ตามรอยโรงเรียนอาชีพช่างกล

ตามรอย....ทต่ี ้ังโรงเรียนอาชีพช่างกล....ทต่ี รอกกปั ตนั บุช 22 มีนาคม พ.ศ. 2526 ผมบรรจุเขา้ ทางานท่ีกองโรงงาน การสื่อสารแห่งประเทศไทย (ต่อมาคือ บริษทั กสท โทรคมนาคม จากดั (มหาชน) และปัจจุบนั คือบริษทั โทรคมนาคมแห่งชาติ จากดั (มหาชน)) เยน็ วนั น้นั ขณะเดินไปข้ึนรถเมลส์ าย 93 ที่ทา่ น้าสี่พระยา กลบั บา้ น ไดผ้ า่ นซอยเจริญกรุง 30 ซ่ึงมีคาในวงเล็บ วา่ ตรอกกปั ตนั บุช เฮย้ น้ีตรอกที่ต้งั โรงเรียนเราแต่แรกน้ี แลว้ บริเวณใดละเป็นท่ีต้งั โรงเรียนของเราเนอ้

ตามรอย....ทต่ี ้งั โรงเรียนอาชีพช่างกล....ทต่ี รอกกปั ตันบุช รูปหมู่ครูและนกั เรียนโรงเรียนมธั ยมอาชีพช่างกล พ.ศ. 2475 22 มีนาคม พ.ศ. 2526 ผมบรรจุเขา้ ทางานที่กองโรงงาน การส่ือสารแห่งประเทศไทย (ต่อมาคือ บริษทั กสท โทรคมนาคม จากดั (มหาชน) และปัจจุบนั คือบริษทั โทรคมนาคมแห่งชาติ จากดั (มหาชน)) เยน็ วนั น้นั ขณะเดินไปข้ึนรถเมลส์ าย 93 กลบั บา้ น ไดผ้ า่ นซอยเจริญกรุง 30 ซ่ึงมีคาในวงเล็บวา่ ตรอกกปั ตนั บุช เฮย้ น้ีตรอกท่ีต้งั โรงเรียนเราแตแ่ รกน้ี จึงไดเ้ ดินเขา้ ไปสารวจซอยน้ีเผอื่ จะไดพ้ บร่องรอยที่ต้งั โรงเรียนบา้ ง แต่ไม่พบร่องรอยใด ก็ไม่ไดส้ นใจสืบหาต่อ จนกระท้งั ปี พ.ศ. 2550 เมื่อมีแหล่งคน้ ควา้ ทางอินเตอร์เน็ต สามารถสืบคน้ ขอ้ มูลไดง้ ่ายและกวา้ งขวางข้ึน จึงคิดท่ีจะทาการสืบคน้ แบบจริงจงั พบขอ้ มูลที่เกี่ยวขอ้ งกบั ตรอกกปั ตนั บุชเพ่ิมมากข้ึน

อาคารเก่าไม่มีการใชง้ าน อยูต่ รงปากซอยดา้ นขวา ตรอกกัปตันบุช ปัจจุบนั คือซอยเจริญกรุง 30 ต้งั อยรู่ ะหว่างตน้ ถนนสี่พระยา (ตรอกฮ่องกงแบงค์) ตรงท่าน้าสี่พระยา (โรงแรมรอยลั ออคิดเชอราตนั ) กบั ไปรษณียก์ ลาง ถนนเจริญกรุง มีระยะทางจากถนน เจริญกรุงไปทางแม่น้าเจา้ พระยา ยาวประมาณ 200 เมตร และโคง้ เป็ นตวั L ขนานกบั แม่น้าเจา้ พระยาไป เชื่อมถนนสี่พระยาตรงท่าน้าส่ีพระยา (โรงแรมรอยลั ออคิดเชอราตนั ) ยาวประมาณ 200 เมตรเช่นกนั ช่ือ ของตรอกมีความเป็ นมาจากการท่ีบริเวณน้ีเคยเป็ นท่ีต้งั บา้ นของชาวองั กฤษชื่อ จอห์น บุช (Captain John Bush) ท่ีเดินทางเขา้ มารับราชการในสมยั พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั รัชกาลที่ 4 ในปี พ.ศ. 2396 ตาแหน่งเจา้ ท่ายุโรป สังกัดกรมท่ากลาง เป็ นผูท้ ี่มีความรู้ความสามารถในการปฎิบตั ิราชการ จนได้รับ บรรดาศกั ด์ิเป็ น หลวงสาคร หรือ หลวงสุรสาคร พระวสิ ูตรสาครดิฐ และพระยาวสิ ูตรสาครดิฐ ตามลาดบั ตลอดจนทาหนา้ ท่ีเป็ นผูบ้ งั คบั การเรือพระที่นง่ั ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยูห่ วั ในการเสด็จ ประพาสในท่ีต่าง ๆ ท้งั ในและนอกประเทศ และเป็ นผูต้ ้งั อู่เรือบางกอกด๊อกกมั ปานี ที่ปัจจุบนั คือบริษทั อู่ กรุงเทพ จากดั รัฐวิสาหกิจท่ีอยใู่ นความควบคุมของกองทพั เรือ ที่ให้บริการซ่อมเรือให้แก่บรรดาเรือสินคา้ และ เรือเดินทะเลที่เขา้ มาคา้ ขาย ณ เมืองทา่ ของกรุงเทพมหานคร

