ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Μαρκοπούλου Ιωάννα

ΠεριεχόμεναΕΝΟΤΗΤΑ 1Η Ελλάδα στον κόσμο ………………………………………………………………………………………….. 4ΕΝΟΤΗΤΑ 2Γλώσσα-Γλώσσες και πολιτισμοί του κόσμου ……………………………………………………… 18ΕΝΟΤΗΤΑ 3Είμαστε όλοι ίδιοι. Είμαστε όλοι διαφορετικοί ………………………………………………….. 37ΕΝΟΤΗΤΑ 4Ενωμένη Ευρώπη και Ευρωπαίοι πολίτες …………………………………………………………… 50ΕΝΟΤΗΤΑ 5Ειρήνη-Πόλεμος …………………………………………………………………………………………………… 59ΕΝΟΤΗΤΑ 6Ενεργοί πολίτες για την υπεράσπιση οικουμενικών αξιών …………………………………. 70ΕΝΟΤΗΤΑ 7Τέχνη: Μια γλώσσα για όλους, σε όλες τις εποχές ………………………………………….. 85ΕΝΟΤΗΤΑ 8Μπροστά στο μέλλον ………………………………………………………………………………………… 92Οδηγίες για τη σωστή συγγραφή της έκθεσης …………………………………………………… 97 3Νεοελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου

1η ΕΝΟΤΗΤΑ Η Ελλάδα στον κόσμο ΠΡΟΤΑΣΗ-ΠΕΡΙΟΔΟΣ-ΗΜΙΠΕΡΙΟΔΟΣΠρόταση είναι η οργανωμένη ομάδα λέξεων που εκφράζει ένα νόημα με σύντομησυνήθως διατύπωση.π.χ. Η Ελλάδα είναι μια ευρωπαϊκή χώρα.Περίοδος λέγεται το τμήμα του λόγου που αποτελείται από μία ή περισσότερεςπροτάσεις, έχει ολοκληρωμένο νόημα και στο γραπτό λόγο περικλείεται ανάμεσα σετελείες (ή ισοδύναμα σημεία στίξης: ερωτηματικό, θαυμαστικό, αποσιωπητικά).π.χ. Η Ελλάδα καταλαμβάνει το νότιο άκρο της Βαλκανικής χερσονήσου. Η Ελλάδαείναι μια ευρωπαϊκή χώρα / που γεωγραφικά ανήκει στη νότια Ευρώπη / καικαταλαμβάνει το νότιο άκρο της Βαλκανικής χερσονήσου.Ημιπερίοδος ονομάζεται ένα σύνολο από λέξεις που εκφράζει ένα νόημα, αλλά όχιολοκληρωμένο. Μπορεί να περιέχει κι αυτή μία ή περισσότερες προτάσεις. Στονγραπτό λόγο μπαίνει στο τέλος της ημιπεριόδου άνω τελεία. Στον προφορικό λόγο,στο τέλος της ημιπεριόδου, γίνεται μια παύση της φωνής μικρότερη από αυτήν πουγίνεται στο τέλος της περιόδου. Στη νέα ελληνική η ημιπερίοδος, στον γραπτό λόγο,τείνει να εξαφανιστεί.π.χ. Οι μαθητές συχνά υιοθετούν πρακτικές επίλυσης προβλημάτων παρόμοιες μεαυτές που διδάσκονται (περίοδος). Ο Γιώργος βγήκε από την αίθουσα κατάκοπος· ταμαλλιά του ανακατωμένα· τα ρούχα του τσαλακωμένα· όλα επάνω του ήταν σεαπελπιστική κατάσταση (ημιπερίοδοι).Το κείμενο με τις ημιπεριόδους μπορεί να αποδοθεί και ως εξής:Ο Γιώργος βγήκε από την αίθουσα κατάκοπος, τα μαλλιά του ανακατωμένα, ταρούχα του τσαλακωμένα. Όλα επάνω του ήταν σε απελπιστική κατάσταση. ΚΥΡΙΕΣ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣΚύρια/ανεξάρτητη λέγεται η πρόταση που δεν εξαρτάται από καμιά άλλη. π.χ. Οιραγδαίες πολιτικές εξελίξεις στην Ανατολική Ευρώπη και στα Βαλκάνια τις τελευταίεςδύο δεκαετίες έκαναν την Ελλάδα χώρα υποδοχής μαζικού ρεύματος μεταναστών.Δευτερεύουσα/εξαρτημένη λέγεται η πρόταση που συμπληρώνει το νόημα μιαςάλλης και εξαρτάται από αυτήν. π.χ. Έφυγε μετανάστης στο εξωτερικό, για νααναζητήσει καλύτερη τύχη.ΤΡΟΠΟΙ ΣΥΝΔΕΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ1. Ασύνδετο σχήμα: όταν οι προτάσεις μπαίνουν η μία δίπλα στην άλλη χωρίς ναενώνονται με κάποιο σύνδεσμο. Σε αυτή την περίπτωση χωρίζονται με κόμματα.