝีมือในการปรุงอาหารเป็นเลิศ ได้กล่าวถึงท่านว่า โดยครั้งหนึ่งท้าววรจันทรได้ถวายสำรับอาหารเป็น น้ำยาไก่ และ หมูหวาน \"...กิตติศัพท์เขาเล่าลือว่าท่านดุมาก เด็กได้ยินก็คร้ามท่านมาก แก่ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ณ พระราชวังดุสิต เขาว่าท่านจับคนใส่ตรวนได้ เด็กเลยกลัวตัวสั่น ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพอพระทัย ท่านขึ้นเฝ้าได้บางเวลาเหมือนกัน ต้องยอมรับกันในพวกเด็ก ในฝีมือของท้าววรจันทรมากโดยเฉพาะหมูหวาน ทรงตรัสยกย่องว่า ว่าท่านน่าเกรงขามจริง ท่าเดินของท่านแม้แก่แล้วก็ดูออกว่า มีรสชาติราวกับหมูหวานที่เคยเสวยมาตั้งแต่ทรงพระเยาว์ ถ้าท่านเป็นสาวคงจะสวย ถ้าวันไหนเด็กเห็นท่านผ่านห้องหม่อมเจ้า และในเวลาต่อมาจึงโปรดเกล้าพระราชทาน ธูป และ เทียน เด็กจะบอกกันว่าคุณท้าววรจันทร์มาแล้ว บูชาฝีมือท้าววรจันทร และทรงประกาศว่าหากใครผัดหมูหวาน ห้องหม่อมเจ้าจะเงียบกริบหยุดเสียงจ้อกแจ้กทันที...\" ได้รสเช่นนี้ได้อีก ก็จะพระราชทาน น้ำตาล จำนวนสามเท่าลูกฟักเป็นรางวัล 2 3

เป็นครูละครหลวง และผู้อำนวยการละครหลวง ละครเรื่องอิเหนา ตอน เข้าเฝ้าท้าวดาหา ในสวนศิวาลัย ที่ สำนักละครวังสวนกุหลาบ เมื่อคราวสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงเสด็จกลับจากยุโรป เล่นเป็นอิเหนา และควบคุมการแสดงเอง ท่านไม่ใคร่ที่จะชอบสอนใครสักเท่าไร 5 แต่เพราะเห็นว่าเป็นทูลกระหม่อม ฯ มาขอให้ไปสอนเอง ท่านก็เลยยอมรับสอนเป็นครูพิเศษ ของสำนักละครวังสวนกุหลาบ บรรดานางละครวังสวนกุหลาบ ก็ต้องไปหาท่านที่วังของพระองค์เจ้าโสณบัณฑิตบ้าง หรือที่อื่นบ้าง แต่ไม่ค่อยจะได้เข้ามาสอนในวังสวนกุหลาบนัก แล้วเวลาจะสอนใคร ก็จะคัดเอาแต่หัวกะทิไปทั้งนั้น เช่น ครูลมุล ยมะคุปต์ ท่านผู้หญิงแผ้ว สนิทวงศ์เสนี และคนอื่นๆ อีกไม่กี่คน 4

มรดกที่ถ่ายทอดมา คือ เพลงช้านารายณ์ จัดทำโดย และ ท้าวมาลีวราชลงสรง ชลธิชา เพียรทรัพย์ ม.5/4 เลขที่ 7 ซึ่งชุดท้าวมาลีวราชลงสรงนี้ เมื่อคราวสมัยรัชกาลที่ ๔ คุณท้าววรจันทร์เคยแสดงเป็นท้าวมาลีวราช เจ้าจอมลิ้นจี่ เป็นทศกัณฐ์ เป็นที่เลื่องลือมากว่า การแสดงในวันนั้น บทบาทถึงอกถึงใจ และคุณท้าวก็ งามสง่ามากในชุดท้าวมาลีวราชที่สวมมงกุฎ ของเจ้านายที่ใช้สำหรับพิธีโสกันต์ รัชกาลที่ ๔ ท่านพระราชทานให้ใส่เป็นโอกาสพิเศษ และพระราชทานน้ำสังข์รดศีรษะคุณท้าวด้วยก่อนใส่ชฎา ท่านมีชื่อเสียงมากในบทบาทอิเหนา เพราะเป็นศิษย์คุณเอกของคุณโต แย้ม หรือ เจ้าจอมมารดาแย้ม อิเหนา ในรัชกาลที่ ๒ 6