ชาวบา้ นจึงเรียกตรอกน้ีวา่ ตรอกกปั ตนั บุชมาถึงปัจจุบนั กปั ตนั บุชถึงแก่กรรมเม่ือ พ.ศ. 2448 ใน ประเทศไทย หลุมศพของกปั ตนั บุช ในปัจจุบนั อยทู่ ี่สุสานโปรเตสแตนต์ ถนนเจริญกรุง ระหวา่ งซอยเจริญ กรุง 72/3 กบั ซอยเจริญกรุง 74 หลุมศพของกปั ตนั บุช ตรอกกปั ตนั บุชในสมยั ก่อนเป็ นแหล่งการคา้ ขายสาคญั ที่ต่อเน่ืองมาจาก ยา่ นราชวงศ์ สาเพง็ ตลาด นอ้ ย ซ่ึงสมยั น้ันเรือสินคา้ จากต่างประเทศจอดข้ึนสินคา้ (สมยั น้ันยงั ไม่มีท่าเรือคลองเตย) เป็ นที่ต้งั ของ บริษทั เอก็ ซอนโมบิล (ESSO) , สถานฑูตโปรตุเกส , บา้ นกปั ตนั บุช , บา้ นเลขท่ี 1 , โรงภาษีท่ีเก็บภาษีสินคา้ จากเรือสินคา้ ตา่ งชาติ , ธนาคารฮ่องกงและเซ่ียงไฮ,้ ที่ต้งั ของที่ทาการหอการคา้ ไทย แรกเร่ิมก่อต้งั เป็นตน้ เม่ือได้ขอ้ มูลเก่ียวกับตรอกเพิ่มข้ึน จึงเดินสารวจตรอกอย่างละเอียดอีกหลายคร้ัง สภาพอาคาร บา้ นเรือนในซอยน้ีเปล่ียนแปลงไปจากเดิมแลว้ มีเพียงบา้ นเลขที่ ๑ , อาคารบริษทั ชวนิชยจ์ ากดั สถานทูต โปรตุเกส และอาคารโรงเรียนอาทรศึกษา เท่าน้นั ที่ดูมีอายเุ ก่า

เร่ิมการสืบคน้ จากประโยคที่บนั ทึกในประวตั ิโรงเรียน ในหนงั สืออนุสรณ์ช่างกล ปี 2494 ท่ีสืบคน้ และเรียบเรียงโดย อาจารยธ์ นู แสวงศกั ด์ิ ศิษยเ์ ก่า ช.ก. 2487 เลขประจาตวั 760 บนั ทึกไวว้ า่ “ จึงไดห้ าสถานที่เปิ ดโรงเรียน ขน (น่าจะเป็ นคาวา่ จน) ไดต้ ึกของ พระคลงั ขา้ งท่ี ใน ตรอกกปั ตนั บุช ส่ีพระยา อาเภอบางรัก เปิ ดเป็นโรงเรียน “อาชีพช่างกล” จึงต้งั เป้าการสืบคน้ ไปท่ีตึกสานกั งานของ พระคลงั ขา้ งท่ี วา่ มีสานกั งานต้งั ในตรอกน้ีหรือไม่ จาก การประวตั ิของพระคลงั ขา้ งท่ีทาใหท้ ราบวา่ สานกั งานพระคลงั ขา้ งท่ี มีฐานะเทียบเท่ากรมสังกดั สานกั พระราชวงั มีหนา้ ท่ีรับผดิ ชอบดา้ นพระ ราชทรัพยข์ องพระบรมวงศานุวงศท์ ุกพระองค์ บญั ชีรายรับ-รายจ่ายของเขตพระราชฐาน ดูแลมูลนิธิอานนั ท มหิดล กองทุน เงินบริจาคที่ได้รับจากส่วนต่างๆ ดูแลรักษาเครื่องใช้และอาคารสถานท่ีภายในเขต พระราชฐาน รับผิดชอบการจดั แสดงของใชส้ ่วนพระองคแ์ ละงานศิลปาชีพในพิพิธภณั ฑ์ จดั ต้งั ข้ึนในสมยั