π.χ. Η βροχή σταμάτησε, τα σύννεφα διαλύθηκαν, ο ήλιος έλαμψε και πάλι στονουρανό.2. Παρατακτική σύνδεση: όταν οι προτάσεις παρατάσσονται, τοποθετούνταιδηλαδή πλάι πλάι, και συνδέονται μεταξύ τους όμοιες, ισοδύναμες προτάσεις (κύριες+ κύριες, δευτερεύουσες + δευτερεύουσες).π.χ. Επισκεφθήκαμε το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης και θαυμάσαμε ταανεκτίμητης αξίας εκθέματά του. (κύρια + κύρια) 4Νεοελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου

Αν δεν παραδεχτεί το λάθος του και αν δε μου ζητήσει συγγνώμη, δε θα τουξαναμιλήσω. (δευτερεύουσα χ + δευτερεύουσα χ)Η παρατακτική σύνδεση των προτάσεων γίνεται με τους εξής παρατακτικούςσυνδέσμους :Συμπλεκτικοί: και (κι), ούτε, μήτε, ουδέ, μηδέ.Αντιθετικοί: μα, αλλά, παρά, όμως, ωστόσο, μόνο.Διαχωριστικοί ή διαζευκτικοί: ή, είτε.Συμπερασματικοί: ώστε, λοιπόν, άρα, επομένως ( μετά από τελεία ή άνω τελεία )3. Υποτακτική σύνδεση: λέγεται η σύνδεση μεταξύ μη ισοδύναμων προτάσεων,δηλαδή προτάσεων που εξαρτάται η μία από την άλλη. Στην υποτακτική σύνδεση:μία ή περισσότερες δευτερεύουσες προτάσεις μπορεί να εξαρτώνται από μια κύρια(κύρια + δευτερεύουσα) μία ή περισσότερες δευτερεύουσες προτάσεις μπορεί ναεξαρτώνται από μια άλλη δευτερεύουσα πρόταση (δευτερεύουσα χ + δευτερεύουσαψ).π.χ. Τον προειδοποίησε πως θα τον αποβάλει από την αίθουσα, εάν ξανακάνειφασαρία. (κύρια + δευτερεύουσα, δευτερεύουσα χ + δευτερεύουσα ψ)Η υποτακτική σύνδεση γίνεται με :α. Υποτακτικούς συνδέσμους, που είναι οι εξής :· βουλητικοί : να· διστακτικοί : μη(ν), μήπως· χρονικοί : όταν, σαν, ενώ, καθώς, αφού, αφότου, πριν/πριν να, μόλις, άμα, προτού, ώσπου, ωσότου, όσο, ενόσω, όποτε, κάθε, που, όσο που· ειδικοί : πως, που, ότι· αποτελεσματικοί ή συμπερασματικοί : ώστε (να), που· υποθετικοί : αν, εάν, σαν , άμα· τελικοί : να, για να· αιτιολογικοί : γιατί, επειδή, αφού, διότι, που· εναντιωματικοί : αν και, ενώ, μολονότι, μόλο που, και που, που, και ας, ας.β. Αναφορικές αντωνυμίες ή επιρρήματα : που, όσος, όπου, όπως, όσο κτλ.γ. Ερωτηματικές αντωνυμίες ή επιρρήματα : ποιος, τι, πόσος, πού, πώς, πότε, πόσοκτλ.δ. Συνδεσμικές εκφράσεις : εκεί που, τη στιγμή που, την ώρα που κτλ.ΣΥΝΘΕΣΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ:• Μια ερευνητική εργασία ξεκινά από έναν προβληματισμό για ένα θέμα που μεενδιαφέρει.• Όταν γράφω μια ερευνητική εργασία, δεν αντιγράφω, αλλά γράφω το δικό μουκείμενο, παραπέμποντας ταυτόχρονα στις πηγές μου.• Στο τέλος της ερευνητικής εργασίας παραθέτω με αλφαβητική σειρά τονκατάλογο με τις πηγές μου, δηλαδή τη βιβλιογραφία μου. 5Νεοελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου

