คู่มือการซ่อมหนังสือ

1 คูมอื การซอ มหนังสือ งานวทิ ยบรกิ าร

2 คํานาํ คูมือการซอมบํารุงและรักษาหนังสือ จัดทําขึ้นเพ่ือแสดงถึงข้ันตอนตางๆ ในการซอมบํารุงและรักษา หนงั สอื รวมถึงแสดงถึง วสั ดุ อปุ กรณ ตางๆ ทใ่ี ช ซง่ึ เปนการสอนงานใหกับบคุ ลากรในกลุมงานวทิ ยบริการ เพอ่ื ให ปฏิบัติงานไดถ ูกตอง และมีประสิทธิภาพ และใหมีหนงั สอื ท่ีสามารถมาบริการแกบคุ ลากรในมหาวทิ ยาลัยที่สมบูรณ ตลอดเวลา สว นงานวทิ ยบริการ

3 สารบญั 1. ลกั ษณะการชํารุดของหนังสือ ...........................................................................................................................4 2. เคร่อื งมือและวัสดซุ อ มหนังสือ ..........................................................................................................................5 3. วธิ ีการซอมหนงั สือ............................................................................................................................................6 3.1 การเตรยี มเลม หนงั สือ ............................................................................................................................6 3.2 การเตรียมปกหนงั สอื .............................................................................................................................9 3.3 การเขา ปก........................................................................................................................................... 11

4 การซอ มและดูแลรักษาหนงั สือ หนังสือถือเปนสิ่งท่ีใหความรูตางๆ ไมวาจะเปนงานวิชาการ ความบันเทิง วัฒนธรรม ไปสูบุคคลท่ัวไป หนังสือท่ีอยูในสํานักวิทยบริการและเทคโนโลยีสารสนเทศ เปนแหลงท่ีใหสามารถใชหนังสือรวมกันได ทําให หนังสอื มโี อกาสชาํ รุดเสยี หาย ข้นึ ได ดงั น้นั การซอมแซม เปนการซอ มแซมหนงั สือทชี่ ํารดุ ใหอยูในสภาพท่เี รยี บรอย หนังสือมีความคงทนแข็งแรง อยูในสภาพท่ีจะใชประโยชนตอไปไดและ รองรับการใชงานใหมีระยะเวลานานขึ้น เนอ่ื งจากหนงั สอื เปน วสั ดุท่ีผลิตมาจากกระดาษซึ่งมีคณุ สมบัติความคงทนแข็งแรงแตกตา งกัน หนงั สอื ที่ผา นการใช งานไดระยะหนึ่งสภาพของหนังสือจะมีการชํารุดตามการใชงาน การซอมและการบํารุงรักษาหนังสือจึงตอง ดําเนินการ โดยมีรายละเอยี ด ดังน้ี 1. ลักษณะการชํารุดของหนังสือ การชาํ รดุ หนังสือหองสมดุ แบงไดเปน 3 ลักษณะดงั น้ี 1) ลักษณะการชาํ รุดนอย เชน หนา หนังสือถูกพบั ไวและรอยพบั เร่ิมขาด มีรอยปากกา ดินสอขีดเขยี นทาํ เครอ่ื งหมายไวมีคราบรอยสกปรกของหนงั สือ เปน ตน 2) ลกั ษณะการชํารดุ มากที่อาจซอมไดไดแก จดุ ตอหรือรอยบานพบั ระหวา งปกกบั ตัวเลม ฉีดขาดหรือหลดุ ออกจากกัน จุดท่เี ยบ็ เลม ชํารุด เชน ดายที่เยบ็ ขาดหรอื หลวม ลวดเย็บหกั หรอื เปนสนมิ หรอื ทากาวสันแหง กรอบไม ยึดแนน ทําใหหนา หนงั สือหลุดออกเปน แผนหรือเปน ปก ปกแขง็ หักยบั หรอื เกาเปอย เปนตน 3) ลักษณะการชํารดุ มากและอยูในสภาพทค่ี วรคัดออกจากหองสมุด ไดแกส ภาพของวัสดุส่ิงพิมพทชี่ ํารดุ เสียหายมาก มีเนื้อหาไมครบหรอื สมบูรณน อกจากน้ันอายขุ องสง่ิ พมิ พท่ีนานมากจนกระดาษเส่ือมคณุ ภาพจน เหลอื งกรอบ หลดุ ออกเปนแผน หนังสอื ที่ชํารดุ เลก็ นอ ย หรอื ชํารุดมากแตเปนเร่อื งทม่ี ีคุณคา เนื้อหาครบถวนและ สภาพท่วั ไปยงั ซอมไดก ็ควรดาเนินการซอมใชต อ ไป หนังสือทชี่ าํ รดุ ไมจ ําเปนจะตองซอมทุกเลม ไป เพราะเม่ือซอม แลวอาจไมคุม กับประโยชนท ี่จะไดควรคัดออกจากหองสมุด หนังสอื ท่ีชํารุดและไมควรซอม ไดแก หนังสือทม่ี ีเนื้อหา ลา สมยั หนังสอื น้นั สามารถหาเลม อน่ื ท่ีมคี ุณภาพดีกวาหรือทันสมยั กวา มาทดแทนไดและหนงั สอื นนั้ ไมมีความ เหมาะสมตอแหลง ความรูในหองสมดุ น้นั อกี ตอไป เชน หองสมดุ โรงเรียนที่หลกั สูตรไดเปลีย่ นไปจนวัสดสุ ง่ิ พิมพไ ม ตรงกันอีกตอไป แลวก็ควรคัดส่งิ พิมพอ อกไป