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั รัชกาลที่ 5 ไดม้ ีการแบ่งแยกระหวา่ งทรัพยส์ ินของแผน่ ดิน กบั ทรัพยส์ ินท่ีมีไวเ้ พ่ือใชใ้ นการส่วนพระองคซ์ ่ึงจดั ต้งั ข้ึนมาเป็ นกรมพระ คลงั ขา้ งที่ จนหลงั การเปลี่ยนแปลง การปกครอง พ.ศ. 2479 ไดม้ ีกฎหมายที่แบ่งทรัพยส์ ินของกรมพระคลงั ขา้ งท่ีออกเป็ น 2 ส่วน คือทรัพยส์ ิน ส่วนพระองค์ ซ่ึงเป็ นทรัพยข์ องพระมหากษตั ริยเ์ อง เหมือนทรัพยส์ ินที่ถือโดยบุคคลเอกชนทวั่ ไป ให้ สานกั งานพระคลงั ขา้ งท่ี เป็ นผดู้ ูแล และทรัพยส์ ินส่วนพระมหากษตั ริย์ ซ่ึงเป็ นทรัพยส์ ินสาหรับตาแหน่ง พระมหากษตั ริย์ ให้สานกั งานทรัพยส์ ินส่วนพระมหากษตั ริย์ สังกดั กระทรวงการคลงั เป็ นผูด้ ูแล โดยมี สานกั งานต้งั อยทู่ ี่สานกั พระราชวงั วดั พระศรีศาสดาราม (วดั พระแกว้ ) อา้ วสานกั งานของพระคลงั ขา้ งท่ีมิได้ อยใู่ นตรอกน้ีแลว้ ตึกใดเล่าที่เป็นท่ีต้งั โรงเรียน แต่ยงั พบวา่ ในตรอกน้ีเคยมีโรงภาษีต้งั อยู่ หรือจะเป็ นอาคารน้ี แลว้ อาคารน้ีต้งั อยทู่ ี่จุดใด เม่ือทาการ สืบคน้ ต่อจึงพบวา่ โรงภาษีร้อยชกั สาม หรือเรียกส้นั ๆ วา่ โรงภาษีต้งั อยปู่ ากคลองผดุงกรุงเกษม ลกั ษณะของอาคารเป็ น เรือนป้ันหยาช้นั เดียว หนั หนา้ ลงแม่น้า มีหนา้ ท่ีเก็บภาษีจากสินคา้ ต่างประเทศ ที่เขา้ มาขายเพียงอตั ราเดียว คือ เก็บเป็ นภาษีตามราคาของสินคา้ ร้อยละสาม ต่อมาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั รัชกาลที่ 5 ทรงพระกรุณาโปรดเกลา้ ฯ พระราชทานท่ีหลวง ริมแม่น้าเจา้ พระยา ( ในซอยเจริญกรุง 36 ปัจจุบนั ) ให้ จดั สร้างท่ีทาการ โรงภาษีใหม่ ให้ชื่อวา่ ศุลกสถาน พ.ศ. 2433 โรงภาษีจึงไดย้ า้ ยมาอยูท่ ่ีน้ี ดงั น้นั ตรอก(ซอย เจริญกรุง 36) น้ีจึงถูกเรียกวา่ ตรอกโรงภาษี ศุลกสถาน ปัจจุบนั ถูกปล่อยร้างและทรุดโทรม

ส่วนตรงโรงภาษีเดิมท่ีตรอกกปั ตนั บุช ถูกร้ือและสร้างเป็ นอาคารใหม่ให้ ธนาคารฮ่องกงและเซ่ียง ไฮ้ เช่า ในปี พ.ศ. 2433 แลว้ ตึกน้ีอยู่ตรงไหนนา อาจเป็ นท่ีต้งั ของโรงเรียนเราก็ได้ จึงทาการสืบคน้ ต่อ เกี่ยวกบั ธนาคารฮอ่ งกงและเซียงไฮ้ ไดข้ อ้ มูลวา่ ธนาคารฮ่องกงและเซียงไฮ้ ท่ีปัจจุบนั คือ ธนาคารเอชเอสบีซี เร่ิมเปิ ดทาการเป็ นธนาคารพาณิชย์ แห่งแรกใน ในประเทศไทย ในปี พ.ศ. 2431 และยงั เป็ นผพู้ ิมพธ์ นบตั รออกใชใ้ นประเทศไทยเป็ นคร้ังแรก ในปี พ.ศ. 2432 รวมท้งั จดั หาเงินกูจ้ ากต่างประเทศสาหรับรัฐบาลไทยเป็ น คร้ังแรกเพ่ือการสร้างทางรถไฟ ธนาคารน้ียงั ไดม้ ีบทบาทสาคญั ในการวาง รากฐานดา้ นการเงินการธนาคารของไทย ธนาคารฮ่องกงและเซียงไฮ้ ที่อาคารสานกั งานเก่าของสถานกงสุลเบลเยยี่ ม ถนนเจริญกรุง ในปี พ.ศ. 2433 ธนาคารไดย้ า้ ยที่ทาการจากสานกั งานแห่งแรกต้งั อยู่ ณ อาคารสานกั งานเก่าของ สถานกงสุลเบลเยย่ี ม ถนนเจริญกรุง ธนาคารฮ่องกงและเซียงไฮ้ ท่ีท่าน้าสี่พระยา