Λεξιλόγιο-Η επιλογή της λέξης• Για να καταλάβω ακριβώς τι σημαίνει μια λέξη μέσα σε ένα κείμενο, πρέπει ναλάβω υπόψη μου ποιος τη λέει, σε ποιον την απευθύνει, πού και πότε τηχρησιμοποιεί, σε τι είδους κείμενο περιλαμβάνεται αλλά και το πολιτισμικόπλαίσιο μέσα στο οποίο χρησιμοποιείται.ΑΣΚΗΣΕΙΣ1. Να βρείτε με ποιο τρόπο συνδέονται οι προτάσεις στις παρακάτωπεριπτώσεις (ασύνδετο σχήμα, παρατακτική ή υποτακτική σύνδεση) :α. Όταν θα έρθει η ώρα, θα θυμηθείς τα λόγια μου.β. Οργίστηκε, φώναξε, έκλαψε, στο τέλος ηρέμησε.γ. Δουλεύει πολύ, αλλά δε διαμαρτύρεται ποτέ.δ. Οι άνθρωποι αθλούνται, για να ασκήσουν το σώμα τους.ε. Ή δεν έχουμε γράψει σωστά την άσκηση ή έχουμε κάνει λάθος στη λύση.στ. Όλος ο κόσμος γονάτισε στα χώματα, έκανε το σταυρό του, κοίταζεπαρακαλεστικά το Θεό μέσα στα γαλάζια μάτια τ’ ουρανού.2. Να συνδέσετε παρατακτικά ή υποτακτικά τις προτάσεις που σας δίνονταισημειώνοντας δίπλα το είδος της σύνδεσης.α. Μου υποσχέθηκε …… θα είναι συνεπής στο ραντεβού μας.β. Θέλεις …… δούμε ταινία στην τηλεόραση …… να ακούσουμε μουσική;γ. Συγκινούμαι πάντα ……… ακούω αυτή τη μουσική.δ. Προσπάθησα πολύ ……… τελικά δεν έγραψα καθόλου καλά στο διαγώνισμα.ε. Ήταν τόσο αποφασισμένος ……… δεν άλλαζε γνώμη με τίποτα.στ. Δεν ξέρω ……… που βρίσκεται ……… τι κάνει.3. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω προτάσεις ακολουθώντας το είδος τηςσύνδεσης που σας ζητείται κάθε φορά.α. Αγαπά τους γονείς του, ……………………………………………………….………… (παρατακτική).β. Φοβήθηκε ………………………………………………………………………………………… (υποτακτική).γ. Είδε την ταινία ………………………………………………………………….…………… (παρατακτική).δ. Δεν έγραψε καλά στο διαγώνισμα ………………………………….…………………(υποτακτική).ε. Δεν τον ξέρω καλά ………………………………………………………………………… (παρατακτική).στ. Θύμωσε πολύ ……………………………………………………………..……………......(υποτακτική).4. Τι είδους προτάσεις, κύριες ή δευτερεύουσες, συνδέουν οιυπογραμμισμένοι σύνδεσμοι; Τι είδους είναι οι σύνδεσμοι αυτοί;α. Έζησε πολλά χρόνια στο εξωτερικό, όμως ποτέ δεν ξέχασε την πατρίδα του.β. Φοβόταν ότι κανείς δεν τον εμπιστευόταν και ότι όλοι τον αντιμετώπιζαν μεκαχυποψία. 6Νεοελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου

3η ΕΝΟΤΗΤΑ Είμαστε όλοι ίδιοι. Είμαστε όλοι διαφορετικοί ΠΛΑΓΙΕΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣΕίναι δευτερεύουσες ονοματικές ερωτηματικές προτάσεις που εισάγονται μεερωτηματικές αντωνυμίες (ποιος, πόσος, τι κ.α.) , ερωτηματικά επιρρήματα (πώς,πότε, πού κ. α.), συνδέσμους ( μήπως, γιατί, αν κ.λπ.)Διακρίνονται σε :Ολικής άγνοιας : αφορούν ολόκληρο το περιεχόμενο της πρότασης και επιδέχονταιμονολεκτική απάντηση (εισαγωγή με : αν, μη, μήπως, μην τυχόν).Π.χ. Τον ρώτησα αν θα έρθει μαζί μας (απάντηση : ναι ή όχι )Μερικής άγνοιας : η απάντηση αφορά ένα μέρος της πρότασης και δεν μπορεί ναείναι μονολεκτική (εισαγωγή με : ερωτηματικές αντωνυμίες τι, ποιος, πόσος ή ταερωτηματικά επιρρήματα πού, πότε, πώς, πόσο, άραγε, τάχα κ.λπ. ή τοσύνδεσμο γιατί).Π.χ. Αναρωτιέται πώς θα φτάσει γρήγορα στον προορισμό του (ξέρει ότι θα φτάσει,αναρωτιέται για το πώς αυτό θα γίνει γρήγορα).Λειτουργούν ως:1. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ μετά από ρήματα που δηλώνουν : απορία, ερώτηση, αμφιβολία,σκέψη π.