5 2. เคร่ืองมอื และวัสดซุ อมหนังสือ อปุ กรณซอ มหนังสือเปน องคประกอบสําคญั ในงานซอม เครื่องมือท่ใี ชซ อมแซมมหี ลายประเภท มีหลากหลาย ชนิด มรี ูปแบบ คณุ ภาพ ประสิทธภิ าพการใชงาน และราคาที่ตา งกนั ไป โดยมเี คร่ืองมือหลกั ๆ ดังนี้ 1) เครอื่ งตดั กระดาษ 2) สวานไฟฟา 3) กรรไกร 4) แผน ยางรองตัด ใชส ําหรับรองตดั 5) เขม็ สําหรบั รอยดา ยเย็บหนังสือ 6) คอ น ใชทบุ สันหนังสือท่เี จาะและเยบ็ แลว ใหแนนและเรยี บ 7) เครอื่ งอดั หนงั สอื ใชสําหรับบบี อดั หนงั สอื ท่ที ากาว และเขาปกแลว ใหผนกึ ติดกนั และอยูในรปู ทรงทดี่ ี 8) กระดาษแข็งสนี ้าํ ตาล (เบอร 24) ใชสําหรับทาํ ปก 9) กระดาษการดหรือกระดาษ A3 ใชสาํ หรับทาํ ปก หนังสอื ปกออนหรือทําใบรองปกหนงั สือ 10) ผา แรกซนี ใชสําหรับเช่อื มปกกบั สนั หนงั สอื 11) ผามุง ใชส าํ หรบั ยดึ ปกกับตัวเลมหนงั สอื 12) กาวลาเทก็ ซ 13) ดา ย