ไปยังอาคารคอนกรี ตทรงโรมันท่ีสร้างใหม่ ซ่ึงออกแบบโดย โยอาคิม กราซี (Joachim Grassi/Gioachino Grassi) สถาปนิกชาวอิตาลี-ออสเตรีย ท่ีต้งั อยบู่ นพ้ืนท่ีโรงภาษีเดิม ใกลป้ ากคลองขุดใหม่ (คลองผดุงกรุงเกษม) ริมฝ่ังแม่น้าเจา้ พระยา ซ่ึงปัจจุบนั เป็ นบริเวณที่ต้งั ของโรงแรมรอยลั ออร์คิด เชอราตนั ท่าน้าส่ีพระยา ธนาคารใชอ้ าคารแห่งน้ีอยถู่ ึง 87 ปี ต้งั แต่ปี พ.ศ. 2433 ถึง ปี พ.ศ. 2520 ธนาคารจึง ไดย้ า้ ยไป ยงั ศูนยก์ ารคา้ สยามเซ็นเตอร์ เขตปทุมวนั ส่วนที่ต้งั ธนาคารเอชเอสบีซี ถูกร้ือและสร้างเป็ นโรงแรมรอยลั ออ คิด เชอราตนั ในปัจจุบนั แสดงวา่ จุดน้ีตอ้ งตดั ออก แลว้ ที่ไหนละตึกของ พระคลงั ขา้ งที่ ในตรอกกปั ตนั บุช ท่ีเป็นท่ีต้งั ของโรงเรียนอาชีพช่างกล ชกั ยากแลว้ ซิ จึงเขา้ ไปสืบคน้ ในเวบท่ีเก่ียวกบั พระคลงั ขา้ งท่ี , สานกั ทรัพยส์ ินส่วนพระมหากษตั ริย์ , กระทรวงการคลงั (กรมพระคลงั มหาสมบตั ิ) วา่ มีหน่วยงานใดเคยมาต้งั สานกั งานในตรอกน้ีบา้ ง กไ็ ม่พบวา่ มีหน่วยงานอื่นใดอีกมาต้งั แต่พบว่าที่ดินในตรอกกปั ตนั บุชท้งั ผืนเป็ นทรัพยส์ ินของพระคลงั ขา้ งที่ เดิม ปัจจุบนั เจา้ ของคือสานกั งานทรัพยส์ ินส่วนพระมหากษตั ริย์ ก็แสดงวา่ ที่ต้งั ของโรงเรียนอาจอยบู่ ริเวณใดใน ตรอกน้ีก็ได้ จากการเดินสารวจอีกหลายคร้ังประกอบกบั ขอ้ มูลท่ีมี จึงไดก้ าหนดจุดที่น่าจะเป็ นบริเวณท่ีต้งั ของ โรงเรียนอยู่ 6 จุด คือจุดใดจุดหน่ึงของตึกแถวฝั่งซา้ ยของตรอก , จุดใดจุดหน่ึงของบริเวณฝั่งซา้ ยของตรอก , สถานทูตโปรตุเกส , อาคารบริษทั ชวนิชยจ์ ากดั , โรงเรียนอาทรศึกษา (ปัจจุบนั คือ หอ้ งแสดงงานศิลป ATT 19) , บา้ นเลขที่ ๑ ภาพถ่าย Googel Map ตรอกกปั ตนั บุช (ซอยเจริญกรุง 30) ในปัจจุบนั (พ.ศ. 2564)

มาเร่ิมที่ สืบคน้ ไปแต่ละจุดกนั ครับ จากพ้ืนที่ฝั่งซ้ายของตรอก จากปากตรอกเป็ นอาคารคอนโดมิเนียม The ROOM CHAROENKRUNG 30

พ้นื ท่ีตอ่ ไปคือเป็นอาคารเกียรตินาคิน ของธนาคารเกียรตินาคิน สาขา ส่ีพระยา อาคารเกียรตินาคิน ต่อไปเป็ นตึกแถว

ซอยเขา้ บริษทั ชวนิชย์ ซอยเดียวกบั Warehouse 30 คอมมูนิต้ีสร้างสรรค์ ในโกดงั สไตลด์ ิบ ๆ เท่ ๆ ตึกแถวยาวไปติดกาแพงร้ัวของสถานทูตโปรตุเกส แลว้ ถนนของตรอกจะเล้ียวหกั ศอกขนานไปกบั แม่น้าเจา้ พระยา

สถานทูตโปรตุเกส ศิลปกาแพงร้ัวสถานทูตโปรตุเกส ผลงานของอเล็กซานเดร ฟาร์โต (Alexandre Farto) หรือที่รู้จกั ในฉายา Vhils (วลิ ส์) ศิลปิ นกราฟฟิ ต้ี ศิลปิ นสตรีทอาร์ตชาวโปรตุเกสผถู้ ่ายทอดอารมณ์ความรู้สึกบนใบหนา้ มนุษย์ ดว้ ยการสกดั ผนงั

พ้นื ท่ีตอ่ จากสถานทูตโปรตุเกสยาวไปจนติดท่าน้าส่ีพระยา คือ โรงแรมรอยลั ออคิด เชอราตนั จากพ้นื ที่ฝั่งขวาของตรอก เริ่มจากอาคารเก่าตรงปากซอยดา้ นขวา แนวอาคารพาณิชย์ หอ้ งแสดงงานศิลป ATT 19 (โรงเรียนอาทรศึกษา เดิม) แนวอาคารพาณิชย์ ไป จนอาคารบริษทั สหศรีรัตนสมบุญจากดั พ้ืนท่ีสนามดา้ นขา้ งบา้ นเลขที่ 1 อาคารบริษทั เอเชีย คอลเลคชน่ั จากดั เป็ นร้านขายรูปหล่อประดบั บา้ น แล้วถนนของตรอกจะเล้ียวหักศอกขนานไปกบั แม่น้าเจา้ พระยา