χ. ρωτώ, εξετάζω, απορώ, θαυμάζω, αμφιβάλλω, λέω, εξηγώ, σκέφτομαι,δείχνω, θυμάμαι, γράφω, βλέπω, κοιτάζω, μαθαίνω, πληροφορούμαι, ακούω,υποθέτω, μαντεύω, καταλαβαίνω, υπολογίζω, προσπαθώ, πασχίζω...κ.α.• Απορώ τι θέλει αυτός.• Ρωτούσε πόσο κόστισε το ταξίδι .• Αμφιβάλλω αν έγραψε καλά στο διαγώνισμα .2. ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ απρόσωπων εκφράσεων που έχουν όμοια σημασία με ταπαραπάνω, όπως: δεν είναι βέβαιο, είναι περίεργο, είναι ζήτημα, δεν υπάρχειπληροφορία κ.α.• Είναι παράξενο πώς τα καταφέρνει χωρίς πολύ διάβασμα .• Δεν υπάρχει καμιά πληροφορία αν είναι ακόμη ζωντανός.• Είναι ζήτημα αν έχεις διαβάσει δέκα λεπτά.3. ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ σε ουσιαστικά όπως : απορία, ερώτηση, σκέψη, αμφιβολία ή :αντωνυμίες ουδετέρου γένους, δεικτικές ή αόριστες :• Εκείνο δεν καταλαβαίνω, πώς με το συνεχιζόμενο δανεισμό θα βγούμε ποτέ απότην κρίση .• Τον απασχολούσε διαρκώς η ίδια σκέψη, πώς θα εμπλούτιζε το βιογραφικό του .• Η απορία του, πώς χωρίς χάρτη θα έφταναν στον προορισμό τους, δεναπαντήθηκε από κανέναν. ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΥΘΥ ΣΤΟΝ ΠΛΑΓΙΟ ΛΟΓΟΚατά τη μετατροπή του λόγου από ευθύ σε πλάγιο γίνονται οι παρακάτω αλλαγές :Α) Οι κύριες προτάσεις κρίσεως γίνονται δευτερεύουσες ειδικές προτάσεις:Ευθύς λόγος : Αναπολώ τις περσινές μου επιτυχίες .Πλάγιος λόγος : Έλεγε (ή λέει ) ότι αναπολεί τις περσινές του επιτυχίες. 37Νεοελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου

Β) Οι κύριες προτάσεις επιθυμίας γίνονται δευτερεύουσες βουλητικέςπροτάσεις :Ευθύς λόγος : Περάστε έξω !Πλάγιος λόγος : Απαίτησε ( ή διέταξε) να περάσουν έξω .Γ) Οι ευθείες ερωτηματικές κύριες προτάσεις γίνονται δευτερεύουσεςπλάγιες ερωτηματικές προτάσεις :Ευθύς λόγος : Γιατί δεν απάντησες στο τηλέφωνο ;Πλάγιος λόγος : Τον ρώτησε γιατί δεν απάντησε στο τηλέφωνο .Δ) Οι δευτερεύουσες προτάσεις ως προς το είδος τους δεν αλλάζουν :Ευθύς λόγος : Αν δεν αλλάξεις τακτική, θα χάσεις τη χρονιά σου .Πλάγιος λόγος :Τον προειδοποίησε ότι, αν δεν άλλαζε τακτική, θα έχανε τη χρονιάτου .Ε) Αλλαγές μπορούν να γίνουν στους χρόνους : · Ο Ενεστώτας του ρήματος της κύριας πρότασης να γίνει Παρατατικός ή να παραμείνει Ενεστώτας:Ευθύς λόγος : Δεν πρόκειται να φύγω.Πλάγιος λόγος : Επιμένει ότι δεν πρόκειται να φύγει,ή : Επέμενε ότι δεν επρόκειτο να φύγει. · Ο Μέλλοντας της κύριας πρότασης μπορεί είτε να παραμείνει Μέλλοντας , είτε να γίνει : θα + Παρατατικός :Ευθύς λόγος : Θα σε καλέσω σίγουρα στο γάμο μου .Πλάγιος λόγος : Μού ανακοίνωσε ότι θα με καλούσε σίγουρα στο γάμο της .Αλλά και : Μού ανακοίνωσε ότι θα με καλέσει σίγουρα στο γάμο της · Ο Παρακείμενος να γίνει Υπερσυντέλικος είτε να παραμείνει Παρακείμενος:Ευθύς λόγος : Το τρένο έχει αναχωρήσει.Πλάγιος λόγος : Την πληροφόρησαν ότι το τρένο είχε αναχωρήσει,ή Την πληροφόρησαν ότι το τρένο έχει αναχωρήσει.ΣΤ) Μπορεί, επίσης, ν’ αλλάξει το τοπικό ή το χρονικό επίρρημα:Ευθύς λόγος : Τώρα θα πάω εγώ , όπως χθες πήγε αυτός.