6 3. วิธีการซอมหนังสือ การซอมหนงั สือท่วั ไปมีการปฏิบัติทสี่ ําคัญ 3 ประการ คือ การเตรียมเลมหนงั สือ การเตรยี มปกหนงั สอื และ การเขา ปกหนงั สือ 3.1 การเตรียมเลมหนังสือ 1) เลาะปก สันและใบรองปกของเดมิ ออก แลว ตกแตงใหเรยี บรอย อยา ใหมีเศษกระดาษ ติดอยูพรอม กับสํารวจความเรยี บรอ ยของเน้ือในหนังสอื หากพบขอ บกพรอง เชน หนา ฉกี ขาดหรอื มีสวนประกอบขาดหายไป กถ็ า ยเอกสารจากเลมอื่นในชุดเดยี วกนั มาตดิ เขา ไปใหครบถว นเรียบรอยเสียกอน ดงั ภาพ ภาพเลาะปกหนังสอื 2) เจาะรูและเย็บสัน หากของเดิมเย็บเลมไมแข็งแรง ก็ใหใชสวานเจาะที่สันหนังสือจํานวน 4 รู ใหหาง เทา ๆกัน และใหหางจากขอบสนั ประมาณ 6-8 ซม. แลว จึงเยบ็ ดว ยเขม็ ใหญท ี่รอยดา ยไว โดยเร่มิ รอยที่รกู ลางๆ เขา ออกสลับกันจนปลายทั้งสองมาบรรจบกันดึงเชือกใหตึงแลวผูกใหแนนดวยเงือนตาย ใชคอนทุบตรงรูท่ีเจาะทุกรู และที่ปมเชอื กใหเรยี บ โดยมวี ธิ ใี หส อดเขม็ ลอดดายระหวา งจุด A และจุด B ดงึ ดายมาทจ่ี ดุ B ใหแนน สอดเข็มลอด ดายระหวางจุด B และจุด C ดึงดายมาท่ีจุด B ใหแนน มัดเงื่อนตาย ๑ ครั้ง ตัดปลายดายทั้งสองใหเหลือประมาณ เซนติเมตร ใชคอนทุบปมทจี่ ุด B ใหเรียบ เวลาตดิ ใบรองปกจะดูเรียบรอย ภาพเจาะรูหนังสือ

7 ภาพเยบ็ สนั หนังสอื 3) ทาํ กระดาษปด ปกและใบรองปก โดยใชกระดาษที่มีเน้ือหนาเหนยี วพบั สอง ตดั ใหมีขนาดมากกวาความกวา งยาวของหนังสอื เล็กนอย จํานวนสองชิน้ ทากาวเปนแถบแคบๆ ทข่ี อบสันหนังสือใหล า้ํ แนวตะเข็บดายประมาณ 2 ซม. แลวทายกระดาษปด ปก ใหสนั กระดาษดานท่ีพับเสมอกับขอบหนังสือ ทําอยางเดยี วกันกับอีกดา นหนึ่งของเลม แลวตดั รมิ กระดาปดปก ใหเสมอกับขอบหนงั สอื ทง้ั สามดา น

8 4) ผา ยึดสัน ใชผ าขาวบางขนาดกวา งกวาความหนาของสันหนังสือประมาณ 5 ซม. และยาวนอยกวา ของความยาว ของสนั หนังสือประมาณ 5 ซม.ตดิ ลงกง่ิ กลางสันหนงั สือที่ทากาวไวแ ลว และใหมสี ว นทีย่ ่ืนออกไปดานหนา และ ดานขางละประมาณ 2.5 ซม. 5) ตดิ คิ้ว โดยตดิ ท่ขี อบบนและขอบลา งหนงั สอื ค้ิวหนงั สอื ทาํ จากกระดาษแรกซนี กวา งประมาณ 2-2.5 ซม. ยาวเทา ไรก็ไดทากาวดานในบนแถบกระดาษแรกซนี ตวั อยา งการติดคว้ิ

9 3.2 การเตรียมปกหนังสอื 1) ตดั กระดาษแข็งทําปก จํานวน 2 ช้นิ ขนาดกวางเทา กับความกวา งของหนังสือและยาวมากกวา ความสงู ของหนงั สอื 5 มม 2) ตัดกระดาษแข็งทําสัน จํานวน 1 ช้ิน ขนาดกวางเทากบั ความกวางของสนั หนงั สือและยาวเทา กับ ความสูงของแผนปาท่ีตัดตามขอ 1) ตวั อยางการตัดกระดาษแขง็ 3) ตัดผา แรกซีน สาํ หรบั หุม สันปกกับปกทั้งสองจํานวน 1 ชิ้น ขนาดกวา งและยาวกวา สันหนังสอื ประมาณ 3 ซม. 4) ตดั กระดาษแรกซนี สาํ หรับหมุ ปกแข็งจาํ นวน 2 ช้ิน ขนาดกวางเทากับความกวา งของ ปกและยาว กวา ความสงู ของปก 3 ซม.