บา้ นเลขท่ี ๑ ลานจอดรถท่ีเดิมเป็นท่ีต้งั ของบริษทั หลุยส์.ที.เหลียงโวนส์ (ประเทศไทย) จากดั ไม่สามารถหา ขอ้ มูลใด ๆ เลย คงมีบริเวณท่ีน่าสนใจ อยู่ 3 จุด ท่ีเป็ นเป้าหมายอยู่แลว้ คือ บริษทั ชวนิชย์ โรงเรียนอาทร ศึกษา สถานทูตโปรตุเกส บา้ นเลขที่ 1 ที่เป็นอาคารเก่า อาคาร บริษทั ชวนิชย์ จากดั อาคาร บริษทั ชวนิชย์ จากดั สาหรับบริษทั น้ีท่ีน่าสนใจเพราะรูปแบบอาคารและลกั ษณะบนั ไดน่าจะ ก่อสร้างในยคุ ใกล้ ๆ กบั ตึกอานวยการของเรา ตรวจสอบขอ้ มูลพบเพียง บริษทั ชวนิชย์ จากดั ท่ีอยู่ 48 ซอย เจริญกรุง 30 ถนนเจริญกรุง แขวงสี่พระยา เขตบางรัก กรุงเทพฯ 10500 ก่อต้งั เมื่อปี พ.ศ. 2489 (หลัง สงครามโลกคร้ังที่ 2) โอเค บริษทั เกิดข้ึนหลงั โรงเรียนอาชีพช่างกล แตอ่ าจไมไ่ ดส้ ร้างอาคารใหม่ ใชอ้ าคาร เดิมที่มีอยู่ และโรงเรียนอาชีพช่างกลมาใชอ้ าคารน้ีต้งั โรงเรียนมาก่อนก็ได้ น่าสนใจ ลกั ษณะบนั ไดสไตลบ์ นั ไดตึกอานวยการของช่างกลปทุมวนั

แผนที่ กรุงเทพ ฉบบั ปี พ.ศ. 2475 ระหวา่ งน้นั พบวา่ มีแผนท่ี กรุงเทพ ฉบบั ปี พ.ศ. 2475 ของกรมแผนท่ีทหาร จึงไปติดต่อกรมแผนที่ ทหารกบั เพื่อนกฤตพล (สหพรพล หรือ ทรงชยั ) จารุจารย์ (เบิล 50) เพ่ือขอทาสาเนาแผนที่มาศึกษา ไดร้ ับ การอานวยความสะดวกดว้ ยดี แต่แผนที่แผน่ ใหญ่มากขนาดประมาณ 4 X 8 ฟุตได้ (ใหญ่ขนาดแผน่ อดั ) และการคน้ และนาออกมาสืบคน้ ยาก จึงได้รับคาแนะนาจากเจา้ หน้าท่ีกรมแผนที่ทหาร ให้ไปขอแผนท่ี กรุงเทพ ฯ ปี พ.ศ. 2475 ฉบบั ทาใหม่ ของห้องปฎิบตั ิการแผนท่ีประวตั ิศาสตร์ คณะสถาปัตยก์ รรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั จึงติดต่อไปยงั ผศ.ดร.เทิดศกั ด์ิ เตชะกิจขจร โดยพี่ยอดวฒุ ิ สุพรรณพฒั น์ (ช.ก. 32 ) กรรมการส่งเสริมกิจกรรมนกั ศึกษา สภาสถาบนั เทคโนโลยีปทุมวนั สมยั น้นั ไดอ้ อกหนงั สือขอแผนที่ให้ ซ่ึงแผนที่ท่ีไดม้ าน้ี เป็นแหล่งขอ้ มูลที่ช่วยอา้ งอิงไดด้ ี แมจ้ ะไมไ่ ดร้ ะบุท่ีต้งั ของโรงเรียนไวก้ ต็ าม นอกจากน้นั เจา้ หนา้ ที่กรมแผนที่ทหารยงั แนะนาใหไ้ ปสืบคน้ ภาพถ่ายทางอากาศของ วิลเลียมฮนั ด์ ท่ีหอจดหมายเหตุ หอสมุดแห่งชาติ ซ่ึงไดถ้ ่ายภาพไวเ้ ม่ือ ปี พ.ศ. 2489 เมื่อไปสืบคน้ ก็ไดร้ ูปถ่ายท่ีเป็ นขอ้ มูล อา้ งอิง 7 – 8 รูป 4. โรงเรียนอาทรศึกษา จากการสืบคน้ และจากแผนที่ กรุงเทพ ปี พ.ศ. 2475 คือ สโมสรสามคั คีจีน สยาม อาจจะเป็นท่ีต้งั ของโรงเรียนฮวั่ เอียะ โรงเรียนจีนแผนใหม่แห่งแรกที่ต้งั ข้ึนในเมืองไทย ต้งั ข้ึนท่ีตรอก กปั ตนั บุช เม่ือปี พ.ศ.2451 เป็ นบริเวณท่ีน่าสนใจเช่นกนั ปัจจุบนั โรงเรียนเลิกกิจการและปรับปรุงเป็ น หอ้ ง แสดงงานศิลป ATT 19