Πλάγιος λόγος : Έλεγε ότι τότε αυτός θα πήγαινε, όπως την προηγούμενη ημέραπήγε εκείνος .Ζ) Αλλάζουν οι αντωνυμίες : εγώ-αυτός αυτός-εκείνοςΚΥΡΙΟΛΕΞΙΑ: Μία λέξη ή έκφραση διατηρεί τη βασική και ακριβή σημασία της.ΜΕΤΑΦΟΡΑ: Σχήμα λόγου. Στη μεταφορά μια λέξη ή μια φράση χρησιμοποιείται σεένα ορισμένο περιβάλλον με σημασία διαφορετική από την αρχική. Ø Ο καθημερινός λόγος είναι γεμάτος μεταφορές, που επειδή είναι τόσο συνηθισμένες, δεν τις αντιλαμβανόμαστε ως τέτοιες. Ø Συνδέεται άμεσα με τον πολιτισμό μιας χώρας, γι’ αυτό και πολλές μεταφορικές εκφράσεις δε μεταφράζονται εύκολα σε άλλες γλώσσες. 38Νεοελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου

ΑΣΚΗΣΕΙΣ1. Στις επόμενες περιόδους να βρείτε τις πλάγιες ερωτηματικές προτάσειςκαι να προσδιορίσετε το συντακτικό τους ρόλο :1. Υπολόγιζε συχνά πόσα ήταν τα ημερήσια έξοδα .2. Αμέσως ανακαλύψαμε πού βρισκόταν η κρυψώνα του .3. Αυτή την απορία έχω πάντα, πώς, με τόση ανοργανωσιά, τα βγάζει πέρα τηντελευταία στιγμή .4. Δεν έχει ανακοινωθεί πότε θα γίνουν οι εξετάσεις .5. Αυτό μόνο εξήγησέ μου, πόσο συχνά αγοράζεις παπούτσια .6. Ρώτησέ τον αν θα έρθει μαζί μας, ή θα πάει με τους άλλους .2. Στις παρακάτω φράσεις να χαρακτηριστούν από συντακτική άποψη οιπλάγιες ερωτηματικές προτάσεις.Της απάντησα ότι δεν ξέρει τι θα πει ταλαιπωρία.1. Ο καθηγητής μας ρώτησε ποιο παιδί θέλει να πάει πιο πίσω.2. Αναρωτιόταν αν έπρεπε να του δανείσει χρήματα.3. Δεν μου είπατε αν με έχετε συγχωρήσει για τα σφάλματα που έκανα.4. Αναρωτήθηκες ποτέ αν θα αποφάσιζες να πας να δουλέψεις σε ξένη χώρα σεπερίπτωση που δεν έβρισκες δουλειά στην πατρίδα σου;5. Σ' αυτό να απαντήσεις, αν λέμε την αλήθεια ή όχι.6. Τον ρώτησαν αν θα παρέδινε την πόλη στους Κορίνθιους῍7. Σκέψου τι καλό θα κάνεις στον εαυτό σου και στους φίλους σου.8. Λοιπόν από αυτά που συμφωνήσαμε αυτό πρέπει να εξετάσουμε, τι από τα δυοείναι δίκαιο εγώ να προσπαθήσω να δραπετεύσω, ενώ οι Αθηναίοι δεντο επιτρέπουν ή δεν είναι δίκαιο.9. Αφού πήρα τα ποιήματα τους, όσα μου φαίνονταν ότι αυτοί με μεγάλη επιμέλειακαι επιτυχία πραγματεύτηκαν, ρωτούσα αυτούς τι λένε, για να μάθω συγχρόνως καικάτι από αυτούς.3. Στις παρακάτω περιόδους να βρείτε τις πλάγιες ερωτηματικές προτάσειςκαι να προσδιορίσετε αν είναι ολικής ή μερικής άγνοιας.α. Αμφιβάλλω αν κατάλαβε κανείς τις πραγματικές προθέσεις του.β. Καταλαβαίνω πολύ καλά πώς νιώθεις.γ. Απόρησα γιατί δε με ακολούθησε.δ. Δεν ξέρω αν θα βγούμε ζωντανοί απ’ αυτή την περιπέτεια.ε. Δε θυμούνται τι ώρα είναι η συνάντηση.στ. Αυτό θαυμάζω σε σένα, πώς παραμένεις τόσο ήρεμος.ζ. Κοίταξε μήπως κάνεις κάποιο λάθος.η. Είναι άγνωστο πώς κατάφερε να ξεφύγει από την αστυνομία.4. Να μετατρέψετε τις παρακάτω ευθείες ερωτήσεις σε πλάγιες αφού τιςεξαρτήσετε από τα ρήματα που σας δίνονται.α. Πήρες το γράμμα που σου έστειλα; 39Νεοελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου

5η ΕΝΟΤΗΤΑ Ειρήνη-Πόλεμος 1.ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ(φανερώνουν την αιτία της κύριας πρότασης)Εισάγονται με Εκφέρονται με Παραδείγματαα) αιτιολογικούς Οριστική - Ξάπλωσε νωρίς, επειδή ήτανσυνδέσμους: Πιθανολογική κουρασμένοςαφού, γιατί, επειδή, διότι οριστική - Φύγε, και δεν έχω καιρόκαι (= γιατί) Δυνητική - Συγκινήθηκε που θα έβλεπεβ) αιτιολογικές οριστική τους φίλους τουφράσεις: που, μια που, μια Υποτακτική - Έφυγα, μια και δε θα είχεκαι, καθώς, σαν... που, εφόσον κανένα ενδιαφέρονγ) για να (= επειδή) - Για να αργήσει, έχασε το τρένο 2.ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ(φανερώνουν το σκοπό της κύριας πρότασης) Εισάγονται με Εκφέρονται με Παραδείγματαα) τελικούς συνδέσμους: Υποτακτική - Ήταν πρόθυμος να με για να, να (= για να) Οριστική βοηθήσει παρατατικού -Πήγε να ειδοποιήσει και τουςβ) τελικές φράσεις: άλλους με το σκοπό να - Δουλεύει πολύ, για να ζήσει έτσι που να τα παιδιά του -Έπρεπε να ήσουν εκεί, για να (σκοπός ανεκπλήρωτος) έβλεπεςΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣΕίναι οι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις που φανερώνουν για ποιο σκοπόγίνεται η ενέργεια που δηλώνεται στην πρόταση από την οποία εξαρτώνται. Έχουνάρνηση μη(ν). Εισάγονται με: τους τελικούς συνδέσμους: για να, ναΦανερώνουν: σκοπόΣυντακτικός ρόλος: Επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπούΠαραδείγματα - Σα παιδιά πηγαίνουν στο σχολείο για να μάθουν γράμματα. - Ήρθα να σε δω.Προσοχη!1. Δεν πρέπει να συγχέουμε τις τελικές προτάσεις με τις βουλητικές επειδή και οιδύο εισάγονται με το να. Οι βουλητικές είναι ονοματικές προτάσεις (λειτουργούνδηλαδή ως υποκείμενο και αντικείμενο), ενώ οι τελικές είναι επιρρηματικέςπροτάσεις. Πέρα απ ’αυτό, όταν οι τελικές προτάσεις εισάγονται με το σύνδεσμο να,αυτός μπορεί να αντικατασταθεί με το για να: π.χ. Θέλω να μιλήσουμε. (βουλητική 59Νεοελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου

πρόταση) Ήρθα να μιλήσουμε. (τελική πρόταση) ή Ήρθα για να μιλήσουμε. (τελικήπρόταση) Αν το να δεν μπορεί να αντικατασταθεί με το για να, τότε η πρόταση είναισίγουρα βουλητική. Οι τελικές προτάσεις ξεχωρίζουν από τις βουλητικές και από τορήμα της εξάρτησής τους: οι τελικές εξαρτώνται συνήθως από ρήματα πουδηλώνουν κίνηση, ενώ οι βουλητικές από ρήματα που δηλώνουν θέληση, ικανότητα,προσταγή κ.λπ.2. Οι δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται με το για να δεν είναι πάντοτετελικές. Μπορεί να είναι και αιτιολογικές ή και αποτελεσματικές: π.χ. Είσαι πολύκουτός για να δίνεις σημασία στα λεγόμενά του. (αιτιολογική πρόταση) Είναι πολύδυνατός για να φοβηθεί έναν τέτοιο αντίπαλο. (αποτελεσματική πρόταση).ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣΕίναι οι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις που φανερώνουν την αιτία για τηνοποία γίνεται αυτό που δηλώνει η πρόταση που προσδιορίζεται. Έχουν άρνησηδε(ν).