10 ตัวอยา งการตัดกระดาษแรกซีน 5) การประกอบปก 5.1) นํากระดาษแขง็ ท้งั 3 ช้ิน ดังกลา ววางในลกั ษณะดังรูปดา นลาง โดยใหแผน ปกท้งั สอง วางหาง จากแผนสนั ขา งละ 5 มม. แลวขดี เสน ผนึกสนั และแผนปกท้ังสองท่ผี า หุมสนั 5.2) ผนึกกระดาษแข็งบนผาหุมสนั ท้งั สามชนิ้ ตามแนวท่ีขีดไว แลว รีดใหเรยี บดว ยเศษผาสะอาด

11 5.3) พับชายผา แรกซีนหุมหัวทา ยแผน ปกแลว รดี ใหเ รยี บ 5.4) ผนึกกระดาษแรกซนี ท่หี ุมปกที่ละดา น ใหเ กยทบั ผา สันประมาณ 1 ซม 5.5) พับกระดาษแรกซนี เขาดานใน โดยรอบท้ัง 3 ดา น ทากาวติดใหส นทิ กับขอบสนั ดวย (กอ นพับตัด มมุ กระดาษแรกซีนท้ัง 4 มมุ ออกเล็กนอยเพอ่ื ไมใหกระดาษซอ นทบั กับหนามากเกนิ ไป) 3.3 การเขาปก 1) จัดเลมหนงั สือ (ทีเ่ ย็บเลมและตดิ ใบรองปกและผา ยึดสันแลว ) กบั ปกทป่ี ระกอบแลว ใหอ ยูกึ่งกลาง ปก โดยขอบบนและลา งของปกจะยื่นออกมาเทาๆกนั ใหเ ลมหนังสือแนบสนิทกบั สนั ปกแลว วางไว บนโตะ ใน ลกั ษณะดงั รูป

12 2) คอ ยๆเปด บนปกออกวางราบกบั พนื้ ใชม ือขา งหนงึ่ กดเลมหนงั สอื ไวอยาใหเ คล่ือนที่ ทากาวท่ี ยดึ สนั บานพบั และทแ่ี ผน ปก โดยเวน ขอบโดยรอบโดยประมาณ 3-5 ซม. ดังรปู 3) ยกแผนปกข้นึ ปด ใหเขา ท่ี จัดใหข อบกระดาษใบปด ปกอยหู า งจากริมปกแขง็ เทาๆ กันแลวใชเศษ ผา สะอาดกดและถูใหเ รยี บ ใชไมเ นยี นกดรองรอยบานพบั ตลอดแนว ดังรปู

13 4) พลกิ เลม ทํากับปกอีกดานหน่ึงเชนเดยี วกบั ท่กี ลา วแลว ในขอ 2) และ 3) 5) นําหนังสือเขาเครื่องอัดหนังสือ ทิง้ ไวอ ยางนอย 30 นาที ถาอดั พรอ มกนั หลายเลมใหว างสลบั กนั สนั หนงั สือ เพ่ือใหก องหนังสือทจี่ ะอัดน้นั เสมอกัน ตวั อยา งหนงั สือที่เยบ็ เลม เรียบรอยแลว

14 บรรณานกุ รม 1. https://www.ubu.ac.th/web/files_up/55f2014082616045331.pdf 2. https://arit.rmutsv.ac.th/th/blogs/1066-การซอมบาํ รุงหนงั สอื แบบงา ย-1094 3. https://northbkklibrary.wordpress.com/2018/01/31/การซอมแซมหนังสือและสิ/ 4. http://164.115.27.97/digital/files/original/3db39d39c65f7712638b7ae7f60f5ff5.pdf