โรงเรียนอาทรศึกษา ก่อนตวั อาคารปรับปรุงเป็นห้องแสดงงานศิลป ATT 19 หอ้ งแสดงงานศิลป ATT 19

สถานทตู โปรตุเกส จากเวบของสถานทูตไม่มีขอ้ มูลใด แต่พบในเวบที่เก่ียวกบั ความสัมพนั ธ์ไทยกบั โปรตุเกส พบวา่ เมษายน พ.ศ. 2363 อุปราชโปรตุเกสประจาอินเดียท่ีเมืองกวั ส่ง Carlos Manuel da Silveira เขา้ มาทาสัญญาทางการคา้ กบั สยาม เป็ นสัญญา 23 ขอ้ Carlos ไดร้ ับแต่ต้งั เป็ นกงสุล ไดร้ ับพระราชทาน บา้ น ปักธงโปรตุเกส (สถานที่ทูตโปรตุเกสปัจจุบนั ) แสดงวา่ บริเวณสถานทูตโปรตุเกส ไม่ใช่แลว้ เพราะ สถานทูตโปรตุเกสมาต้งั อยมู่ าต้งั แตป่ ี พ.ศ. 2363 สถานทูตโปรตุเกส ประตูเขียวคือสถานทูตโปรตุเกส ดา้ นขวาคือบริษทั เอเชีย คอลเลคชน่ั จากดั เป็นร้านขายรูปหล่อ ประดบั บา้ น

บา้ นเลขท่ี ๑ เป็นส่ิงก่อสร้างในยคุ น้นั ที่เหลือถึงปัจจุบนั ต้งั อยฝู่ ่ังตรงขา้ มกบั โรงแรมรอยลั ออคิด เชอราตนั บ้านเลขที่ ๑ บา้ นหลงั น้ีคนทว่ั ไปมีการเขา้ ใจวา่ น่าจะเป็ นบา้ นของกปั ตนั บุช จากการสืบคน้ จาก แผนท่ี ปี พ.ศ. 2450 (หลงั กปั ตนั บุซถึงแก่กรรมไปแลว้ 2 ปี ) ยงั ไม่มีบา้ นหลงั น้ี ยงั เป็ นที่ดินวา่ งเปล่าหลงั วดั แกว้ ฟ้า แต่แผนท่ี ปี พ.ศ. 2468 มีบา้ นหลงั น้ีแลว้ และวดั แกว้ ฟ้ายา้ ยไปและเปล่ียนช่ือเป็ นวดั แกว้ แจ่มฟ้าใน ปัจจุบนั และ จากบทความเร่ืองพิเศษ เร่ืองเล่าชาวกรุง ระลึกถึงกปั ตนั บุช เรียบเรียงโดย ปรานี กล่าส้ม จาก การสัมภาษณ์อาจารยอ์ ารมณ์ วฒั นจงั ศกั ด์ิเป็ นหลานของกปั ตนั บุช วารสารเมืองโบราณ ปี ที่ 35 ฉบบั ที่ 4 ตุลาคม – ธนั วาคม 2552 หนา้ 96 – 100

เล่าวา่ บา้ นกปั ตนั บุช เป็ นเรือนสองช้นั ปลูกเป็ นหลงั ยาวคลา้ ยตึกแถว ปัจจุบนั คือบริเวณส่วนหน่ึง ของโรงแรมรอยลั ออคิดเชอราตนั ดงั น้นั บา้ นหลงั น้ีไม่ใช่บา้ นกปั ตนั บุช บา้ นกปั ตนั บุชอยูต่ รงขา้ มกบั บา้ น หลงั น้ี อยถู่ ดั ต่อมาจากธนาคารฮ่องกงและเซียงไฮ้ เจา้ ของบา้ นเลขที่ 1 คือพระคลงั ขา้ งที่ ช่วงอาคารเสร็จแรก ๆ บริษทั ขายเหลา้ ฝรั่งเศสและภาคพ้ืนอินโดจีน เช่าทาสานกั งานขายเหลา้ แต่ไม่ทราบวา่ เช่านานเท่าไร และ ใครมาเช่าใช้ทาอะไรต่อ ไม่ทราบผูเ้ ช่า ต่อมาในปี 2501 ได้โอนมาเป็ นของสานักงานทรัพยส์ ินส่วน พระมหากษตั ริย์ ผเู้ ช่าล่าสุดคือกรมโรงงานอุตสาหกรรม ซ่ึงไดใ้ ห้บริษทั สุรามหาราษฎรจากดั เช่าช่วงต่อจน หมดสัญญาเช่าในปี 2537 หลงั จากน้ีมา ไม่ปรากฏผูเ้ ช่า อาคารไดถ้ ูกทิ้งร้างจนถูกบูรณะ เสร็จเมื่อปี พ.ศ. 2557 โดยสานักงานทรัพยส์ ินส่วนพระมหากษตั ริย์ ปัจจุบนั เป็ นสถานท่ีเปิ ดให้บริการรับจดั เล้ียงหรือจดั กิจกรรมต่าง ๆ ก็น่าจะเป็นไปไดเ้ หมือนกนั ในการเป็นท่ีต้งั โรงเรียนเรา รูปแผนท่ี ปี พ.ศ. 2450 กบั ปี พ.ศ. 2468 ภาพถ่ายบา้ นกปั ตนั บุช (ภาพก๊อปป้ี จากหนงั สือพมิ พบ์ างกอกโพสต)์