Εισάγονται με: τους αιτιολογικούς συνδέσμους γιατί, επειδή, διότι, αφού -λέξεις καιεκφράσεις που χρησιμοποιούνται ως αιτιολογικοί σύνδεσμοι: που, καθώς, μια και,μια πουΦανερώνουν: αιτίαΣυντακτικός ρόλος: Επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίαςΠαραδείγματα: - Δεν πήγε στο σχολείο επειδή ήταν άρρωστος.- Δουλεύει μέρα νύχτα γιατί έχει χρέη.- Αφού το λες εσύ, θα υποχωρήσω.- Χαίρομαι που ήρθες νωρίς.- Θα σας ακούσω, μια και δεν μπορώ να κάνω διαφορετικά.Σημειώσεις: 1. Και ο σύνδεσμος και μπορεί να χρησιμοποιείται ως αιτιολογικός: π.χ.Δώσε μου λίγο νερό και είμαι διψασμένη. (= γιατί είμαι διψασμένη)2. Ο σύνδεσμος γιατί χρησιμοποιείται και ως παρατακτικός σύνδεσμος ύστερα απόισχυρό σημείο στίξης (τελεία, άνω τελεία, θαυμαστικό, ερωτηματικό). Σε αυτή τηνπερίπτωση εισάγει κύρια πρόταση: π.χ. Απαραίτητη προϋπόθεση για την επικοινωνίατων ανθρώπων είναι ο διάλογος. Γιατί ο διάλογος γεφυρώνει τις διαφορές.3. Και με το για να μπορεί η πρόταση να είναι αιτιολογική: π.χ. Είσαι πολύαπαισιόδοξος για να τα παίρνεις όλα στραβά.ΑΣΚΗΣΕΙΣ1. Να βρείτε τις τελικές και αιτιολογικές προτάσεις και να υπογραμμίσετε τοσύνδεσμο με τον οποίο εισάγονται.α. Σον άκουγα υπομονετικά, για να μην τον δυσαρεστήσω.β. Καταστράφηκαν οι καλλιέργειες, καθώς δεν έχει βρέξει για μήνες.γ. Μια και ήρθες, κάτσε να φάμε και να πιούμε και να θυμηθούμε τα παλιά. 60Νεοελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου

1. Έτρεμε ολόκληρος από το κρύο .2. Εξαιτίας της οικονομικής κρίσης πολλοί άνθρωποι χάνουν τη δουλειάτους .3. Από το φόβο του έχασε τον έλεγχο του αυτοκινήτου .ΟΜΩΝΥΜΑ Ή ΟΜΟΗΧΕΣΟνομάζονται δύο λέξεις που προφέρονται με τον ίδιο τρόπο αλλά έχουνδιαφορετική σημασία και συχνά και διαφορετική ορθογραφία.Παραδείγματαταινία (κινηματογραφικό έργο) – ταινία (παράσιτο που ζει στα έντερα τωνθηλαστικών) – ταινία (μακρόστενη λωρίδα από χαρτί, πλαστικό ή άλλουλικό/κορδέλα)ψηλός (ύψος) – ψιλός (λεπτός)κλείνω (την πόρτα) – κλίνω (το ρήμα)πήρα (παίρνω) – πείρα (γνώσεις που έχει αποκτήσει κάποιος από μιαδραστηριότητα που ασκεί)(ο) τοίχος (του σπιτιού) – (το) τείχος (του κάστρου)όμως (σύνδεσμος) – (ο) ώμος (σώμα)(το) κερί – (οι) καιροίπάλι (επίρρημα) – (η) πάλη (άθλημα)(το) κλήμα (αμπέλι) – (το) κλίμα (καιρός)(η) νίκη (επιτυχία) – (το) νοίκι (ενοίκιο)(η) λίρα (νόμισμα) – (η) λύρα (μουσικό όργανο)(η) στήλη (μνημείο) – (οι) στύλοι (στηρίγματα)Ομώνυμα με κύρια ονόματα:(ο) βόλος (μπίλια) – Βόλος (η πόλη)(τα) μέρη (τοποθεσίες) – Μαίρη (όνομα)(ο) πόρος (του δέρματος) – Πόρος (νησί)(το) δράμα (θεατρικό έργο) – Δράμα (πόλη)(ο) πύργος (κτίριο) – Πύργος (πόλη)ΠΑΡΩΝΥΜΑΟνομάζονται δύο λέξεις που μοιάζουν στην προφορά τους (δεν είναι ακριβώς ηίδια όπως στα ομώνυμα, εδώ έχουν παρόμοια προφορά), έχουν όμως διαφορετικήσημασία.Παραδείγματααμυγδαλές - αμυγδαλιέςαμαρτωλός - αρματολόςσφήκα (έντομο) - σφίγγα (τέρας της ελληνικής μυθολογίας)ωφέλεια - αφέλειακύρος - κύριος 63Νεοελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου

Τονικά παρώνυμα είναι οι λέξεις που έχουν την ίδια προφορά αλλά διαφέρουνστον τονισμό. Έχουν επίσης διαφορετική σημασία και τις περισσότερες φορέςδιαφορετική ορθογραφίαΠαραδείγματαπαίρνω – περνώκάνεις – κανείςνόμος – νομόςγέρος - γερόςφόρα – φοράδιάφορα – διαφοράχώρος - χορόςράφι – ραφήΑΣΚΗΣΕΙΣ1) Ποια από τα παρακάτω ζεύγη λέξεων είναι ομώνυμα και ποιαπαρώνυμα;πάλη - πάλι ................νοίκι - νίκη ................ωφέλεια - αφέλεια .................χείλια - χίλια ...................κύρος - κύριος .................πιάνω - πιάνο .................λύπη - λείπει .................πείρα - πήρα .................πολιτικός - πολίτικος ...............χορός - χώρος ...................2) Να σχηματίσετε προτάσεις με τα παρακάτω ζεύγη ομοήχων.λυτός - λιτόςποιο - πιολύρα - λίραπού - πουλιμός - λοιμόςκλίνω - κλείνωκλίμα - κλήμαεφορία - ευφορίαφύλο - φύλλορήμα - ρίμαθύρα - θήραπώς - πως3) Να συμπληρώσετε τη σωστή λέξη στις παρακάτω προτάσεις από τατονικά παρώνυμα που δίνονται στην παρένθεση.Έπρεπε να κάνει εγχείρηση στις ---------- (αμυγδαλιές, αμυγδαλές) του. 64Νεοελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου

Η ----------- των λέξεων είναι πολύ ενδιαφέρουσα (ετοιμολογία, ετυμολογία).Δεν είχε επαγγελματική ------------ και δεν τον προσέλαβαν (πείρα, πυρά).Η --------- της φωνής του ήταν περίεργη (χρεία, χροιά).Μου αρέσουν οι εκδρομές στην ---------- (έξοχη, εξοχή).Ήρθε --------- στον αγώνα δρόμου (έκτος, εκτός).Ήταν τόσο ----------- που δεν μπορούσες να καταλάβεις τι ήθελε (ύστατη,άστατη).ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ ΕΙΡΗΝΗ- ΠΟΛΕΜΟΣΕΙΡΗΝΗ (ορισμός)Ειρήνη είναι η κατάσταση αρμονίας, ισορροπίας, φιλότητας, ενότητας που επικρατείσε διακρατικό και διαπροσωπικό επίπεδο. Πρόκειται για την αρμονική συνύπαρξηατόμων και λαών.Αποτελέσματα της ειρήνης· Δυνατότητα για ολόπλευρη ανάπτυξη των δυνατοτήτων του ανθρώπου –απόλαυση της ζωής σε όλες της τις διαστάσεις.· Δυνατότητα για ανάπτυξη του πολιτισμού σε όλους τους τομείς (επιστήμες,τέχνες, γράμματα)· Δεν κυριαρχεί ο άμεσος κίνδυνος του θανάτου=> αίσθημα βεβαιότηταςκαι ασφάλειας=>ανάπτυξη δημιουργικότητας.· Μείωση των τεράστιων πολεμικών δαπανών –δυνατότητα αύξησης των κοινωνικών παροχών –πολύπλευρη ανάπτυξη οικονομίας – βελτίωση ποιότητας ζωής.· Επιτυγχάνεται η επικοινωνία και η συνεργασία ανάμεσα στα κράτη.· Εξασφάλιση ειρήνης => ανάπτυξη αγώνων για την επίλυση άλλωνπροβλημάτων και βελτίωση τομέων της πολιτικής, κοινωνικής, οικονομικής ζωής.· Αποφυγή ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος που σήμερα λόγω τωνεκσυγχρονισμένων οπλικών συστημάτων μπορεί να επιφέρει τεράστιεςκαταστροφές.ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΕΙΡΗΝΗΣ1. Στην ειρήνη υπάρχει η δυνατότητα για ολόπλευρη ανάπτυξη των δυνατοτήτων του ανθρώπου, δυνατότητα για μόρφωση, διασκέδαση, απόλαυση της ζωής σε όλες της τις διαστάσεις2. Ανάπτυξη πολιτισμού (επιστήμη, τέχνη…)3. Κυριαρχεί το ένστικτο της ζωής και όχι του θανάτου (ασφάλεια, βεβαιότητα, ανάπτυξη δημιουργικότητας) 65Νεοελληνική Γλώσσα Γ’ Γυμνασίου