ภาพถ่ายทางอากาศบริเวณตรอกกปั ตนั บุชตรงหนา้ ธนาคารฮ่องกงและเซียงไฮ้ และบา้ นกปั ตนั บุช เมื่อ พ.ศ. 2489 (ภาพถ่ายทางอากาศของ วลิ เลียมฮนั ด์ จากหอจดหมายเหตุ หอสมุดแห่งชาติ) ยงั ไม่สามารถหาคาตอบจากจุดท่ีกาหนดไว้ จึงสืบคน้ ต่อไปยงั บริษทั ห้างร้านที่เคยอยู่ในตรอกน้ี เท่าที่ทราบ หอการค้าไทย พบขอ้ มูลในตอนเร่ิมแรกมีสานักงานอยู่ในตรอกกปั ตนั บุช ในปี พ.ศ. 2475 ไม่ สามารถระบุบริเวณท่ีต้งั ได้ มีเพียงรูปถ่ายอาคารสานกั งาน ไม่ใช่บริเวณที่ต้งั โรงเรียนเราแน่ เพราะต้งั ปี เดียวกนั กบั โรงเรียนเรา 9. บริษทั เอก็ ซอนโมบิล (ESSO) พ.ศ. 2437 – 2491 ไม่สามารถระบุบริเวณที่ต้งั ได้ เลยไม่สามารถ นามาวเิ คราะห์ได้ โอ้ หากนั ทุกจุดที่สงสัยแลว้ ก็ยงั ไม่ไดค้ าตอบเลย

ช่วงปี พ.ศ. 2552 ไดร้ ับหนงั สืออนุสรณ์ช่างกล ปี 2494 พบวา่ มีรายช่ือ นกั เรียนต้งั แต่สมยั โรงเรียน อาชีพช่างกล ซ่ึงมีเพยี ง 3 รุ่น 78 คน จากน้นั ไดโ้ อนโรงเรียนให้กระทรวงศึกษา และเปลี่ยนช่ือเป็ นโรงเรียน มธั ยมอาชีพช่างกล จึงไดต้ รวจสอบรายชื่อและหาขอ้ มูลที่จะติดต่อท่านเหล่าน้นั เพื่อสอบถาม หากท่านยงั อยู่ และยงั พบวา่ นกั เรียนรุ่น แรก (พ.ศ. 2475) นายบุญหนุน มุสิกโปดก เลขประจาตวั 11 เคยเป็ นอาจารยอ์ ยูท่ ี่ ช่างกลปทุมวนั จนเกษียณไปประมาณปี 251X กวา่ แต่ก็ไม่สามารถหาขอ้ มูลที่จะติดต่อกบั อาจารยแ์ ละพี่ ๆ ท่านอื่น ๆ ได้ เฮอ้ ไม่สามารถหาขอ้ มูลหลกั ฐานท่ีจะบอกที่ต้งั ของโรงเรียนไดเ้ ลย แลว้ อาคาร 2 ช้นั ของพระคลงั ขา้ งที่ อยบู่ ริเวณใดในตรอกกปั ตนั บุชน้ีเนอ้ 24 มิถุนายน 2553 งาน 70 ปี อาคารไปรษณียก์ ลาง บางรัก มีการเชิญพนกั งานเก่ามาเล่าเร่ืองราวใน อดีต ทาใหไ้ ดแ้ นวทางหาท่ีต้งั ของโรงเรียน เออ้ ทาไมเราไมส่ อบถามจากคนในพ้ืนท่ีที่เกิดทนั โรงเรียนอาชีพ ช่างกล จึงไปเดินสารวจในซอยอีกหลายคร้ัง เพื่อหาบุคคลตามเป้าหมาย คือผูท้ ่ีมีอายุ 85 ปี ข้ึนไป พบวา่ ใน ซอยน้ีไม่มีคนพ้ืนทีดงั่ เดิมเลย เป็ นคนเขา้ มาอยู่อาศยั ใหม่ไม่เกิน 40 – 50 ปี ไดถ้ ามอาแปะเจา้ ของร้านทา กล่องในซอยน้ี ท่านก็มาอยปู่ ระมาณ 40 กวา่ ปี น้ีเอง อายุเพียง 60 กวา่ จึงไม่ทราบ เม่ือไม่มีพยานบุคคลจาก ในตรอก จึงไปคน้ หาบุคคลเป้าหมายในพ้ืนท่ีใกลเ้ คียง เช่น ท่าน้าส่ีพระยา ตลาดนอ้ ย ซอยเจริญกรุง 31 และ ซอยเจริญกรุง 39 ก็ไม่พบ ปลายปี พ.ศ. 2553 ไดพ้ บผูส้ ูงอายุกลุ่มหน่ึงมกั จะมาพบปะพูดคุยกนั ที่บริเวณปาก ตรอกกปั ตนั บุช ที่ร้านรถเข็นขายสับปะรด ตอนบ่าย ๆ จึงลองเขา้ ไปสอบถาม ก็ได้พบคุณตาอาภรณ์ สิน แพทย์ ที่อาศยั อยู่ที่ตรอกสะพานยาว (ซอยเจริญกรุง 43) ต้งั แต่เด็ก (พ.ศ. 2553 ท่านอายุ 88 ปี ) ท่านบอกวา่ ท่านรู้จกั โรงเรียนท่ีสอนช่างกลในตรอกน้ี เพราะสมยั เดก็ ๆ สัก 10 ขวบ ทา่ นเดินผา่ นโรงเรียนน้ีบ่อย เพ่ือไป ตกปลาท่ีท่าน้าสี่พระยา ท่านเมตตาพาไปช้ีบริเวณที่ต้งั โรงเรียนโดยบอกวา่ โรงเรียนเป็ นบา้ นที่อยฝู่ ่ังขวาของ

ตรอก มีร้ัวรอบ หลงั ที่ สอง จากแมน่ ้า (เสียดายไม่ไดถ้ ่ายรูปท่านไว้ แมไ้ ดค้ ุยกบั ท่านอีกหลายคร้ังในวนั หลงั มานึกได้ ก็ไมพ่ บท่านออกมาอีกเลย ถามพอ่ คา้ สบั ปะรดก็ไมท่ ราบ) จึงสรุปวา่ บริเวณที่ต้งั โรงเรียนอาชีพช่างกล ตามท่ีหาหลกั ฐานไดใ้ นปัจจุบนั คือ เป็ นพ้ืนที่สนาม ดา้ นขา้ งบา้ นเลขที่ 1 ที่อยู่ระหวา่ งบริษทั สหศรีรัตนสมบุญ จากดั ผูแ้ ทนจาหน่ายผลิตภณั ฑ์กระดาษชาระ เซลล็อกซ์-ผบู้ ริการผลิตภณั ฑ์เนสทเ์ ล่ เนสกาแฟ ค๊อฟฟ่ี เมต-ชาระจมั โบโ้ รล ชาระแผน่ ชาระหยอดเหรียญ- เช็ดมือแผน่ เช็ดหน้า เช็ดปากพิมพ์ ถว้ ยกน้ แหลม-ผงซักฟอก ครีมอาบน้า แชมพู น้าสบู่ ถุงขยะฯลฯกบั บริษทั เอเชีย คอลเลคชน่ั จากดั ขายรูปหล่อประดบั บา้ น ซ่ึงไดเ้ ปรียบเทียบกบั แผนที่ ตรอกกปั ตนั บุช ปี พ.ศ. 2475 บริเวณน้ีเป็นบา้ นหลงั ท่ี สอง ตรงกบั ในแผนที่จริงดว้ ย บริเวณที่ต้งั โรงเรียนอาชีพช่างกลในปัจจุบนั เป็นพ้ืนที่สนามดา้ นขา้ งบา้ นเลขท่ี 1

แผนที่ตรอกกัปตันบุช (ซอยเจริ ญกรุ ง 30) ปี พ.ศ. 2475 แผนที่จากห้องปฎิบัติการแผนท่ี ประวตั ิศาสตร์ คณะสถาปัตยก์ รรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลยั

ท่ีต้งั โรงเรียนอาชีพช่างกล

แหล่งข้อมูลอ้างองิ http://www.reurnthai.com/index.php?PHPSESSID=714c592add454468f27a2c3d7867145c&topic=5389.0 http://topicstock.pantip.com/library/topicstock/2009/01/K7396495/K7396495.html http://www.crownproperty.or.th/ http://www.art4d.com/nipponpaint/sites/02/intro.html http://www.mof.go.th/home/index.php https://www.hsbc.co.th/1/2/bkh2/about-th/home http://www.chavaco.com http://haab.catholic.or.th/history/history01/protuget10.html หอ้ งปฎิบตั ิการแผนท่ีประวตั ิศาสตร์ คณะสถาปัตยก์ รรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั ผศ.ดร.เทิดศกั ด์ิ เต ชะกิจขจร ภาพถ่ายทางอากาศของ วลิ เลียมฮนั ด์ ท่ีหอจดหมายเหตุ หอสมุดแห่งชาติ บทความเรื่องพิเศษ เร่ืองเล่าชาวกรุง ระลึกถึงกปั ตนั บุช วารสารเมืองโบราณ ปี ท่ี 35 ฉบบั ท่ี 4 ตุลาคม – ธนั วาคม 2552 หนา้ 96 – 100 ประวตั ิโรงเรียนช่างกลปทุมวนั หนงั สืออนุสรณ์ช่างกล ปี 2494 สืบคน้ และเรียบเรียงโดย อาจารยธ์ นู แสวง ศกั ด์ิ ศิษยเ์ ก่า รุ่น ปี พ.ศ. 2487 เลขประจาตวั 760

สืบค้นเร่ืองราวและเรียบเรียงโดย นายประเสริฐ แซ่อ๊ึง ปวช. ช่างวทิ ยแุ ละโทรคมนาคม รุ่น 50 เลขประจาตวั 15697 Update 20 มกราคม พ.ศ. 2564